Katalog

5 D U Y U VE P S İ K O L O J İ Siz, yanılmaz mısınız? Evet siz de yanılırsımz. Tüm duyu mesajları, varsanıların tehdidl altındadır. İşltsel, göreel, tatsal, hatta eylemsel vareanılar da var (kımıldama olmaksızın hareket edlyormuş sanrısı.) Çevirt Ayşegül Akgün Algılama ve yanılsama K uşkusuz, hemen hemen hepimız ıçın, gunluk gerçekler bızı çevreleyenlerden ibarettır Bu masa, bir masadır, onu gördüğunuz, dokunduğunuz, cilanın kokusunu hıssettığınız anda sızın için de bir masadır Işte böyle, algıladıklarımız gerçektır, veya gerçeklık onu algıladığımız kadardır işte bizım doğruluk kavramımız Bırkaç örnek vorelım Ancak algıladıklarımızdan yola çıkarak yakın dunyanın bir görüntüsünü veya bir modelını beynımızde kurabılırız, daha uzak bir dunyanın veya toplumun göruntusunu ıse bilım yoluyla Lumıere kardeşlerın fılmınde gara gıren treni uzerlenne gelır görduklerınde seyırcılerı korkudan tıtreten, algıladıklarının doğruluğura olan ınançlarıydı Ormanda gece yuruyen insan tedlrglndir. Korkar Yo, öyle Özel bir şeyden değıl, kulakları sağır eden ani bir gurültüden falan da değll Terslne çok az ses vardır, ama bunlar alışık olmadığı, tanımadığı turden seslerdır Duyulann gatlrdlgl mesa], öncadan var olan bllgiyle ganlşlar, güçlenlr. Bu mesaj yonımlanacaktır! Bu yorum, blllncln dışında, Mssizce otomatik olarak veya ruhumuzda fırtınalar kopararak da olsa yapılacaktır Çocuklara okulda geometrı öğretıhrken, öncelıkle onların nesnelerı görmeleri sağlanır Bir D doğrusu, çocuklar ıçın, her şeyden önce plastık bir cetvel kadar duz bir kalem çlzgısıdır Modern matematik eğıtımıne başlanması ise, onları görselleştırebılmenın bu desteğınden yoksun bırakarak, bırçok anne babayı da guç duruma duşurmuştur Aynı şekılde, geloneksal fizlk de, duyularla yaptığımız gözlemler üzerlne kurulmuştur, Kuantum fızığınde olduğu gibi "duşunsel deneyler" uzerıne değıl Kuantum flzlği kavramlarının çağdaş endustrı ve araştırmalarda edındıklerı yere gelmelerı de, işte bu yuzden hıç de kolay olmamıştır Davranış ve karakter psıkolojısının karşısında, derinlık psıkolojısı, bılinçaltı psıkolojısi, yani psıkanallzın konurıu ıçınde aynı mantık söz konusu Tasarımın dogası algılamalarımızın doğruluğuna olan güvenimızı sarsmaya yetmedıyse o halde algısal yanılsamaların uzerınde duralım, bir sure Yanılsama yanlış veya en azından bozuk bir sonuç getıren duyu aldanması, göz aldanmasıdır. Ama nesneyı feda eden varsanıya karşın nesne oradadır, vardır Duyusal verllerde bir değişiklik yoktur, ancak bunların hatalı bir yorumudur söz konusu olan, kafada var olan ve çekıcı nıtelığıyle onu bozan bir fikirdir söz konusu Ve ustelık, yamlsamanın sınırları oldukça bulanık Şu gördüğunuz ve sızın guzel bulduğunuz ve benım ayrımsamadığım, hatta banal bulduğum kadın, şu sızin aklınızı çelen, benımse bir köşeye attığım nesnel Hani şu slzin hayran olduğunuz gösterı ve benım buz gıbi ızledığım Sızın duyularınızdan mı şupheye duşmelıyım, yoksa benımkılerden mı? Tat alma duyusu oluşturulur ve terbly» •dlllr, dıyor gastronomlar, muzlk dlnlamcyl de öğrenır insan Bu da gösterıyor kı dış nesneden, beynın bir köşesınde oluşan ımgeye kadar gıden klasık şemanın kesınlıkle yenıden gözden geçırılmesı gerekıyor Devasa sınemaskop perdenin önunde, göz çok genış bir alana açıktır ama seyırcı her şeyı görmez, yönetmenın göstermeyı ıstedığı planı seçer veya kendısı, ama kuşkusuz yalnız kendisıne anlamlı gelen bir sahneyı veya koca bir peyzajın bir ufacık ayrıntısını yakalar, onu geçmış belkı de unutulmuş, bir anıya göturen motıfi Duyulenmız, baslt