Katalog

8 11 MAYIS 2019 CUMARTESİ TASARIM: İLKNUR FİLİZ Herkese Bilim Teknoloji Dergisi’nin katkılarıyla hazırlanmıştır. BİLİM TEKNİK Umutsuzluğa gerekMEF Okullarının Uluslararası Dr. İbrahim Arıkan Araştırma Projeleri sergilendi yok, gençler geliyor! MEF Okullarının 28.’sini düzenlediği Uluslararası Dr. İbrahim Arıkan Araştırma Proje leri Yarışması’na her yıl yüzlerce baş vuru yapılıyor. Sergiye değer bulunan lar arasında yapılan yarışmada birin ciler seçiliyor ve onlara projelerini ha yata geçirme şansı veriliyor. 17 18 ya şındaki gençlerin fizikkimyabiyolo ji alanında yaptıkları pro jeleri anlamak için gerçek ten uzman olmak gereki yor! Bu kadar bilgiyi, fikri Yazgülü Aldoğan ve yaratıcılığı nereden nasıl buluyorlar, öğretmenleri de ayrı bir kutlamayı hak ediyor. Ben her yıl bu sergiyi ge zip, içlerinden anlayabildiklerimi se çerek okurlara iletmeyi görev biliyo rum. Bu yıl da MEF Üniversitesi salon larında sergilenen 60 proje içinden 5 6 “zihni sinir” projesi seçip onları ger çekleştiren öğrencilerle görüştüm. Pro jelerin ortak paydası, yazılım. Öğren cilerin hemen hepsi projelerini ken di gerçekleştirdikleri yazılım ve bilgi sayar destekli olarak yapmış. Çoğu pa tent almak için başvurmuş, sergiyi ge zenlerden üretim için görüşme bile yapmış. Kimin birinci olacağı çok da önemli değil, bence hepsi çok başarı lı. İşte benim başarılı olacağına inandı ğım projelerden bazıları: İlaç takibi Fizik dalında Adana’dan ÇEAŞ Anadolu Lisesi öğrencisi ama Adana Bilim ve Sanat Merkezi adına yarışmaya katılan Ahmet Ozan Özdemir, rehber öğretmeni Agah Yıldız’ın desteğiyle “Eczacım; İlaç kulanım ve takibinde akıllı cihaz” geliştirmiş. Bir tür ecza deposu niteliğindeki alet, bilgisayar programıyla hastaya günlük kullanması gereken ilacı seçiyor ve haznesine kullanılması gereken saatte düşürüyor. Kullanılmadığı takdirde hasta yakınını haberdar ediyor. Böylece genellikle çok ilaç kullanan yaşlı ya da unutkan hastanın doğru ilacını zama nında alması, gerekenden fazla almaması sağlanıyor. Projenin maliyeti 700 lira civarı. Çok yararlı! Hasta takibi Ankara’dan Abidinpaşa Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğrencileri Nazif Er ve Hasan Berktay Doğan, rehber öğretmenleri Volkan Sarıpınar’ın desteğiyle “Hasta takibi için akıllı kol bandı”geliştirmiş. Yumuşak bir kumaş üzerine monte ettikleri aparatlarla hastanın nabız ve ateşini, el ve parmaktan ölçerek, hastayı günlük yaşantısı içinde kontrol altında tutuyor. Özellikle çocuklar için çok kullanışlı. Bio bebek odası Gaziantep Özel Sanko Fen ve Teknoloji Lisesi öğrencileri Asude Erturhan ve Civan Can’ın rehber öğretmenleri Gökhan Ergon’un desteğiyle bebekli aileler için büyük kolaylık sağlayacak projeleri : Bebek odalarına konulan ve sadece bebeğin ağlamasını haber veren aparatlar yerine odanın havasındaki ısı, nem, toz kirliliğini ölçen ve ebeveynleri me saj göndererek uyaran bir takip sistemi. Aslında bu cihaz kutusu sadece bebek odaları için değil, büyükler için de gerekli! Gören şapka İstanbul Darüşşafaka Eğitim Kurumları’ndan Kerem Kavruk’un rehber öğretmeni Selim Çile desteğiyle yaptığı “Görme engellilerin nesneleri tanıyabilmesi için yeni bir yöntem” projesi ise gören bir şapka. Şapkanın üzerine yerleştirdiği bir aparatla nesnelerin üzerine yerleştirilen renkleri gören ve kodlamayla onları tanıyarak seslendiren bir icat. Şapkayı takıp