Katalog

6 9 HAZİRAN 2019 PAZAR EDİTÖR: ÖZGÜR ÖZKÜ TASARIM: SERPİL ÜNAY HABER S400 ültimatomuABD, mektup göndererek askeri ve ekonomik yaptırım tehdidini resmileştirdi ABD’den Doğu Akdeniz’de geri adım mı?CemGürdeniz ABD’nin 2015 yılında üzerinde çalışmaya başladığı yeni Doğu Akdeniz stratejisi 5 Haziran’da basına sızdırıldı. Planın amacı Rus gazını Avrupa’dan soyutlamak. Yayımlanan makalede dikkat çekici detay ise haritada tartışmalı bazı bölgelerin Türkiye lehine düzenlenmiş olması. Plana göre İsrail ve Güney Kıbrıs gazı da Türkiye üzerinden gönderiliyor. Konuyu, Koç Üniversitesi Denizcilik Forumu (KÜDENFOR) Direktörü, Emekli Tümamiral Cem Gürdeniz’e sorduk. ÇAĞDAŞ BAYRAKTAR n Sayın Gürdeniz, öncelikle sızdırı lan harita ve stratejinin ne kadar “resmi” olduğunu anlamak için yayımlayan kaynağı iyi tahlil etmek gerekiyor. McClatchy DC isimli 150 yıllık medya kurumu 14 eyalette 29 gazete çıkarıyor. ABD’de Kongre, Beyaz Saray ve siyasetin tüm kurumlarını en iyi takip eden medya araçlarından birisi. Makalenin yazarı Jerusalem Post’un eski Washington DC Büro Şefi Michael Wilner. Bu yıl McClatchy DC’de Beyaz Saray muhabiri olarak göreve başlamış bir gazeteci. n Makale bize neler anlatıyor? Makalede haritanın 2015 yılından bu yana Beyaz Saray gündeminde olduğu anlaşılıyor. Daha da ileri giderek haritanın neredeyse Obama döneminden bu yana ABD’nin resmi görüşü gibi olduğu, önceki Başkan Yardımcısı Joe Biden himayesinde görev yapan Beyaz Saray Uluslararası Enerji İşleri Özel Temsilcisi ve Koordinatörü Amos Hochstein’a referans ile kaydedilmiş. Haritanın ve planın 201517 arasında Türkiye’de en üst makamlara anlatıldığı ayrıca işaret edilmiş. Her ne kadar makalenin ana teması Avrupa’nın Rus gazına bağımlılığını azaltmaya yönelik stratejik seçenek arayışı olsa da yayımlanan haritada Türk kıta sahanlığına tezlerimiz doğrultusunda yer verilmesi; Meis Adası’na kıta sahanlığı tanınmaması; sürekli gündemde tutulan Eastmed Boru Hattı projesinin haritada gösterilmemesi ve İsrail gazının boru hattı ile İskenderun Körfezi’ne getirilmiş olması dikkat çekiyor. Bu durumun en azından düşünce temelinde olsa bile Yunanistan ve GKRY için ciddi bir siyasi kayıp olduğunu söyleyebilirim. ‘Deniz Kuvvetleri faaliyetlerinin etkisi yüksek’ n Peki, 2015’te yapılan bu çalışmanın ve oluşturulan haritanın Haziran 2019’da sızdırılmasını nasıl okumalı? Bu sızdırmanın eski Jerusalem Post Bölge Şefi üzerinden yapılması tabii ki dikkatlerden kaçmıyor. Kanaatimce bu gelişmede 2019 yılında Doğu Akdeniz’de kreşendo yapan ısrarlı Türk güvenlik ve dış politikasının rolü var. Bir kere mart ayındaki Mavi Vatan tatbikatı ardından 18 Mart’ta BM’ye sunulan kıta sahanlığı koordinatları ve son olarak Fatih sondaj gemisinin Baf açıklarında fili delme faaliyeti ile tarihimizin en büyük Deniz Kurdu Tatbikatı’nın çakışması. Bunlar çok ciddi mesajlar oldu. 5 Haziran sızdırmasının bu gelişmeler ile bağlantılı olduğu kesin bir gerçek. n Bu haritanın Doğu Akdeniz’de karşımızda duran ülkeleri rahatsız etmesi muhtemel. Fakat aynı ABD’nin S400, F35 ve PYD konusundaki tavrı da ortada. Bu durumda ABD’nin “harita açılımı”, kendi açısından bir çelişki mi, kaçınılmaz paradoks mu yoksa kendi çıkarlarına en uygun tablo mu? Güzel soru. Bu sızdırmayı Türkiye aleyhinde S400 ve