Katalog

SÖYLEŞİ 9 26 NİSAN 2021 PAZARTESİ NEDEN ÜMİT PAMİR? Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden mezun olduğu yıl Dışişleri Bakanlığı’na girdi. Gümülcine Konsolosluğu, cumhurbaşkanlığı döneminde Fahri Korutürk’ün özel kalem müdür yardımcılığını yaptı. 19911995 arasında Cezayir Büyükelçiliği, 19951997 yılları arasında Atina Büyükelçiliği, 19972000 yıllarında Başbakan Mesut Yılmaz ve Bülent Ecevit’in dış politika başdanışmanlığı, 20002004 yıllarında BM Daimi Temsilciliği görevlerinde bulundu. KKTC için tarihi önem taşıyan Bürgenstock görüşmelerinin mimarlarından. 20042006 yıllarında NATO Daimi Temsilciliği, 2007 yılında Dışişleri Bakanlığı Müşavirliği görevine getirildi ve aynı yıl emekli oldu. Amerika Başkanı Biden’in, “Ermeni Soykırımı” açıklaması üzerine bize de deneyimli diplomata sormak kaldı. Ulusal çıkara dayanmayan dış politika ticari ilişkiye döner 4 Vahim bir karar. Seçmen kaygısıyla yapılmış dar görüşlü bir tutumdur. Çalkantılı bir bölgede müttefikliğini kanıtlamış Türkiye’yi rencide etmiştir. 4 Ciddi bunalımdan geçen TürkiyeABD ilişkileri açısından talihsizliktir. 4 Erdoğan ile konuşmasında Biden’ın, “Ben bunu diyeceğim kusura bakma ama hazirandaki zirvede bundan sonra karşılıklı çıkarlarımızı nasıl şekillendireceğimizi ele alırız” demiş olabileceğini düşünüyorum. 4 ABD “soykırım” iddiasını her zaman siyasi bir baskı aracı (manivela) olarak kullandı. Tabii bu konuda kapalı kapılar ardında neler yapıldı, bilmiyorum ama bizden tavizler istemiş olabileceğini dahi düşünüyorum. 4 ABD Başkanı Biden, “Bu Osmanlı döneminde olmuştur, modern Türkiye’yi bundan sorumlu tutamayız” demek istiyor. Bizim için sıkıntı şu: Biden dedelerimizin katil olduğunu söylüyor. Bunu kabul edecek miyiz? 4 Ermeni lobileri, Amerikan mahkemelerinde tazminat ve toprak talebi için “Elimizde başkanın bir beyanatı var” diyerek kullanmaya kalkışacaktır. 4 Bölgedeki konumumuz eskisi gibi olsaydı, yani İsrail ve Mısır dahil komşularımızla ilişkilerimiz iyi olsaydı, Biden çok daha dikkatli davranırdı. 4 Monşerleri başta dinliyorlardı. Sonra “her şeyi biz biliyoruz” yanılgısına kapıldılar. Monşerlerin yetiştirdiği çıraklar mevcut, ama dikkate almıyorlar. 4 “NATO’dan çıkalım” diyen çevreler sesini daha yüksek çıkaracaktır. Bu karar Türkiye’deki tüm kesimleri küstürmüştür. Bu konuya yaklaşımımızı belirlerken ulusal çıkarlarımızı her şeyin üzerinde tutmamız gerektiğini düşünüyorum. 