Katalog

Perşembe 9 Şubat 2017 EDİTÖR: PELİN ÜNKER TASARIM: SERPİL ÜNAY ekonomi 9 Çaykur’un Varlık Fonu’nda ne işi var? ‘Varlık’sız fon Nakit varlığı olmadığı için geleneksel fonlara benzemeyen TVF’ye, kamu kurumlarının yanı sıra işsizlik fonu, BES, DASK, TMSF kaynak olabilir İki günde 11 kamu kuruluşu ve pek çok taşınmazın devredildiği Türkiye Varlık Fonu’na (TVF) tepkiler sürer ken, Türkiye’nin yeni tanıştığı ulusal var lık fonu kavramı aslında 75 yıl öncesine dayanıyor. Kuruluş amaçları ise ülkelerin yabancı para rezervlerini, bi rikimlerini değerlendirerek uzun vadede ülke ekonomisi ne katkı sağlayacak sermaye akışını gerçekleştirmek ve özellikle de ekonomik kaos PELİN ÜNKER zamanlarında dalgalanmalara önlem almak iste meleri. Sovereign Wealth Funds (SWF) olarak adlandırılan bu fon lar, son günlerde de tartışıl dığı üzere daha çok cari faz lası olan ya da emtia zen gini ülkelerde bulunuyor. SWF Institute’ün Kasım 2016 verilerine göre, dünyada SWF’lerin varlık toplamı 7 trilyon 437.5 mil yar dolar seviyesinde bulunuyor. Dünya da 78 tane ulusal varlık fonu varken, fon lar ağırlıklı olarak petrol ticareti yapan Or tadoğu ülkeleri ve yabancı sermaye çekebi len gelişen ülkelerde bulunuyor. Yüzde 40’ı Ortadoğu’da Varlık fonlarının toplam değerinin yüzde 57’si petrol ve doğalgaz kaynaklı. Bölgesel dağılıma bakıldığında fonların yüzde 40.24’ü Ortadoğu, yüzde 39.74’ü Asya, yüzde 13.11’i Avrupa, yüzde 2.8’i Amerika, 2.7’si Afrika ve 1.4’ü diğer bölgelerde bulunuyor. Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Norveç, Rusya gibi ülkeler petrole dayalı varlık fonlarıyla dünyada ilk sıralarda yer alırken, yüksek ihracat nedeniyle cari fazla veren Çin, Singapur, Hong Kong gibi gelişen ülkelerin emtia dışı kaynaklardan elde edilen fonları göze çarpıyor. Norveç birinci SWF Institute verilerine göre ulusal varlık fonları sıralamasında 885 milyar dolar büyüklükle 1990’da kurulan Norveç’in emeklilik fonu ilk sırada yer alıyor. İkinci sırada 813.8 milyar dolarla Çin’in yatırım şirketi, üçüncü sırada 792 milyar dolarla Abu Dabi’nin yatırım kurumu, dördüncü sırada 576.3 milyar dolarla Suudi Arabistan’ın SAMA, beşinci sırada 592 milyar dolarla Kuveyt’in yatırım otoritesi KIA geliyor. En eski varlık fonları ise Suudi Arabistan’ın 1952’de kurduğu SAMA ve 1953’te Kuveyt’te kurulan KIA. İşsizden emekliye Listeye yeni giren Türkiye’nin ise herhangi bir emtia geliri yok ve cari açık problemi yıllardır sürüyor. Bu noktada Türkiye’nin bu fona nereden kaynak aktaracağı sorusu karşımıza çıkıyor. Buna gö re TVF özelleştirmeden elde edilen gelirler, emeklilik ve işsizlik fonu kaynakları, vakıf gelirleri, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF), Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve Zorunlu Deprem Sigortası’ndan (DASK) sağlanacak kaynaklardan oluşturulacak. İşsizlik fonunun AKP tarafından amacı dışında kullanıldığı daha önce tartışmalara neden olmuştu. Kaynak aktarımı nasıl olacak? Fonun kuruluş gerekçesinde Varlık Fonu’nun kamu kaynakları ve çeşitli fonlardan aktarmalarla oluşturulacağı daha sonra kendi kaynaklarını oluşturacağı ifade ediliyor. Şimdiye kadar Savunma Sanayii Fonu’ndan kaynak aktarımı yapıldı. Çeşitli fonlar ifadesi ise akıllara TMSF, BES, DASK ve