Katalog

Pazartesi 15 Şubat 2016 söyleşi SELİN ONGUN TUNCER selinongun@cumhuriyet.com.tr TASARIM:ZARİFE SELÇUK 13 Bİ soRmak lazım ürkiye’nin YPG’yi vurması sonrasındaki “Obama ile Putin, telefonda Suriye’yi konuştu” haberlerine emekli Büyükelçi Ünal Çeviköz’ün işaret ettiği o kritik analizle de bakmak gerek: “Türkiye anlamıyor. Yeni soğuk savaşta cephe ülkesi olmaya aday...” Rusya’yı, 90’lı yıllarda NATORusya Kurucu Senedi’ni hazırlayacak kadar iyi tanıyan, ABD’nin Irak işgali günlerindeki Bağdat Büyükelçimiz ve İngiltere Büyükelçiliği görevinin ardından emekli olan Çeviköz’ün analizi için buyrun. n Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, IŞİD’le mücadele kapsamında Suudi Arabistan uçaklarının İncirlik’te konuşlanacağını açıkladı. Suudi Arabistan’la Suriye konusunda aynı düşündüklerini belirten Çavuşoğlu, “Böyle bir strateji olursa Türkiye ve Suudi Arabistan biz, hepimiz kara operasyonuna girebiliriz” dedi. Bu açıklamadan yaklaşık yarım saat sonra “TSK, Azez’de YPG’yi vuruyor” haberi geldi. Neredeyiz, neler oluyor? Türkiye’ye Suudi Arabistan’ın İncirlik’ten yapılacak harekâtlara katılmak maksadıyla uçak gönderdiği anlaşılıyor. Bu harekât hava harekâtıdır ve normal koşullarda IŞİD’e karşı sürdürülen harekât olarak anlaşılması gerekir. Bunun bir kara harekâtına dönüşmesi için belli bir uluslararası hukuk meşruiyeti gerekir. Ne Birleşmiş Milletler’in ne başka bir kuruluşun böyle bir kararı var. Dolayısıyla bu konuda bir adım atılmasının temeli yok. Nitekim Sayın Dışişleri Bakanı bir süre sonra bu konuda alınmış bir karar olmadığını açıkladı. Kara operasyonuna uluslararası koalisyon ve ABD taraftar değil zaten. Türkiye, yeni soğuk savaşta cephe ülkesi, Rusya’nın kuşatması altında T emekli büyükelçi ünal çeviköz: YPG’yi vURMAK IŞİD’E ALAN AÇMAK OLARAK YORUMLANACAKTIR Can erok Çeviköz’e göre Türkiye’nin Suriye’de kullanmadığı ve çok önemli bir kartı var, önce kendi Kürtleri ile barışmak. yı izledi. Bugün aynısı Suriye’de gerçekleştirilmeye çalışılıyor. n Ve bugün soruyoruz: Rusya’nın Suriye ile sınırı yok, Rusya’nın Suriye’de ne işi var? Soru yanlış. Çünkü Rusya1970’lerden beri Suriye’nin içinde. Primakov’un (Yevgeniy Primakov, SSCB Merkezi İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Rusya Dışişleri Bakanlığı, Rusya Başbakanlığı yaptı S.O) kurduğu bir düzen var orada. Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin Ortadoğu’daki en iyi müttefiki Suriye ve Irak’taki Baas partileri idi. Bunun sebebi de Baas Partisi’nin aynı Sovyetler Birliği Komünist Partisi gibi devlet ve parti özdeşleşmesi içindeki monolitik yapıya dayanmasından kaynaklanıyordu. Böyle bir ilişkiye sahip olan Rusya’nın Suriye’den çıkmasını beklemek çok zor. İç savaş başlamadan önce de Rus uzmanlar oradaydı. Rusya zaten Tartus Üssü’nü kullanıyordu. Amerika da Suriye ve Rusya arasındaki bu ilişkinin 40 yıllık geçmişini bilen bir ülke. n Dolayısıyla