4 Tabii ki ABD’ye tepki göstereceğiz. Bu tepkinin Amerika’yı üzmesi gerekir ama bunu yaparken fevri davranmayıp, uzun vadeli çıkarlarımızı gözetmeliyiz. Erdoğan’ın Biden’a “İlk adım sana düşüyor” diyeceğini tahmin ediyorum. n ABD Başkanı beklendiği gibi diyeönümde de seçimler var, ben bunu yapaceğini dedi. “Soykırım” noktasına nasıl vardık? Amerikan yargısı etki yım, muhtemelen Türkiye bunu sineye çeker” diye düşünmüş olabilir. MuhteBüyük bir düş kırıklığı ve infial yaratacak. Tepkiler çok olacaktır. Biz Amerika’da lobi faaliyetlerimizi mali altında kalabilen bir yargı mekanizmasıdır melen aralarındaki konuşmada da “Ben bunu diyeceğim kusura bakma ama hazirandaki zirvede bundan sonra karşıimkânlarımız sınırlı olduğu için üst kademelerde senatörler ve Kongre üyeleri düzeyinde tuttuk. Yani yukarıdan aşağıya bir lobi faaliyeti yürüttük. Halbuki imkânımız olsaydı ve lobi faaliyetlerini n Soykırımı Fransa’nın tanımasıyla ABD’nin tanıması arasında bir farktan söz edilebilir mi? Fransa parlamentosu bu kararı geçirdi fakat Anayasa Mahkemelıklı çıkarlarımızı nasıl şekillendireceğimizi ele alırız” demiş olabileceğini düşünüyorum. Biden, bu dönemde Amerika’daki Ermeni RumYahudi lobilerinin Türkiye’ye karşı bir tutum içinde oleyaletler düzeyinde yapabilseydik belki si “Bu, tarihe ilişkin bir karardır, ifaduklarının farkında. Ayrıca müthiş bir de “soykırım” ifadelerinin okul kitaplarıde özgürlüğüne karşı bir pozisyon Yunan hayranıdır, “Kendimi ikinci vana girmesini önleyebilirdik. alamazsınız” dedi. Amerika’daytanımda hissediyorum” şeklinde konuşn Ne zamandır okul kitaplarında? 1990’lı yıllardan bu yana birçok eyalette okul kitaplarına girdi. n Bunu niçin bu kadar önemsemek gerekiyor? Eyaletlerde bu kitapları okuyan çocuklar “Türkler soykırım yaptı” algısıyla büyüdü. Onların oy peşindeki Kongre üyelerine yönelik baskıları arttı. Her 24 Nisan’da bu daha da hissedildi. Biden gisa başkan, yürütmenin de başı olduğu için durum farklıdır. Öte yandan Halkbank olayında görüldüğü gibi Amerikan yargısı da etki altında kalabilen bir yargı mekanizmasıdır. Amerikan idaresi “O kadar ileri gitme, ben Osmanlı dönemine ait soykırım dedim, benim ifademe dayanarak tazminat diye mahkemeye başvururlarsa sen bu temelden yoksundur diyebilirsin” diye maları vardır. Gördüğünüz gibi TürkAmerikan ilişkilerinin daha da batağa girmesini isteyen birçok mihrak bulunmaktadır. Örneğin geçmişte bu konuda bize büyük destek veren İsrail lobisinin de desteğinden yoksun kaldık. n Yahudi lobisinin ağırlığı daha önce kullanıldı mı? Tabii. Bugün bunu kaybetmemiş olsaydık, “soykırım” dememesi için ciddi bi, oy peşindeki popülist başka bir lider hâkimlerin kulağına fısıldayabilir. bir çaba harcarlardı. İsrail, Suriye, Irak, de bunu yapabilirdi, çünkü iki sene sonYunanistan, Kıbrıs ile ilişkilerimiz kötü, ra seçimler var. Birinci neden bu. İkinciRusya zaman zaman seviyor, zaman zasi, Türkiye’nin bugün bölgesinde ve Batı man kulağımızı çekiyor. Bölgedeki koaçısından içinde bulunduğu konum. Manumumuz eskisi gibi, yani İsrail ve Mıalesef bu çok parlak bir durum değil. Essır dahil komşularımızla ilişkilerimiz iyi ki ağırlığını kaybetmiş gibi algılanması nedeniyle ABD Başkanı nezdinde “Bizim Türkiye’yi kollamamız gerekir” gibi bir yaklaşıma yol açmadı. “Komşuları tarafından sevilmiyor, Batı tarafından sevilmiyor; bunu her şeye rağmen dikkate almam gerekir” gibi bir durum da olmadı. 