Katalog

8 21 NİSAN 2020 SALI EDİTÖR: MÜNEVVER OSKAY TASARIM: EMİNE BİLGET DİZİ 80. YILDA KÖY ENSTİTÜLÜLER ANLATIYOR 2 Özgürlüğün MUSTAFA GAZALCI tadını çıkardık Köy Enstitüleri, bizi yaşama, öğretmenliğe hazırlayan, yüreğimizde çalışma isteği yaratan kurumlardı. Oradan aldığım insancıl değerleri hep içimde taşıdım. Nadir Gezer Arifiye mezunu (1952) n Köy Enstitülerine (KE) kayıt sürecini kısaca anlatır mısınız? İkinci Dünya Savaşı nedeniyle öğretmensiz yıllarım oldu. 3. sınıfı geçtim ancak 4. sınıf olmadığı için bir yıl açıkta kaldım. 3 sınıflı okullar 5 sınıflıya dönüştürülünce 1945’te ilkokulu bitirdim. 1947’de öğretmenim aracılığı, anamın desteğiyle Maarif Memurluğu’na bir dilekçe ile başvurdum. Sonuçta çağrıldım, 25 Kasım1947’de Arifiye KE’nin öğrencisi olabildim. n KE’de verilen eğitimin niteliği nasıldı? Bizi yaşama, öğretmenliğe hazırlayan, yüreğimizde çalışma isteği yaratan kurumlardı. Özgürlüğün, bağımsızlığın tadını çıkararak eğitildim. n Enstitüleri kim kapattı? CHP için oydu, DP de bunu fırsat bildi, kökten kapattı. n Bugünün koşullarına uyarlanmış KE olsa çocuğunuzu bu okullara gönderir miydiniz? Hiç kuşku duymadan gönderirdim. n Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç, İsmail Safa Güner. n Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz üç siyasetçinin adı? Atatürk, İsmet İnönü, HasanÂli Yücel. n KE üzerine ne söylemek istersiniz? Benim bütün yaşamımı sarıp sarmalamış kurumlardı. Oradan aldığım insancıl değerleri hep içimde taşıdım. Halkıma da o gözle baktım, o duyarlılıkla yaklaştım. Ali Makal Gönen mezunu (1948) Hurafeler son bulurdu n Köy Enstitülerine (KE) kayıt sürecini kısaca anlatır mısınız? Gönen KE’yi, Eğitim Başı Ayhan Karasu’dan kazandığıma ilişkin bir yazı aldım. Karlı, soğuk 13 Mart 1944’te Acıpayam’dan bir tuğla kamyonunun üstünde brandanın altında Denizli’ye geldim. O gece ucuz bir otelde kadım. Ertesi gün trene bindim, gece yarısı Gönen yakınındaki Kırıkçayır İstasyonu’nda indim. Başka okula gidenler de vardı. Onlarla birlikte 5 km çamurlu yolu elimizdeki bavul ve eşyalarla yürüdük. Bizi nöbetçi öğretmeni ve okul başkanı karşıladı. Gece olduğu için yatakhanelere götürüp yatırdılar. Sabah olunca okul başkanı yeni gelenleri yemekhaneye götürdü, kahvaltıdan sonra nöbetçi öğretmeni Fuat Tekin, okul başkanıyla birlikte Eğitim Şefi Ayhan Karasu’ya gittik. İlkokul diplomamızı, yükümlenme senedini ve nüfus cüzdanımızı vererek kaydolduk. n KE’de verilen eğitimin niteliği nasıldı? KE’de verilen eğitim o zamanki şartlar içinde yeterliydi. n Enstitüleri kim kapattı? Siyasetçiler, ağalar, çıkarcılar kapattı. n Bugünün koşullarına uyarlanmış KE olsa çocuğunuzu bu okullara gönderir miydiniz? Gönderirdim. n Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? Hasan Âli Yücel, İ. Hakkı Tonguç, M. Rauf İnan. n Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz üç siyasetçinin adı? Atatürk, İ. İnönü, B. Ecevit. n KE üzerine ne söylemek istersiniz? Eğer kapatılmasaydı toplumun hurafelerden kurtulup her alanda gelişmesinde örnek kurumlar olurdu KE. Kızılçullu Köy Enstitüsü’nde kadın eğitmenler. Ana babadan yakın n Köy Enstitülerine kayıt Mehmet Özdemir: n Bugünün koşullarına sürecini kısaca anlatır mısınız? Arifiye mezunu (1947) uyarlanmış KE olsa çocu İlkokulu 3. ve 5. sınıf olarak iki ğunuzu bu okullara gönde kademede 1938’de bitirdim. Sonra babamın rir miydiniz? demirci dükkânında çalıştım. 