gözlerimi kapatarak denedim. Radyo, kahve makinesi vb. eşyaları yaklaştıkça bana haber veren şapka, 17 yaşında bir gencin geliştirdiğini de düşünürsek ne kadar yaratıcı! Deniz süngerinden doku! Antalya Kaş Turan Erdoğan Yılmaz Fen lisesi öğrencisi Alperen Telatar’ın rehber öğretmeni Füsun Koşumcu Erdoğan desteğiyle gerçekleştirdiği pro Bio Bebek odası mucitleri Asude Erturhan ve Civan Can (yanda) Eczacım dolabını hazırlayan Ahmet Ozan Özdemir (üstte) jesi “Deniz süngerinden doku iskelesine” adını taşıyor. Bacakta ya da kolda yaralanma sonucu bir doku kaybı olması halinde buraya deniz süngerinden bir doku iskelesi yapılıp içine kök hücre naklediliyor ve doku oraya adapte oluyor! Alperen Telatar, doku mühendisliğinde ipek böceği ve örümcek ağından yararlanıldığı düşüncesiyle, eh biraz da Kaş’ta yaşayınca, deniz süngerinin de canlı olduğundan hareketle başlıyor projesine. Alperen’i dinlerken çok çok heyecanlanıyorsunuz! Mardin Fen Lisesi’nden Şeyma Erakatay’ın “Mobil uygulama tabanlı sosyal eczane ile atık ilaçların kullanımı” projesi, İzmir Özel Ege Lisesi’nden İpek Akyol ve Günce Göztepe’nin “Yenilikçi yara örtüleri ile kontrollü antibiyotik salınımı” projesi, İzmir Atatürk Lisesi’nden İbrahim Tuncer ve Atakan Berkay Koca’nın “Elektromanyetik liflerle yapay kas” projesi de ilgimi çekenler arasındaydı. Ama yerimiz yetmez. Ve tabii anlayamadığım için hiç bulaşmadığım diğer projeler de hiç kuşkusuz çok ama çok değerli. İyi uyku Alzheimer’ı geciktirir mi? En pahalı 10 mobil uygulama 1) Abu Moo Collection (1,200 $) 2) Cyber Tuner (1,000 $) 3) AlphaTrader (1,000 $) 4) BarMax California (1,000 $) 5) Cybertuner (999,99 $) 6) QSFFStats (999,99 $) 7) The Alchemist SMS (999,99 $) 8) Gun Bros Apathy Bear (600 $) 9) DDS GP Yes! (499,99 $) 10) iDIA – Diagnostic Imaging Atlas (399,99 $) Kaynak: WonderList.com Koç Üniversitesi Karma Gerçeklik Laboratuvarı açıldı Koç Üniversitesi, sanal gerçeklik (VR) ve artırılmış gerçeklik (AR) teknolojilerini birleştiren KARMA Gerçeklik Laboratuvarı’nı hizmete açtı. Yenilikçi ve Yaratıcı İstanbul Mali Destek Programı çerçevesinde, İstanbul Kalkınma Ajansı’nın desteğiyle kurulan laboratuvarda, sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik teknolojileriyle nesnelerin interneti, biyosensörler, dijital ikiz, 3B ortamlar, fotogrametri gibi etkileşimli tasarım araç ve kavramları kullanılarak yeni nesil ara yüzler geliştirilecek; araştırmalar yapılacak ve bu alanda uzmanlar yetiştirilecek. Samsung Geleceğin Mucitleri yarışması Uyku bozukluğu, demans ve alzheimer gibi hastalıkların beyinde neden olduğu değişikliklerin başladığına dair erken bir uyarı olabilir mi? Bu sorunu yanıtını arayan bilim insanlarına göre, Alzheimer’ın beyin patolojisi, hafıza kaybı ve kafa karışıklığı gibi semptomlar ortaya çıkmadan ortalama 20 yıl önce başlıyor. Bir sinir hücresinin atık ürünü olan betaamiloid, beyin hücrelerinin etrafındaki boşluklarda birikmeye başlayıp sonunda Alzheimer’a neden olan plakları oluşturuyor. Bunu, sinir hücrelerinin içinde tau proteininin dolaşması ve toksik birikmesi izliyor. Bu değişiklikler, nöronların ölümüne, sinaps kaybına ve Alzheimer’lı beyinlerde biliş ile davranışların gözle görülür şekilde bozulmasına yol açıyor. Görünen o ki uyku düzeni, hem betaamiloid hem de tau’yu etkiliyor. İnsanlarda ve farelerde yapılan çalışmalar, her iki proteinin de