Katalog

Pazar 30 Eylül 2018 kültür ‘Bir tablonun önünde14 EDİTÖR: ORHUN ATMIŞ TASARIM: BAHADIR AKTAŞ tüm gün oturabilirim’ KURTULUŞ ARI İdil Biret ile yaşamının bütün kayıtlarından oluşan ‘Süper Kutu’ isimli yeni külliyatını konuşmak için bir araya geldik EVİN İLYASOĞLU n Bu kadar tecrübenle bu ro İdil Biret ile kim bilir kaç kez söyleşi yapmışızdır. Her seferinde onun taze bir coşkuy botu tanıyorsun, ondan nasıl uzak duracağını da biliyorsun herhalde. İnsan kendi elinde olmadan ba la yaklaşımını, piyano dünyasının zen kendini tatmin etmek için bi tarihinden ve bugününden sırlar le böyle bir akıntıya kapılabilir. vermesini keyifle dinlerim. Bu kez Yaptığımız şey hem doğal, hem buluşmamızın nedeni, yaşamının doğal değil. Bunun dengesini bu bütün kayıtlarını kucaklayan ko lacaksın. caman bir külliyattı. Bu “Süper Piyanonun dışındaki hayatı Kutu” setinde 60 yıllık birikim mı elimden geldiği kadar doğanın söz konusu. On ayrı kutu, 130 CD içinde yaşamak istiyorum. Doğa ve bir kitapçık içeriyor. yı ve hayvanları çok seviyorum, Kapakta yine büyük tevazu için orada kendimi daha iyi hissediyo deki duruşu ve tatlı tebessümüy rum. Artık şehir hayatı çok teh le İdil oturuyor. Artık onunla özle likeli. Doğaya kaçarsan yaratıcı şen hep affedici, hep sakin bir ifa lığın devam ediyor, robotlaşmayı de! Ne şımarık bir kişilik, ne küs önlüyorsun. kün, ne de bıkkın bir ruh hali. Hep güzel bakan, barışık bir gü ‘Brahms bana yakındı’ lümseme. Süper Kutu’yu konuşa n İcracı İdil Biret şimdilerde, caktık, ama laf lafı açtı. Yedi ya bazı orkestra eserlerini piyano şındaki Brahms algılarından bugünün gençliğine kadar uzandık. ya uyarladıktan sonra biraz da besteci İdil’e mi dönüşüyor? n Kim bilir ne anılar vardır bu Ben senfonik eserlerin piyano kayıtların arasında. 12 ya şından 70 yaş olgunluğu na uzanan yorumlar. Şim diki duyuşunla neler bul dun bu icralarda? Duygular ve reaksiyon lar bugünkülere çok yakın. Bazı şeyleri yeni öğreniyo ruz ama aslında tabiatımız neyse ileriye de o kalıyor. Çocukluk algılarım bugün küne çok yakın. Hiçbir şe yi kanıksamayacaksın. He yecanı hep muhafaza ede biliyorsan büyük şans. Ay nı eserde her seferinde ye ni bir şeyler buluyorsun. Aman kaç defa çaldım, ar tık bitti, diyemezsin. Ku tulara bakınca o heyeca nın hâlâ durduğunu görüyorum. Süper Kutu’da 130 CD ve bir kitapçık var. Robotlaşmayı önlemek... n Nasıl bir şey müziğin içine girmek? Kafanda büyük bir bütün düşüneceksin. Başlangıcı, doruk noktası ve gerilim pasajlarıyla bir bütün. Spontane olması, kendiliğindenmiş gibi akması çok önemli ama notada yazılı olana da her zaman sadık kalmalısın. Bir tek yazılanı doğru yapmakla da iş bitmez. Altyapının çok sağlam olması lazım. Besteci bir aksan yazmışsa formun genelinde bir sebep vardır, onu atlayamazsın. Durmadan çalışıp, hep eserlerin içinde daha fazla ne bulabileceğini araştırıyorsun. Her şeyi ufak parçalara bölüp çalışıyorsun. Ama bazen de gayet yapay bir sonuç çıkabiliyor. Mesela her şey gayet iyi gidiyor, ama dinlediğin zaman bir robot çıkmış ortaya. Ona da çok dikkat etmeliyiz. ya uyarlamalarını kendim çalabilmek için yaptım. 