F35’ler üzerinden yürütülen ve son olarak ABD Savunma Bakanı’nın 6 Haziran mektubu ile ültimatom safhasına varan süreç ve MenendezRubio kanun tasarısı gibi girişimler ile Doğu Akdeniz Gaz Forumu’nda somutlaşan Türk düşmanlığı çerçevesinde değerlendirmek gerekir. Unutmayalım ki ABD içinde neredeyse 8 ayrı ABD var. Bu sızdırmayı yapan grubun hedefini bilemeyiz. Ancak haritada İsrail gazının İskenderun’a getiriliyor olması ipucu verebilir. Fiili devlet politikası çıktısı olarak şu ana kadar ABD’den Türkiye lehinde net bir hamle görmedik. Geçen ay Kudüs’te yapılan Yunanistan, İsrail ve Güney Kıbrıs Üçlü Zirvesi’ne katılan ABD Dışişleri Bakanı Pompeo’nun Türkiye için kullandığı “malign (habis)” kelimesini veya dün ABD Dışişleri Müsteşarı Mathew Palmer’in Lefkoşa’da Türkiye’yi Doğu Akdeniz’de kışkırtıcı olmakla suçlamasını göz ardı edemeyiz. Diğer taraftan harita ve planın 2015’te piyasaya sürülmesi, nükleer anlaşma sonrası dönemde İran gazının Rus gazına alternatif olarak Avrupa’ya sunulması ve bu ortamda İsrail’in Türkiye üzerinden kendi gazını dünya piyasalarına sürme arayışı olarak da görülebilir. Kısacası karmaşık bir tablo var ve ABD’nin de kendi içinde net bir çözüme sahip olmadığını, değişken bir siyaset uyguladığını söyleyebiliriz. n Rus gazının Avrupa’dan soyutlanması durumunda Türkiye’nin dolaylı mağduriyet ihtimalini bir kenara koyarsak, bu harita Türkiye açısından olumlu değerlendirilebilir. Peki bu lehte görüntü, kazanım anlamına gelir mi? Öncelikli olarak konu yakından takip edilmelidir. İtalya’nın Eastmed boru hattı projesinden çekildiği; İngiltere ile GKRY arasında İngiliz bakan Sir Alan Duncan’ın son açıklamaları nedeniyle ilişkilerin gerildiği bir ortamda evet, bu haritanın sızdırılması Türkiye’nin lehinedir. Ancak somut sonuç getirir mi? Bunun için çok erken. Ayrıca 12 no’lu Afrodit parseli için GKRY ile Amerikan Noble Energy arasında varılan 18 yıllık satış anlaşmasının da 5 Haziran’da deklare edilmesi dikkate alınmalıdır. Bu durumun Kıbrıs’ın bölünmüşlüğünü artıracağı ve Türk tarafını federalist çözümden daha da uzaklaştıracağını göz ardı etmemek gerekir. Ayrıca bu sızdırmanın söz konusu kontrat ile ilgili olarak Türkiye’nin tepkisini azaltmak için yapılmış olabileceği de göz ardı edilmemelidir. l İSTANBUL l ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Palmer ‘Türkiye’nin D. Akdeniz’de sondaj çalışması durmalı’ ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Matthew ge olarak bakıyoruz. Bölgedeki enerji kaynaklarının Avrupa’nın Palmer, Türkiye’nin Kıbrıs açık enerji güvenliğine, enerji ithala larındaki sondaj faaliyetlerini tını çeşitlendirmesine katkı ya eleştirdi, bu faaliyetlerin durdu pacağını düşünüyoruz. Bunun rulmasını istediklerini söyledi. yanı sıra Doğu Akdeniz’de terör 20032006 yıllarında ABD’nin le mücadele, uyuşturucuyla mü Lefkoşa’daki Büyükelçiliğinde görev yapan ABD Dışişle Matthew Palmer cadele, insan kaçakçılığı, göç gibi ABD’nin ulusal güvenliğini ri Bakanlığı Avrupa ve Avrasya İşlerin de yakından ilgilendiren birçok farklı den Sorumlu Müsteşar Yardımcısı Pal konuyla da ilgileniyoruz.” mer, Doğu Akdeniz’de ABD’nin ulusal Türkiye’nin Kıbrıs açıklarındaki son güvenliğini de ilgilendiren birçok hu daj faaliyetlerini eleştiren Palmer, bu sus bulunduğunu