Katalog

CMYB C M Y B [email protected] Vasõf Öngören’i 25yõlönceyitirdik AYŞEGÜL YÜKSEL S eyircinin nabzõnõ elinde tutmayõ başarmõş yazarla- rõn oyunlarõ yazõldõklarõ dönemde ve süreçte izleyenle bü- tünleşir. (Oyun ile seyirci arasõnda sihirli bir duyarlõlõk çakõşmasõ ger- çekleşmiştir.) Vasıf Öngören bu tür yazarlardandõ. Ne ki, yalnõzca ‘güncel’e sesle- nen oyunlar zaman içinde büyüsü- nü yitirir. Daha sonraki seyirci ku- şaklarõ için aynõ vuruculuğu taşõ- maz. Tiyatro tarihini ‘güncel’ vu- ruculuğun ötesine geçebilmiş ya- zarlar oluşturur. Vasõf Öngören ‘güncel’ vuruculuğu olan tartõş- malarõ geniş zaman içinde de ‘ge- çerli’ ve ‘önemli’ kõlabilmiş ya- zarlarõmõzdandõr. Ülkemizde 1960’larda Sermet Çağan’õn ‘Ayak Bacak Fabri- kası’ oyunu ile başlayarak 1970’ler- de de sürdürülen ‘toplumcu ger- çekçi’ çizgideki tiyatronun yaratõ- cõlarõ, dünyanõn değişebilirliğine inanan sanat insanlarõydõ. Vasõf Öngören bu yöndeki tiyatronun etkili bir düşünme/düşündürme aracõ olabileceğini bilenlerin ba- şõnda geliyordu... Öngören’in, bir oyun yazarõ için çok kõsa sayõlabi- lecek yaşamõndan akõp gelen dört oyunu Marksist diyalektiğin yö- rüngesine oturtulmuş tartõşmalardan oluşur. Yazar, hakça olmayan bir düzende ‘oyunun kuralları’na uy- mayanlar için öngörülen ‘yazgı’yõ irdelemekte, bireysel ‘şans’õ ya- kalama çabasõndakilerin -böyle bir ‘şans’õn var olduğuna inananlarõn- yanõlgõsõnõ gözler önüne sermek- tedir. Egemen düzenin ‘makyaj’õ olan ‘küçük burjuva ahlakçılığı’nõ yerle bir etmeyi de amaç bellemiştir. Oyunlar birbirinden çok farklõ ol- sa da her birinin ekseninde ‘bozuk düzen’ ile baş etme savaşõmõ veren ‘zor durum’daki küçük insanlar bulunur. Bu küçük insanlar zaman içinde ya ‘yenilgiye uğrayarak kaçma’yõ (‘Almanya Defteri’), ya ‘oyunu kuralına göre oyna- ma’yõ (‘Asiye Nasıl Kurtulur?’ ve ‘Oyun Nasıl Oynanmalı?’) ya da maskelenmiş gerçekleri algõlama- yõ (‘Zengin Mutfağı’) öğrenirler. Öngören, seyirci ile sahne olayõ ara- sõna, seyirciyi düşünmeye yönlen- diren bir ‘estetik uzaklık’ koyar. Çok genel çizgileriyle Brechtçe bir yazarlõk pratiğidir bu. Ne ki Ön- gören tiyatrosu kendine özgüdür. İçerik malzemesi ve biçimsel öğe- leriyle hem bizdendir, hem de bi- zi şaşõrtmaktadõr. Oyunlar ‘seyirlik tadı’ yoğun sahnelerden oluşur. Öngören, se- yircisini ‘otomatik olarak algıla- dığı’ ‘tanıdık’ durumlardan yola çõ- kartõp, ‘doğru algılama’yõ ola- naklõ kõlan bir ‘yabancılaştırma’ sürecinden geçirerek şaşõrtmakta, eğlendirmekte ve düşündürmek- tedir. Yeşilçam filmleri, radyo- TV tartõşma/yarõşma programlarõ, ‘şans’õ yakalayanlarõn bireysel ‘yükseliş’ öyküleri gibi popüler kültüre ilişkin malzeme, Öngö- ren’in oyunlarõnõn yüzeyde görünen dokusunu belirler. Oyun sürecinde ise ‘tanıdık’ durumlarõn gerisinde saklõ olan ‘gerçekler’ gündeme gelecektir. Öngören’in bize tuttuğu aynalardan geçerek ulaşacağõmõz noktalardan her biri, toplumsal- ekonomik-politik yaşamõmõz için- deki