43 senelik meslek hayatımda her 24 Nisan yaklaşırken “ABD ne diyecek” diye düşündük. ABD bunu her zaman siyasi bir baskı aracı (manivela) olarak kullandı. Tabii bu konuda kapalı kapılar ardında neler yapıldı bilmiyorum ama ABD’nin bunu başımızda bir manivela olarak kullanıp bizden tavizler istemiş olabileceğini dahi düşünüyorum. İncirlik’in kapanması işimize gelir mi? olsaydıBidendahadikkatlidavranırdı. Türkiye yumuşak gücüyle dikkat çekerdi n Tam da oraya gelmek istiyordum: Geçmişte “monşerler” diyerek küçümn Bundan sonra ABD ile ilişn İncirlik kapatılır mı? senen diplomatlar bugün olmadığı kilerde ne yaşanır? Şöyle düşünmemiz lazım: için mi bütün dünyayla kavgalıyız? Bundan sonra inşallah her iki ül “İncirlik’in kapalı olması bizim O monşerlerin söylediklerini başta ke de tamir edilemeyecek adım işimize gelir mi, gelmez mi? Bidinliyorlardı. Sonra “Her şeyi biz bililar atmaz. Biz tabii ki tepki göste zim Amerika’ya tepki gösteryoruz” yanılgısına kapıldılar, monşerlereceğiz. Bunu yaparken fevri davranmayıp, uzun vadeli düşünüp stratejik çıkarlarımızı gözetmeliyiz. ABD’ye “bu yarayı kapatacak adımlar atmasını” söylememiz gerekir. Umarım Ankara’daki Amememiz doğaldır. Bu tepkinin Amerika’yı üzmesi gerekir ama aldığım kararın uzun vadede bana zararı olacaksa bunu da düşünmem gerekir.” Biden ile haziranda görüşecek Sari dikkate almamaya başladılar. Şu anda da Dışişleri Bakanlığı’nda o monşerlerin yetiştirdiği yeni kuşak yetenekli çırakları mevcut, ama dikkate almıyorlar; kendi danışmanları var. Dış politikayı Ne kadar haklı olursak rikan Büyükelçiliği de Türkiye’nin yın Erdoğan’ın, kendisine Türk örneğin dinsel vesaire gibi başka eksenolalım, bu siyasi bir karar n Biden’ın konuşmasında şu cümledikkat çekici: “Osmanlı dönemi Ermeni soykırımında ölenlerin hayatlarını duyduğu kızgınlığı rapor ediyor, bundan sonra tamir etme yönünde adımlar atılması gerektiğini Washington’a bildiriyordur. halkının derinden yaralandığını anlatacağını ve “İlk adım sana düşüyor” diyeceğini tahmin ediyorum. hatırlıyor...” Bu vurgu diplomasi dilinde nasıl bir anlam taşıyor? ni yargı süreçleri sırasında kullanabilirBir kere konuşmada her ne kadar Os ler. “Bu konuda şöyle davranmazsan, bimanlı dönemi dese de bunu, Ermeni lo zim mahkemeler de yorumlarında serbileri Amerikan mahkemelerinde tazmi best kalırlar” biçiminde bir tutum alabinat ve toprak talebi için “Elimizde baş lir. Her halükârda TürkAmerikan ilişkikanın bir beyanatı var” diyerek kullan leri çok ciddi bir bunalımdan geçmektemdyddknldivklaıfeaaaieeaımamrannsymdd.hby,iaaaaeAÖnuuaeunrğdilekmrnıkmnyeıhndğuuroaoeaeeıaykiltllrnknğcmkaymeieıalikdtaı,ınbaekşaçeanboaayrıyllA,sealAlşcıaaiuıhrşvmanylnİodrkıuuHkamdsleibakrldrrMaaraiangu.uiknrkrbkııTkğdcknitioanasuuılıablnerraeintabruf.iculaahaumTeamrğkaçıarlıhoedihlrasinabbççdeıaıalkkögşdaerakvalpnrreaeıroesypeelğaöikDisitrnrsiaıükeeşlddntangiigyrulni,eeıblbs,rusiusedinsilnzeaaleinlykensonilkDzimsiibıtniuşzleilbıairıoşşiniişşmtmlrçSkmluubbeisodrna4ruüirüna.?dl0ilyrauAnuud0eürdyBa?