Katalog

SÖRUN YANITLAYALIM BİLİM YAYIN Reşit Aşçıoğlu ile "bilim yayıncılığı" üstüne söyleşi Soru: Billmael konulara illskln yapıtlar hazırlamaya nasıl yöneldlniz? 1987'den gerılere, kendimi erkenden emekliye ayırdığım 1977'ye doğru baktığımda, bılım ile şiir ıncelemelenni yoğunlaştırdığım hayatımın bu sınır çızgisinde "icatlar Cümbüşü" başlıklı bir yazıma rastlıyorum. 1800 yılında ilk pılin (völta Pili) icadı, mıknatısın sınırlannın keşfı, 1700 yılında ılk buhar makinesinin icadıyla demir yığınından başka bir şey olmayan trenin ve vapurun 1800lere doğru karada ve denizde hareket kazanması ve elektrık akımının bir ampul içinde güneşe rakip ışık vermesı benı öylosine bir coşku seline kaptırdı ki 1977'de bir çocuk dergisinde "icatlar Cümbüşü" başlığı ile bir bilimteknik yazısı yazmışım. 19791980 yılları "Ciddiyet" yıllarımdır. Cumhurıyet gazetesınin cıddi mizah örneği verdıği Ciddiyet sayfasında yazılarımın yayımlandığı yıllar. Ulkemde elektrık ampulü sıkıntısı, hatta karaborsası hüküm sürdüğü bu yıllarda elıme geçen bir yabancı dergıde, elektrik ampulünün icadının 100. yıldönümü kutlanıyordu. Mizah da bir "buluş"tur. Cumhurıyet'ın Ciddiyet sayfasına "Ampul 100 yıl önce bulundu" dıye ciddi bir yazı yazmam "mizah" olmaya yetmış ki, o tarihteki Ciddiyet sayfasında manşete çıkmıştı. Einstein'ın "Bilim ezberlenmek için değil, guzel bir yaşam için kullanılmalıdır" dercosine yaptığı çeşitli esprilerden esinlenerek iyi mizah yapabilen kişi, bilimden de iyi anlar hıpotezıyle yolaçıktım. İcatlar ihtiyaçtan doğarmış. Teknolojik düzeyi yüksek ülkelerın laboratuvarlarındakı bir icadın ülkemin başlıca döviz geliri olan bir ürününü, bir gecede "devalüe" etmesinın yarattığı yüksek derecelı kızgınlığımı gülerek ve güldurerek topluma anlatma yolunu seçtim. Soru: Bilim alanında yayın yapan kuruluşlara, yayınevlerlne neler önerlralnlz? Bize 1850'lerde ancak gelen ve icat edıldiği tarih 1698 yılı olan buhar makinesı insan sevgısinden doğmuştur. Thomas Savery adındaki bir demir hurdacısı maden ocaklarında çalışan insanların cefalı yaşamına acımış ve icat etmiştir buhar makinesini. Bir makıne icadının ardında ne gibi felsefi görüşler, ne gibi insan sevgileri, ne gibi ölümcül sabırlar yattığını bilmezsek, bunların getirdiği makine, elektrık araç gereçleri, elektıonik ürünü televizyonların ne olduğunu bilemeyiz. Ispatlı bılimlenn süzgecinde uzun süre damıtılmayan toplumlarda tüm sözcükler "sartıoş" dolaşır vedünyada kımse "konvertıbl" kabul edip cebine almak istemez. Bilimsel konulara ılişkin yayınlar yapan çok sayıdaki kuruluşumuza insan sevgisini sıçrama tahtası yapmalarını ve eserlerin seçiminde sırf çevırı eser yerine toplumumuzda merak uyandıracak, öz kaynaklarımıza yönelik kitapları yayımlamalarını salık veririm. Soru: llerly* yönallk çalısmalarınız var mr? 2000 yılına dek her yıl bir kitap olmak üzekümesi 2 9 0 parça kağıttan oluşacak. Yani 2 5 0 1.126 • 10'5 inç, 1000 bu da 1.126 * 10 l 2 inç yapar. 1 miU 5280 inç olduğuna göre, blzimkinin yırtık kâğıt kümesi 17.000.000 mil yükseklikte olacak. re ayırdığım konulu dosyalarım var. Ne çeşıı konular mı? Ben insanları güldürebilmeyi hüner saymışımdır hep. Fakat gülmenın maddi olanaklarının Bilim Teknik ten geçtığinı fark edınce, ikide bir sönen elektrığı hıcvetmektense topluma önce "sönmeyen elektrık" mucizesinin öğretilmesi gereğıne inandım. Bu nedenle gülmenin ve güldürmenin harcı olarak hayat veren bilim tekniği kullanmaya karar verdim.