Katalog

Salı 10 Kasım 2015 söyleşi SELİN ONGUN selinongun@cumhuriyet.com.tr TASARIM: ZARİFE SELÇUK 17 1 KASIM 3 GÖRÜŞ ‘Demokrasiyi sürdürmek mümkün mü, sanmıyorum’ Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Ersin Kalaycıoğlu: 1 Kasım itibari ile Türkiye hâkim parti sistemini geçti. AKP hegemonyacı bir parti olmaya doğru gidiyor. abancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Ersin Kalaycıoğlu’nun 2011 seçimlerinden sonraki öngörüsünü alıntılayalım: “AKP dördüncü dönem iktidarına girdiğinde hâkim parti sistemine geçmiş olacağız.” 1 Kasım sonuçları eşliğinde Prof. Kalaycıoğlu’na siyasetin ufuk çizgisini sorduk. n Neredeyiz; 1 Kasım itibari ile hakim parti sistemine geçtik mi? Bir parti dört seçim üst üste kazanan parti oldu mu, sistem hakim parti sistemi haline geliyor. Evet oradayız. Bunun kritik altyapısı şu: Seçmen zihniyetleri öyle bir dağılmıştır ki belli bir yerde ciddi boyutlarda ve sürekli bir kümelenme vardır. Bu kümelenmeyi temsil eden parti ortaya çıktığı ve çalışmaları o seçmen bloku tarafından tatmin edici bulunduğu andan itibaren büyük bir dayanışma ruhuyla o parti seçimden seçime destekleniyor. Bunun ilk örneklerinden biri Japonya’daki Liberal Demokrat Parti. 1950’lerden 1990’lara kadar kritik bir çoğunlukla iktidarda kaldı. 1993’te büyük bir emlak skandalıyla çöktü. Muhalefet ancak bir süre iktidara gelmeyi becerdi. Ardından yine Liberal Demokrat Parti yönetimine dönüldü. S n 40 sene süren bir iktidardan bahProf. Kalaycıoğlu, “Türkiye’nin solu kısmen mefluç durumda. Solun içinde de CHP’nin olduğu yerde kendini görenlerin sediyorsunuz. oranı, yüzde 812 arasında. CHP orada yüzde 25 alıyor. Ki bu CHP’nin doğal olarak alabileceği oyun iki üç katı” diyor. Öyle, aynı şekilde Hindistan, tir? Hukuka uygun yönetim yatırım, üreşüncesine itti. Sonu gelmeyen koalisyon tirmeden hükümet kurma yolu da zaten 1947’den 1987’ye kadar 40 yıl Kongre tim, ticaret yapan, çek senet alıp veren, görüşmelerini düşünerek Bahçeli’nin ideolojik olarak cazip bir yerde duran Partisi tarafından yönetildi. Kongre ParHukuk devletinin pahalılığı MHP’sinden sıtkı sıyrılan seçmen de AKP’yi desteklemekten ibaretti. AKP’nin uyuşmazlıkları adalet çerçevesinde haltisi İndira Gandhi’nin suikastla öldürülletme eğilimli, piyasaya bağlı çalışanlar AKP’ye destek vererek, AKP’yi tek başıoyunu 23 milyona çıkaran o seçmenin n Neden? mesinin ardından çöktü. Bir süre koalisyani orta sınıf ister. Türkiye’de ise bir na iktidara getirdi. Seçmendeki tek batercihini de özellikle hükümet medyasıÇünkü içinde yaşadıkları ortam hukuyon dönemleri yaşandı. Ve şimdi Hindu demokrasiyi ve onun değerler sistemişına bir partinin iktidar olması gereksinın oluşturduğu bu algı da tayin etti. kun içinde değil zaten. İnsan kaynakları milliyetçisi olarak adlandırılan Bharatini taşıyabilecek büyüklükte ve siyasetgelişimi düzeyi fevkalade düşük bir tabaya Janata Partisi Narendra Modi tek başı nimi, iktisadi ve siyasi endişelerin, deMesele orta sınıfın cılızlığı ten bağımsız bir orta sınıf henüz yok. Or kadan bahsediyoruz. Bu kitlenin hukuk mokratik taleplerin, özgürlüklerin, yolna iktidara geldi. Japonya ve Hindistan, ta sınıfımız çok cılız. suzlukların her şeyin önüne geçti. Hepn Hâkim parti sistemine dair dündevleti bilgisi de yok, yaçok güçlü demokrasileri olan ülkeler deTürkiye’de alt orta sısi bir kenara bırakıldı. Seçmen “önce bir yadan