Katalog

EKONOMİ DOLAR ekonomi@cumhuriyet.com.tr AVRO STERLIN FAİZ TASARIM: SERPİL ÜNAY BORSA 9 11 TEMMUZ 2020 CUMARTESİ ALTIN CUMHURİYET ALTIN 24 AYAR 6.9050 0.6 kuruş 7.7900 0.5 kuruş 8.7050 0.5 kuruş 10.16 0.2 puan 114.809 984 puan 2683.09 15.81 lira 399.93 1.46 lira THY yönetimi, işçilerin ücretlerini 2018 Ocak ayına çekmek istiyor Gözü işçinin cebinde Bir önceki yıl ilk çeyrekte 1.2 milyar bu yıl ilk çeyrekte 2 milyar lira zarar açıklayan THY faturayı işçiye kesme çabasında. THY’nin istediği TİS’e dönüş, ücretlerde yüzde 45 ile 65 arası düşüş demek. Türk Hava Yolları (THY) çalışanlarında son yıllarda ayrımcı tavır, liyakatsiz atamalarla başlayan rahatsızlık, son atamalar ve ücretlere göz dikilmesiyle tavan yap tı. Yer hizmetleri veren 15 bin çalışanı olan TGS’de ikramiyelere ilişkin alınan kararın OLCAY THY’de de uyguBÜYÜKTAŞ lanmak istemesi, başta sendika olmak üzere tüm çalışanları huzursuz etti. Ancak meselenin yalnız ikramiye ile sınırlı kalmadığı, şirketin ücretlerde görülmemiş bir gerileme doğuracak adım attığı ortaya çıktı. THY yönetimi, TGS’de yılda verilen üç ikramiyeyi ödememe kararı aldı. 2021 yılı sonuna kadar hiç ikramiye ödenmeyecek. Çalışanlar şimdiye kadar aldıkları tek ikramiye ile yetinmek zorunda kaldı. TİS yok sayılsın THY yönetimi, şimdi de çalışanların son toplu iş sözleşmesini (TİS) yapmamış olmasını kabul ettirmek istiyor. Yani ücret ve sosyal hakları 2018 yılı ocak ayına çekmek istiyor. Bu, bazı ücretlerde yüzde 68’e varan indirim anlamına geliyor. Konuya ilişkin sorularımı zı yanıtlayan Havaİş Sendikası Başkanı Ali Kemal Tatlıbal, THY Yönetim Kurulu Başkanı İlker Aycı’nın kendisi konuşmak istemesi üzerine haziran ayın sonunda bir araya geldiklerini, çalışan ücretlerine ilişkin bazı tasarruflar yapmak istediklerini anlattı. “Ancak biz bir protokol yapmak istedik. Yapılacak ve yapılmayacak noktaları yazılı hale getirmek istedik. Hiçbir biçimde işçi atılmayacağını garanti altına almak istedik. İkramiyelerden taviz vermenin söz konusu olmayacağını kendilerine aktardık” diyen Tatlıbal, yazılı bir teklif olmadığı sürece üyelere bir şey aktarmanın da mümkün olmadığını belirtti. Konuşmada akıllarından geçenin 2018 yılı ocak ayı ücretlerine dönüş olduğu, çalışanları da yarı zamanlı çalıştırmak istediklerini anladığını ifade eden Tatlıbal, bunun özellikle uçuş personeli için mümkün olmadığını anlattı. Zira THY bünyesinde 5 bin civarı pilot söz konusu. Bu pilotlara 2018 TİS’inden sonra kur farkından kaynaklanan kayıpları gidermek amacıyla iki kere olmak üzere toplam yüzde 52 civarı artış yapıldığı biliniyor. 2018 Ocak ayına dönmek pilotlar için kayıpların, sosyal haklar ve mesailerle yüzde 65’i aşması demek. ÇALIŞAN ZATEN KAYIPTA 22 bin civarındaki THY çalışanının mesai, ikramiye ve diğer sosyal kazanımları aldığı maaş baz alınarak hesaplanıyor. KÇÖ ile ücretler zaten düştüğü için alınacak mesai ve ikramiyeler de düşmüş olacak. Asgari ücretin altına inecek ATAMALAR SIKINTI YARATTI Kısa çalışma ödeneğine başvuran THY haziran ortalarında çalışanların tepkisini çeken iki ismi dolgun ücretlerle müdür olarak atadı. Airport’a göre, yeni oluşturulan 2 müdür koltuğuna, AKP İstanbul İl Başkanı Bayram Şenocak’ın kardeşi Ümmet Şenocak, diğerine de BDDK Başkanı ve aynı zamanda THYOPET Yönetim Kurulu üyesi olan Mehmet Ali Akben’in oğlu Feyyaz Akben atandı. Çalışanlar