bir görael mercek oyunu lle de sağduyuaunu kaybedeblllr. ıçınde çocuğumun sesını ayırdeder, buna karşılık bir plak kaydında bas gıtarı ayrımsamaktan acizdir Duyulann bu seçıciliği yalnız genel makanlk yasalanyla bağıntılı olmayıp bllinçdışının yasalan, düşunccnln yasalan, ruhaal çağnşımlar, •Imgaleştlrmenln yasalan glbl Içsal yasalaria ılintilidır Yasalaria ya da etkılennı ve sonuçlarını aşağı yukarı gösterdığımız mekanızmalarla Bu yasalardan *n önemll Iklsl, bastırma ve tasarım, bellek ve unutma gibi öylesıne sıkıca birbırıne bağlı Bastırma, kışının tasarımlan bilinçaltına itmeye veya saklamaya çalıştığı eylemdır (Laplanche ve Pontalıspsıkanalız Sözluğü), ve tasanm da felsefede kabul görduğu gibi "bir düşunm* eytomlnln somut tçerigl" ve "özelllkla öncel bir algılayımın roprodükslyonudur." Tasarımın ne olduğunu bıraz daha belirginleştırebılmek ıçın gerekenler şunlar 1) Onu, bir nesnenln, bir şeyın öncel algılanımına, gerektığı gıbı bağlamak 2) Bu algılanımın, bir kez bellekle ılgılı sistemlerin bılındışı halkalarına eklendığınde yıne bilinçdışı çağnşımlar tarafından karıştırılıp ya hafıfletıleceğı ya da daha da kuvvetlendlrıleceğı gerçeğı uzerıne lyıce basmak Böylece, tasarım, "bellekteki izın bir çeşit yatırımı" olacaktır Pslşlk tasanm, otomatik bir kayıttan tamamen farklı bir şeydır, fakat bu otomatik kayda eklenmez de Tasarım yeteneğı olmasaydı, duşunce olmasaydı, ne kayıt olurdu ne de bellakl Bu şu demek; sureklı ışbaşında olan bılinçdışının meyvesi, blrleştırmeler ve koparmalar sayesinde (ölüm dışında, belkı ölumden sonra bıle suren kesıntısız hucresel devınım gıbı), algılamanın duzeyı, duyulann ve bilinçdışı tasarımların duzeyı ayrıştırılmaz bir butün oluşturur Duşunmenın temelınde nöronlar vardır, düşünce olmasaydı, anlam ve kavrama da olmazdı Duşunce olmaksızın nöronlar salt makınelerden ıbaret olurlardı Ama eğer nöronlar olmasaydı duşunce de gelışemezdı patlayamazdı Bir döngusellık söz konusu, yani algısal mekanık ve ruhsal dınamık arasındakı bu sureklı etkıleşım, birbırıne bağlı ve bırbınnı doğrulayan duyular dunyası ve soyutlama gösterıyor kı bu ıkı duzeyı ne ayrıştırmak, ne de bir öncelık sırasına koymak olasıdır sine yetmez Dunyayı öğrenmemiz ve kavrayışımız beş duyunun verılerıne dayanır Nasıl uydulararası ıletıler onları bıze ulaştıran bılgısayarlar tarafından verılen programların klavuzluğunda fıltre edılıp değıştırılerek yorumlanıyorsa, bu verılerın de yorumlanmaya gereksınımlerı vardır Gerçekten, şımdı dıyebılırız kı hıçbir doğal fenomen dıle çevrılmeden var olamaz (yani örneklere ve kuramlara) Dunya, en kuçuk parçacığından sınırsız evrene, şu an yaşadığımızdan ve en uzak tarıhlerdekme, dıllmlz ızın verdığınoe vardır, var olur Ve bu dıl yen! sözcuklere sığmanın yasalan, bilinçdışı psışlk süreçlerın yasalarının bir yansımasıdır . Altıncı duyu, bu dokunulamayan, bu ne olduğu belırlenemeyen sezgı, kavrayış,' sempatl vb bu bıldığımız beş duyuyu tamamlayan ve guçlendıren altıncı duyu, düşünm* yeteneöldir. Varsanılar, algısal yanılsamalar, tamamiyle (yanlış) algılamaya uyarlanmış davranışları getırıyor beraberınde Öyleyse sorun, tam da zıhınsel tasanm ve onun dılde yorumunun konumu sorunu (buzdağının su yuzundekı görunen kısmı) Zıhınsel tasanm sonuçta ikl şeyl gösterı. yor 1) Ikı yönde de gıtmeye elverlşlı, gerıye dönuşu olmasa da en azından doğrusal olmayan bir mekanızmayı Ikı yönden Dirı, merkeze doğru Umulmadık bir algılamadan (bir dış nesneden) yola çıkan bir değıstırme/nakletme sensı, nesne uzerınde btr duşunce uretımıne göturur bızı Dığerı