Katalog

EKONOMİ ekonomi@cumhuriyet.com.tr 11 30 EYLÜL 2020 ÇARŞAMBA 2023 yılını da içine alan ‘Yeni Ekonomi Programı’, bilindik tanıdık vaatlerle açıklandı İşsizlik ‘resmen’ artacak “İyimserlik” dolu yeni YEP’e göre resmi işsizlik oranı, 2020’de yıllık yüzde 13.8’e çıkacak. 2021’de yüzde 12.9, 2022’de yüzde 11.8 ve 2023’te yüzde 10.9 olacak. Önceki adıyla Orta Vadeli Program (OVP), güncel adıyla Yeni Ekonomi Programı (YEP), Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak tarafından dün nihayet açıkladı. Albayrak, konuşmasına “Temamız yeni dengelenme, yeni normal, yeni ekonomi” diye başlasa ve “Program, ekonomide salgın etkisiyle ortaya çıkan bu finansal ve makroekonomik dengesizliklerle nasıl mücadele edeceğimizi ortaya koyacak” dese de açıklanan YEP, bir kez daha toplumun geniş kesimlerine işsizlik ve hayat pahalılığı vaat etti. Ayrıca “esnek çalışma” yine gündeme getirildi. En milli hükümet! Bu açıdan en dikkat çekici tahminler, çalışma hayatıyla ilgili. Fazla iyimser olsa da işsizliğin 2020’de yüzde 13.8’e yükseleceği YEP’le resmen ilan edildi. Ayrıca işgücüne katılım yüzde 49.6, istihdam oranı yüzde 42.2’ye düşecek. Emekçinin gelirini hızla eriten enflasyon ise yine iyimser tahminle yılı yüzde 10.5 ile kapatacak. Aynı iyimserlikle 2020 için yıllık büyüme tahmini yüzde 0.3 olarak açıklandı. Ancak Albayrak, YEP’in salgında büyük bir ikinci dalga olmayacağı ve dünya ekonomilerinin tekrar kapanmayacağı varsayımı ile hazırlandığına dikkat çekerek bu baz senaryo dışında kötü senaryoları da değerlendirdiklerini söylemeyi ihmal etmedi. Buna göre kötümser senaryoda ekonominin bu yıl yüzde 1.5 küçüleceği, gelecek yıl ise büyümenin yüzde 5.8 yerine yüzde 3.7’de kalacağı tahmini yer aldı. Yatırım harcamalarının ise bu yılı yüzde 2.2 azalmayla kapatacağı YEP’te yer aldı. Ekonomi dışı reform Ayrıca Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak’ın açıklama yaparken kullandığı şu vurgu ise AKP’nin geçmişle bitmeyen hesaplaşma çabasını da bir kez daha ortaya koydu: “Küresel salgın başta olmak üzere birçok krizden alnımızın akı ile çıkarak 2019 ve 2020 yıllarında hayata geçen projelerimizle Türkiye’nin milli ekonomi temellerini atıyoruz.” Öte yandan OVP ile ilgili olarak TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, “Ekonomideki durum ve küresel gelişmelerin doğru tespit ve teşhis edilerek gerçekçi tedbirler ve hedefler ortaya konulduğunu düşünüyorum” derken İSO Başkanı Erdal Bahçıvan, “umut verici perspektif” nitelemesi yaparak “Finansal istikrar için stratejik reformların yapılacağının vurgulanması, kaynakların daha verimli bir şekilde kullanılacak olması, sanayimiz ve ekonomimiz için son derece önemli” dedi. TÜGİAD Başkanı Alirıza Şohoğlu ise ekonomi dışı yapısal reformlarla desteklenmeyen ekonomik tedbirlerin yeteri kadar yararlı olamadığını ifade etti. l Ekonomi Servisi Ekonomistler geçmiş yılların hedeflerini de hatırlatıyor 2 trilyon dolarlık vaat unutuldu Yeni OVP ya da YEP ile ilgili en dikkat çekici değerlendirmelerden birini Altınbaş Üniversitesi’nden Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu yaptı. Sosyal medya hesabında açıklama yapan Kozanoğlu, AKP’nin eski hedeflerini hatırlatarak şöyle yazdı: “Ekonomide bazen hedeflerden şaşılabilir! Ancak hatırlayalım 2023’te Cumhuriyetin 100. yılında 2 trilyon dolarlık bir ekonomi vaat ediliyordu. YEP’te 2023 tahmini 875 milyar dolar. Tam 1 trilyon125 milyar dolarlık bir sapma söz konusu. İşte AKP’nin ekonomide başarı hikâyesinin hazin sonu!” Berlin Üniversitesi’nden Doç. Dr. Ümit Akçay, “Sonunu bildiğimiz filmi yine de neler olacak acaba diye izlemek. Yeni yine yeniden” yorumunu