Katalog

CMYB C M Y B 8 EKİM 2008 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ [email protected] Yazımızın bu haftaki başlığında geçen soru ik- tisat gündemimizin baş köşesine oturmuş du- rumda. Hele geçen hafta sonunda ABD Temsil- ciler Meclisi’nce onaylanan 850 milyar dolarlık ge- nişletilmiş yardım paketinin piyasalarca pek de umursanmamış olduğu gözlenirken, küresel kri- zin artık bir finansal çalkantı boyutundan çıkarak giderek küresel çaplı bir durgunluk ve aynı za- manda bir o kadar da ideolojik bir çöküş içerdi- ğini gözlemekteyiz. Bu durgunluk ve çöküntü sürecinin Türkiye’yi etkilememesi düşünülemez. Peki küresel krizin Türkiye’ye yansımaları neler olacaktır? Bu soruyu yanıtlamadan önce şu gerçeğin al- tını çizelim. Krizin Türkiye ekonomisindeki teza- hür ediş biçimini ve şiddetini önceden somut ra- kamlarla tahmin etmemiz olanaklı değildir. Kriz sü- recinde, örneğin dolar kuru, ya da borsanın ola- sı kayıplarının boyutu gibi finansal fiyatların ola- sı rakamsal değerlerini tahmin etmek olsa olsa fal- cılık ve kehanet işidir. İktisat biliminin bu tür tah- minlerde bulunmaya yeterli araçları henüz geliş- tirilmemiştir. Krizin döviz kuru, faiz oranları, bor- sa endeksi gibi olası rakamsal değerleri üzerine, hele takvim vererek öngörülerde bulunmak, ikti- sat biliminin sınırları dışında bir uğraştır. Ancak, mevcut veriler ışığında küresel kriz sü- recinin Türkiye ekonomisinde ne tür makroeko- nomik mekanizmaları harekete geçireceğini de- ğerlendirmek olasıdır. Bu tür bir değerlendirme için ilk adım olarak Türkiye’nin 2001 sonrasında kü- resel ekonomiyle olan bağlantılarını irdelememiz gerekecektir. Türkiye 2001 krizi sonrasında uluslararası pi- yasalardan kaynaklanan muazzam çaplı bir fi- nansal genişleme ve ucuz kredi olanağına kavuştu. Giderek artan dış açıklar (cari işlemler açıkları) ön- ce yüksek faizlerin cazibesiyle Türkiye’ye akmakta olan sıcak parayla, daha sonraları ise şirket bir- leşmeleri ve özelleştirmeler ile elde edilen doğ- rudan yatırım finansmanıyla karşılanmaya çalışıl- dı. Söz konusu dönemde Türkiye dış borç mik- tarını hızla yükseltti. 2003 başında 129.6 milyar do- lar olan toplam dış borç stoku, 2008’in Haziran ayı itibarıyla 284.4 milyar dolara yükseldi. 5.5 sene gi- bi bir sürede biriktirilmiş olan 154.4 milyar dolar- lık net yeni dış borcun ana kaynağı ise özel sek- törün borçlanmasıydı. Aşağıdaki tablo bu verileri özetlemektedir. Gö- rüldüğü üzere Türkiye 2002 sonrasında küresel fi- nans piyasalarına net borçlanıcı olarak katılmış- tır. Biriktirilen borç tutarının neredeyse tamamı özel sektör borcudur. Özel sektör içerisinde de finans dışı şirketler kesiminin bu borçlanma temposunun öncüsü olduğu görülmektedir. Finans dış özel şir- ketler kesiminin 2003 başında 32.8 milyar dolar olan dış borç stoku, 2008 Haziran’ında 124.7 mil- yar dolara yükselmiş ve dış borçlanmadaki top- lam artışın üçte ikisini oluşturmuştur. Kaynak: TCMB veri