1941’de Arifiye Gönderirdim. KE’ye girdim. Sınıftaki öğrencilerin hepsinden n Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? hem daha büyük hem de uzundum. Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç, Sü n KE’de verilen eğitimin niteliği nasıldı? leyman Edip Balkır. KE’de öğretmenler ana babadan daha ya n Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz kındı. Eğitim en demokratik yöntemlerle yapı üç siyasetçinin adı? lıyordu. Hafta sonları öğretmenlerimizi eleşti Atatürk, İsmet İnönü, Ahmet Necdet Sezer rirdik, onlar da kendilerini savunurdu. n KE üzerine ne söylemek istersiniz? n Enstitüleri kim kapattı? Türkiye için bulunmaz bir fırsattı. Ne yazık Toprak ağaları, din sömürücüleri, oy avcıları, ki içerideki ve dışarıdaki şeytanlar bunu hak kısaca Atatürk ve laiklik düşmanları kapattı. lamayı becerdiler. ‘Bir Tan Yıldızı idi, batırdılar’ Yazar MAHMUT MAKAL İvriz mezunu (1947) n Köy Enstitülerine kayıt sürecini kısaca anlatır mısınız? 23 Mart 1943’te İvriz KE kayıt oldum. n KE’de verilen eğitimin niteliği nasıldı? Her yönden güzel ve yararlıydı. n Enstitüleri kim kapattı? KE’yi bürokratlar, toprak ağaları, politika ağaları ve emperyalizm ağları kapattı. Sorumluluk DP iktidarınındır. nBugünün koşullarına uyarlanmış KE olsa çocuğunuzu bu okullara gönderir miydiniz? Seve seve. n Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? Mustafa Necati, Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç. n Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz üç siyasetçinin adı? Atatürk, Hasan Âli Yücel, M. Ali Aybar. n KE üzerine ne söylemek istersiniz? KE, bir Tan Yıldızı idi. O yıldız battı. Artık kanımca ne Türkiye ne de öyle bir eğitime gereksinimi olan dünya ülkeleri, o yıldızı görecekler. Çünkü emperyalizm ezberci eğitimi bile halkların elinden almaya çalışıyor, sömürümün yolu kesilmesin diye. Not: Tüm mezunlara aynı sorular sorulmuştur. SÜRECEK Tonguç’un özel arşivinden Cumhuriyet eğitim tarihi belgeleri 2 Şeyhler köyünde, eğitmen talebesi ile okulun merdivenini yapıyor. Köy Enstitülerinin 80. yılında IŞIK gazetemizde KANSU yayımlamaya başladığımız dizinin ikinci günündeyiz. Bugün Cumhuriyetçi eylem ve düşün insanlarının çabasına tanıklık etmeyi sürdürüyor, İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı’nın 10 bini aşkın belgesi içinden seçtiğimiz rapor, yazışma ve fotoğrafları paylaşıyoruz. Köy Enstitüsü öğretmenlerinin okul ve evlerini yaptılar Halkın eseriydi İlk Öğretim Genel Müdürlüğü’nün, 1944 tarihli raporundan: Köylerde kadın ve erkekler, Köy Enstitülü öğretmenlerin çalışması için eşine rastlanmayan bir hızla okul ve öğretmen evi yapımına destek oldular. Başında İsmail Hakkı Tonguç’un bulunduğu İlköğretim Genel Müdürlüğü’nün, 1944’te hazırladığı bir belgede, görev yerlerine yeni atanan Köy Enstitülü öğretmenlerin çalışabilmeleri için köylerde kadın ve erkek yurttaşların, eşine rastlanmayan bir hızla okul ve öğretmen evi yapımına destek oldukları bildirildi. 