yaparken Yeditepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Veysel Ulusoy, “YEP bir program değil, beklentilerin makyajlanması. Büyüme beklentileri sermaye stoku ve istihdam verilerinin vardığı nokta kapsamında sağlıklı değil. Bu haliyle bile 11. Kalkınma Planı’nda beklentilerin yabana atıldığını görüyoruz” dedi. İstanbul Ticaret Üniversitesi’nden Doç. Dr. Oğuz Demir ise mizah dolu bir dille OVP’yi şöyle özetledi: “Bizim plan yapmamız lazımdı. Yaptık. İster inanın, ister inanmayın! Herkes bir süre daha başının çaresine baksın, enflasyon, işsizlik ve kura ilişkin yapabileceğimiz bir şey yok. Seneye bir çıkalım, tekrar bakarız.” Dolar 7.85 lira, Avro 9.21 lirayı aşarak dün yeni zirve seviyeler oluşturdu Döviz de Albayrak’a bakmıyor IATA AÇIKLADI: Havayolu trafiği yüzde 66 azalacak Uluslararası Hava Taşımacıları Birliği’nin (IATA) açıkladığı yeni rapora göre, küresel düzeyde havayolu trafiği 2020 yılında, 2019’a göre yüzde 66 azalacak. IATA’nın bir önceki raporunda, küresel hava trafiğinde, Covid19 pandemisi nedeniyle 2020’de beklenen daralma yüzde 63 olarak öngörülmüştü. IATA’dan eylül ayında yapılan çağrıda, yolcuların uçaklara binmeden önce Covid19 testinden geçirilmesi istenmiş ve küresel havayolu erişim ağının ancak bu yolla yeniden kurulabileceği vurgulanmıştı. TÜRKİYE AB FRİT fonları için imzalar atıldı Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasında uzlaşmaya varılan “Türkiye’deki Sığınmacılar İçin Mali Yardım Programı (FRIT)” kapsamında ödenmesi öngörülen 6 milyar Avro’luk paketin 393 milyon Avro’luk kısmının imzaları atıldı. AB Türkiye Delegasyonluğu’nda yapılan imza töreninde konuşan Cumhurbaşkanı Yardımcılığı Makamı FRIT Ofisi Baş Koordinatörü Halil Afşarata, “Toplam 6 milyar Avro’luk FRIT fonlarının neredeyse yüzde 90’ı imza altına alındı” dedi. l ANKARA/Cumhuriyet FIYATI ETKILEYEBILIR Sıcak hava nar ve cevizi yaktı Mevsim normallerinin üstünde seyreden sıcak hava, İzmir Ödemiş’te narı ve cevizi olumsuz etkiledi. Çiftçi Ali Çöp, “Ceviz ve nar ağaçları aşırı sıcaklardan dolayı kuruma ve yanma tehlikesi ile karşı karşıya kaldı. Ceviz yaprakları kururken meyvenin gelişimi de durdu. Narlarda da çürüme tehlikesi var. Bu kış meyvede beklentinin dışında bir fiyatla karşılaşabiliriz” dedi. l İHA Bankaların aktifleri 5.8 trilyon lirayı aştı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) “Türk Bankacılık Sektörünün Konsolide Olmayan Ana Göstergeleri” raporuna göre, Türk bankacılık sektörünün toplam aktif büyüklüğü ağustos sonu itibarıyla 2019 sonuna kıyasla yüzde 30.2 artarak 5 trilyon 845 milyar 786 milyon lira oldu. Bu dönemde sektörün en büyük aktif kalemi olan krediler 3 trilyon 481 milyar 901 milyon lira, menkul değerler 1 trilyon 30 milyar 161 milyon lira oldu. Geçen yılın sonuna göre krediler toplamı yüzde 31.1 ve menkul değerler toplamı ise yüzde 55.9 yükseldi. Ağustosta kredilerin takibe dönüşüm oranı (batık kredi) da yüzde 4.14 olarak kayıtlara geçti. Takipteki kredi büyüklüğü ise 150.9 milyar lira olarak açıklandı. Bu rakam 2019 sonunda 150.8 milyar liraydı. Kâr 43 milyar TL Bankaların kaynakları içinde, en büyük fon kaynağı durumunda olan mevduat, ağustosta 2019 sonuna göre yüzde 29.2 artarak 3 trilyon 317 milyar 591 milyon liraya yükseldi. Aynı dönemde özkaynak toplamı yüzde 15.3 artışla 567 milyar 347 milyon liraya çıktı. Yine BDDK verilerine göre, sektörün dönem net kârı 42 milyar 949 milyon lira, sermaye yeterliliği standart oranı yüzde 19.28 seviyesinde gerçekleşti. l Ekonomi Servisi Öztrak’tan ekonomik program yorumu: 2023 hedeflerinin ölüm ilanı CHP Sözcüsü Faik Öztrak, Bakan Berat Albayrak tarafından “Yeni Ekonomi Programı” adıyla açıklanan “Orta Vadeli Program”ın, 2023 hedeflerinin ölüm ilanı olduğunu dile getirdi. Öztrak, programda yapılan “yeni” vurgusuna atıf yaparak “Türkiye’yi neyin düze çıkaracağı bellidir: Yeni siyasi iktidar, yeni ekonomi politikası, yeni ehliyetli kadro” dedi. Öztrak şunları söyledi: “Damat Bakan’ın verdiği rakamlar, AK Parti’nin 2023 hedeflerinin ölüm ilanıdır. ‘Orta Vadeli Program’a göre 2023’te milli gelir 875 milyar doları bulacak. Peki, 2023 için hedef neydi? 2 trilyon dolar. Bakan, 2019’da 2.5 milyon kişiye ilave istihdam sözü vermişti. O günden bugüne iş sahibi 2 milyon 116 bin yurttaş işini kaybetti. Damat, her yıl ortalama 1 milyon 336 bin civarında istihdam yaratılacağını söylüyor. Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz.” l ANKARA Mali piyasalar dün yine hareketli bir gün geçirdi. Dolar ve Avro yeni rekor seviyeler oluştururken Türk Lirası’ndaki erime de sürüyor. Dün yaşanan erime ise özellikle Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak’ın, YEP’i açıkladığı toplantı sonrası gazetecilerle buluşmasında söylediği ifade edilen şu sözlerden sonra daha da önemli hale geldi: “Döviz kuru benim için hiç önemli değil. Hiç işin o tarafına bakmıyorum. Sanayi sağlam, üretim tarafı sağlam. Kur meselesinden en kârlı çıkan biz olacağız, çünkü artık kurun kontrolü bizim elimizde.” Görünen o ki döviz de Albayrak’ın açıkladığı OVP’ye bakmıyor. Ortalama 6.91 TL Ekonomist Uğur Gürses de sosyal medya hesabından bu konuda şu vurguyu yaptı: “Rezervleri erittikten sonra TL’nin yüzüne bakamamak paha biçilmez. Döviz kuru dediğiniz ‘TL’nin değeridir’. Ekonomiyi yöneten, ulusal paranın değerine ne olduğuna dair ‘Benim için önemli değil’ demez...” Prof. Dr. Yalçın Karatepe de şunları söyledi: “Bakanın ‘döviz kurlarına hiç bakmadığını’ bilen danışmanlar, kurları da kafalarına göre ‘YEP’e dahil etmiş olmalılar.” OVP’deki TL ve dolar bazlı verilerden yapılan hesaba göre ortalama dolar kuru, bu yıl 6.91, 2021’de 7.68, 2022’de 7.88 ve 2023’te 8.02 lira olacak. Dolardaki küresel güçlü seyir, TL cinsi yatırım araçları üzerinde dün bir kez daha değer kaybı ve negatif ayrışma getirdi. Merkez Bankası’nın sürpriz faiz artışı ve bunu takiben BDDK’nin swap kısıtlamalarını ve aktif rasyosunu gevşetme adımlarına rağmen TL’de değer kaybı belirginleşti. Ayrıca Azerbaycan ve Ermenistan gerilimi de etkisini sürdürüyor. Borsa yükseldi Dün dolar 7.79197.8561 lira, Avro 9.04709.2165 lira arasında, sert iniş çıkışlı bir gün geçirdi. Borsa İstanbul 100 Endeksi ise gün içinde 11201132 puan arasında hareket ettikten sonra günü yüzde 0.19 yükselişle kapattı. l Ekonomi Servisi Güvende kötümserlik sürüyor Koronavirüs salgınının yarattığı endişelerle nisan ayında dip yapan ekonomik güven endeksi, sonrasındaki aralıksız yükselişini eylülde de sürdürdü. Endeks, eylülde bir önceki aya göre yüzde 3.1 artışla 88.5 puana çıktı. Ekonomik güven endeksinin 100’den büyük olması, genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği, 100’den küçük olması ise genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği gösteriyor. Ekonomik güven endeksi, koronavirüs endişeleriyle nisanda gerileyerek 51.3 değerini almış, tarihinin en düşük seviyesine gerilemişti. Mayıs ayında 61.7’ye, haziranda 73.5’e, temmuzda 82.2’ye, ağustosta 85.9’a yükselmişti. Böylece endeks, nisanda gördüğü tarihi düşük seviyeden istisnasız her ay yükselmiş oldu. TÜİK, bu endeksin ekonomik büyümeye ilişkin diğer ekonomik göstergelere kıyasla daha erken bilgi sağlaması nedeniyle öncü bir gösterge olduğunu belirtiyor. l Reuters Eskimiş bir ‘Yeni Ekonomi Programı’ 20202023 yıllarını kapsayan Yeni Ekonomi