ayrıca bankamatik memurlardan ve atıldığı halde personel genel müdürlüğü emrine verilen pek çok personelden rahatsız. Hiçbir işçinin işyerinin batmasını istemeyeceğini, fedakârlık yapmaya hazır olduklarını ancak üyelerin rızası olmadan tek bir adım atılmayacağını belirten Tatlıbal, “Arkadaşlarımız durumun farkında, evet işlerin tamamen durduğu zamanlar oldu. Ancak yapılacak işler bir protokol altına alınmalı. Ve ne yapılacaksa hakkaniyetle yapılmalı” dedi. Ancak, THY’deki 22 bin personelin farklı iş alanları ve uzmanlıkları var. 5 yıldan az kıdemi olan 3 bin çalışanın ücreti 2018 Ocak’a çekilmesiyle asgari ücretin altına inecek. Sosyal haklar ve diğer kazanımlardaki kayıplar yüzde 55’i bulacak. Çalışanların 10 yıllık maaşlarını da verse THY’nin zararını kapatamayacağını dile getiren Tatlıbal, işçi giderlerinin THY bilançosunda yüz de 17 olduğunu, bunun pandemi ve kısa çalışma ödeneği ile yüzde 2.8’e düştüğü bilgisini verdi. Madde madde indirim Görüştüğümüz THY çalışanlarındaki genel kanıyı şöyle özetlemek mümkün: Yönetim birkaç ay sürecek pandemiyi fırsata çevirmeye çalışıyor. Şirketi zarar etti göstermemek, rakamları iyi göstermek için alın terine el uzatıyorlar. Atarız tehdidi var ama zaten uçaklar sınırlı ekiplerle uçuyor. Ayrıca THY de işler o kadar da kötü değil. 7080 frekans beklenirken bu ay frekans 352’ye çıktı. Üstelik bu geçen haftanın rakamı. Ayrıca, yolcu taşınmadığında kargo uçakları uçmaya devam etti. Mayısta 260 milyon dolar, haziranda 280 milyon dolar ciro yapıldı. İŞ UMUDU TÜKENDI Genç işsizlik yüzde 24.4 TÜİK’e göre, genç nüfusta (1524 yaş) işsizlik oranı Nisan 2020’de Nisan 2019’a kıyasla 1.2 puan artarak yüzde 24.4, istihdam oranı 7 puan azalarak yüzde 26.1 oldu. İşgücüne katılma oranı 8.6 puan azalışla yüzde 34.5’e indi. Ne eğitimde ne de istihdamda olanların oranı ise 5.7 puan artışla yüzde 29.1’e çıktı. Verileri inceleyen Genç İşsizler Platformu, 1534 yaş arası genç işsiz sayısının 2 milyon 198 bin kişi olduğunu açıkladı. Gerçek işsiz 17.7 milyona ulaştı DİSK araştırma merkezi DİSKAR, açıklanan işgücü verileri üzerinden gerçek işsizlik durumunu ortaya koydu. Buna göre geniş tanımlı işsiz sayısı 9 milyon 756 bine, Covid19 etkisiy le revize geniş tanımlı işsiz sayısı ve iş kaybı 17 milyon 722 bine ulaştı. Geniş tanımlı işsizlik yüzde 28.7’ye çıkarken, salgın etkili geniş tanımlı işsizlik ve iş kaybı oranı yüzde 52 oldu. İs tihdam 28.2 milyondan 25.6 milyona düştü. Salgın nedeniyle eşdeğer istihdam kaybı ve yeni işsiz sayısı 10.7 milyon oldu. İşbaşında olanların sayısı 27.5 milyondan 20.4 milyon kişiye indi. İşgücü yüzde 9 azalışla 29.4 milyon, istihdam yüzde 9 azalışla 25.6 milyona inerken iş bulma ümidi olmayanlar yüzde 137 artarak 1.3 milyon kişi oldu. TÜİK’in dün açıkladığı “İşgücü İstatistikleri, Nisan 2020” raporu, ülkedeki ekonomik krize eklenen Covid19 salgının çalışma hayatını nasıl yıkıma uğrattığını bir kez daha gösterdi. Nisan 2020’de, Nisan 2019’a kıyasla istihdam edilenlerin sayısı 2 milyon 585 bin kişi azalarak (yüzde 9.2) 25 milyon 614 bin kişi, istihdam oranı ise 4.9 puanlık azalış ile yüzde 41.1 oldu. İşgücü de 3 milyon 13 bin kişi azalarak (yüzde 9.3) 29 milyon 388 bin kişi, işgücüne katılma oranı 5.7 puanlık azalış ile yüzde 47.2 oldu. Bunlara karşın işgücüne dahil olmayanların sayısı 4 milyon 72 bin artarak (yüzde 14.1) 32 