Katalog

fotonlar da atmosferde aynen yuklu parçacıklar gıbı benzer sağanaklara yol açabılırdı Boylelıkle Cygnus X3 keşfedılen ılk yuksek enerjılı gamma ışını kaynağı oldu Şımdı gelelım bu denlı yuksek enerjılı fotonların (1015 1016) oluşumuna Bunun tek yolu var, Cygnus X3 sıstemın hızlandırdığı yuksek enerjılı yuklu parçacıklar Cygnus X3 objesı 10" 10' 8 eVluk enerjılı bır kozmık ışınım kaynağı olmalı Kıel sonuçları astrofızık dunyasında (yayın organı Astrophysxıcs Journal) buyuk ılgı topladı Bu arada Kıel sonuçlarının koşut yontemlerle kanıtlanmasına ve yınelenmesıne gıdıldı Ağustos '85'te San Dıego'da (ABD) toplanan "19 Uluslararası Kozmık Işınım Konferansı"nda dunyanın dört bır yanından gelen ast rofızıkçıler sonuçları onaylıyordu Avustralyalılar guney yarıkuresınde yuksek enerjılı ıkı gama kaynağı daha bulmuşlardı Vela X1 ve LMC X4 Kuzey yarıkuresınde de Cygnus'tan başka Herkul X1 ve Crabpulsarı da yuksek enerjılı gamma kaynakları arasına katılmıştı Guneşımızden 1500 kez daha fazla enerjı yayan Cygnus X3 turunden 30 adet kaynak bulunması kozmık ışınımın toplam yeğınlığını (ıntesıtesını) açıklamaya yetecek Kozmık ışınımın keşfınden yaklaşık 80 yıl gızlerı çözulmekte Kuz» Uzaydan Gelen Işınlar I ıyor. Kuşkusuz bu zaman farkı mılyarla bır sanıye kadar, ama dıskın, cfolayılyla parçacığın gelış yonunu, saptamak ;ın kuçuk zaman farkı bıle yeterlı Kıel sayaç duzeneğı ıle yıllar boyuna buyuk parçacık sağanakları kaydelılmış ve 60.000 kadar parçacık sağaıağı gelış yönlerıne gore analız edılmış )rtaya hıç beklenmeyen bır sonuç çıknış Işınlar uzaya pek eşıt dağılmış deı*i Cygnus X3 adlı objenın bulunduğu 'önden daha fazla ışınım gelmesı olduk:a anlamlı bulunmuş Cygnus X3, Kuju takımyıldızında yer alan kozmık bır öntgen kaynağı Uydu gozlemlerınden )u yana yaklaşık 20 yıldır tanınıyor Cygnus X3 Soz konusu kaynağın bır >zellığı röntgen ışınımın 48 saatlık bır )erıyodla (Enerjısı ort 103EV) değışıne uğraması (salınması) Kıel'dekı çok mksek ener|i de (1015 1016 eV) aynı pelyodık değışımı gostermekte, oyleyse 3u objeden geliyor olmalı Cygnus X'ten bıze gelen ne tur bır ışııım? Duzenek bu konuda bıze bılgı verTiemektedır, bunu atmosfer dışındakı 3ir uydu da yapamazdı, çunku ışınım yaolama yuzeyı yeterlı olmazdı Söz konusu ışınım parçacık olamaz ;unku gezegenımız ıle Cygnus arasındakı manyetık alanlar her parçacığı rotasından saptıracaktır, yuksuz de parçacık bılınmedığıne göre, Cygnus'tan gelen "olsa olsa" elektromanyetık ışınımaı yanı çok yuksek enerjılı fotonlar (gamma ışınımı) veya şımdıye dek hıç bılınmeyen başka bır şey Yuksek enerjılı şın sözcuğu fizıkte, bırbırınden tumuyle farklı ıkı ayrı görunguyu (fenomen) anlatmak ıçın kullanılır Bunlardan blri dalga boyu ve frekansına göre değışık ısımler alan dalga doğasındakı elektromanyetık ışınlardır, radyo dalgaları, kırmızı altı ışınları görunur ışık, morotesı rontgen ışınları veya gama ışınları bu tur elektromanyetık ışınlardır ikinci ise parçacıklardan oluşan