belirleyiciliğini bugün de ko- ruyor. Geçen zaman içinde, ironi- ler/çelişkiler büsbütün derinleş- miş. Öngören’in oyunlarõ, nüfusun önemli bir oranõnõn bir kapõya kul olma yolunda yaşadõğõ ideolojik çarpõlmalarõn, şarkõcõ/manken/fut- bolcu, vb. olup hõzlõca ‘köşe dön- me’ hevesindeki gençlerin, kayõt- dõşõ ekonominin ezdiği emekçi- nin, erkek-egemen toplumun taci- zinden korunamayan sahipsiz genç kõzlarõn, ekonomik kurtuluşu kapağõ yurtdõşõna atmakta arayan darda kal- mõş insanlarõn gitgide artmakta ol- duğu ülkemizde sanki yeni yazõlmõş gibi dipdiridir... DÜNYANIN DEĞİŞEBİLİRLİĞİNE İNANIYORDU 19 MAYIS 2009 SALI CUMHURİYET SAYFA KÜLTÜR 19 Kültür Servisi - Engin Cezzar, Füsun Akatlı, Genco Erkal, Gülriz Sururi, Nedim Saban ve Tilbe Saran öncülüğünde bir araya gelen tiyatro sanatçõlarõ hukuk devleti, ifade özgürlüğü, demokrasi, laiklik, insan haklarõ ve eğitim hakkõ için Galatasaray’dan Semaver Kumpanya ritim ekibinin müziği eşliğinde al- kõşlarla Taksim’deki Cumhuriyet Anõtõ’na yü- rüdüler. Aralarõnda Levent Kırca, Ferhan Şensoy, Haldun Dormen, Rutkay Aziz, Müjdat Gezen, Cihan Ünal, Selçuk Yön- tem, Macide Tanır, Göksel Kortay, Cüneyt Türel, Ali Poyrazoğlu, Orhan Aydın’õn da bulunduğu sanatçõlar ile orkestra şefi Gürer Aykal, piyanist ve besteci Fazıl Say, oyuncu Tarık Akan ve ressam Bedri Baykam’õn da yer aldõğõ topluluk, “Tiyatrocular” yazan çe- lengi anõta bõraktõktan sonra yaşamõnõ yitiren ÇYDD Başkanõ Türkan Saylan için saygõ duruşunda bulundu. Katõlõmcõlar ‘Yargı si- yasallaşıyor, seyirci kalmayın’, ‘Çağdaş eğitim her gün darbe yiyor, seyirci kalma- yın’, ‘Onlar-Bizler diye kutuplaştırılıyo- ruz, seyirci kalmayın’, ‘Laik Cumhuriyet tehlikede, seyirci kalmayın’, ‘Bilimin ışığı karartılıyor, seyirci kalmayın’, ‘Kul değil yurttaş! Bu hasret bizim’ ve ‘Düşünce öz- gürlüğü! Bu hasret bizim’ gibi sloganlarõn yazõlõ olduğu pankartlar taşõdõlar. Top- luluk adõna konuşan tiyatro sanatçõsõ Gülriz Sururi şunlarõ söyledi: “Bizler bu ülkenin tiyatrocuları, bugün el ele karşınızdayız. 85 yıl önce Cum- huriyetimizin bize kazandırdıkla- rını geri vermek istemediğimiz için buradayız. İnsan onuruna saygıya, düşünce özgürlüğüne, ay- dınlık yarınlara, adalete hasret duyuyoruz. Sanat güçlüdür. Gücümüzün farkındayız.” Sa- natçõlar, daha sonra alkõşlar ve müzik eşliğinde Atatürk Kültür Merkezi önüne kadar yürüdüler. Müjdat Gezen: Bugün üzgünüz.. Türkan Hoca’yõ kaybettik. Bu yürüyüşte onun da bir anlamõ vardõ. Herkes burada demok- ratik hakkõnõ kullanõyor. Kimse ürkmesin, korkmasõn!. Demokrasi şu demek değil; benim gibi düşünüyorsanõz sizinle aynõ fi- kirdeyim, demek değil. Engin Cezzar: Bir aydõr bugün için çalõşõ- yoruz. Bütün bunlarõ halkõmõza mal etmek için de böyle bir eylem düşündük ve ol- dukça başarõlõ bir eylem oldu. Çok ses ge- tirdi. Hepimiz çok çaba sarf ettik ve böy- le düzgün bir gösteriye imza attõk. Cihan Ünal: Biz çağdaş olma adõna bura- dayõz. Bir ülkede hak, hukuk, adalet, sevgi, saygõ, inanç