Suriye, Amerika ve Rusya’nın arasının bozulmasına neden olamaz mı? Hayır, olamaz. ABD, Rusya’nın bugün Suriye’ye olan ilgisini içine sindiremese de Rusya’nın oradaki varlığını meşru görüyor. Ancak 2016’da yeni bir başkanın seçilmesiyle birlikte ABD’nin dış politika anlayışında değişiklik olması mümkün. n Obama’nın “kara harekâtı yok” anlayışı yerine “hadi Suriye’ye” diyen Cumhuriyetçi söylem mi? Oraya kadar varması gerekmez. Yeni başkan Demokrat olsa bile bugün Kerry’nin “Rusya ile savaşa mı girelim” sorusunu soracak bir dışişleri bakanı olmayabilir. Bunun yerine yumuşak güç ile sert güç arasında konumlanan biraz daha sert bir söylem duyabiliriz. n Bu da Türkiye için hiç iyi değil, öyle mi? İyi değil, çünkü bu Türkiye’yi tam anlamıyla bir cephe ülkesi haline getirir. Türkiye NATO’nun bir kanat ülkesi olmak yerine artık doğrudan bir cephe ülkesi olmaya aday. Türkiye Karadeniz havzasında, Ermenistan üzerinden Kafkasya’da ve Suriye üzerinden de Ortadoğu’da Rusya’nın coğrafi kuşatması altında. Türkiye, bu yeni soğuk savaş Başkanlık seçimine dikkat Suriye politikası Dışişleri değil, MİT bilgileri ile kuruldu n Ankara kulislerinde dillendirilen o söz: “Yeni Dışişleri MİT oldu.” Bu yorum kulağınıza nasıl geliyor? Bu söz abartı olur. Fakat şu oldu. Suriye’deki politikanın belirlenmesinde oyun planı en çok MİT’ten gelen istihbari bilgiler üzerine kuruldu. Eğer istihbarat üzerine oyun planı kuracaksanız bunun istihbaratını MİT’ten alırsınız. Fakat o zaman da Dışişleri Bakanlığı’nı devre dışı bırakmış olursunuz. Sadece istihbarat teşkilatının sağlayacağı bilgiler üzerine dış politika kurulmaz. Dış politikayı yapan esas kuruluşun görüşlerini de almak lazım. Bu noktada peşin bir hükümle hareket edilmeye başlandı. Suriye konusunda duyulmak istenen ve izlenmek istenen politikanın gerekçeleri istihbarata dayandırılmaya çalışıldı. Bu, AKP iktidarının devlet yapılanmasında ve bürokrasinin işleyişinde değiştirdiği unsurlardan biri. Devletin kendi kurumlarının oluşturduğu politikalara ek olarak partinin faaliyetleri sonucunda farklı bir politika arayışı başladı. Bununla dışarıdaki görevlerimiz esnasında çok karşılaştık. n Nasıl? Bulunduğunuz şehirde birden bire milletvekillerinin ya da parti temsilcilerinin olduğunu duyuyorsunuz. Ne size haber verilmiş, ne de elçilikle temasa geçilmiş. Göreviniz sebebi ile normal koşullarda sizin görüşmeniz gereken insanlara ulaşıp görüşüyorlar. Bu, mevcut yapıların yanı sıra var olan bir yapı ve dış politika uygulamasına dönüştü. Bunun en bariz örneği de Başbakanlık’ta Kamu Diplomasisi Birimi’nin kurulmasıdır. Kamu Diplomasisi, Dışişleri Bakanlığı varken Başbakanlık’ta kurulması gereken bir birim midir? Ne ihtiyaç vardır? Bu durum bir ikilik yaratmaktadır. Kurumlar arası eşgüdüm yapılmamaktadır. İşte bu, Türkiye’yi eleştirdiğimiz Baas rejimine benzetir. Türkiye’de parti ile devleti üst üste çakıştıran monolitik