İşsizlik Fonu’nu getiriyor. TMSF’ye son dönemde devredilen şirket sayısı 809’u buluyor. Şirketlerin piyasa değeri ise 38.3 milyar lira. İşsizlik Sigortası Fonu’nda 2002 yılından aralık ayı sonuna kadar 103 milyar lira birikti. BES’te biriken fon tutarı ise 27 Ocak itibarıyla 55.3 milyar lirayı buluyor. DASK’ta bulunan fon tutarı ise 2014 sonu itibarıyla 2.8 milyar lira. Türkiye Varlık Fonu’nun bünyesinde PTT, Ziraat Bankası, Halkbank ve ÇAYKUR’un aralarında olduğu 11 kamu kurumunun yanı sıra TJK’ya ait at yarışı lisans hakkı da bulunuyor. Buna göre Türkiye Varlık Fonu’nun son de virlerle birlikte 30 milyar civarında olan varlığı 229 milyar doları geçebilir. ‘Kazakistan örneği benzer’ Londra merkezli BlueBay Varlık Yönetimi’nin Kıdemli Ülke Stratejisti Timothy Ash, Türkiye Varlık Fonu’nun geleneksel anlamda bir varlık fonu olmadığına dikkat çekerek “Açıkçası Türkiye gerçekten de ulusal olarak nakit varlıkların sağladığı bir tampon desteğine sahip değil. Rusya ya da Körfez ülkelerindeki gibi petrolü yok” dedi. Özelleştirme stratejisi Gazetemizin sorularını yanıtlayan Ash, TVF’nin Singapur’daki Temasek veya Kazakistan’daki SamrukKazyna gibi varlık yönetim şirketlerine daha çok uyduğunu söyledi. Ash, Singapur’da nakit zenginlikleri yöneten Government of Singapore Investment Corporation’ı (GIC) geleneksel varlık fonlarına örnek gösterdi. Buna rağmen KİT’lerin gelişimine yardımcı olursa TVF’nin yine de işe yarayabi leceğini söyleyen Ash, “Sanırım hükümet, örneğin devlet varlıklarını özelleştirme yoluyla elden çıkararak daha uzun vadeli bir strateji oluşturuyor” dedi. Kazakistan’da 2008’de kurulan 60.9 milyar dolarlık SamrukKazyna, Kazakistan hükümetinin tamamen ya da kısmen sahip olduğu kurumlardan oluşuyor. İçinde ulusal demiryolu, posta şirketi, havayolu şirketi (Air Astana) olduğu gibi asıl değeri yaratıcı olarak devlete ait petroldoğal gaz şirketi KazMunayGas ve kamuya ait uranyum şirketi Kazatomprom bulunuyor. Temasek’in bünyesinde de liman işletmeleri, hayvanat bahçesi, kalkınma bankası, hava yolları gibi kamu şirketleri var. Ancak Kazakistan’ın petrol varlıkları bulunurken, Singapur cari fazla veren ülkeler arasında yer alıyor. Timothy Ash TBMM Başkanvekili Hamzaçebi; PTT, Çaykur gibi köklü kamu kurumlarının TVF’ye aktarılmasıyla ilgili ‘Bu gidişle Türkiye IMF ile standby yapmak zorunda kalacak’ dedi. CHP’nin ekonomi kökenli isimlerinden TBMM Başkanvekili Akif Hamzaçebi, başta Ziraat Bankası, PTT, Çaykur gi bi köklü kamu kurumları nın Türkiye Varlık Fonu’na (TVF) aktarılmasıyla, hükümetin ekonomideki kötü gidişi durduramayacağına dikkat çekerek, mev ASayyşıen cut ekonomik süreç bu şe kilde devam ettiği takdirde, Varlık Fo nu gibi kurumlar da, bu kurumlar ara cılığıyla sağlanan fonlar da yeterli ol mayacak. Türkiye IMF ile bir standby anlaşması imzalamaya mecbur kala cak, gidiş böyle” dedi. Eski Gelirler Genel Müdürü de olan Akif Hamzaçebi, kimileri Tür kiye Cumhuriyeti’nden de eski kök lü kamu kurumlarının, Türkiye Var lık Fonu’na aktarılması hamlesini Cumhuriyet’e şöyle değerlendirdi: 4 Düyunu Umumiye yerine IMF var: Günümüz uluslararası ilişkilerin de “Düyunu Umumiye” diye bir kav ram yok. Düyunu Umumiye Osman lı İmparatorluğu’nun borçlarını öde yemez noktaya geldiği bir dönemde birtakım imparatorluk gelirlerini ya bancılara karşılık göstermek suretiyle borçların ödenmesini sağlamaya yöne lik bir sistemdi. Bunun yerine IMF var şimdi. IMF’nin standby anlaşması im zaladığı bir ülke uluslararası ekono mik ilişkilerde artık güvenilir bir ül ke demektir. 