anlamõnõ yitirmeye baş- ladõğõnda; demokrasi başka yollara gir- meye başladõğõnda karmaşa ve kargaşa oluşur. Bu kargaşanõn farkõnda olan sa- natçõlar olarak burada bulunuyoruz. Tilbe Saran: Ben bayram gibi kutluyorum bu- günü, çok keyifli oldu. Tiyatrocularõn özlemleri birmiş, bunu anladõm. Bir ara- ya gelebildik, kõsa zamanda bu buluşmayõ gerçekleştirmeyi başardõk. Özlemlerimi- zi, hasretlerimizi, beklentilerimizi sessiz bir haykõrõşla söyledik. Umarõm doğru in- sanlara doğru mesajlar ulaşõr. Bedri Baykam: Adalete getirilmek istenen hu- kuksuzluklara karşõ.. sanata getirilmek is- tenen sansüre karşõ.. Türkiye’de özgür dü- şüncenin ve özgürlük kavramõnõn üstüne getirilmek istenen bütün olumsuzluklara karşõ inançla karşõ koyacağõz. Genco Erkal: Artõk bazõ konularda bõçak kemi- ğe dayandõ. Toplumda aydõnlanmayõ sağlayan, aydõnlanmaya katkõsõ olan bizim gibi sanatçõ- larõn, özellikle daha aydõnlanma devrimini ta- mamlamamõş ülkelerde çok önemli işlevleri ve sorunlarõ var. Bu yükü, bu davranõşlarõyla bu sorumluluğu bir adõmda yerine getirmiş oldu- lar. İstediğimiz demokrasi, özgürlük... Aydõn- lõk, 21. yüzyõla yakõşõr çağdaş bir Türkiye istiyoruz. Bu eylemin kararlaştõrõlmasõ Türkan Saylan’a yapõ- lan haksõzlõğõn ertesinde biz böyle bir şeyi harekete geçirmek ihtiyacõnõ duyduk. Bugün olsaydõ aramõzda olacaktõ. Onun çizdiği yolda, hedeflerde hep beraber el ele tutuşarak ilerlememiz gerektiğine inanõyorum. Kültür Servisi - Ölümünün 25. yõlõnda Vasıf Öngören’in anõsõna bugün Kadõköy Haldun Taner Sah- nesi’nde saat 19.00’da ‘Oyunlar- dan Bir Oyun’ ilk kez sahnelene- cek. Yazarõn “Almanya Defteri”, “Zengin Mutfağı”, “Oyun Nasıl Oynanmalı”, “Asiye Nasıl Kur- tulur” adlõ oyunlarõndan tiyatro sa- natçõsõ kõzõ Aslı Öngören’in der- lediği ve yönetmenliğini yaptõğõ oyun, bu sahnede İstanbul Şehir Ti- yatrolarõ’nõn düzenlediği ‘25. Genç Günler’ kapsamõnda seyirciyle buluşacak. Aslõ Öngören, oyun üzerine şunlarõ söylüyor: “60’lar- dan 70’lerin sonuna dek uzanan bir siyasal ve toplumsal Türkiye panoraması içinde, kitleler ha- linde ‘bireysel kurtuluş’ peşinde savruluşumuza, emek-sermaye çelişkisine, Almanya’ya göçün hazırlandığı koşullara, safların bulanıklaştığı durumlardan, kes- kin bir netliğe dönüştüğü tarih- sel, siyasal duraklara uzanan bir süreci anlatmayı hedefliyor.” Öngören’in anõsõna gönüllü ola- rak rol alan sanatçõlar ise Mehmet Esen, Semah Tuğsel, Altan Er- kekli, Nergis Çorakçı, Timur Öl- kebaş, Halil Ersan, Sinem Koyun, Aslı İçözü, Süreyya Güzel, Özgür Dağ, Bülent Arslan, Murat Ga- ripağaoğlu, Yiğit Sertdemir, Ye- liz Gerçek, Çağlar Yiğitoğulları, Rozet Hubeş, Halil Ergün, Senem Sönmez, Ayşe Kaya. ‘Oyunlardan Bir Oyun’ N E D E D İ L E R : ÇağdaşTürkiye için eylem V A S I F Ö N G Ö R E N A N I S I N A ‘Seyirci kalmayın’ çağrısı Tiyatro sanatçıları özgürlük, demokrasi, laik Cumhuriyet için yürüdüler Fotoğraflar:UĞURDEMİR ‘İstediğimizdemokrasi,özgürlük’