çeıakoe.kDSmzlrEılsoooumeikoırlylnm,sroeıbkmFnaun.iaıyınroSer3rdymısıda5hmkaıimöninıaktknnaıntırzetalzaigıi,mdrlnhiıa siyasi bir karardır. oturtmadıkça adeta den geçiyoruz, pazarlık n Peki, “Osmanlı” ifadesi Türkiye açısından nasıl kabul edilmeli? ticari bir ilişkiye çevirirsiniz. gücümüz olduğunu söyleyemem. Bize borç verecek kimseler de ortada yok. “Bu Osmanlı döneminde olS400’ü almasaydık Amerika muştur, modern Türkiye’yi bunbize karşı daha duyarlı davranazüne karşıyım. Bir kere stratejik ortak olmanız için yaşamsal konularda “Ne yaparsanız yapın arkanızdayım” demesi lazım. Örneğin İsrail, hatta biraz İngiltere için bu böyledir. Biz çıkarları örtüştüğü ölçüde stratejik işbirliği yapan, iki müttefik durumundayız. Sorunuza gelecek olursam: Amerika’nın bölgeye bakışındaki değişikliğe de işaret etmek istiyorum: Amerika’nın bölgeye ilişkin iki kaygısı var: Biri İsrail’in güvenliği, diğeri de Amerika’nın rakip gördüğü Çin’in Ortadoğu’nun hidrokarbon kaynaklarına sınırsız erişimini engellemek. Bildiğiniz gibi Ortadoğu’daki hidrokarbonlara en bağımlı ülke Çin. Dolayısıyla Ortadoğu’ya ilgisi eskisi gibi olmayacak. Bu, ister istemez ABD’deki bazı çevrelerde Türkiye’nin değerinin sorgulanmasına yol açtı. Sizin NATO’da en üst düzeyde altına imza attığınız belgelerde Rusya bölgede bir tehdit olarak görülüyor. Dolayısıyla Türkiye, Rusya’ya karşı caydırıcı niteliğini koruması geredan sorumlu tutamayız” demek istiyor. bilirdi diye düşünüyorum. kirken S400’leri almakla bu konumu lerden çıkarıp salt ulusal çıkar yörüngesine oturtmadıkça adeta ticari bir ilişkiye çevirirsiniz. Dış politika her zaman al gülümver gülüm olmuyor. İşin içine etkin bir şekilde kullanabileceğiniz yuortak bir tarih komisyonu yöntemiyle TürkErmeni ilişkilerini onarma yolundaki çabaları da uzun yıllar sekteye uğratacaktır. Şimdi “NATO’dan çıkalım” dimuşak güç de giriyor. n Aslında Türkiye’nin çok köklü bir diplomasi geleneği var. Ancak bir süredir rafa kalktı. Egemen Bağış’ın büyükelçi olduğu bir dönemi yaşıyoruz... yen çevreler de sesini daha yüksek çıka Düşünebiliyor musunuz? Hakkında racaktır. Bu karar Türkiye’deki tüm ke kendi kamuoyunda birtakım şayialar simleri küstürmüştür. olan birisi büyükelçi olabilir mi? Siz Çek n İş NATO’dan çıkmaya kadar Dışişleri olsanız bu kişiyi dikkate varır mı? alır mısınız? Uzun yıllar NATO’da görev yaptım. Maalesef birçok üye ülke Türkiye’yi yüzEgemen Bağış’ın n Mısır’la da aramız uzun zamandır açıktı, şimdi ilişkiler yeniden onarılmaya de yüz güvenilecek bir büyükelçi çalışılıyor... konumda görmüyor. Demin dediğim gibi, bizde de “NATO’dan çıkaolduğu bir dönemi yaşıyoruz... Hakkında Mesela size diyorlar ki: “Şişli’nin en güzel kızı İpek Hanım...” Siz de lım” diyen seslerin yük kendi kamuoyunda aynaya bakıyorsunuz ve sbşsüğkeıaiizımnlrnlleieıirçrımcCimidızenkuü”.