İşte bundan sonrakı çalışmalarımın konusu. Bir toplum bılgısizlıkten yok olabileceği ibi yanlış bilgıden de yok olur. Biz, yanlış ilgi sürecindeyiz. Çerçöp bilgiyi ayırt edip, yaşama sevıncı vere.'ı gerçek malzemeyi bulabilirsem ne mutlu bana Soru: Bilimsel konulan "keyltle" izletmenln aırrını bize açıklar mısınız? Bu sorunuza yanıtı, değerh okurlarımın görüşlerinden bir iki örnek aktararak vereyim. "Anlaşılması zor ve sabır isteyen konulan yıllarca özümseyıp bızlere kısaca bırkaç cümle içinde verdiğinız için keyifle okunuyorsunuz" diyen bir okurumun gözlemıne bir tane daha ekleyeyim. "En karmaşık bilimsel konulan herkes tarafından anlaşılır hale koyarak sunan yazılarınızı zevkle okuyorum " "Anlaşılır hale koyduğum" için bana da keyif veren bir nokta, bilim ve teknolojı sürecinde "Biz neredeyiz?" sorusuna, bize ait Bilim Teknik eksıklıklerimızın envanterini çıkararak bir yanıt getirebilmelidir. Bilim adamı ya da sanat adamı "insanların ve toplumların gerçek rüyalarını yorumlayabılen klşı"dır insan ruhunun gerçek ihtiyaçlarını bulmak hem yazara hem okura keyif veriyor. ABS fren sistemleri E istanbul'dan Hakkı özgüç soruyor: ABS fren •istamlarlyl» llglll blraz daha ayrıntılı bilgl verlr mlslniz? Yanıt: Donmuş yolda ya da yağışlı havada ani fren yapmak her sürücünün korkulu rüyasıdır. Kaygan bir zeminde yapılan ani fren, aracın umulmadık bir biçimde savrulmasına ve tehlikeli kazalara yol açabilir. Yeni geliştirilen bir elektronik fren sistemi sayesinde, kaygan zeminde doğru dürüst fren yapmak, sürücünün yeteneğine bağlı olmaktan çıkıyor. Antiblokaj sistemi (ABS) bir yandan tam fren emniyeti, aynı zamanda kesin direksiyon hâkimiyeti sağlıyor sürücüye. Yağışlı havada fren yapma sonucunda tekerleklerin bloke olması ve direksiyon hâkimiyetinin ortadan kalkması birçok sürücünün yaşadığı kötü bir deneyimdir. ABS'de ise tekerleğin devir sayısını ölçen sensörler, elektronik beyin ve güçlü bir hidrolik yardımıyla tekerleklerin bloke olmasını ve aracın savrulmasını önlüyor. (Teknik ayrıntı için. Bilim Teknik, sayı 36, Akıllı Tekerlekler Dönemi Başladı, yazısına bakınız) D Reşit Aşçıoğlu 1931 Rodosdoğumluyum. 19391944 ikinci Dünya Savaşı'nı televizyonda programın akışı içindeki film dizilerinden biri olarak değil, barut kukusuyla, açlığıyla, gökten yağmur gibi akan bombalanyla görme mutsuzluğuna uğradım. 1944 yılında Marmaris'e ailece kaçıp iltica ettik. istanbul'daki Italyan Lisesi'nde okudum. İstanbul Hukuk Fakültesi'ni askerliğimle bir arada 1958 şubatında bitlrdim. 1961 yılında cebimden lıkra notlarımın taşmasından etkilenen Babı Âli ağabeylerim Tanln gazetesınin dış politika sütununu bana teslim ettiler. 