ışınlardır, radyoaktıf ve kozmık ışınım gıbı atom parçacıklarından meydana gelır Elektromanyetık dalgala/ boşlukta ışık hızıyla (300 000 km/s) yayılırlar dalga boyu (mu) ıle frekans (nu) arasında c= X r bağıntısı mevcuttur Enerjı dalga yonunde aynı hızla taşınır (Işıkhızı dalga boyuxfrekans) Yuzyılımızın başında Max Planck'ın çalışmalarından bu yana, soz konusu enerjının sabıt bır frekansta (sanıyedekı tıtreşım sayısı) eşıt ve değışmez mıktarlarda yanı enerjı kuantaları halınde taşındığını(E= hu)(h= Planck sabıtı) bılmekteyız Enerjı kuantasının bırıkımı, eV (elektronvolt)tur Grafıkte, duşey yönde, ışınların dalga boyu, frekans ve enerjılerı verılmıştır Grafık ayrıca sağ tarafta, yeryuzu atmosferının çeşıtlı elektromanyetık ışınlara karşı geçırgenlık derecesını gostermektedır Atmosfer genelde uzaysal ışınımın buyuk bır bolumunu geçırmemektedır Yalnızca gorunen radyo dalgaları mesafesınde genış bır pencere ve gorunen ışık bolumunde de dar bır geçırganlık penceresı mevcuttur Röntgen ve gamma ışınları atmosferde tumuyle emıldığınden dolayı ancak balonlar veya uydular yoluyla, yanı kalın hava katmanlarının ötesıne geçıldığınde ölçulebılmektedır Enerjılerı 1014 eV'tan yuksek olan gamma kuantları yeryuzune parçacık sağanağı bıçımınde erışebıtmekte ve ancak Kıel duzene Cygnus X3: Gizemli Çift Yıldız Sistemi Cygnus X3 kozmık bır röntgen ışını kaynağının adı Kuğu takımyıldızında yer almasından öturu Cygnus (lat kuğu)X (X ışınlarından geliyor) adı verılen obje, 1966 yılında keşfedılmış Röntgen ışını yeğınlığı 4 8 saatlık perıyodlarla bır dalgalanma gösterıyor 2 Eylul 1972'de Kanadalı astronomlar rastlantı eserı olarak radyoteleskoplarını Cygnus X3'e çevırdıklerınde objenin parlaklaştığını gormuşler Saatler ıçınde bu parlaklık artmış ve Cygnus X3 galaksımızın en parlak objelerınden bı10" rı durumuna gelmış Bu radyo patlamalarını Cygnus X3 zaman zaman tekrarlıyor Cygnus X3 bızden 30000 ışık yılı uzakta, dolanım suresı 4 8 saat olan Ikı yıldızdan oluşuyor Yıldızlardan bırı notron yıldızı, bu yıldızın kutlesı guneş kadar olmakla bırlıkte çapı 30 km kadar9 Maddesı öylesıne yoğun kı 1 cm 3 'u 100 mılyon ton kutle ıçerıyor Cygnus X3 son zamanlarda astrofızıkçılerın en çok ılgılendıklerı objelerden bırı YükMk «nerjlll Gamma ışınları 10" 10" 10' Gamma ışınları 10* î 10'° Gamma ışınları (Radyoaktlvtte) Rontgcn ışınları Mor ötoal Görünür ışın. Kırmızı öteal (ısı) Çok kıaa dalgalar dalgalar Tîr ı Uzun dalgalar 10» 10» 10° 10» 10" 10» 10» 10» 10 1 0 x (cm) v Dalgaboyu Frakana ğı gıbı genış yuzeye sahıp özel sayaçlarla ölçulebılmektedır Insan yapısı par çacık hızlandmcılarında protonların 1012 eV'a kadar hızlandırılması mumkun olmuştur Kozmık kokenlı ışınlar ıse 1020 eV'lik enerjılere erişebılmektedır c=Xxv E=hxv Enarjl Işık hızı 1020 eV'lik mınık bır atom çekırdeğının sahıp olduğu enerjı makroskopık boyutlar kazanmaktadır, soz konusu enerjı yaklaşık 15 m'den yere duşen 1 kg ağırlığındakı kutlenın hareket enerjısıne eşdeğerdır E(eV)