ğıdamzşBidrenıüuleaaibntmurkteaüıatloekmymihndrşomılaeuarzenmumyıirnkmahıöıze,eeny.nBrdgaceiekşeudrellieaeuyknkiint“iüslokyebdiışriotşoballaküabıynmiülbikrşiersamliiyzçsdiiiia?eelpnasrgidküaozclTeeoküljŞbıikrpksiikgı“şruz“HüitlnysiırBz’yaaüeunieıkvr’rzimlnneim.dkki”Önasdaıazodkyltedıaneeilğekernbdrisaaleibb,Şiğnöanyaİiiislşşnyaimgztll,niaaiez’b”darnnnezeydbiivnan.naiu.eym.lsbdeoAb’aauanerimdnrneaAyrıca “Bunu suçlamak için değil, olann Biden, metinde İstanbul değil, zedeliyor. Bu ise ABD ile ilişkilerimizi leri, Erdoğan ve Biden’ın NATO zirve takım ciddi hatalar yapmaya başlarsıların asla tekrarlanmamasını sağlamak Konstantinopol diyor, niye? adeta al gülümver gülüm şekline sok sinde bir araya geleceğini açıkladı. Na nız. Bizim durumumuz da galiba biraz için yapıyoruz” diyor. Bizim için sıkınYaşlılığın getirdiği bir dil sürçmemaya yöneltiyor. Yani adeta bir ticari sıl okumalı? bu. Türkiye bölgesinde yumuşak gücüytı şu: Dedelerimizin yaptığını kabul ede si olarak görüyorum. Bizans’ın başken ilişkideki gibi... Bakın zaten “Meds Yeghern” lafı Er le dikkat çeken bir güçtü. Komşularıyla cek miyiz? Osmanlı’nın torunu olduğu ti anlamında kullandığını düşünmek isn ABD açısından bu açıklamayı nasıl menice soykırım demek. Amerikan baş arabuluculuk yapan bir ülkeydik. Ama muza göre, Biden dedelerimizin katil ol temiyorum. yorumlarsınız? kanları bunu son yıllarda kullanmaya siz yumuşak gücünüzü değil, kaba güç duğunu söylemiş oluyor. Bizim için zor n Biliyorum, siz müttefik ifadesini Çok vahim bir karar. Seçmen kaygı başladılar. Orada yapılan bir kelime oyu kullanmaya başladığınızda, o artık iyi olan bu; mahkemeye çıkıp “Bunu dedele sevmiyorsunuz ama yıllardır Türkiye sıyla yapılmış, dar görüşlü bir tutumdur nuydu, “İngilizce demeyelim, ne dediği komşuluk çerçevesinden çıkıyor. Galirimiz yaptı” diyemeyiz. Söyleşimizin ba ABD iyi birer müttefik sözünü duya ve çok yanlıştır. Son derece çalkantılı bir mi Ermeniler anlar” demekti. Yani mev ba şimdi bu şekilde sorunlarımızı çözeşında “Bunu Amerikalılar belki de bize rız. Bu açıklamayla ABD, Türkiye’yi bölgede 10 yıllar boyunca müttefikliği zu Ermenilerin eline koz vermekse, bu meyeceğimizi anlamaya başladık. Mısır, karşı manivela olarak kullanmış olabi gözden çıkardığını mı söylüyor? ni kanıtlamış Türkiye’yi ve onun kamu çok önceden verilmişti. Biden da “Ma İsrail ve Suriye’yle başlayan temaslar lirler” dedim ya, şimdi de bu baskı aleti Ben müttefik değil, stratejik ortak sö oyunu rencide etmiştir. Ayrıca örneğin dem benim seçmenim bunu çok istiyor, umarım bunun göstergesidir.