Katalog

Dertli AKM Venedik Bienali’ne bile gitti AKM yapısının portresi, İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın (İKSV) girişimi ve 21 destekçinin katkılarıyla kiralanan Arsenale’de Venedik Bienali Uluslararası Mimarlık Sergisi’nde de izlenim ve tartışmaya açılmıştı. 7 Haziran23 Kasım 2014 arasında yapılan 14’ncü bienal 2 Pazar 6 Mart 2016 EDİTÖR: HAKAN AKARSU TASARIM: İLKNUR FİLİZ Ne olacak bu AKM’nin hali? de, AKM’nin mimarı Hayati Tabanlıoğlu’nun da oğlu olan mimar Murat Tabanlıoğlu ve proje koordinatörü Pelin Derviş, ‘Hafıza Mekânları’ isimli bir sergi düzenlemişlerdi. Sergide yer alan ‘Gezi Parkı’ AKM cephesi fotoğrafında yer alan ‘Kes Sesini Tayyip!’ pankartına sanal yolla işlenen ağaç görseli ise, bu süreçte kü çük de olsa bir sansür krizinin doğmasına yol açmıştı. Kader, insanlar gibi binaların da yakasını bırakmıyor. “Gün yüzü görmemiş” insanlar gibi AKM’nin de çilesi ilk günlerinde başladı. 70 yıldır da sürüyor. Kanlı 1 Mayıs’ın da tanığı oldu Gezi Direnişi’nin de, dünyanın en önemli tiyatro topluluklarını da ağırladı memleketin en iyi sanatçılarını da... En görkemli günleri de yaşadı, en sefillerini de... Şaşaalı bir şöhretin tepesinden yuvarlanmış bir aktris gibi AKM. Yorulmuş, yıpranmış, enkaza dönüşmüş çehresine dokunacak sihirli eli bekliyor. Ancak bu hafta öğrendik ki, o sihirli dokunuşu beklemek beyhude. Onu yerle yeksan etmeyi planlayanlar var. Adrian Smith & Gordon Gill Mimarlık’ın World Architecture News ödülü kazanan projesine göre AKM’nin yerinde bambaşka bir yapı yükseliyor. Projeyi kimin sipariş ettiği belirsiz. O nedenle bu ‘hayali’ bir yapı mı yoksa kapalı kapılar ardında planlanan bir oldubitti mi henüz bilmiyoruz. Bildiğimiz, AKM’nin mevcut haliyle uzun süre dayanamayacağı... Kader, insanlar gibi binaların da yakasını bırakmıyor. “Gün yüzü görmemiş” insanlar gibi AKM’nin de çilesi ilk günlerinde başladı. 70 yıldır da sürüyor. Her şey İstanbul’a Cumhuriyet’i simgeleyen bir yapı inşa edilmesi hayaliyle başladı. Genç rejim Batı medeniyetine nasıl hızlı uyum sağladığını göstermek için bu simgenin bir opera salonu olmasına karar verdi. Ancak o sırada dünya birbirine girdi, bu fikrin yeniden canlanması için II. Dünya Savaşı’nın son bulması gerekti. 1946 yılında İstanbul Şehir Tiyatroları’na bir opera salonu yapmak amacıyla mimar Rükneddin Güney’in çizdiği projeyle kollar sıvandı. O yıllarda Cumhurbaşkanı ve başbakanların her kırmızı kurdeleye elinde makasla koşma âdeti olmadığından, yapının temeli Vali Lütfi Kırdar tarafından atıldı. Seçim sarayı İstanbul Belediyesi’nin bütçesi devam etmeye yetmedi. Ancak on yıl sonra, inşaat Bayındırlık Bakanlığı’na devredilince bu kez mimar Hayati Tabanlıoğlu imzalı proje ile yola devam edildi. Temelinin atıldığı günden 23 yıl, 5 iktidar, 8 başbakan ve 14 Bayındırlık bakanı sonra, 1969 yılında tamamlanabildi inşaat. Kamu binalarının heybetini ‘saray’ sözcüğüyle karşılamak adeti 2000’lere özgü değil. Opera salonu, konser salonu, tiyatro stüdyosu ve sanat galerisiyle farklı sanat alanlarına mekan olacak yapıya İstanbul Kültür Sarayı adı kondu. Açılışı için 1969 yılının 12 Nisan’ı; açılış gösterileri olarak da Ferit Tüzün’ün “Çeşme Başı” balesi ile Verdi’nin “Aida” operası seçilmişti. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Başbakan Süleyman Demirel, Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç eşleriyle birlikte oradaydılar. Aslında Kültür Sarayı tamamlanmamıştı, 23 yıllık rötara fazlasını eklememek için büyük salon açılışa yetiştirilmişti. Seçimlere altı ay kala yapılan bu “hızlandırılmış” açılıştan ötürü “Seçim Sarayı” olarak da anılıyordu. Milliyet gazetesinde 13 Nisan 1969 günü yayımlanan “Operanın açılışında uyuyanlar görüldü” başlıklı haber şöyle devam ediyordu: “Kültür Sarayı’nın ısınma tesisatı bozuk olduğundan ilk gece Ermeni cemaatinden bir kadın ile Bayan Atıfet Sunay fenalık geçirerek operayı terk etmişlerdir”. Açılışın devlet erkanı eşliğinde yapılmasını protesto eden 12 öğrenci kuruluşu, “Halkın yapıtı halkla açılır” cümlesiyle başlayan bir açıkla Adrian Smith & Gordon Gill Mimarlık’ın World Architecture News ödülü kazanan projesine göre AKM’nin yerinde bambaşka bir yapı yükseliyor. ma yayımladılar: “Gecekondulardaki yurttaşlarımızın, köylülerimizin ve işçi kardeşlerimizin ulusal kültürden pay alabileceği yer ancak bizim kültür merkezimiz olabilir. Bu binanın harcında Türk emekçisinin çalınmış gücüyle Türk köylüsünün kara sabanın arkasında döktüğü alın teri vardır. Bu sebepten adının Köylüİşçi Kültür Merkezi olmasını istiyoruz”. Ertesi gün kapının önünde “Çoban Sülü” adını verdikleri bir oyun oynayan öğrencileri ise polis derdest etti. İstanbul Kültür Sarayı’nın işleyişini ‘protesto’ edenler arasında Şehir Tiyatroları kadrosu da vardı. Çünkü kendileri için yapılan binanın, kapalı kapılar ardında dönen siyaset çarklarına kapılıp ellerinden alınışına tanık olmuşlardı. Kültür Sarayı artık Devlet Tiyatrosu ve Operası’nındı. İki kurum yedi suare, iki matine haftada dokuz temsil oynamak üzere anlaşmıştı. Muhsin Ertuğrul “Bu bina kimin?” diye soruyor, kendi sorusunu “Hesapça İstanbullunun” diye cevaplıyordu; “İstanbul’da tiyatro eksikmiş gibi Ankara’nın şişkin bütçeli Devlet Tiyatrosu tutturmuş, ille de Taksim’de oynamakta direniyor”. Açılıştan bir yıl sonra Başbakan Demirel’i makamında ziyaret eden Şehir Tiyatrosu oyuncularından Cilalı İbo nam Feridun Karakaya’nın esprisi boşa değildi: “Aman Sultanım, şu saraya birazcık da biz yerleşelim”. Figaro denen kefere 1980’lerde çocuk olup da Devekuşu Kabare kasetleriyle büyüyenlerin “Deliler” oyunundan ezbere bildikleri bir sahne vardır. Metin Akpınar’ın oynadığı halis Atatürkçü karakter, Erbakan’ın Konya Mitingi’nden sonra