Katalog

10 MAYIS 2014 CUMARTESİ CUMHURİYET kultur SAYFA @cumhuriyet.com.tr KÜLTÜR 19 Şekspir’den Shakespeare’e u Nâzım Hikmet: Ankara’da 1921 kışında ahırdan bozma salaş bir tiyatroda, gaz lambalarının ışığında ve ikide bir soğuktan avuçlarıma hohlayarak Otello Kâmil’i seyrettim. Kâmil bir gezgin aktördü. Repertuvarında bir tek piyes vardı denilebilir. Otello’yu Papazyan üslubuyla oynadığını söylerler. ZEYNEP AVCI Doğumunun 450. yılında, William Shakespeare’in Anadolu topraklarındaki 140 yıllık macerası Anadolu onu çok sevdi Shakespeare’in bu topraklar üstündeki maceralarından bazıları oldukça ilgi çekici: 4 1960’ların başında İstanbul’da Küçük Sahne’de “Othello” sahnelenir. Iago’yu oynayan Genco Erkal seyircilerin arasından geçerken “Allah belanı versin!” diye bağıranlar olur. 4Türkiye ve hatta dünya sahnelerinde boy gösteren az sayıdaki kadın Hamlet’lerin başında Ayla Algan gelir. 1962 ile 1965 yılları arasında İstanbul Şehir Tiyatrolarında Muhsin Ertuğrul’un rejisiyle sahnelenen “Hamlet”te hem Hamlet’i hem de Ophelia’yı oynadı. 4 1976 yılında Metin Erksan bir Shakespeare uyarlamasını beyazperdeye taşır. Fatma Girik’in başrolünü oynadığı bir “Hamlet” filmidir “Kadın Hamlet ya da İntikam Meleği.” Şatoda değil çiftlikte geçer. 4 Müşfik Kenter 198586 tiyatro sezonunda Kenter Tiyatrosu’nda Talat S. Halman’ın kaleme aldığı “Türk Shakespeare” adlı metni sahnede tek başına u 1914 yılında İstanbul’da Darülbedayi’nin, yani canlandırdı. modern anlamda ilk tiyatro ve konservatuvar yapısının “Kahramanlar ve Soytarıoluşmasıyla “resmi” tiyatro yaşamı başlar. 1912 lar” adıyla sahnelenen oyunyılında Muhsin Ertuğrul bir Hamlet yapmıştır bile. da Müşfik Kenter Çevirisi, başrol oyunculuğu, yönetimi kendine hem sonelerden hem oyunlardan ait bir Hamlet’tir bu. sahneleri hem de Türkiye’de sahnelenen ShakespeaCumhuriyet’in kuruluşundan re oyunlarından anekdotları seyircilere sonra Shakespeare kültür ve saaktarıyordu. nat dünyasının baş köşesine kuru4 IşılKasapoğlu’nun 1994 yılında lacaktır. 1920’lerden günümüze Trabzon Devlet Tiyatrosu’nda sahneleShakespeare’in tüm oyunları Türkçediği “Venedik Taciri”nde ünlü Yahudi tefeci Shylock’u bir kadın oyuncu leştirildi. Çevirmenler arasında Hacanlandırıyordu. lide Edip Adıvar, Sabahattin Eyu4 “Hamlet” metni hiç kesilmeboğlu, Ülkü Tamer, Can Yücel, Miden sahnelenince 67 saat sürüyor. na Urgan, Berna Moran gibi edebiTürkiye’de bu iş bir kez yapıldı. Işıl yatımızın ünlü isimleri de var. Tüm Kasapoğlu’nun rejisiyle 1998 yılında İzsoneleri ise Talat Sait Halman çevimit Şehir Tiyatroları’nda. Hamlet’i Tarrisiyle Türkçeye kazandırıldı. du Flordun oynuyordu. 4 2002 yılında Mustafa Demirci çıkardığı “Ahuzar” adlı ilahi kasetinde Shakespeare’in bir sonesini “Vazgeçtim” adıyla ilahi olarak seslendirdi. 4 2009 yılının yaz aylarında Mersin’in Arslanköy beldesinde Arslanköy Kadınlar Tiyatro Topluluğu üyesi yedi kadın, Hamlet’ten üç bölümü Hamit adıyla sahneye taşıdı. Topluluğun kurucularından Ümmiye Koçak kostüm sıkıntısına da yaratıcı çözümler bulduklarını söyledi: “Kraliçeye basmadan yapılmış elbise giydirdik. Diğer karakterler ise şalvar ve şapka giyiyor. Kullanılan taçları kartondan, kafataslarını kabaktan yaptık.” 