milyon 932 bin kişiye çıktı. İşgücüne dahil olmayanlar kapsamında, “iş aramayıp çalışmaya hazır olanlar” 2 milyon 285 binden 4 milyon 460 bine, bunun içindeki “iş bulma ümidi olmayanlar” ise 553 binden 1 milyon 310 bine yükseldi. Bu kapsamda dikkat çekici bir diğer veri ise sayıları 3 milyon 939 binden 4 milyon 901 bine çıkan “çalışamaz halde”ki kişiler oldu. ‘Hizmetler’ çöktü Bütün bu veriler ışığında ülke genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2020 Nisan döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 427 bin kişi azalarak 3 milyon 775 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 0.2 puan azalışla yüzde 12.8 oldu. Tarım dışı işsizlik de 0.1 puan azalışla yüzde 14.9. Mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı ise bir önceki Mart 2020’ye göre 0.7 puan artarak yüzde 13.8 oldu. Ayrıca Nisan 2020’de, tarımda çalışan 491 bin kişi azalarak 4 milyon 485 bin, sanayide çalışan 209 bin azalarak 5 milyon 344 bin, inşaatta çalışan 361 bin azalarak 1 milyon 250 bin ve hizmetlerde çalışan 1 milyon 524 bin azalarak 14 milyon 535 bin kişiye indi. l Ekonomi Servisi KAMU SIGORTASINDA YÖNETIM DEPREMI Türkiye Varlık Fonu (TVF) bünyesindeki TVF Finans Yatırımları altında birleştirme çalışmaları süren kamuya ait “sigorta” ve “emeklilik” şirketlerinde, üst yönetim değişikliği yapıldı. Sektördeki tüm kamu şirketlerinin yönetim kurulu başkanı Atilla Benli, “sigorta”nın çatı şirketi Güneş Sigorta’nın icra kurulu başkanı da oldu. Güneş Sigorta, Ziraat Sigorta ve Halk Sigorta’nın genel müdürlüğüne Alper Karayazgan atandı. Halk Sigorta Genel Müdürü Bülent Karan’ın bu görevden ayrıldığı KAP’a bildirildi. Ziraat Sigorta ve Ziraat Emeklilik Genel Müdürü Cenk Kurt da Ziraat Emeklilik ile Vakıf Emeklilik Genel Müdürü oldu. Halk Emeklilik Genel Müdürü Hakan Cebeci’nin görevi değişmedi. l Ekonomi Servisi Yabancı yatırımcılar DİBS’te sıfıra gidiyor Koronavirüs dönemi Hazine’nin iç borçlanmasını elinde bulunduranların dağılımındaki değişimi hızlandırırken, Hazine’nin borç stokundaki yerli payı, artış eğiliminde. Sadece birkaç yıl önce Hazine borcunun neredeyse dörtte birini finanse eden yabancı yatırımcı ise devlet iç borçlanma senetleri (DİBS) portföyünü durmaksızın azaltıyor. Reuters’ın haberine göre, Hazine’nin iç borçlanmasının 20122017 arasında yüzde 20’sinden çoğunu finanse eden yurtdışı yerleşikler geçen mayıs sonu itibarıyla paylarını yüzde 4.3’e düşürdü. Bu kişiler kur değişiminden arındırıldığında yıl başından bu yana tahvilden 7 milyar dolar, hisse senetlerinden 4 milyar dolar çıkış gerçekleştirdi. Merkez Bankası’ndaki Hazine tahvili ise geçen hafta itibarıyla 89 milyar TL’yi, tahvil stokunun analitik bilançodaki aktiflere oranı da yüzde 12’yi aştı. Borsa düştü Öte yandan yeni koronavirüs vaka artışları mali piyasaları baskılamaya devam ederken, 120 bine kadar yükselen BİST100’de ise dün kâr realizasyonları ile Ayasofya kararı etkili oldu. Gün içinde 112 bin 878 puana kadar düşen BİST 100, günü de yüzde 0.85 kayıpla kapadı. KADIN KOOPERATIFLERINE HIBE VE EKIPMAN DESTEĞI Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, kadın kooperatiflerine 150 bin liraya kadar hibe desteği verileceğini açıkladı. Kooperatiflerin Desteklenmesi Programı (KOOPDES) Tanıtım Toplantısı’na katılan Pekcan, Türkiye’de 300 civarında kadın kooperatifi bulunduğunu belirterek