verdiğiniz örneklerde 40 yıl süşadığı ortamda hukuka ğil. Hâkim parti sisteminde olup demoknıf diyebileceğimiz kithükümet olsun, sonra bu hükümetten ren iktidarlar vardı. Seçmenin yüzuymanın maliyeti de olrasiden hiç ödün vermeden ve demokraHâkim parti le ise yüzde 20 civarınbunları talep ederiz” gibi bir tutum serde 49.5’i AK Parti’ye 2019 yılına kadar dukça fazla. Gecekondusiyi kökleştiren tek ülke İsveç. sistemi da. Onun talepleri de gilemişe benziyor. devam, dedi. Türkiye hâkim parti sisda oturan, kayıt dışı ekon “Hâkim partinin altyapısında ciddemokrasinin dışına nomide çalışan, elektrik, kolayca susturulabilen “İktisadi performans bozuldukça temine girdi ise ufukta ne var? 20 yıl di seçmen kümeleşmesi var” dediniz. cek durumda. daha iktidar mı? Evet, buna seçmen saflaşması diyoruz. diğerlerine oy kaçıyordu” sözünüzden kolaylıkla çıkabilir. su vb. hizmetleri ödeme n Hâkim parti sishareketle soralım: Rekorunda dolar, Onu öngörebilmek mümkün degücü olmadığı için bunBizde bu 1995’te oldu. Türkiye siyasetiRusya ve Mısır’daki ları bedava temin etmeye temi rejim tartışmasısokağa çıkma yasakları, çatışmalar... ğil. Çünkü Türkiye’nin iç ve dış gelişmenin ortası çöktü, seçmen zihniyet olarak nı da getirir mi? Böyle bir yazın ardından AK Parti halerde neyle karşılaşacağını bilmiyoruz. çalışan geniş kitlelerden da sağa kaydı. Sağda yoğun bir seçmen gibi göstermelik Hâkim parti sistenesine 5 ayda 5 milyoTürkiye’nin çoğulcu bir demokrasiyi sürsöz ediyoruz. Bu tür bir kümeleşmesi var. Katılmuhalefetle, mi demokrasinin dışınu nasıl ekledi? dürecek bir sosyoekonomik yapıya deyaşantının hukuk devledığım son yirmi yıldaBahçeli’nin seçimlerle işleyen na kolaylıkla çıkabilir. Mesele zaten bu. ğişmesi için kent yoksulu sınıfın ağırlıti, adalet ve hukuk kuralki seçim ve siyasal katılÇıkarsa, hâkim parti ğının azalıp iktisaden bağımsız bir orMHP’sinden sıtkı AKP 7 Haziran’a göre larına uygun işleyen bir ma araştırmalarının tabir otoriter rejim hegemonyacı bir parti ne ekonomik ne de siya ta sınıfın ağırlığının artması gerekli. Bu imar, trafik, enerji vb. yamamı Türkiye’deki seçsıyrılan seçmen ortaya çıkabilir. haline dönüşür. Soğuk sal bir başarı göstermedönüşüm de kolay ve çabuk olamaz, birsası talep etmek gibi bir men dağılımının özellikAKP’yi iktidar yaptı. den iktidara geldi. ÜsSavaş’taki Polonya’da, kaç kuşak isteyen bir süreç. Şu andalüksü olabilir mi? Hukuk le sağın ortasıyla sağın bugün Rusya’da veya Mısır’da gördüğü telik bu beş milyon oy ki seçmen bloklaşması içinde en büyük devletinin bir iktisadi getirisi var, kalsağı arasında kümelenSeçmendeki ‘tek müz tür göstermelik muhalefetle, seçimartışı azımsanacak bir blok kent yoksullarından oluşuyor. Yakınma sağladığını Daron Acemoğlu ve Jadiğini gösteriyor. Burapartinin iktidar lerle işleyen bir otoriter rejim ortaya çışey değil. Önemli bir ni kırdan kente yeni göçen, kırda hiçbir mes Robinson kitaplarında ispatlıyorlar. daki en önemli parti de kabilir. seçmen kayması. Buraşekilde insan kaynağı geliştirici bir olaAncak, hukuk devleti aynı zamanda paAKP, sonra MHP, ardınolma’ gereksinimi, n AKP hegemonyacı bir parti mi? daki seçmenin öncelinağa sahip olmamış, vasıfsız işçi olabile halı da, kullandığınız elektriğin, suyun, dan BBP, Saadet Partisi iktisadi ve siyasi Oraya doğru gidiyor yavaş yavaş. Türği de Türkiye’yi hükücek ama istihdam da edilmeyen bir kitkanalın