bir yapı hazırlanmak isteniyor. Başkanlık sistemi de zaten bunun en son noktası. Ve çikolatalı pastanın üzerindeki çilek olarak hesaplanıyor. Türkiye’nin, demokratik hukuk devleti yapısına zarar verecek nitelikteki bu gelişmelere hiçbir şekilde gitmemesi lazım. C M Y B ‘ n Haber şöyleydi: “ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, Suriyeli muhaliflerin ısrarı üzerine, ne yapmamı istiyorsunuz, Rusya ile savaşa mı gireyim, dedi.” Kerry’nin bu sözleri Türkiye’ye ne düşündürmeli? ABD’yi dünyanın yegâne süper gücü olarak algılıyoruz halen. Rusya ve ABD’nin güç kat sayılarının 1990’lı yıllardaki gibi olmadığını, güçlerinin biryakın bir noktaya geldiğini anlaAdım adım Suriye bataklığına birine yamadığımız gibi kabul de edemiyoruz. n Ya YPG’yi vurmak? Doğu Akdeniz’de dengeler oturduktan, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin YPG’ye yö Amerika ve Rusya karşılıklı olarak birnelik darbeleri, Türkiye’nin kendi sabirlerinden istediklerini, birbirlerine nevaşıdır. Daha önce defalarca dile getirireye kadar müsamaha edeceklerini tarif len ve YPG’ye yönelik olarak mevcut olettikten sonra oluşacak denge, yeni soduğu ileri sürülen tehğuk savaşın tarifidir. Andit algılamasının bir socak Türkiye o eski soğuk Türkiye’nin nucudur. Yani Türkiye savaşın tortusuyla hareYPG’yi de aynı PKK giYPG’yi vurmaket ediyor ve bunu anlabi vurmaya karar versı IŞİD’e alan aç mıyor. miştir ve buna başlan Türkiye o eski somak olarak yorummıştır. Tabii bu davranığuk savaşın tortusuyla lanacaktır. Türkişın da uluslararası hune yapıyor? kuk çerçevesinde meşye tırmandırıcı bir “Biz NATO üyesiyiz. ru bir zemini olması geNATO bir düşman arıadım attı. Esad rejirekir. Herhalde böyle bir yorsa bunu İslam coğrafmi, Rusya ve İran’ı zemin olduğu zannediliyasında değil, İslam coğkarşısına aldı. yor. Benim endişem, bu rafyasına bile müdahadavranışın ABD, Rusya le eden Rusya’da bulmave uluslararası toplum lıdır. Dolayısıyla dünya, tarafından nasıl yorumlanacağı. YPG’yi NATO ve ABD, o eski kutuplaşmaya dönIŞİD’e karşı sürdürülen savaşta bir ortak melidir.” Bizim anlayışımız bu. Oysa orolarak görenler, Türkiye’nin YPG’yi vurtaya çıkan yeni bir dünya dengesidir. masını IŞİD’e alan açmak olarak yorumABD’nin dünya üzerindeki dengeleri, yelayacaklardır. IŞİD’le mücadelenin bu ne niden ABD ve Rusya’nın kurması gerekdenle zayıflayacağını düşüneceklerdir. tiğine inanması sonucu ortaya çıkmış Öte yandan, Türkiye YPG’yi rejim yanlıbir durumdur. sı olarak da gördüğünü defalarca söylen “ABD’nin inanması sonucu ortamiştir. Şimdi YPG’ye bu şekilde bir darbe ya çıkan durum” vurgunuzu soralım vurmak rejime karşı eyleme geçildiği şek hemen? linde de yorumlanabilecektir. O zaman Çünkü bu işin Rusya’sız olmayacaTürkiye doğrudan doğruya Esad rejimi ve ğını gördüler. Gürcistan, Ukrayna ve onu destekleyen Rusya, İran gibi aktörle Kırım’ın, hepsinin belki de Rusya’yı fazri de karşısına