şu açıklamayı yaptı: “Kalkınmada öncelikli yörelerde yüzde 75’e kadar, diğer bölgelerde yüzde 50’ye kadar ve öncelikli olarak 150 bin liraya kadar hibe desteği vereceğiz. Ayrıca ekipman ve sergifuar katılımlarını destekleyeceğiz. Nitelikli personele istihdam desteği vermeyi de planlıyoruz.” Ruhsar Pekcan Tüketiciye borçlanma kolaylığı! Yurttaşın borçlanarak harcama yapma limitlerini artırmak isteyen ekonomi yönetimi, gelir beyan edemeyen banka müşterilerine tanımlanan kredi kartı limitini 1300 TL’den 2 bin liraya çıkardı. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) ka rarlarına göre ayrıca, Covid 19’un ekonomik etkilerini sınırlandırma tedbirleri kapsamında asgari ödeme tutarı bir yıl içinde üç kez ödenmeyen kredi kartlarının kullanıma kapatılması 2020 yıl sonuna kadar uygulanmayabilecek. l Ekonomi Servisi Makyajlı rakamlar bile işsizlikte felaketi gösteriyor Türkiye İstatistik Kurumu nisan ayı işsizlik oranlarının geçen yıla kıyasla gerileyerek yüzde 12.8 olduğunu açıkladı. Ancak detaylara bakıldığında, makyajlı olduğunu herkesin kabul ettiği bu rakamlar bile, işsizlikte biriken yükleri ve gelecek için oluşan ağır tablonun işaretlerini gösteriyor. Bu rakamlarda çift katlı bir makyaj bulunduğunu söyleyebiliriz. Makyajın son katı pandemi nedeniyle gelen işten çıkarma yasağı ve kısa çalışma ödeneği kullanımından oluşuyor. Bir başka deyişle pandemi nedeniyle aslında işten çıkarılması planlanan çalışanlar, yapılan devlet yardımları nedeniyle hâlâ çalışıyor, yani istihdam edilenler içinde gözüküyor. İşletme sahipleri kendilerine tanınan vergi, SGK ödemelerinin ertelenmesi, kredilerde vade ötelemesi gibi teşviklerden yararlanabilmek için istihdama dönük getirilen bu kurallara uymak zorunda bırakıldılar. O nedenle de bu süre içinde işletmeler kapalı olmasına rağmen işten çıkarmalar çok az oldu. Devlet yardımları 15 Temmuz’da sona erecekti ama hükümet bu süreyi 1 ay uzattı. Ekonomide yaşanacak gelişmelere bağlı olarak, Cumhurbaşkanlığı’nın bu yardımları 2 ay daha uzatma yetkisi bulunuyor. Gerçek işsizlik oranlarının, bu yardımların bitmesinden sonra kendini göstermeye başlayacağı tahmin ediliyor. Dolayısıyla işsizlik oranlarındaki bu makyajın yıl sonuna doğru silinmeye başlayacağını söyleyebiliriz. Bu teşviklerden yararlanan çalışanların hatırı sayılır bir bölümünün, sonunda resmi olarak işten çıkarılmak zorunda kalınacağı beklentisi içinde olduğu görülüyor. Tabii ki bu haklardan yararlanan milyonlarca çalışanın bir bölümü işlerine devam edecekler ama önemli bir bölümü de o zamanki ekonomik koşullara da bağlı olarak, işsizler arasına katılacak. Dün açıklanan işsizlik rakamlarının nisan ayına ilişkin olduğu, yani martnisanmayıs aylarındaki rakamları kapsadığını biliyoruz. Bu dönemin pandeminin en ağır etkilerinin yaşandığı dönem olduğu ortada. Gelecek ay ve daha sonrasındaki 34 ay boyunca da dünküne benzer rakamların açıklanması beklenebilir. Ancak konuyla ilgili analistlerin çoğu, başka ülkelerde de olduğu gibi bundan sonra kalıcı bir işsizlik sorunuyla karşı karşıya kalacağımızı söylüyorlar. Analistlerin bir bölümü, teşviklerin etkisi gitmeye başlayınca, örneğin yıl sonunda Türkiye’deki işsizlik oranlarının yüzde 15’i göstereceğini belirtiyorlar. Kalıcı işsizlik probleminin önümüzdeki yıllarda da belki de etkisini artırarak süreceği tahmin ediliyor. İş bulan azalsa da