delirmiş, hastaneden ancak sekiz yıl sonra çıkmıştır. Bir de bakar ki, Türkİslam sentezi ve işbitiricilik iktidarda. Damadının arkadaşlarıyla birlikte üzerine gökdelen inşa edebilecek uygun yer aradıkları sohbetlerine tanık olur. Önce Tarlabaşı derler, sonra Ayasofya, sonra da Topkapı Sarayı... Asıl bombayı sona saklarlar: Taksim’deki opera binası. “Ben onlara kızgınım” der damat; “İki sene evvel mahalledeki çocukların sünnet düğünü için müracaat ettim, binayı bana versinler diye. Vermediler. İki gün sora oradan geçiyorum, bakıyorum bir ilan: ‘Figaro’nun Düğünü’. Bak pezevenklere bak. Binayı bana vermiyorlar, Figaro denen kefereye veriyorlar. Yıkmaz mıyım ben o binayı? Yıkarım da neydi adı o binanın?” ‘Kültür Merkezi...’ “Tamam anladım da bir şeyin kültür merkezi”. “Galiba Atatürk Kültür Merkezi...” Ve sahne Metin Akpınar’ın “Size Atatürk’ün hiçbir şeyini yıktırmam” diye yeniden aklını kaybedip hastaneye dönmesiyle biter. 2005 yılında bu sahne gerçek oldu. Dönemin Kültür Bakanı Atilla Koç, “AKM’yi yıkacağız” deyiverdi. Bakana göre mevcut bina ekonomik ömrünü tamamlamıştı, yerine yenisi yapılacaktı. Bu sırada ortaya çıktı ki AKM, İstanbul 2 No’lu Koruma Kurulu tarafından 1. grup kültür varlığı olarak tescil edilmiş. Yani yıkılamaz. Kültür ve Turizm Bakanlığı tescili kaldırmaya çalıştı. İtirazlar, davalar Bu sırada binanın yıkılmayacağı, tadilat göreceği duyuruldu ve 2008 Mayıs’ında kapatıldı. Tadilatı bakanlıkla hazırlanan protokol uyarınca İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı üstlenmişti. Yenileme projesi görevi Hayati Tabanlıoğlu’nun oğlu Murat Tabanlıoğlu’na verildi. Yeni projede şunlar vardı: 1969’da akustiği sağlamak üzere yapılan ancak yangından sonra yenilenmeyen locaların yeniden inşası, en üst kattaki boyahanenin dışarı alınmasıyla oluşacak mekâna bir lokanta yapılması, binaya giriş merdivenlerinin yerinin değiştirilmesi. Ne var ki Kültür Sanat Sendikası projeye itiraz ederek bir dava açtı ve mahkeme yürütmeyi durdurma kararı verdi. 2012 yılında ise ortaya sürpriz bir işbirliği çıktı. Sabancı Holding, AKM yenileme projesi için 30 milyon TL katkıda bulunacağını açıkladı. Dönemin Kültür ve Turizm Ba ‘Yazık çok yazık oldu’ O‘saray’ kimselere yâr olmadı. Açılalı 19 ay olmuştu ki, 27 Kasım 1970 akşamı “Cadı Kazanı” temsili sırasında bü yük salonda yangın çıktı. Hem de ne yan gın... Ne salon kaldı ne fuaye... Alevler koca binayı yutmuştu. Yok olan yalnız ca 23 yılın emeği değildi. Hangi akla hiz metse, “IV. Murat” oyunu için Topkapı Sarayı’ndan çıkarılıp getirilen IV. Murat’ın kaftanı ve resmi yandı; beratı, zırhı zarar gördü; Kuranıkerim’i kayboldu. Şevket Rado, Hayat dergisindeki kö şesinde “Yazık, çok yazık oldu!” diyor du; “İstanbul hal kı, güçlükle kavuş tuğu bir sanat evin den, orada sanat zevkinin en güzel lerini tattığı sofra lardan yine mahrum kaldı, yine bir bü AKM