faturasını ödeyecek, trafik kuralgeliyor. Fakat bunların endişelerin, önüne kiye de zaten dünyada demokrasi olametsiz bırakmamak. Sa le. Türkiye’nin en büyük seçmen blolarına uyarak araç kullanacak, imar yacazibesi AKP ile kıyaslarak değil melez rejim veya rekabetçi otobancı Üniversitesi’nin ku böyle. Bu aynı zamanda son derece salarına uygun ev yapacaksınız. Bu masnabilecek biçimde değil. geçti. riter rejim olarak kabul ediliyor. Bizim 2015 Ekimi’nde 65 il ve muhafazakâr, dindar, gelenekçi ve milraflara katlanmak için profesyonel mesAKP’nin yönetimi fire gibi kent yoksulu seçmen ağırlıklı seç1509 seçmeni kapsaliyetçi, hatta kolayca şoven olabilen bir lek sahibi olmak ve o düzeyde gelir gereverdikçe özellikle iktisamen bloklaşması içinde yaşayan ülkeleyan alan araştırmasında “son bir yıldır kitle. Bu bahsetmiş olduğum küme yüzkiyor. Onun için orta sınıfın yaygın oldudi performans bozuldukça diğer partilerin genellikle otoriter rejimlere dönüştü ğu ülkelerde hukuk devleti ve ona dayalı hükümetin yaptığı ekonomik politikade 40 civarında. Bu gördüğümüz kritik re doğru oy kaçıyordu. Fakat bu seçimde ğü bir gerçek. Çünkü demokrasiyi sürdü çalışan bir demokrasi yaşıyor ve ekonolar dolayısıyla ekonomik durumum köseçmen bloklaşmasının şu andaki en babaşka bir faktör ortaya çıktı. remiyorlar. Bizim sürdürme olanağımız tüleşti” diyenlerin oranı geçen mayısa şarılı temsilcisi de AKP. Bu koşullar sürmi kalkınıyor. Bugün önümüzdeki sorun n Nedir o faktör? olacak mı; zannetmiyorum. Bunun için göre ekimde beş puan daha yükselmişdüğü sürece AKP’nin siyasal geleceği da bu: Demokrasi olmadan hukuk devleSağda kümelenen seçmenin iki başat koşullar çok verimkâr değil. Güçlü bir ti. Sokağa çıkma yasakları, çatışmaya ge parlak görülüyor. Bunun değişmesi için ti olmuyor, hukuk devleti olmadan ekopartisi olan AKP ve MHP, 7 Haziran sonorta sınıf ya da İsveç’te olduğu gibi güçbaşka talepleri olan bir seçmen kitlesinomik kalkınma olmuyor, ama Türkiye rasında oluşan tabloda koalisyonu engel lince insanlar bir felakete baktılar. Mitlü bir işçi sınıfı ve onların örgütlenmelehat Sancar’ın terminolojisiyle söylersek, nin ortaya çıkması gerek. henüz yarışmacı bir otoriter devlet. O zalemek için muazzam bir çaba içine girdiri ve duyarlılıkları olmadan demokrasi ucundan iç savaş gösterildi. Bunu yaşan Ne gibi mesela? man önümüzdeki gündem nasıl gelişeler. AKP son derece başarılı biçimde seçsürdürülemiyor. Türkiye’deki demokramamak için “aman ülkeyi hükümetsiz Yani mesela hukuk devleti isteyecek? Herhalde çok sancılı olacak, hep bemeni “kazanımlarımız kaybolacak, hüsinin sosyoekonomik tabanı problemli. bırakmayalım” demişe benziyor. En kescek. Hukuk devletini kim talep edecekraber yaşayıp göreceğiz. kümet bozulursa istikrar kaybolur” dü 40 sene süren iktidarlar Can EroK Çünkü güçlü bir kent yoksulu, Marksist sosyologların deyimiyle lümpenproleter bir sınıf siyasete ağırlığını koyuyor. Buna dayanan bir demokrasinin sürdürülebildiğine dair siyaset bilimi araştırmalarında hiçbir kanıta sahip değiliz. n Bunu söyleyince siz, ‘Bak çobanın oyu benim oyumla bir değil’ zihniyeti diyenler olursa? Bunlar bilimsel bulgu. Benim anlattığım, “çobanla benim oyum bir değil” savı değil. Burada kritik olan, seçmen temsilcisinden ne talep edecek, özgürlük, hukuka saygı, temiz siyaset mi? Yoksa iş, kendisinin veya yakınlarının kayrılması, hiç katkı vermeden