belirterek, Yunanis faaliyetlerin durdurulmasını istedikle tan, İsrail ve Güney Kıbrıs Rum Yöne rini söyledi. Palmer, şunları kaydetti: timi ile yakın işbirliğine dikkati çekti. “(Kıbrıs’ta) iki kesimli, iki toplumlu fe Palmer, Kıbrıslı Türkleri dost ve ortak, deral bir çözüme varılması, bölgesel Türkiye’yi de bölgede önemli bir müt işbirliği ve barışa katkı yapacak. Ener tefik olarak tanımladı. ABD’nin Fran ji dahil birçok alanda iş birliğinin önü sa gibi adada bir üs arayışında olma nü açacak. Bir çözüm olmadan bun dığını vurgulayan Palmer, şöyle devam ların gerçekleşmesi zor.” Doğu Ak etti: “Doğu Akdeniz, ABD’nin bir di deniz’deki enerji kaynaklarının han zi stratejik çıkarının ve önemli ortak gi güzergâhtan Avrupa’ya ulaşmasının larının bulunduğu bir bölge. Biz Doğu en mantıklı yol olduğu sorusuna yanıt Akdeniz’e, yeni hidrokarbon kaynakla vermekten kaçınan Matthew Palmer, rının bulunduğu, enerji kaynakları açı “Buna muhtemelen petrol ve gaz şir sından da giderek önemi artan bir böl ketleri karar verecek” dedi. l AA Akar Shanahan ABD Savunma Bakan Vekili Patrick Shanahan, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’a bir mektup göndererek Türkiye’nin Rusya’dan S400 alımı kararından 31 Temmuz’a kadar vazgeçmemesi durumunda Türkiye’nin yeni nesil savaş uçağı F35 programına katılımının askıya alınacağını bildirdi. ABD bir süredir devam ettirdiği yaptırım baskısını Akar’a gönderilen mektupHÜSEYİN la resmileştirdi. Shanahan HAYATSEVER tarafından Bakan Akar’a 6 Haziran’da gönderilen mektup, önceki gün ilk olarak Amerikan Bloomberg ajansı tarafından duyuruldu. Daha sonra mektup, Washington’daki gazetecilere de sızdırılarak sosyal medya üzerinden yayımlandı. Patrick Shanahan, Bakan Akar’ın kendisine 6 Nisan’da gönderdiği mektuba teşekkür ederek başladığı mektubunda Türkiye’nin Rusya’ya S400 eğitimi alması için personel gönderdiği haberlerinden “hayal kırıklığı” duyduklarını, Türkiye’nin S400 tedarikine devam etmesi durumunda F35 savaş uçağı projesinden çıkartılacağını belirterek, “Türkiye S400’lerin teslimatını gerçekleştirirse F35’leri alamayacak” ifadelerini kullandı. Türkiye’nin F35 programına katılımının 31 Temmuz itibarıyla askıya alınmasının planlandığını bildiren Shanahan, 12 Haziran’da yapılacak yıllık F35 icra kurulu toplantısının da Türkiye’nin katılımı olmaksızın gerçekleştirileceğini söyledi. Shanahan, “Türkiye’nin S400 alımından vazgeçme seçeneğinin de halen bulunduğunu” kaydetti. CAATSA yaptırımları Türkiye’nin F35 projesinden çıkartılmasının, “Amerika’nın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası” (CAATSA) yaptırımlarından bağımsız olduğunu da belirten Shanahan, Türkiye’ye ayrıca bu kapsamda yaptırım uygulanabileceğini de ima ederek “ABD kongresinde, Türkiye’nin S400’leri alması halinde CAATSA yaptırımlarına maruz bırakılması konusunda iki partili (Cumhuriyetçi ve Demokrat) bir mutabakat bulunmaktadır” dedi. Rusya’ya bağımlılık Shanahan, Türkiye’nin S400 “ısrarının” Türkiye’deki “iş alanlarında ve uluslararası ticarette kayıplara yol açacağını” da dile getirirken “Türkiye’nin S400 tedariki, F35 gibi platformların güvenliğini tehdit etmesinin yanı sıra ülkenizin ABD ve NATO bünyesinde işbirliğini geliştirme ve koruma imkânlarını aksatacak, Türkiye’nin Rusya’ya stratejik ve