1944 yılının Cumhuriyet Bayramı’nda Köy Enstitülerinden 1996 genç öğretmenin mezun olduğu, bunların 1878’nin 1744 köye atamasının yapıldığı; geri kalanlarından bir bölümünün Köy Enstitülerine, bir bölümünün de Yüksek Köy Enstitüsü’ne gönderildiği kaydedilen belgede, öğretmenlere geçimlerini sağlamak için arazi ayrıl Belge 3 dığı bilgisine yer verildi. Aslı, İsmail Hakkı Tonguç Belgeli ği Vakfı’nda bulunan belgede konuya ilişkin şöyle denildi: “4274 sayılı Kanunu’na (Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Yasası) bu öğretmenlerin çalışacakla rı köylerde yeni okul binaları, öğretmen evleri ve işlikler hazırlanması veya eskiden yapılmış okul binası mevcut ise bunların yeni planlara göre tadil edilmesi icap ediyordu. Tıpkı bunlar gibi her öğretmen için, öğretmenin okutacağı çocukları ziraat tatbikatı yapmaları için ayrı; öğretmenin geçimi için ayrı olmak üzere arazi tahsisi gerekiyordu. Yine başta idare amirlerimiz ve ilgili maarif teşkilatı mensupları ve kadınerkek köylü kardeşlerimiz olmak üzere köylerde şimdiye kadar eşine rastlanmayan bir hızla kanun hükümlerini yerine getirmek için geceli gündüzlü çalışıldı. Şimdiye kadar vekilliğimize (Milli Eğitim Bakanlığı) gelen raporlara nazaran 1504 köyde 586’sı yeniden, 933’ü tadil edilmek üzere 1519 okul binası, 1407 işlik, 1529 öğretmen evi yapılmış bulunmaktadır. Bunlardan başka, Köy Enstitüsü mezun öğretmenlerin çalışacakları okullara 6 bin 141 hektar, 73 dekar arazi tahsis edilmiştir.” Köyümüze Cumhuriyetçi ve bir okul... devrimci önderler Üçüncü Umumi Müfettişlik raporu: Rize’nin uyanık halkı çocuklarımız cahil kalıyor, bize öğretmen veriniz, diye yalvarıyor. Talim Terbiye Dairesi’nin yazısından: Köy öğretmeni, çocukları eğiten aydın bir insan olma yanında, örnek bir üretici olacaktır. Rize ve Çoruh (Artvin) vilayetleri için bir köy eğitmen kursu açılmasına ilişkin Eylül 1937 Talim Terbiye Dairesi’nce 1944’te tarihini taşıyan Üçüncü Umumi Müfettişlik rapo yazılan bir resmi değer runda, Rize’nin uyanık halkının öğretmen veril lendirmede, Köy Ensti mesini istediğini duyurdu. tülü öğretmenlerin, kö İsmail Hakkı Tonguç’un belgeliğinden çıkan; Rize yüne “sığıntı” olarak de ve Çoruh vilayetlerinin özel bütçelerinin, kısıtlı ol ğil, “cumhuriyetçi ve dev duğu için ilkokula ayrılan paraların ancak gereksini rimci bir önder” olarak min onda birini karşıladığı belirtilen müfettişlik ra gönderildiğinin altı çizil poru, Rize’ye ilişkin gözlemleri şöyle özetliyor: di. Değerlendirmeye gö Okulsuz köy azalacak re, köy öğretmeninden, çocukları eğiten aydın bir “Rize halkı gurbetçi (Rizeliler, komşu ülke kentle insan olma yanında, ör rine çok gittikleri için bu niteleme yapılmış olabilir. nek bir üretici olması da I.K), görgüsü