4 Fon çözüm olmaz: Ancak mev cut ekonomik süreç bu şekilde devam ettiği takdirde Varlık Fonu gibi ku rumlar da bu kurumlar aracılığıyla sağlanacak fonlar da yeterli ol mayacak. Türkiye, IMF ile bir standby anlaşması imzalama ya mecbur kalacak. Gidiş böyle. 4 Not iyi olmalı: Varlık Fonu’nu ge nellikle bütçe fazlası veren ülkeler bu nu kullanır. Bütçe fazlası veren ülke ler bu fazlalıklarını gelecek kuşaklara refah aktarmanın bir aracı olarak kul lanmak üzere değerlendirirler. Bütçe açığı veren ülkeler, cari açığı olan bir kısım ülkelerin de Varlık Fonu uygu lamasına gittiğini görüyoruz. Ancak bu ülkelerin uluslararası derecelen dirme kuruluşları nezdinde ülke not larının olumsuz olmadığını görüyoruz. Türkiye’nin en son iki derecelendir me kuruluşu tarafından notu yatırım yapılamaz seviyeye düşürüldü. Böyle bir süreçte Varlık Fonu’na hayatiyet kazandırılmak istenmesi borçlanma da karşılaşılan zorlukların Varlık Fo nu’ndaki varlıkların karşılık gösteril mesi suretiyle ya da bu varlıklara da yalı menkul kıymetler çıkarılması su retiyle borçlanılması gibi bir yola gidi leceğini gösteriyor. Bu çaresizliktir. 4 Çay borsası zorlanıyor: Çaykur’un Varlık Fonu’nda ne işi var. Çaykur çay üreticisini destekle yen Türkiye’ye özel bir kuruluş. Çay üzerinde büyük uluslararası oyunlar var. Türkiye çay borsası kurmaya zorlanıyor. Çaykur’u Varlık Fonu’na koyuyor iseniz, Türkiye’nin çay varlığı karşılık gösterilmek suretiyle borçlanma yoluna gideceksiniz demektir. Çaykur üreticisi uluslararası çay tekellerinin insafına terk edildi. 4 Tulumbanın suyu kalmadı: İlk anda bir borçlanmayı sağlamanız mümkün olabilir. Ama sonuçta toplam borçluluk denen bir kavram vardır. Türkiye’nin kamu olsun özel sektör olsun yurtdışına olan döviz cinsinden borçları, 352 milyar dolar. Böylesi bir borç toplamının olduğu bir ülkede fon aracılığıyla yapılacak olan borçlanmalarının Türkiye’nin toplam borcundan ayrı değerlendirilmesi mümkün değil. Kreditörler, uluslararası yatırımcılar, ya da uluslararası derecelendirme kuruluşları, Türkiye’nin toplam borcunu ya da kredi notunu değerlendirirken Varlık Fonu aracılığıyla temin edilmiş olan fonları da dikkate alırlar. Tulumbanın suyu kalmamıştı, tulumbaya su koymaya çalışıyorlar. Ama taşıma suyla tulumba çalışmaz. 4 Kurumlar rehnediliyor: Varlık Fonu’nun temin edeceği fonların karşılığı Varlık Fonu’nun aktifinde bulunan kamu varlıkları. Yabancılar Varlık Fonu’na borç verirken, Varlık Fonu’nun aktifindeki bu varlıklara bakarlar. Bunlar onun teminatıdır. Ödeyemediği anda Varlık Fonu’nun varlıklarını nakite çevirme imkânına sahiptir alacaklılar. Ziraat Bankası’nın Halk Bankası’nın hisse senetleri Varlık Fonu’nun aktifindeyse, alacaklı alacağını tahsil edemediği zaman fonun aktifindeki bu varlıklara haciz koyabilir. Ziraat, Halk Bankası, THY’nin hisse senetleri, Çaykur’un varlıkları, teminat gösterilmek ya da rehnedilmek suretiyle kredi alınacaktır. Herhalde Cumhuriyet tarihinde çay üreticisine