ekonomik aşırı bağımlılığına yol açacak ve Türkiye’nin savunma sanayii ve iddialı ekonomik ABD Savunma Bakan Vekili Shanahan, Milli Savunma Bakanı Akar’a 6 Haziran’da gönderdiği mektupla ABD’nin bir süredir devam ettirdiği yaptırım baskısını resmileştirdi. Milli Savunma Bakanlığı ise mektuptaki ağır ifadelere ve tehditlere karşın “çözüm beklentisi” yönünde bir açıklamayla yetindi. JOHNSON MEKTUBU’NDAN 55 YIL SONRA ABD’nin 6 Haziran mektubunda S400 alınırsa Türkiye’nin Rusya’ya “aşırı bağımlı” hale geleceği iddiası yer alıyor. ABD Başkanı Lyndon Johnson da, 5 Haziran 1964’te Başbakan İsmet İnönü’ye, Türkiye’yi Kıbrıs’a müdahil olursa silah ambargosu ve NATO’dan tecritle tehdit eden mektubu yolladı. İnönü o mektuba, Soğuk Savaş atmosferi içinde Sovyet yönetimindeki Moskova’yla yakınlaşma ima eden “Yeni bir dünya kurulur, Türkiye de orada yerini alır” cevabını vermiş, ABD ile ilişkiler farklı bir rotaya girmişti. Türkiye’nin ürettiği parçalara iptal sinyali Önceki gün gazetecilere Türkiye’nin F35 programından çıkartılması konusunda yapılan hazırlıklarla ilgili brifing veren ABD Savunma Bakanlığı Müsteşarı Ellen Lord, F35’lerin gövdesi ile iniş takımının büyük bölümünün de aralarında bulunduğu 937 parçasının Türk şirketler tarafından üretildiğini belirterek “Bu konuda Lockheed Martin ile uçak boyutunda, Pratt&Whintney ile motor boyutunda alternatif kaynak bulunması konusunda çalışıyoruz” dedi. 25 milyar dolarlık 116 sipariş var NATO ülkelerinin yeni savaş uçağı olması planlanan F35 müşterek taarruz uçağı, Amerikan Lockheed Martin şirketi tarafından Türkiye, ABD, İngiltere, İtalya, Hollanda, Danimarka, Norveç, Kanada ve Avustralya’nın ortaklığıyla üretiliyor. İsrail, Japonya ve Güney Kore ise F35’in alım taahhüdü olan müşterileri konumunda. Türkiye’nin halihazırda yaklaşık 25 milyar dolar bedelle toplam 116 adet F35 siparişi bulunuyor. Bugüne kadar dört adet F35 uçağının mülkiyeti Türkiye’ye verildi ancak uçaklar Türk pilotların eğitiminin tamamlanması için ABD’de bulunuyor. Olağan takvimin işlemesi durumunda ilk iki F35’in kasım ayında Türkiye’ye getirilmesi planlanıyordu. ‘Yeteneklerinden yararlanır’ NATO Avrupa Yüksek Müttefik Komutanı Orgeneral Tod Wolders, S400 hava savunma sistemlerinin NATO sistemleriyle birlikte çalışamayacaklarını söylerken S400’lerin F35 savaş uçaklarının “yeteneklerinden yararlanmaya çalışacağını” öne sürdü. Öte yandan ABD Savunma Bakanlığı Müsteşarı Ellen Lord, daha önce ABD Başkanı Donald Trump’ın “olumlu baktığı” yönünde haberler çıkan Türkiye’nin ABD’ye yaptığı S400 radarlarının, F35’lerin gizli bilgilerini ele geçirerek Rusya’ya aktarıp aktarmayacağının tespiti için ortak çalışma grubu teklifiyle ilgili olarak “Başından beri S400’le ilgili teknik riskleri tartışmayacağımız konusunda çok tutarlı olduk” ifadelerini kullandı. kalkınma hedeflerini baltalayacaktır” ifadelerine yer verdi. Ankara’da çözüm beklentisi MSB ise mektubu doğruladı, ancak yapılan açıklamada yaptırım tehditlerine hiç değinilmemesi dikkat çekti. Shanahan’ın mektubundaki ağır ifadelere karşın Bakanlık, mektupla ilgili yaptığı açıklamada “İki ülke arasındaki savunma ve güvenlik konularını kapsayan söz konusu mektupta, mevcut sorunlara stratejik ortaklık çerçevesinde ve kapsamlı güvenlik işbirliğini muhafaza