dağıtım sistemi, www.tcmb.gov.tr Türkiye 2008 krizini yüksek cari işlemler açığı ve yüksek dış borç bağımlılığı ile karşılamaktadır. Ancak 2008’in yeni küresel koşulları ucuz kredi- nin olası kıldığı ucuz döviz ve ucuz ithalata dayalı büyüme modelinin artık mümkün olamayacağını göstermektedir. Dolayısıyla, küresel finans piyasalarındaki da- ralmanın Türkiye’de öncelikle yüksek ölçüde dış borç biriktirmiş olan ve dış borçlarını çevirmek zo- runda bulunan finans dışı reel şirket kesimini et- kilemesi beklenmelidir. Bilançolarında yüksek oranlı döviz borcu bulunan şirketlerin yükselen kre- di maliyetleri ve döviz kurundaki pahalılanmadan olumsuz etkileneceği açıktır. Bu sürecin ulusal üre- timde gerileme ve artan işsizlik ile birlikte yaşa- nacak uzun süreli bir durgunluk yaratacağını ön- görmeliyiz. Bu şartlar altında Türkiye ekonomisini 2008’in kalan aylarında ve büyük olasılıkla 2009 boyun- ca durgunluk ve yaygın işsizlik beklemektedir. Bu gözlemlere ve elimizdeki iktisadi verilere karşın, “Türkiye küresel krizden yeni fırsatlar elde ederek çıkacaktır” savını inandırıcı bulmak çok güç gö- zükmektedir. EKONOMİ POLİTİK ERİNÇ YELDAN Küresel Kriz Türkiye’yi Nasıl Etkileyecek? Avrupa’da mevduat garantisi yükseltildi, bankalarõ koruma tedbirleri alõnacak ama piyasalar hâlâ tedirgin Delik yama tutmuyor  AB maliye bakanlarõ “finansal sistemin desteklenmesi konusunda fikir birliği içinde olduklarõnõ” açõkladõlar ama “karar birliği”ne varmada güçlükler sürüyor. 100 bin Avro olmasõ beklenen mevduat garantisi 50 bin Avro’da kaldõ. İzlanda: Bankayaelkoydu Geçen hafta Glitnirbank’õ devlet- leştiren İzlanda hükümeti dün de ül- kenin ikinci büyük bankasõ Lands- banki’ye el koydu. Hükümet tarafõn- dan yapõlan açõklamada, hükümetin belirttiği gibi bankadaki bütün mev- duatlarõn tamamen garanti altõnda ol- duğu, Landsbanki’nin ülkedeki şu- belerinin, çağrõ merkezlerinin, oto- matik para çekme makinelerinin ve in- ternet operasyonlarõ- nõn işlem yapmaya devam edeceği be- lirtildi. Öte yan- dan krizin vur- duğu İzlanda, Rusya’dan 4 milyar Avro borç ala- cağõnõ açõkladõ. İzlanda Merkez Ban- kasõ’ndan yapõlan açõklamada, bu kredinin merkez bankasõnõn döviz rezervlerine önemli ölçüde katkõda bu- lunacağõ ve değer kaybeden para bi- rimini destekleyeceği belirtilirken, Rusya’dan konuyla ilgili bir doğru- lama bilgisi gelmedi. Rusya: Önlem paketi Şirketlerin kredi sõkõşõklõğõnõ azalt- mayõ hedefleyen önlemler çerçeve- sinde Rus bankalarõna 36 milyar 400 milyon dolar ek kredi sağlanacak. Rusya Devlet Başkanõ Dmitri Med- vedev, beş yõl süreli olan kredinin en büyük iki kamu bankasõ olan Sberbank ve VTB aracõlõğõyla ve- rileceğini be- lirtti. Rusya daha önce, likidite en- jeksiyonundan vergi indirimlerine kadar bir dizi önlem içeren 180 mil- yar dolarlõk bir paket açõklamõştõ. Önceki gün üç kez kapanan Rus borsasõnda dün de işlemler ancak öğleden sonra başlayabildi. Almanya: Başkandan istifa Global mali kriz