seviyelerinin uyku sırasında düştüğünü gösteriyor. Kötü uyuyan insanların beyin omurilik sıvısı ise daha yüksek seviyelerde betaamiloid ve tau geçiriyor. Uzun vadeli sorunlar ise daha büyük sorunlara açıyor. Buna paralel olarak PET taramaları, kronik uyku sorunları olan yaşlı erişkinlerin beyninde daha fazla betaamiloid biriktiğini gösteriyor. Bu yılın başlarında Science’da yayımlanan bir araştırma, uyku eksikliği nin, Alzheimerlı bir farede tau’nun beynin belirli bölgelerine anormal şekilde yayılmasını teşvik ettiğini ortaya koydu. Washington Üniversitesi’nden nöroloj Brendan Lucey, kronik uyku bozukluğunun kişideki Alzheimer riskini artırabileceğini ifade ediyor. Uykunun hangi fazı? Uyku araştırmacısı Adam Spira ve Johns Hopkins Üniversitesi ile Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’ndeki (NIA) meslektaşları, 124 kişiden elde edilen verilerden yararlanarak, “aşırı gündüz uykusundan” şikâyetçi ortalama yaşı 60 olan yetişkinlerin beyinle rinde, 16 yıl sonra betaamiloid plaklarının olma olasılığının 2.75 kat daha fazla olduğunu tespit etti. Bu yılın başlarında Science Translational Medicin’de yayımlanan bir başka çalışmada ise Lucey ve meslektaşları, uykunun hangi fazının Alzheimer’in patolojisine en uygun olabileceğini araştırdılar. Hızlı olmayan göz hareketi uykusu olarak adlandırılan çok daha derin bir faza sahip uykunun, tau ve bir dereceye kadar betaamiloid birikimi ile ilişkili olduğunu buldular. Tüm bu bulgulara rağmen kimse hangisinin diğerini tetiklediğini kesin olarak bilmiyor: Aşırı betaamiloid ve tau mu uykuyu zayıflatı yor, yoksa bozulmuş uyku bu proteinlerin birikmesine mi neden oluyor? Başlıca hipotez, bir tür kısır döngü içinde her iki sorunun da birbirini cevapladığı yönünde. Örneğin Lucey, birinin uyku apnesi geliştirdiğini, bu sebeple kötü uyuduğunu ve bundan dolayı Alzheimer’in patolojisini artırdığını; daha sonra bunun uykularını daha da kötüleştirdiğini ve patolojilerini hızlandırdığını söylüyor. Şimdi asıl soru şu: Bu döngünün kesilmesi bu hastalıklardan uzak durmaya yardımcı olabilir mi? Söylemek için henüz çok erken. Ancak Spira, Alzheimer’ı önlemek için, kötü uykuya engel olmanın yollarını bulmak konusunda artan bir ilgi olduğunu söylüyor. Bu yılın başında Kaliforniya Üniversitesiındeki bir ekip tarafından yayınlanan küçük bir çalışma, bir umut ışığı niteliğinde. Alzheimer, hafif bilişsel bozukluk veya normal bilişi olan 50 yaşlı yetişkinin incelendiği araştırmada, trazodone adı verilen ilacı uykuya yardım amacıyla kullanan 25 kişinin, onu kullanmayan 25 kişiye göre belirgin bir şekilde daha az bilişsel gerileme yaşadığı bulundu. Trazodon’un merak uyandırıcı bir şekilde yavaş dalga uykusunu arttırdığı biliniyor. Derleyen: Batuhan Sarıcan Scientific American, Mayıs 2019 Samsung Electronics, Yaratıcı Çocuklar Derneği ile düzenlediği “Samsung Geleceğin Mucitleri” bilim yarışması ödül töreni gerçekleştirildi. Türkiye İnovasyon Haftası’nın ikinci gününde, gerçekleştirilen ödül töreninde genç mucitler projelerini sergileme fırsatı da buldu. Çocuklara bilimi sevdirerek onları yaratıcı düşünmeye ve yeni buluşlar yapmaya teşvik etmek amacıyla ortaokul öğrencileri arasında 20172018 eğitim öğretim yılında 5’sini gerçekleştirilen yarışmanın birincisi, Afyon Sermaye Piyasası Kurulu Yatılı Bölge Ortaokulu’ndan Elmas Beyza Yılmaz oldu. Küçük mucit birinciliği, Çift Fileli Masa Tenisprojesiyle kazandı. 