bazı kamusal yararlar mı? Tabii bu kasten evirip çevirip çarpıtılırsa o ayrı! Söylediğim çok net: MÖ 300’lerde Aristo’dan 20 ve 21. yüzyılda Seymour Martin Lipset’e kadar demokrasilerin oluşması için güçlü ve siyasetten bağımsız bir orta sınıf olması gerektiğini ileri sürmüş düşünürler vardır. Bu savların yanlışlanamadığı da görülmektedir. Türkiye’de güçlü bir orta sınıf yok, onun yerine kalabalık bir istihdam dışı kent yoksulu tabaka var. Orta sınıfın talebi özgürlük, haklar ve hukuk devletidir. Oysa istihdam dışı kent yoksullarının hukukun kendilerine yaradığını düşündüklerini gösteren bir kanıt da yok, hukuk dışı uygulamalardan olumsuz olarak etkilendikleri, özellikle yolsuzluklardan şikâyetçi olduklarını gösteren kanıt da yok. Ölümü gösterip sıtmaya razı etme stratejisi tuttu n 1 Kasım, 7 Haziran faslında nasıl bir HDP parantezi açarsınız? HDP’nin yüzde10’u geçmesi Kürt oylarının her şeye rağmen önemli bir kısmının HDP’de kaldığını gösteriyor. Geçen sürede HDP üzerine muazzam bir kampanya yürütüldü. PKK, HDP’yi Meclis içinde çalışamaz hale getirmek için elinden geleni yaptı. Keza AKP, HDP’yi terör örgütü ilan etti. HDP’li isimleri televizyon programlarına çıkaranlar, söyleşi yapanlar neredeyse teröristlikle suçlandı. MHP de HDP’yi gayri meşru ilan ederek, Meclis’te görmezden geleceğini ilan ederek dışladı. Tüm bunlara karşın HDP yüzde 10’u geçti, ama kendi oyunun dörtte birini de kaybetti. n 7 Haziran’ın “Erdoğan Kürtleri tamamen kaybetti” sonucu çöktü mü? Evet, çünkü daha önceleri AKP’ye oy vermiş muhafazakâr ve kısmen orta sınıf Kürtler gördüler ki, bir partinin iktidara gelip de PKK ile yeniden uzlaşma aramaya başlamaması durumunda çok ciddi kayba uğrayacaklar. Bunu değiştirebilecek parti olarak da AKP’yi gördüler. Tekrar AKP’ye oy verdiler. Bu, bir nevi ölümü gösterip sıtmaya razı etmekti. AKP böyle bir strateji izledi, bu strateji de şimdilik tutmuşa benziyor. nCHP’nin oyunun yerinde sayması? Çok normal, CHP’nin olduğu ideolojik pozisyonda zaten çok az seçmen var. Türkiye’nin solu kısmen mefluç durumda. Türkiye’de temelde kendini solda görenlerin oranı yüzde 1520 civarında, solun içinde de CHP’nin olduğu yerde kendini görenlerin oranı daha da düşük, seçmenin yüzde 8 12’si civarında. CHP orada yüzde 25 oy alıyor. Bu yüzde 25’i insanlar küçük görüyorlar ancak o yüzde 25, CHP’nin doğal olarak alabileceği oyun iki, üç katıymış gibi görülüyor. Bu artışı CHP daha merkezde olan, liberal ya da daha ılımlı vb. kişilerden oy alarak sağlıyor. n MHP’nin eriyişi için fikriniz? MHP’nin ideolojik konumu AKP ile çok yakın, seçmen tabanı da öyle. Seçmenin gözünde Meclis’teki partiler arasında en sağdaki parti AKP, onun hemen solundaki parti de MHP. Bu iki parti arasında kaymalar çok kolay olabiliyor. Nitekim genellikle ekonomi kötüleştiğinde AKP seçmenlerinin bir kısmı MHP’ye kayıyor, iyileştiğinde de tersi oluyor. Ancak, “1 Kasım 2015 tekrar seçimi” kendine özgü bir seçimdi; onun için orada ekonomiden çok MHP ve onun liderinin ‘Mr. No’ tutumu rol oynadı gibi gözüküyor. MHP’ye oy verildiğinde yine aylarca o hükümete olmaz, buna olmaz, denecek ve HDP’yi Meclis dışına atmakla uğraşılarak vakit geçirilecekti izlenimi doğmuştu. Onun yerine benzer bir ideolojik konumdaki AKP’yi desteklemekte MHP seçmeninin önemli bir kısmı beis görmedi. Tayyip Erdoğan’ın eski basın danışmanı, yazar Ahmet Tezcan ‘ ‘ C M Y B ‘ ‘