işsizlik düşüyor İşsizlik rakamlarındaki asıl makyaj ise daha kalıcı; rakamların hesaplanma yönteminden kaynaklanıyor. Kabaca söyleyecek olursak iş bulanların sayısı ciddi biçimde azalırken, işsizlik oranları da düşmeye devam ediyor. Çünkü iş arama başvurusu yapıp belli sürede iş bulamayanlar, otomatik olarak iş arayanlar listesinden düşüyor. Dolayısıyla işe almalar artmıyor hatta azalıyor, ama işsizlik oranlarının hesaplamasına baz olan iş bekleyenlerin sayısı o kadar azalıyor ki işsizlik oranları böylece düşmüş gözüküyor. Dün açıklanan rakamlara bakacak olursak, işsizlik oranları nisanda bir yıl önceye kıyasla düşüp yüzde 12.8’e geriledi. Bu dönemde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yıla kıyasla 2 milyon 585 bin kişi azalarak 25 milyon 614 bin kişiye düştü. Buna karşılık Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı aynı dönemde 427 bin kişi azalarak 3 milyon 775 bin kişi oldu. İşgücü 2020 yılı nisan döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 milyon 13 bin kişi azalarak 29 milyon 388 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise 5.7 puanlık azalış ile yüzde 47.2 olarak gerçekleşti. Böylece işsizlik oranı 0.2 puanlık azalış ile yüzde 12.8 seviyesinde hesaplandı. Mevsim etkisinden arındırılmış olarak bakılan işsizlik oranı ise 2020 Nisan ayında bir önceki döneme göre 0.7 puan artarak yüzde 13.8 oldu. İşsiz sayısı bir önceki döneme göre 76 bin kişi artarak 4 milyon 80 bin kişi olarak gerçekleşti. Mevsim etkisinden arındırılmış istihdam oranı bir önceki döneme göre 1.6 puan azalarak yüzde 41.0 oldu. İstihdam edilenlerin sayısı 968 bin kişi azalarak 25 milyon 541 bin kişi olarak tahmin edildi. Tarım dışı işsizlik oranları düşerken, genç nüfustaki işsizlik oranları ise bu makyaja rağmen, geçen yıla kıyasla 1.2 puanlık artışla yüzde 24.4’e yükseldi. Daha işe başlamamış, yeni iş başvurusu yapmış genç nüfusun büyük bölümünün son devlet yardımlarından yararlanma imkânı da az oldu. Bu nedenle genel işsizlik oranları düşerken genç işsizliğin artmasında bunun da etkisi olduğu söylenebilir. Genç nüfusta işsizlik oranı yüzde 24.4, istihdam oranı yüzde 26.1 oldu. 1524 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre 1.2 puanlık artışla yüzde 24.4, istihdam oranı ise 7 puan azalarak yüzde 26.1 olarak açıklandı. Aynı dönemde işgücüne katılma oranı 8.6 puanlık azalışla yüzde 34.5 seviyesinde gerçekleşti. Ne eğitimde ne de istihdamda olanların oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 5.7 puanlık artışla yüzde 29.1 seviyesinde gerçekleşti. Genç işsizliğinin ve ne eğitimde ne de istihdamda bulunan gençlerin oranının toplumsal sıkıntılar ve ülke geleceğine güven açısından çok önemli bir gösterge olduğunu hatırlatmak gerekiyor. Makyajlı da olsa açıklanan işsizlik rakamlarının detayı, ileriye dönük olarak çok büyük toplumsal sıkıntıların baş göstereceğinin işareti olarak algılanmak zorunda. Bankalara ceza sürüyor Bireysel ve ticari müşterilerin şikâyetlerini incelemeye devam eden BDDK, mevzuata ve tali matlara aykırılık nedeniyle bu kez 7 bankaya top lam 204 milyon 651 bin TL idari para cezası uy gulanmasına karar verdi. BDDK, 26 Haziran’da 16 banka dışı mali kuruluşa 2.1 milyon TL, 29 Mayıs’ta 18 bankaya 102.1 milyon TL ve 15 Mayıs’ta ise 15 bankaya, 19 milyon 650 bin TL’lik idari para ceza duyurulmuştu. l Ekonomi Servisi