7 yaşımda dinlediğim Brahms senfonisi bana çok yakın gelmişti. Aslında Fransa’da o zamanlar Brahms’ı tanımıyorlardı. Çocuk aklımla belki de Brahms’a haksızlık edildiğini düşünüyordum. Brahms, içine dönük bir dünya ama çok etkileyici. Onun senfonilerini kendi piyanomun sesinde duymak istedim. Önce orkestranın sesini emprovizasyon halinde piyanoya uyarladım. Yani orkestranın her çalgısını piyanonun renklerinde yansıtıyordum. Sonra bu transkripsiyonların notalarını yazmaya koyuldum. Şimdi notalar da basılıyor. Düzenli egzersiz... n Dağarcığındaki eserleri nasıl hep diri tutuyorsun? Nasıl her an çalmaya hazırsın? İnsanın hafızasında birçok şeyin kalması iyi bir şey. Ama ba zı şeyleri bir süre unutmak da iyidir. Kafanda o eser için bir şablon oluşması tehlikelidir. Her çalacağın sefer notayı tekrar eline alacaksın, tekrar düşüneceksin. Yıllar içinde başka bir seviyeye gelmişsindir. Ben bu eseri oturttum, bitti bu iş diyemezsin. Müzik mimariyle çok yakındır. Renkleri soldurmadan bir heykeltıraş gibi yeniden işlemek gerekir. Eserin aslına bağlı kalmak, bestecinin yazdığından uzaklaşmamak şarttır. İlk başta formu algılamak çok önemli. Onun için önce eserin mimarisine bakacaksın, nasıl yapıldığını bileceksin. Teknik problemlerin egzersizlerle ilk elden halledilebilmesi lazım. Mesela çağdaş müzikte bestecinin formda ne yapmak istediğini anlamak ayrı bir önem taşır. Düşünce derinliği çok önemli. Bu meslek tekrar mesleği, ama aynı hatayı yapmadan tekrar yapacaksın. Aslında çok namuslu olmamız icap ederse, sahneye çıktığın zaman bir gösteriş payı da vardır. Çalışındaki dışa dönük ifadeler elinde olmadan gösterişe kaçabilir. Mesela Liszt’in bazı eserlerinde, biraz gösteriş de lazımdır. Besteci onu öyle istemiş, sen zorla kravatlı çalamazsın. n Bugün hâlâ düzenli egzersiz yapar mısın? Mesleki yönden gamları çalışmaya, devamlı egzersiz yapmaya çok inanıyorum. Piyanonun altın çağındaki 19. yüzyıl piyanistlerinin hepsi sürekli egzersiz yaparlarmış. Parmaklarının kafanda her istediğin fikre şak diye hazır olması, hemen cevap verebilmesi lazım. Kendini her tür zor pasaj için hazır tutmalısın. Düzeyini kaybetmemek için altyapının güçlü olması lazım. Kafanda birçok eser, parmaklarının ucunda, hemen çalınabilecek şekilde hazır olmalı. n Mutlaka hazır tutulmasını tavsiye ettiğin eserler hangileri? Bir piyanistin Beethoven’in 32 sonatını birden hafızasında hazır tutması idealidir, ama bu zor iş! Beethoven’in beş piyano konçertosunu, Bach’ın İyi Düzenlenmiş Klavyenin iki defterini birden, Chopin’in Etüdleri, Lizst’in Transandental Etüdleri, Schumann’ın birçok eseri, Brahms’ın Paganini çeşitlemeleri hazır