edecek şekilde bir çözüm bulunması yönünde beklenti dile getirilmekte ve görüşmelere devam edilmesinin önemi ifade edilmektedir” ifadelerine yer verdi. l ANKARA Türkiye’nin yeni aşamayı geçip geçemeyeceğini süreç belirleyecek S400’ün bölgesel dengesi Türkiye’nin S400 alımı konusunda ABD’nin yaptırımlara başvuraca ğının ipuçları somut olarak gelme ye başladı. ABD Savunma Bakan Ve kili Patrick Shanahan’ın Milli Savun ma Bakanı Hulusi Akar’a gönderdiği ve kamuoyuna açıklanan mektup bunun göstergesi. Türkiye’nin S400 sistemleri ni alması ve aktifleştirmesi du rumunda kendi çapında bir böl SERTAÇ EŞ gesel denge oluşturma şansı doğuyor. Sistemin radarları 600 kilometrelik alanı tara yabiliyor. Azami füze menzili 400 kilometre. Füze, uçak ve İHA’ları 60 kilometre mesafe de imha edebiliyor. Yani sistem çalıştırılma ya başladığında kapsama alanında belirleyici denge oluşturuyor. ABD yetkilileri, bu alım konusunu Türkiye’nin yönünü belirlemesi nedeniy le “stratejik karar” olarak nitelendiriyor du. Ancak karşılıklı mesajlar sonucunda Türkiye’nin sistemlerden vazgeçme eğilimi ne girmediği anlaşıldı. Sorunun “asıl sahi bi” olarak görülen ABD’nin yanı sıra yan muhataplar da devreye girmeye başladı. Örneğin Yunanistan. Savunma Bakanı Evangelos Apostolakis, “Türkiye’nin S400’leri alması bölgede hava savunmayı başka bir konsepte taşıyor” dedi. Müttefikimiz ve Batı komşumuzun tedirginliği aslında Türk Deniz Kuvvetleri’nin SİHA edinerek Ege’de uçurmasıyla başlamıştı. Ege’ye bir S400 bataryasının konuşlanması durumunda Yunanistan kendisini büyük bir baskı altında hissedecek. Bir not daha ekleyelim. NATO bile vereceği hava savunma füzelerinin Yunanistan ve Ermenistan’a yönelik konuşlanmasına kısıtlama getiriyor. Ancak Rusya böyle bir kısıtlama getirmiyor. Bir de Doğu Akdeniz… İran’ın füze çalışmaları tüm dünya tarafından biliniyor. Türkiye’nin güney sınırları ise zaten dünyanın istikrarsızlık merkezi. S400’lerle Türkiye’nin bu konuda kendisini rahat hissedeceği de bilinen bir gerçek. Bunların dışında Ege gibi bölgesel bir ko nu daha var: Doğu Akdeniz… ve bölgedeki gaz kaynakları. İlginç değerlendirmeler basına yansımaya başladı. 1. Rusya Savunma Bakanı Şoygu, 28 Mayıs’ta şu açıklamayı yaptı: “Türkiye ile S500’leri de ortak üreteceğiz. Türkiye, kendi ilan ettiği milli ekonomik bölgelerini Doğu Akdeniz’de Amerikan tehdidine karşı koruma ve savunma kudretindedir. Amerika geç kaldığını yeni fark etti.” 2. Aynı gün, ABD Temsilciler Meclisi’nin Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Eliot Engel, doğalgaz arama faaliyetleri için Kıbrıs Rum Kesimi ve İsrail işbirliğinin önemine vurgu yaptı. Bölgedeki enerji rezervleri konusunda Rus nüfuzuna karşı koymak için işbirliğini destekleyen Engel, “Putin durumu kontrol edebilecek duruma gelmemeli” dedi. 3. 10 Haziran’da ise Doğu Akdeniz’de Rus ve Amerikan uçaklarının “it dalaşına” girdiği yansıdı basına. Rusya’nın Suriye’de etkili hava savunma sistemleri konuşlandırdığını da unutmamalı. Türkiye’nin bölgedeki çıkarlarını alacağı S400’ler aracılığıyla korumaya çalışması, Doğu Akdeniz’de de yeni bir bölgesel denge anlamına geliyor. Avrupa’ya sattığı gaza seçenek oluşmaması hedefiyle Rusya Türkiye’ye itiraz etmiyor. ABD’nin yaklaşımı ise tersi yönde. Bakalım yeni denge oluşacak mı?..