17 Ulaşım: Daha Nitelikli Otobüsler Kolombiya Geniş çaplı ve düzenli kamu ulaşım sistemleri varsıl ülkelerin büyük bir çoğunluğu için bilinen bir özellik olabilir, ama hızla gelişmekte olan kentlerin birçoğu bu özelliğe sahip değil. Gelgelelim, Kolombiya’nın Bogota kentinde yaşayanlar dünyanın en etkin ve iklim dostu otobüs sisteminden yararlanıyorlar. 2000 yılında açılışı yapılan TransMilenio Hızlı Ulaşım Otobüs Sistemi şimdilerde 11 hatlık 112 kilometreye uzanan adanmış karayolu sistemiyle günde 2,2 milyon kişiye ulaşım hizmeti veriyor. Bu otobüsler mazotla çalışıyorlar. Ancak söz konusu sistem, daha verimsiz çalışan ve çevreye daha çok zarar veren taşıtlarla yapılan yolculukların yerini alarak, karbon salımlarında yılda yaklaşık 6000 tonluk bir düşüş sağlıyor. TransMilenio, tramvay ya da metro sistemine kıyasla, çok daha ucuza mal oluyor. IPCC raporuna göre, 2030 yılına dek 1.50C hedefinin tuttu Çevreci ulaşım, çevreci kredi 2 rulabilmesi için ulaşım kaynaklı gaz salımlarının küresel çapta yüzde 30 oranında azaltılması gerekiyor. Başta Çin ve Hindistan olmak üzere, orta gelir düzeyindeki ülkelerde yer alan çok sayıda başka kent de Bogota’da uygulanmakta olan bu sistemi örnek alabilir. Küresel gaz salımlarında sağlanabilecek olası düşüş: 24 Mt Eşdeğer salımlar: Sri Lanka (84.) 16 Yapılar: Evlerin Yalıtımı Almanya 1948 yılında, ABD destekli Marshall Planı’nın bir parçası olarak, Almanya’da yeni bir banka kuruldu. Kreditanstalt für Wiederaufbau, ya da Yeniden İnşa Kredi Kurumu adıyla bilinen bu banka tam da adında belirtildiği gibi, İkinci Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkımın ardından ülkenin yeniden inşa edilmesi işlevini yerine getirmek amacıyla kuruldu. Bu banka günümüzde de varlığını sürdürüyor. Ancak şimdilerde, konutlarda enerji verimliliğinin artırılması amacıyla devlet destekli kredi vermek olarak tanımlayabi leceğimiz, farklı türde bir uluslararası yardım işlevini görüyor. Banka, 20062014 yılları arasında, Almanya’da yaklaşık 4 milyon konutun enerji tasarruflu biçimde yenilenmesine destek vermek suretiyle gaz salımlarında ortalama 700 bin tonluk bir düşüşün sağlanmasına katkıda bulundu. Kışların sert geçtiği, aralarında ABD, Kanada ve Japonya’nın da yer aldığı, yüksek gelir düzeyli başka ülkeler de benzer bir uygulamaya gidebilirler. Küresel gaz salımlarında sağlanabilecek olası düşüş: 77 Mt Eşdeğer salımlar: Yunanistan (47.) 15 Sanayi: Değiştirilmiş elektrik motorları ABD ABD özgürlükler ülkesi olarak bilinse de, bu ülkede enerjinin verimliliğiyle ilgili dev let yaptırımlı katı kuralların yürürlükte olduğu da bir gerçek. Bu kurallar içinde en başarılı olanları pompaları, fanları, taşıyıcı ve kompresörleri çalıştıran endüstriyel elektrik motorlarıyla ilgili olanlar. 500 beygir gücüne (373 kilovat) dek tüm motorları içeren katı kurallar sayesinde ABD’de yılda en az 28 milyon tonluk bir tasarruf sağlandı. 2030 yılına gelinceye dek 1.50C hedefine ulaşılabilmesi için sanayi dalında dünya çapındaki gaz salımlarının yüzde 80 oranında azaltılması gerekiyor. ABD’deki bu katı kuralların dünya çapında uygulanması elektrik harcamalarında tasarruf etmenin dışında başka birtakım yararlar da sağlayabilir. Küresel gaz salımlarında sağlanabilecek olası düşüş: 112 Mt Eşdeğer salımlar: Çek Cumhuriyeti (38.) Derleyen: Rita Urgan