Programı Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak tarafından dün açıklandı. Güncel adıyla Yeni, eski adıyla Orta Vadeli ekonomi programı diye her eylül ayında açıklanmakta olan metinler, ulusal ekonominin kısaorta vadede hedeflerini ve bu hedeflere ulaşmak için kullanılacak olan plan ve stratejileri sektör bazında açıklamakla yükümlü. Ancak Sayın Bakan’ın sunum dosyasından edindiğimiz bilgilere dayanarak ileri süreceğimiz ilk gözlem, anılan metnin ne yeni hedefler içerdiği ne de tutarlı bir stratejik programa dayanmakta olduğudur. Her şeyden önce ileri sürülen hedeflerin, gerçek anlamda bir makroekonomik stratejik program sayılabilmesi için bu hedeflere ulaşmak üzere kullanılacak kaynak tahsisinin nasıl olacağı ve kullanılacak kaynakların maliyetinin nasıl karşılanacağının çalışılmış olması gerekir. Oysa, ne şimdiki ne de bundan önceki orta vadeli program metinlerinde böyle bir çalışma söz konusudur ne de hedefler arasında bir tutarlılık gözetilmiştir. Yeni Ekonomi Programı metni, bu haliyle sadece alt alta sıralanmış bir dizi iyi niyet temennisi görünümündedir. YEP’in somut hedefleri Bunun ötesinde YEP’in 20202023 arasındaki dönemi kapsayan hedefleri somut olarak incelendiğinde, tutarsız ve ekonominin gerçekleriyle uyuşmadığı gözlenmektedir. Örneğin ulusal ekonominin büyüme hedefi bu yılı mütevazı bir pozitif büyüme ile (yüzde 0.3) kapadıktan sonra, 2021’de 5.8’e sıçrayacak; daha sonraki iki yıl boyunca istikrarlı biçimde yüzde 5.0 düzeyinde büyümeye devam edecektir. Büyüme hedefinin yanında enflasyon oranı da yılsonunda yüzde 10.5’i gördükten sonra 2021’de yüzde 8’e, daha sonra da yüzde 5’e inecektir. Söz konusu büyüme ve enflasyon tahminleri hiç de yabancı değildir. Ekonomi tarihimizi yakından izleyen biraz meraklı hemen herkesin anımsayacağı üzere, büyüme ve enflasyonda yüzde 5 hedef konulması neredeyse tüm AKP hükümetlerinin bir tür fetişleştirilmiş sloganı haline gelmiştir. Hangi yatırım deseni ve hangi sektörlerin ivmelendirilmesi ve hangi para politikası aletleriyle bu ikiz hedefe ulaşılacağı geçmişte olduğu gibi bugün de açıklanmamış haldedir. Program metnine göre söz konusu yüzde 5’lik ikiz hedef beklentisi Türkiye’yi 2023 yılında 875 milyar dolarlık bir ekonomiye ulaştıracaktır. Oysa, örneğin 20192021 arasını tasarlayan 2019’un program metni daha sadece 2021 için 926 milyar dolarlık bir hedefe ulaşılacağını muştulamış idi. Dün açıklanan YEP altında ise ulusal ekonominin 2021’de tahmin edilen hedefi sadece 735 milyar dolardır. Türkiye’nin 875 milyar dolara ulaştığı ekonomi büyüklüğü ise en son 2013’e aittir. Türkiye 10 senedir gerileme içindedir ve 2010’lu yıllar Türkiye için her anlamda bir kayıp on yıl olmuştur. Altınbaş: Hedef haline getirildik Geçen hafta Altınbaş ailesinin ve şirketlerinin adlarının karıştığı haberlere ilişkin bir açıklama yapan Altınbaş Holding Yönetim Kurulu Onursal Başkanı Ali Altınbaş, enerji sektörüne yönelik Emniyet güçlerinin düzenlediği genel bir soruşturma kapsamında, kendisinin ve kardeşi Sofu Altınbaş’ın bilgisine başvurulduğunu hatırlatarak “Altınbaş Holding’in iştiraki olan Altınbaş Petrol’ün (Alpet) 20112013 yıllarına ilişkin faaliyetleri arasında, bir balıkçı teknesine yapılan 36 bin TL’lik akaryakıt satışıyla ilgili açıklama istendi. Konuya dair tüm bilgi ve belgeler güvenlik birimlerine tarafımızca aktarılmış olup söz konusu satışta herhangi bir usulsüzlük bulunmamaktadır” dedi. Altınbaş, genel soruşturma kapsamında sektördeki birçok kurum ve yöneticinin ismi olmasına karşın medyaya yansıyan haberlerin odağında sadece Altınbaş ailesinin hedef gösterilmeye çalışıldığına dikkat çekti. l Ekonomi Servisi