19621964 yıllarında Tercüman gazetesinin başsayfasında R.A. imzasıyla günlük fıkralar yazarken Akbaba dergısi sahıbı Yusuf Ziya Ortaç. benı dergisine çağırarak, mizahçıfık "dıploması" verdı. Uluslararası Rüşvet Yılı, Gözlüklü Martı, Düyunu Fünunu Umumiye ya da Fen'den Borçlu Batı'ya Geçmek, Istlm Arkadan Radyasyon Önden Geldi kitaplanmdan başka sırasıyla çeviri olarak Ada, Bir İnsan, Celladın Şarkısı, Kozmos, Kuşku Çağı ve Bilim Rehberi kitaplanm var. Evliyim, iki oğlum var. Beni de sayarsanız 4 kişilik bir aileyiz. Doğayı sevdiğimi söylemok ayıp olur,çünkü yazar olup da doğayı sevmemek olmaz. A.Samsun, doktor; B.Mardln, öğretmen, C.Eskişehir, mühendis; D.İstanbul, mühendis; E.Mersin, öğretmen ve F.Ankara, doktor. A Ankar» Martfn Eaklsahlr latanbul Samaun Maraln 11 • Külçe kurşun var mı? Amasya Uluköy'den Hüseyin Uyar, • "Yıllarca önce bölgemizde bulunan dağ köylerinde avcılığa meraklı bir köylü, miktarı bugün bilinmeyen kurşun külçelerine rastlar. Yıllarca o buluntudan kopardığı kurşunlarla saçma ihtiyacını karşılar. Oldüğünde de bu bilgisi kendisi ile birlikte yok olur" dedikten sonra sorusuna geçıyor: Bugün o yörede külçe kurşunun yerinl bulmamız mümkün müdür? Bu soruyu İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi'nden bir Jeoloji Mühendisi şöyle yanıtladı: öncelikle doğada külçe halinde kullanmaya hazır kurşun bulmanın güçlügünden söz etmekte yarar var. Çünkü bu olgu literatürlere bölge adı verilerek geçecek kadar az rastlanan bir durumdur. Mesela isveç'te bir yerde 130 librelik saf külçe kurşun bulunduğu yazılıdır. Türkiye kurşun bakımından çok zengindir, ama kullanmaya hazır külçeler halinde bulunması hemen hemen imkânsızdır. Büyük birolasılıkla köylünün kullandığı kurşun, geçmiş zamanlardan kalmış bir galenit yatağının artıklarıdır. Eğer bir yerde kurşun varsa bulunabilir. Ancak bunun içinjeolojik ve jeokimyasal bir çalışma gerekir. Eğer maden kendini toprak üstünde belli etmiyorsa jeofizik bir çalışmaya gerek duyulur. Q Geçen haftanın çözümleri V U AIL • ÛMoy £>||ÜWT[T I I"IA[ÜCİ' ^M*MJıM» I^İIH' 1*1 '1* * • •»•'•l l "*•• • A T O 1 T P> n ı m^| Mıl*İTİ B |; L ! i Mete Nazlıcan, Erol Gönençer, Şule Erden. Ankara: Neriman Altun, Ahmet Uygar, Gizem Arslan. Izmlr: Ozan Ünal, Bora Barçın, özge Uğur, Mehmet Dedeoglu. Oebze: Ender Kflmil Boyacı Kaysarl:: Seniz Çetin, Metin Akıncıoğlu. Maraln: Emin Göçmener. Bursa: Saime Dogan. Kuaadası: Mustafa Uğur. Aydın: Nurettln Yıldıran. Oiyarbakır: Emine Mese. Malatya: Gaye Erdoğan. Eaklaahlr: A.Mahir Zamangil. Zonguldak: Gülnaz Karahasan. a 7 • 4 7 II C 7« lî 21 D £ • 1 12 Kompartmandaki yolcular Aşağıdaki tablodaki sayılar, bazı adkent ikililerinin olanaksızlığını göstermekte. örneğin, ilk kutudaki " 1 " Ankaralı'nın bilmecenin birinci tanımı nedeniyle "A" olamayacağını belirtmekte. Bu durumtia ilk olarak Eskişehirli'nin C olduğu bulunur. Eskişehir ile ilgili diğer adkent ikililerinin olanaksızlığı birer çizgi ile belirtilirse, bu kez A'nın Samsunlu olduğu görülür. Bu şekilde adlarla kentler arasında ilişki ortaya çıkar. 3 21 • 4 Ylne kflğıt yırtıyor *JA 1\t A|L t K otf nm«rİ >|t|l>l> latanbul: Şamil Beştoy, Orhan Utkan Bülent Akgezer, Zekl Solmaz, Ethem ONYEDİ MİLYON MİL! Tabii ki odaya sığmaz. Adam Amerikalı olduğu için inç ve mil birimlı • ni kullanıyor. Hesap şöyle: ilk yırtma, 2' =2 parça veriyor. Diğerleri de, sırasıyla, 2 ^ 4 , 2 3 8 şeklinde gidiyor. Bizim kâğıt • Ali Soydan, Koray Aksan, İstanbul, Erol Ünal, Izmlr, Elvan Eakl, Ankara; Uzay Kırbıyık, Bandırma. Kazanan okuyucular.