4 Hamlet’i Türkiye sahnelerinde tek başına oynayan aktör ise Bülent Emin Yarar oldu. 2013’te İstanbul Devlet Tiyatrosu prodüksiyonu olarak sahnelenen oyunda aktör Hamlet, Hayalet, Kral, Kraliçe, Polonius, Ophelia, Oyuncu, Lucianus, Laertes, Mezarcı rollerini tek başına canlandırdı. 4 Shakespeare’in Türkiye serüveni bir belgesele de konu oldu. Yönetmenliğini Gülşah Özdemir Koryürek’ün yaptığı, 2013’te seyirci önüne çıkan “Türkiye’de Şekspir Olmak” belgeseli ünlü yazar ve şaire Türkiye’den nasıl bakıldığını işliyor. Belgesel, 1800’lü yıllarda Osmanlı Devleti sınırlarında başlayarak günümüze kadar uzanan yolculuğun hikâyesini anlatıyor. Shakespeare Anadolu’yu, Anadolu da 1976 yapımı Metin Erksan’ın “Kadın Shakespeare’i çok sevdi. Hamlet” filminde Fatma Girik Nice yıllara üstat... Önceleri Şekspir, Şekspir ya da Şekspiyer diye anılmaya başladıysa da 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra artık ülkemizde de Shakespeare diye biliniyordu. Onun bu topraklardaki macerası yaklaşık 140 yıl önce, Osmanlı’nın son döneminde başladı. Shakespeare’in tiyatro yapıtlarının Osmanlı’daki ilk çevirmeni Kütahyalı Hasan Bedrettin Paşa ile arkadaşı Manastırlı Mehmet Rıfat olmuş. 1870’lerde bu ikili (İngilizce bilmedikleri için) “Othello”yu Fransızcadan çevirmişler. Ardından üstadın yapıtlarını Osmanlıcaya tercüme etmek bir “riyaziyeci”nin aklına gelmiş. Eğitimci, matematikçi Mehmet Nâdir Bey “Hamlet”ten üç bölüm seçip çevirmiş. Yine Fransızcadan ama İngilizce uhsin Ertuğrul’un Hamlet’i de biliyormuş. Bunu yaparken büyük Ama Osmanlı sahnelerine adım atan olasılıkla Hamidiye Zırhlısı’nda hapisOsmanlıca ilk oyunu “Othello.” Mihteymiş. ran Boyacıyan’ın İngilizceden çevirdiği Mehmet Nâdir “Hamlet” çalışması“Othello” Manzumei Efkâr Matbaanı 1881’de Hazinei Evrak dergisinde sı tarafından 1912 yılında yayımlanmış. şöyle sunmuş: 1914 yılında İstanbul’da “Nâmı şöhretgîri âfâk olan Darülbedayi’nin, yani modern anlam‘şekspir’in tercüme etdiğim bada ilk tiyatro ve konservatuvar yapısızı âsârı içinden birkaç söz toplayub nın oluşmasıyla “resmi” tiyatro yaşa‘Hazinei evrak’a derc buyurulmak mı başlar. 1912 yılında Muhsin Ertuğüzere irsâl eyledim.” rul bir “Hamlet” yapmıştır bile. ÇeNâdir Bey bununla da yetinvirisi, başrol oyunculuğu, yömemiş, 18871888’de netimi kendine ait bir Shakespeare’in 42 sone“Hamlet”tir bu. sini düz yazı olarak u Cumhuriyet’in Osmanlıcaya çevirrabın İntikuruluşundan sonra miş. Hamidiye Zırhlısı’nda M nilebilir. Otello’yu Papazyan üslubuyla oynadığını söylerler. Ne yazık Papazyan’ı Otello’da seyretmek nasib olmadı. Ama çırağı Kâmil’in Otello’suna bakıp ustasının ustalık kertesini kestirmek mümkün.” Gerçekten de Abdullah Cevdet, Shakespeare’in tüm oyunlarını çevirmek niyetlisidir. Ama ne yazık ki çeviriler başarısızdır. Abdullah Cevdet tercüme işine devam ettiği sırada bir gün Süleyman Nazif’e dert yanar: “Nazif, Shakespeare’i çevirme işini bitirmeden öleceğim diye korkuyorum.” Süleyman Nazif cevabı yapıştırır: “Ben de tam tersine Shakespeare’in tamamını ölmeden önce çevireceksin diye korkuyorum. Herkes Shakespeare’in eserlerini ölümsüz bilir, oysa sen Türkçeye çevirerek ölümlü olduklarını kanıtladın.” 