tutulmalı bence. Ayrıca bunları diri tutmak için çalışırken bir eserde oluşan problemi, başka bir eserde olan benzer bir durumla çözebilirsin. ‘Gençlere imkân sağlanmalı’ n Sahneye çıkıp konsere başladığın anda ilk yapılması gereken nedir? Önce nefes alıyorsun, ilk notaya tak diye vurmuyorsun. Cümlelerin uzunluğuna göre nefesini alacaksın. Mesela Rachmaninof’ta cümleler müthiş uzundur. Onun kayıtlarından duyduğumuz kadar son dönemlerinde alışılagelmiş tempodan daha ağır çalıyorlar. Nefis bir teknikle çalıyorlar, çünkü montaj yok o devirlerde. Şimdi maalesef stüdyolarda orijinal yorumlarla oynamaya başladılar. n Hayatta müziğin dışında, en keyif aldığın şeyler nedir? Yüzmek, kitap okumak en büyük zevkim. Okuduğum şeylerde müziğime yardım edecek noktalar da bulurum. Resimheykel müzelerini saatlerce gezebilirim. Bir tek tablonun önünde bir gün oturabiliyorum. Bir sergiyi hızla dolaşmak oburluk bence! n Ama artık fast food devrindeyiz!. Yok, şimdi slow food akımı da çıktı. Bazıları kediye bakıp hayatını yavaşlatıyor. Ama bazıları karşı bu yavaşlığa. Bir arkadaşım da kedinin insanı tembelliğe alıştırdığını iddia ediyor. n Bugün genç yetenekler için neler düşünüyorsun? Türkiye’de sanat alanında büyük yetenekler görüyorum. Eğitim de var, iyi hocalar da var. Ama bu çocuklar çabuk neticeye varmak istiyor. Olay sansasyon yaratmak olmamalı. Mesleğini ne kadar derinleştirirsen o kadar faydalı. Armoni, kontrpuan, füg öğrenmeden bir eserin nasıl kurulu olduğunu analiz edemezsin. Şimdiki dünyada milyonlarca insan aynı şeyi yapıyor, eskiden sayılıydı. Rekabet çok büyük. Bizim memlekette organizasyon eksikliği var. Gençlere daha çok konser verme imkânı sağlanabilir, konser turneleri yaratılabilir. Kutular ve bir Müzik Külliyatı Her müzik severin evinde mutlaka bir İdil Biret CD’si vardır. Meraklısının evinde daha da çok vardır. Diyeceksiniz ki eski kayıtları neden alsınlar. Süper Kutu’nun kapağı katlanır şekilde yapılmış, isteyene istedikleri eksikleri tamamlıyorlar. O zaman sadece kutuyu ve İdil için hazırlanmış güzel bir kitapçığı da birlikte alabiliyorsunuz. Kutuda Beethoven, Brahms, Chopin, Franck, Grieg, Hindemith, Liszt, Rachmaninov, Ravel, Schumann ve Tchaikovsky’nin bütün piyano konçertoları; Bach, Bartok, Mozart, Prokofiev, SaintSäens, Saygun, Schönberg, Shostakovich ve diğer bestecilerin bazı konçertoları ile piyano ve orkestra için altmıştan fazla eser var. Chopin ve Rachmaninov’un solo piyano eserlerinin tamamı; Beethoven’in 32 piyano sonatı, Bach’ın 48 Prelüd ve Füg’ü ile Schumann ve Liszt’in başlıca piyano eserlerinin hemen hepsi mevcut. Ayrıca Liszt’in piyano uyarlamalarının yanı sıra İdil’in iki Brahms senfonisinin piyano uyarlaması da bulunuyor. 20. yüzyıl solo piyano müziği kayıtları arasında Fırat ve Saygun gibi Türk bestecileri de var. Orkestralı kayıtları çok ünlü topluluk ve şeflerden dinliyoruz. C MY B