çok, uyanık bir halktır. Bu sebepten, isteniyor. çocuklarını yetiştirmek için elden gelen fedakârlığı Aslı İsmail Hakkı Ton yapmaktan çekinmez. guç Belgeliği Vakfı’nda bu Tetkik (inceleme) seya lunan belgede, Cumhuriyet hatlerinde öyle köylülere rast gelinir ki, ev devrinin, Türk uluBelge 5 sunun ilerleme ve lerinde yiyecek ek yükselme devri ol mekleri olmadığı hal duğunun en mad de, ‘Derdiniz nedir. di kanıtının eğitim ala Hükümetten ne gibi nındaki başarılar oldu işlerin yapılmasını is ğuna değinildi. tiyorsunuz” diye sorulduğu zaman: ‘Al 781 okul... lah, cumhuriyet hü Köy Enstitülerinin kümetine zeval ver 194445 ders yılı ba mesin, dirliğimiz, şında 1996 mezun ver her şeyimiz iyidir. diği, 781 okul yapıldığı, Yalnız, köyümüzde 101 okulun inşaatının ka okul yoktur çocuk sım ayı içinde bitirilece larımız cahil ka ği, 619 yapının da onarıl lıyor, bize öğret dığı kaydedilen Talim Ter men veriniz’ diye biye değerlendirmesinde, yana yakıla yal Köy Enstitüsü mezunu öğ varırlar. retmenlerin işlevine ilişkin Birçok köyde çok çarpıcı ifadelere yer ve köylü okul binasını yapmış rildi: “Köyüne iğreti ve sı olduğu halde hükümet öğretmen verememiş, köy ğıntı bir unsur olarak de lü de fakir olduğundan bu binalar açılamamıştır. ğil, cumhuriyetçi ve inkılâpçı Rize vilayeti tahsil (öğrenim) çağında ne kadar bir önder hüviyeti ile yerleş çocuk varsa, çocuk velileri bunların hepsini okut mek üzere giden yeni öğret turmak isterler. Bundan dolayı, bu vilayet halkı di meni burada rahatça barın ğer vilayetlerimiz halkına hiç benzemez. Bu şiddet dırmak için oturacağı evini de li arzu ise, 55 bin liralık kültür bütçesi ile karşılana kurmak düşünülmüş ve 1083 maz, buna mutlaka ve zaman geçirmeksizin başka öğretmen evi yeniden inşa et bir tedbir bulmak lâzımdır.” tirilmiş, 135 ev de onarma su Müfettiş raporunda, Rize ve Çoruh’tan 50’şer ol retiyle sağlanmıştır.” mak üzere okuryazar köylülerden 100 kişinin eğit Talim Terbiye Dairesi, köy men kursuna alınırsa sınır köylerinden başlamak den çıkıp köyde yetiştirilen üzere birkaç yıl içinde okulsuz köylerin sayısının ve köyündeki çocukları eği çok azalacağına dikkat çekiliyor. Belge 4 ten aydın bir insan olduğu kadar, örnek bir üretici olması da istenen Köy Enstitüsü mezunu öğretmenlerin, gerek ders uygulaması gerekse kendi geçimi için işleyeceği tarıma elverişli arazinin seçilmesi, okula ayrılması ve bunların kütüğe geçirilmesi işlemlerinin sürdüğünü de kayda aldı. Değerlendirmede, Köy Bölge okullarının açılmasına karar verildiği belirtilerek şöyle denildi: “Köy Enstitüsü mezunları, hizmet göreceği memleket hususiyetine (özelliğine) göre fenni (bilimsel) ziraat (tarım) bilgisiyle teçhiz edildiği (donatıldığı) gibi köyde geçen sanatlardan birinde de usta olarak yetiştirilmiştir. Her öğretmen ya demirci, ya marangoz ve dülger ya duvarcıdır. Kız olanlar da dokumacı veya ev sanatlarından birinde maharet (beceri) sahibidir. Bu bakımdan, bu öğretmenler öğrencisine ve yurttaşlarına kültür ve bilgiden başka bildiği sanatı da öğretecektir.” SÜRECEK