yangınını zamanın dergileri kapak yapmıştı. yük taşra şehri haline dönmüş oldu. O binayı tekrar yerine koymak için her şe yi yapmamız gere kiyor. Ama bir 23 yıl daha beklemeden, her imkanı kullana rak ve çok çabuk!” Bu kez 23 yıl de ğil sekiz yıl sürdü. Önce bilirkişi heye ti toplandı, yangın la ilgili rapor hazır landı. Mimar Haya ti Tabanlıoğlu da elektrik kontağının yan gına neden olmasının imkansız olduğunu söylemişti, “Sahneyle salonu ayıran çelik perde indirilmiş olsaydı yangın büyüye mezdi” sözüyle ihmale işaret ediyordu. Bilirkişi raporunda ise “Sabotaj var” deni yordu. Dava açıldı, 17 kişi idamla yargılan dı. Ne var ki ortada delil yoktu. 1978 yılında yeniden açıldığında adı da değişmişti, sahibi de... Artık Türkiye’nin bir Kültür Bakanlığı vardı, yeni adıyla Ata türk Kültür Merkezi artık bu bakanlığın hi mayesindeydi. Yeniden açılışı da tartış malı oldu. Ankara Sanat Tiyatrosu (AST) Brecht’in “Komün Günleri” oyununu sah nelemek istedi, izin çıkmadı. Bunun üze rine Kent Oyuncuları, Dostlar Tiyatrosu ve AST açılışa katılmama kararı aldılar. 1978’den 2000’lere kadar AKM tiyat ro ve opera temsilleri, konserler, fes tivallerle doldu taştı. Yalnızca içi değil, bahçesi de İstanbul’da yaşayanların ki şisel tarihinde yer etti. Ne var ki kentli ler nazarında edindiği yer ile devlet katın da edindiği değer bir değildi. Bakımı aksa dı, sağı solu eskidi, prova salonlarında fa reler cirit atmaya, atölyeler işlerini yapa mamaya başladı. Yine de tek boynuzlu at gibi uzanıyordu Taksim’de. kanı Ertuğrul Günay ise açılış için tarih verdi: 29 Ekim 2013. Ancak 2013’ten bu yana açılan başka dava, kampanya ve eylemlere rağmen AKM’nin kaderi değişmedi. Bu tarihe yetişmek şöyle dursun, işler daha da sarpa sardı. Önce Tabanlıoğlu projeden çıkarıldı. 2013 Mayıs’ında ise çalışmalar durdu. Bugüne kadar tek bir opera temsilini seyrettiğine dahi tanık olmadığımız Tayyip Erdoğan, “AKM’nin yerine barok opera binası yapılması gerektiğini” savundu. Gezi Direnişi boyunca cephesi pankartlarla doldurulan AKM, direnişin ardından polis karakoluna ve sonunda reklam panosuna dönüştü. Sekiz yıldır ise metruk halde, kaderinin döneceği günü bekliyor. Ortaya çıkan yeni projeye bakılırsa şans AKM’den yana değil. Gün gelecek, hatıralarımızı da yanına alıp tarihe gömülecek. Yoksa 1980’lerde yeşil takkeli bir siyasetçi rolüne “AKM’yi yıkalım” repliğini yazan Turgut Özakman bir kâhin miydi? CUMHURİYET GAZETESİ’NİN ÜCRETSİZ EKİDİR n İmtiyaz Sahibi: CUMHURİYET VAKFI adına Orhan Erİnç n Genel Yayın Yönetmeni Can Dündar n Sorumlu Müdür Abbas Yalçın n Reklam ve Pazarlama Direktörü Ayşe Cemal Yayımlayan ve Yönetim Yeri : Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. Prof.Mazhar Öktel sok.No: 2 /34381 Şişli/İstanbul Tel : 02123437274 (20 hat) Fax: 02123477264 BASKI : DPC Doğan Medya Tesisleri Hoşdere Yolu 34850 Esenyurt/İstanbul C MY B