20. yüzyıl başlarında Osmanlı’nın yeni Türkiye Cumhuriyeti’ne armağanlarından biri olan Neyzen Tevfik’in diline de düşer Shakespeare: ŞEKSPİR: “Şekspir’in bütün asarına değil, birine / Feda imiş Britanya o hikmet efserine. / Ne muhteşem, ne derin bir mehabeti takdir, / Yeter bu İngiliz’in ilme aşkını tasvir. / Revân eder acı sözlerle tayfı hikmetini, / Bu serzeniş ile sezmiş vatan muhabbetini.” (1921) Cenap Şahabettin’in yazdığı, 1934’te Kanaat Kütüphanesi tarafından yayımlanan “Vilyem Şekspiyer” adlı resimli kitapta, Türkçede ilk kez Shakespeare’in hayatı, kadınları, eserleri, ahlakı gibi konular ele alınıyordu. ‘Ölümlü’ Shakespeare Shakespeare kültür ve sanat Anadolu ise dünyasının baş köşesine kurulacaktır. “Othello” yu çevirileri çok be 1920’lerden günümüze Shakespeare’in Yine bu sıralarda başka bir tüm oyunları Türkçeleştirildi. Çevirmenler ğenmiştir. Darülbedayi’nin Osmanlı aydıarasında Halide Edip Adıvar, Sabahattin ilk öğrencilerinnı Örikağasızade Hasan SırEyuboğlu, Ülkü Tamer, Can Yücel, Mina den biri Kâmil Rıza, öteki adıyrı Bey (Nahit SırUrgan, Berna Moran la Othello Kâmil, rı Örik’in babası) yıllar boyunca gegibi edebiyatımızın ünlü “Venedik Taciri” zici kumpanyasıy ile “Sehvi Mudhik” isimleri de la Anadolu’yu do(Yanlışlıklar Komedilaşıp “Othello” oynar. var. si) çevirilerini yapmaktay Boyacıyan kamı’ ‘A Neyzen Tevfik’in şiiri mış. 1884 ve 1887’de ikisi de yayımlanmış. 1886 yılında II. Meşrutiyet yıllarında kaymakamlık yapmış olan Mihran Boyacıyan tarafından çevrilip Civelekyan Matbaası’nda basılmış. Boyacıyan aynı yıl “Romeo ve Juliyet”i de çevirmiş. Çeviriler yapılmış ama sahneler pek hareketli değil henüz. Bazı Shakespeare yapıtları Rum ya da Ermeni toplulukları tarafından sahnelenmiş. Örneğin 1842’de Konkordiya tiyatrosuna gelen Rum sanatçılar “Romeo ve Juliette”i, “Othello”yu, “Hamlet”i oynamışlar. Bu oyunlar, Gedikpaşa Tiyatrosu’nun ilk döneminde de temsil edilmiş. “Verona’nın İki Asilzadeleri” Kâmil’in yorumuyla sahnelenen oyunun adı “Arabın İntikamı”dır. Nâzım Hikmet “Oyunlarım Üstüne” başlıklı yazısında (Moskova, 1962) Kâmil’in seyircisi olduğu günleri şöyle anlatır: “Ankara’da 1921 kışında ahırdan bozma salaş bir tiyatroda, gaz lambalarının ışığında ve ikide bir soğuktan avuçlarıma hohlayarak Otello Kâmil’i seyrettim. Ömrümde ilk defa Şekspir’i seyrettim. Abdullah Cevdet adında bir eski Jön Türk şairi Arap ve Acem sözcükleriyle dolu bir dille büyük üstadı Türkçeye çevirmişti. Otello’yu, Hamlet’i filan okumuştum, şaşmıştım, hayran olmuştum ama pek anlamamıştım. Kâmil bir gezgin aktördü. Repertuvarında bir tek piyes vardı de Ünlülerden çeviriler Bir çocuk daha okusun diye... 21. YÜZYIL EĞİTİM VE KÜLTÜR VAKFI (YEKÜV) Telefon: 0212.274 15 02 0212. 213 74 02 Fax: 0212.275 52 44 www.yekuv.org [email protected] Vakıflar Bankası: Osmanbey Şubesi 00158007287986476