almış ve adeta onlara darla sıkıştırmış olmaktan kaynaklanabilebe vurmuş gibi yorumlanabilecektir. Yaceği dikkate alındı. Rusya’yı olabildiğinni bir bakıma, Türkiye tarafından Suriye ce yapıcı ve sorunların çözümüne birlikkonusunda yeni ve tırmandırıcı bir adım te katkı sağlayıcı bir aktör olarak kabul atılmış gibi görünüyor. Bu da bizi Suriye etmek ve ona dönüştürmek isteği söz kobataklığına daha fazla çekecek bir sonuç nusu. Ukrayna ve Gürcistan’daki durudoğuracak diye endişeleniyorum. ma ABD’nin çok fazla ses çıkarmamasın Türkiye YPG’yi vurarak, o ateşten nın altında da belki bu yatıyor. “Rusya’yı gömleği giydi mi? kendi mutfağında ve kırmızı çizgilerinde Sanırım böyle yorumlamak mümdeğil, başka yerlerde sınayalım. O başka kün. Türkiye sonuçlarının ne olacağıyerlerde Rusya’yı bir ortak ve işbirlikçi nı kestirmenin mümkün olmadığı bir haline nasıl dönüştürürüz, bunu aramaadım atmış durumda. ya başlayalım.” ABD, İran’da bu politika ‘ ‘ ortamının şekillenmekte olduğu Doğu Akdeniz coğrafyasında eski soğuk savaşa nazaran çok farklı bir konumda. n Yeni soğuk savaşta kutuplarda kimler var, tarafların isimlerini koyabilir miyiz? Rusya ve Batı. n Batı kısmında Avrupa Birliği ve Kullanılmayan Kürt kartı Amerika nasıl konumlanacak? n Şu soruyu soranlar var: Avrupa Birliği, ABD ve Rusya arasınSuriye’nin akıbetini tayin edecek da iki tarafın dengesini bulmaya çalışan, aktörler Rusya ve ABD ise Suudi bir pozisyonda konumlanabilir. Rusya Arabistan’ın Ürdün, Pakistan, Sudan ile olan enerji bağı nedeniyle daha uzgibi ülkelerle yapacağı tatbikat, gözlaşmacı bir politika izleyerek bir katalizör rolüne soyunabilir. Merkel’in de bel dağı neye yarar? O tatbikatı İran’ı etkilemek ve ki uğraştığı bu. Tabii AB içinde Fransa ve İngiltere zaman zaman daha farklı çı Suriye’ye gözdağı vermek için yapıyorlar. Bölgedeki Sünnikışlar yapabiliyor. Bu açıŞii fay hattında Sünni dan da 2016 yılı önümüzYeni soğuk savaştarafın “buradayım” deki 10 yılın uluslararata NATO’nun kademesi anlamına gelir sı bağlamda şekillenmeo tatbikat. si açısından çok önemli. nat ülkesi olmak n Türkiye o ittifa2016’da saflar belli oluryerine Türkiye artık kın içine katıldığını ken, Türkiye’nin hangi doğrudan cephe ülkeaçıkladı, tatbikatta safta olduğu belirlemeolacak mı; halen net si... Karadeniz, Kafsi, o safta nasıl konumladeğil. Olursa? nacağını tespit etmesi lakasya ve Ortadoğu’da Türkiye’nin tatbikazım. Rusya’nın coğrafi kutın içinde olması böln Suudi Arabistan ve şatması altında. gedeki ŞiiSünni kuşurekâsını bu yeni safta tuplaşmasında somut Batı’nın yanında mı göbiçimde tarafını belli receğiz? İran’la Batı’nın, özellikle ABD’nin ara etmesi sonucunu doğurur. n Amerika, Kuzey Suriye’de sı şu andaki gibi devam eder ve ilişkileRusya’nın ilerlemesine karşı bir tari daha da yumuşarsa, İran yeni ve güçvır almayacağını açıkça ortaya koydu. lü bir bölgesel aktör haline dönüşebilirTürkiye’nin