ıse merkezkaç yonu Bir anıdan, geçmıştekı bir izden, hem de baskılanamayan bir bilinçdışı zemlnden çıkarak yapılan bilinçdışı zıhınsel tasanm, seçıcı bir algılamanın koşullarını yaratır 2) Algının duzenleyıcı parametrelerınden blrl olarak, ruhsal yapıya ışaret eder Eğer bir renk köru, bir renk koru olmayan gıbı algılamıyorsa, bir obsessıyonelın bir hısterlk gıbı görmedığı de söylenebılır Başka bir bıçımde soylersek algılama yolunun seçlmi zıhınsel yapıya bağlı olarak yapılır Veya bıraz daha gıdersek algısal seçım, bılınçsızce, (doğuştan ve edınılen boyutlarıyla) zıhınsel yapıyı gösteren yaşamın ızledıgı yola bağlı olarak yapılır Böylece duyular uzerıne bir fıkır yurutme, bızı, yıllarca ınanmak ıstedığımız gıbı psışık ve somatık bağdaşmazlığa değıl de, nöropsışık, psıkosomatık eklemlenmeyı, somut ve soyut arasındakı bırleşmeyı en lyı algılayabileceğımız bu özel alanın varlığına getırıyor Ve bu özel alanda, hıç ummadığımız psıkanalız, bılgının ılerletılmesını sağlayabılecektır (Scıence et Vıe, 5 duyu Ö.Sayı, Mart 87) j I ' ' | Nesnesiz algılama Duyular daha da yanılabılırier Bu konuda en açıklayıcı örnek varaanılar (halusınasyon) örneğıdır Yani 1853'te C Balle'ın yaptığı en geleneksel tanımıyla "ncsncslz algılama"lardır Varsanılarda duyular, tepeden bılgılerın beyınde etkıleşım duzeyinden ıhanete uğrarlar Görunuşte ne denlı guvenılır olurlarsa olsunlar tum duyu mesajları aynı şekllde tehdıt altındadır Işltscl, görael, tatsal varsanılar var, hatta •ylamael varsanılar bıle va,r (en ufak bir kımıldama olmaksızın ha reket edıyormuş sanrısı yani) Artı, hıçbir duyunun veya hatalı tanımlanmış bir altıncı duyunun aracılığı olmaksızın, Istemdıaı ortaya çıkan varsanılar da var: duygular, sanrılar yaratan varsanılar Sözcuğu, bir algılama içın değıl de, nesnesı olmayan bir tasarım ıçın kullanarak anlamını saptırmaya kadar vardık Sut bebeğının, annesını varsanma yetısıne sahıp olduğu söylenemez mı? Eğer varsanılar Freud'un ilk hlpotezl, rasyonalıtesı algılanamayan psışık mekanızmaların, aslında bir varoluş nedenı, bir ıç mantığı ve uyumu olduğu ıdı Bu ıç mantık Ikl şeyl gösteriyordu ilkı şu, bellı ışleyış kurallarına uygun bir görunmeyen, "bilinçdışı" kertenin var olduğu, dığerı ise bu kuralların hastanın geçmışınde bir ız bıraktıkları Psışık şokun arka planı, bellektekı ızin bastırılması, farklı bir bıçımde yenıden su yüzune çıkması, ve sonunda analıtık tedavinın dolambaçlı yoluyla bu unutulmuş anının bılınç duzeyıne çıkmasıyla oluşur Bu şok hıpotezı. çagın bılımsel kavramlarıyla başa baş gıdıyordu (Ilgılenen ıster bir fızyolog, ıster psıkolog olsun) bellek algılanan her şeyın kaydedıldığı bir buyuk kıtap, evrenı ıçıne alan bir depoydu Gunumuzun temel ıkı kavramı uzerıne, uzayıp gıden tartışmalar yapılıyordu Anımsamak, açıktır kı unutmaktan çok daha kolaydır Gerçekten bilınçje unutamaz insan Hatırlamak için zortarız kendlmlzl, ama unutma alıştırmalan yapamayız; sanırım bu ılkokul eğıtımının de amaçlarından bın Unutma mekanızmaıarı uzerıne vurgu konduğu zaman, seçım ve seçımın ölçutleri uzerınde durulmuş olunur ve duyulann da hızmetınde olduğu psışızmın serbestlık marjı her şeyden önceye konmuş olur Eğer göz bir fotoöraf makınesıyse, göruntünun nıtelığını, niceîığını, şeklını yapan fotoğrafları çekendlr Şu halde, duyulann ve kullanımlannın kaynağında, aalında blllnçslz bir Mçlm yatar Gözum şu veya bu ayrıntıya takılmıştır, fakat kulağım caddenın bınbır turlu gurultusu Beş duyu artı bir tane daha Tek bir sözcukle söyleyebılırız kı beş duyu yorumlanmak zorundadır. Kendı kendı