bunu reva gören hiçbir hükümet olmamıştır. l ANKARA Akif Hamzaçebi Ağbal: Hazine’yle benzerlik yok Maliye Bakanı Naci Ağbal, Habertürk TV canlı ya bulmuyorum” dedi. Fona devredilen şirketlerin temettü gelir yınında, Varlık Fonu’nun ikin leri ve gayrimenkullerin bütçe ci bir Hazine olmadığını sade ye etkisinin 1 milyar lira düze ce yatırım amacı taşıdığını belir yinde olacağını belirterek, büt terek, “Türkiye’nin tek bir hazi çe hedeflerinin zarar görmesi nesi var o da Hazine Müşteşar Naci Ağbal nin söz konusu olmadığını söy lığı. Hazine’nin fonksiyonların ledi. Fonun Hazine gibi iç ve dış da hiçbir eksilme olmadı. Türkiye Var borçlanma yetkisi bulunuyor. lık Fonu’na devredilen varlıklar da Öte yandan Bloomberg’in haberine Türkiye’nin Varlık Fonu’dur. Bunu göre, fonun yönetimi için kıdemli ban ikinci Hazine’ye benzetmelerini doğru kacılar aranmaya başlandı. Sanayide hayal kırıklığı Sanayi üretimi verileri, aralıkta yüzde 0.2 gerilerken ekonomide üçüncü çeyrekteki daralma sonrası toparlanmanın halen güçlü olmadığını teyit etti Geçen yılın son sanayi verisi de beklentilerin altında gelerek ha tivite yeni açıklanan GSYH serisine göre yüzde 1.8 daralma göstermişti. yal kırıklığı yarattı. Türkiye İstatistik Veriler dördüncü çeyrekte büyümenin Kurumu (TÜİK) verilerine göre, sana artıya geçeceğini teyit etmesine karşın yi üretimi aralık ayında bir önceki aya toparlanmanın hızı ise OVP’deki nispe göre yüzde 0.2 düşerken, bir önceki ten yüksek büyüme hedeflerine ilişkin yıla göre yüzde 1.3 arttı. önemli bir risk unsuru olarak görülüyor. Veriler, ekonomide üçüncü çeyrekte Şekerbank Başekonomisti Elif Gü yaşanan daralma sonrası toparlanmanın lay Girgin, “Sanayi üretimi verileri yavaş bir ivmeyle gerçekleştiğini teyit GSYH’nin artıya döndüğü sinyalini ve etti. Reuters’ın yaptığı hesaplamaya gö riyor. Buna rağmen 2016 büyümesi re arındırılmamış sanayi üretimi aralıkta bir önceki yılın aynı ayına göre yüz Verilere göre, büyüme yüzde 3’ün altında olabilir. nin yüzde 3’ün altında kalmış olma ihtimalini gözardı etmiyoruz” dedi. Ekim de 1.2 arttı. Sanayi üretimi arındırılmamış iki çeyrekte GSYH’de büyüme yüzde 4.5 ol 2016’da açıklanan Orta Vadeli Plan’da bü bazda yılın ilk çeyreğinde yüzde 5.6 ikinci muştu. Üçüncü çeyrek sanayi üretimi yüz yüme tahmini yüzde 3.2 idi. çeyrekte ise yüzde 3 artış gösterirken her de 3.1 daralma gösterirken, ekonomik ak l Ekonomi Servisi Perakende satış hacmi, Aralık 2016’da bir önceki aya göre yüzde 0.8 düştü. Perakendede satışlar düştü Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış sabit fiyatlarla perakende satış hacmi aralıkta bir önceki aya göre yüzde 0.8 geriledi. Gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 0.4 artarken, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 0.1, otomotiv yakıtı satışları yüzde 3.2 azalış gösterdi. Gıda dışı sektörlerin bir önceki aya göre değişimi incelendiğinde, bilgisayar, kitap ve iletişim aygıtları satışları yüzde 1.5, tekstil, giyim ve ayakkabı satışları yüzde 1.7, posta veya internet üzerinden satışlar yüzde 3.4 arttı, tıbbi ürünler ve kozmetik satışları yüzde 1, elektrikli eşya ve mobilya satışları ise yüzde 1.6 azaldı. Perakende ciroları ise aynı dönemde yüzde 1.1 yükseldi. l Ekonomi Servisi C MY B