elinde hangi kart kaldı? se Suudi Arabistan, ABD ile ilişkilerinTürkiye’nin elinde halen kullanmade çok ciddi sorunlar yaşayacaktır. Suudığı çok önemli bir kart var. Türkidi Arabistan ve destekçilerinde, “Acaba bu gidişat Arap Baharı’yla başlayıp yatı ye kendi Kürt sorununda çözüm ve diyalog kartını yeniden masaya koyduşan süreci geri mi getirecek? Yumuşak ğu andan itibaren komşu ülkelerdeki güç uygulamasıyla bu ülkeler demokratikleşmeye mi zorlanacak” gibi soruların Kürtlerle ilgili sorunları düzelecektir. Türkiye’nin en kuvvetli kartı ve kozu endişesi de olacaktır. budur. Bu düzelmediği takdirde zaten n Biz Suriye konusunda bütün yuo cephe ülkesi olma durumu Türkiye’yi murtalarımızı Suudi sepetine mi koçok daha büyük sıkıntıların içine sokayuyoruz? caktır. 2016 dünya açısından olduğu Bunu ideolojik ve mezhepçi sepet olakadar Türkiye için de dönüm noktası rak açıklamak daha iyi. O sepeti temolacaktır. Türkiye kendi içinde huzuru sil edenlerin arasında Suudi Arabistan ve barışı sağlayabilir ve Almanya’nın ve Katar olduğu gibi örneğin Hamas da var. O da aynı cephenin unsuru. Türkiye soğuk savaş döneminde izlediği gibi yapıcı ve olumlu bir politika izlerse ki mezhepçi bir dış politika uygulamamaburada kastettiğim Doğu politikası anlıdır. Türkiye’nin bölgesinde ayırt edici yegâne özelliği laik devlet ve toplum ya lamına gelen “Ostpolitik”tir, o zaman sıkıntılı cephe ülkesi olmaktan uzaklapısıdır. Bundan uzaklaşmamak lazım. şır. Bunun için de önce kendi Kürtleri n Ufukta yeni bir soğuk savaş varile barışması lazım. ken, dış politikada laiklik şapkasını çıkaran bir Türkiye şıkkında başımıza ne gelir? Türkiye karışır, Türkiye’yi karıştırmak için birçok odak harekete geçer. Bunun işaretlerini görmüyor değiliz. PYD’nin Moskova’da büro açması buna delalettir. Soğuk savaşın bir tarafında Rusya olacaksa ve siz de cephe ülkesi olursanız bu, Rusya ile doğrudan doğruya karşı karşıya olmaktır. Bu da Türkiye’nin her bakımdan istikrarını bozacak bir gelişmedir. n “Rusya’nın istediği Türkiye’nin Suriye’ye girmesi. Rus oyunu budur” yaklaşımını nasıl değerlendirirsiniz? Rusya buna çok memnun olur. Türkiye’ye bir bedel ödetmek istiyor. Türkiye bu oyunu Gürcistan ve Ukrayna’da gördü. Rusya, Suriye’de de aynı stratejiyi güdüyor. n Uçak düşürerek bu oyuna düşmedi mi Türkiye? Düştü. O oyuna geldi. Kara harekâtına girmek gibi bir oyuna gelmenin ise çok daha büyük bedelleri olur. n Suudi Arabistan’la birlikte Bahreyn, Katar, Ürdün gibi ülkelerin martta Türkiye üzerinden Suriye’ye gireceği iddia edildi. İtibar ettiniz mi? Hayır hiç gerçekçi değil. Rusya bu saydığınız ülkeleri hemen yer. Kaldı ki işin içine Suudi Arabistan bu şekilde girmeye niyetli ise o zaman İran da işin içine girecektir. Dolayısıyla Suriye’ye yönelik böyle bir harekât sadece rejim ve Rusya ile değil, İran’la da savaş anlamına gelir. Ve Suriye çok büyük bir bölgesel savaş alanı olur. ‘