nedeniyle tahmin edilenden çok daha fazla açõk verdi- ği ortaya çõkan Almanya’nõn önde ge- len finans kuruluşlarõndan Hypo Re- al Estate’in (HRE) Başkanõ Georg Funke, görevinden isti- fa etti. HRE tarafõndan yapõlan açõklamada, emlak piyasasõnda ülkenin ikinci bü- yük kredi sağlayõ- cõsõ şirketin üst yöneticisi Funke’nin istifa ettiği, Funke’nin sorumlulukla- rõnõn şirketin yönetim kurulu tarafõn- dan yerine getirileceği ve daha sonra yerine birinin atanacağõ belirtildi. Japonya: Koşullar zorlu Japonya Merkez Bankasõ global krize karşõn faiz oranlarõnõ değiştir- medi, ancak Japonya Başbakanõ Ta- ro Aso ülkenin zorlu koşullarla kar- şõ karşõya olduğunu söy- ledi. Aso, ülke ekono- misinin, alõnacak ye- ni önlemler için ge- çen ay sonunda ek bütçenin hazõrlandõğõ tarihten bu ya- na daha zorlu koşullarla yüz yüze ol- duğunu belirterek, “Yen genel bir yükseliş içinde ve ekonomik koşul- lar ek bütçenin hazırlandığı za- mandan daha zor” dedi. Ekonomi Servisi - İs- tanbul’u Avrasya’nõn tek- noloji başkentliğine taşõ- yan CeBIT Bilişim Eurasia ve Bilişim Zirvesi’08 si- yaset ve teknoloji dünyasõ- nõn önde gelen temsilcilerinin katõ- lõmõyla törenle açõldõ. 12 Ekim’e kadar sürecek ve yak- laşõk 70 ülkeden 150 bin ziyaretçi beklenen fuarda netbook’lardan do- kunmatik ekranlõ tefeonlara, Ipho- ne’lardan, savunma sanayisine yö- nelik son sistem yazõlõmlardan yük- sek çözünürlüklü plazmalara, LCD ekranlara kadar yüzlerce ürün aynõ çatõ altõnda görücüye çõktõ. İş dün- yasõ, dijital yaşam, telekomünikas- yon ve ev elektroniği olmak üzere 4 ana bölümden oluşan ve 900’ün üzerinde katõlõmcõya ev sahipliği ya- pan fuar bu yõl tematik bölüm ve dü- zenlenen forumlarla daha da zen- ginleşiyor. 3N ihalesi 28 Kasım’da Fuarõn açõlõşõnda konuşan Ulaş- tõrma Bakanõ Binali Yıldırım 2013’teki bilgi toplumu olma he- define varmak için 3. Nesil (3N) ihalesinin 28 Kasõm 2008’de ger- çekleştireceklerini söyledi. Yõl- dõrõm, 2009’un ilk çeyre- ğinde sabit telsiz veri ile- tişiminin lisansõnõ vere- ceklerini bildirdi. İstanbul Ticaret Odasõ- Yönetim Kurulu Başkanõ Murat Yalçıntaş da, “Türkiye, dünya ekonomisindeki ağırlığı- nı artırmak istiyorsa, lider ül- keler arasında yer almak isti- yorsa, ekonomideki ana dilini bi- lişim yapmak zorundadır” dedi. Turkcell Genel Müdürü Süreyya Ciliv ise, bir ekonominin gelişmesi için ulaşõlabilir olmasõnõn çok önemli olduğunu kaydederek, “Şimdi 3N geliyor. 3N ile mobil iletişim hızı 72 misli daha fazla hızlanacak” diye konuştu. Ekonomi Servisi - Lüksemburg’da yapõlan Av- rupa Birliği üye ülkeleri maliye bakanlarõ toplantõ- sõnda konuşan Fransa Ekonomi Bakanõ Christine Lagarde, AB liderlerinin finansal sistemin istikrarõnõ garanti altõna alma konusunda hemfikir olduğunu belirtti. AB maliye bakanlarõ da mevduatta asgari garantinin “50 bin Avro’ya yükseltileceği ve ço- ğu üyenin 100 bin Avro’ya çıkarmak istediğini” belirten metin üzerinde mutabakata vardõ. Almanya Maliye Bakanlõğõ tarafõndan açõklanan ortak metinde, “Kamu adına müdahalenin ülke- ler seviyesinde ve koordineli bir şekilde karara bağlanması gerektiği konusunda hemfikiriz” denildi ve şu bilgiler verildi:“Bankacılık sistem- lerimizin istikrarının kuvvetlendirilmesi ve ban- kadaki kişisel mevduatların güvenceye alınma- sı konusunda alınacak tedbirlerin arkasındayız... Mevduat sahiplerinin çıkarları ve sistemin is- tikrarının korunması için alınacak tedbirler arasında sistemik açıdan önemli ve hassas du- rumdaki finansal kurumların sermayelendiril- mesi de bulunuyor.” Öte yandan Denizbank’õn hakim ortağõ olan De- xia, piyasalara güven vermekte zorlanõnca, banka- nõn Fortis gibi parçalanarak satõlabileceği olasõlõğõ gündeme geldi. Dexia hisseleri Brüksel borsasõnda önceki gün yüzde 30 gerileyerek tarihi bir düşüş ya- şayõnca, Belçika Başbakanõ Yves Leterme, “De- xia’yı güçlendirmek için ortak inisiyatif ve ka- rarlar alacağız” dedi. Avustralya Merkez Bankasõ’nõn yaptõğõ 100 baz puan faiz indirimi- nin diğer merkez bankalarõna da ya- yõlacağõ ve krize merkez bankalarõ tarafõndan benzer indirimlerle ulus- lararasõ boyutta bir müdahale ya- põlabileceği beklentisiyle borsa- lar güne yükselişle başladõ. Ancak 3 İngiliz bankasõnõn İngiltere hükümetinden hisse karşõlõğõ sermaye istediği haber- leri piyasalarõ sarstõ. İlk seansõ sa- tõşlarla geçen İMKB’de Ulusal 100 Endeksi, ikinci seansta gelen alõm- larla 13 puanlõk düşüşle 31 bin 562 puandan tamamlandõ. Öğleden son- ra gelen tepki alõmlarõyla hisse se- netlerinin değer kaybõ yüzde 0.04’te kaldõ. İşlem hacmi ise yüzde 24 ar- tarak 1.5 milyar YTL oldu. Serbest piyasada gün içinde 1.38 YTL’nin üzerine gören dolar, gün sonunda 1.35 YTL’ye kadar gerile- di. Avro ise 1.85 YTL’den satõldõ. Tahvil ve bono piyasasõnda ise gös- terge tahvilin bileşik faizi yüzde 20.62’ye çõktõ. Öğlen saatlerine kadar dalgalõ bir seyir izleyen Avrupa borsalarõna da maliye bakanlarõnõn mevduat garantisi konusundaki ‘kõsmi’ uz- laşmasõ olumlu yansõdõ. İngiltere’de FTSE Endeksi ve Fransa’da CAC 40 Endeksi yüzde 1.5’e yakõn değer kazanõrken, Al- manya’da DAX Endeksi’ndeki yük- seliş yüzde 0.02’de kaldõ. E R D O Ğ A N ’ A G Ö R E H A S A R A Z O L A C A K Ekonomi Servisi - Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, partisinin TBMM grup toplantõsõnda dünyada yaşanan ekonomik krizle ilgili değerlendirmelerde bulundu. Yaşanan krizim 100 yõlda bir görülebile- cek cinsten olduğunu belirten Erdoğan, ABD merkezli bir ekonomik dalgalanma- nõn, Avrupa’da da ağõr bir şekilde hisse- dildiğini söyledi. Başbakan Erdoğan, TL’nin değerliliğiyle ilgili zaman zaman piyasalarda bazõ rahatsõzlõklar olduğunu be- lirterek, şunlarõ söyledi: “Türk lirasının değer kazanmasını kendimiz için üzüntü kaynağı olarak görmemeliyiz, tam aksine paramızın değer kazanmasıyla da iftihar etmeliyiz. Zira bir zamanlar hep bu istenmişti. Şimdi bu yakalandı. Türkiye inanıyo- rum ki, sağlam bankacılık sistemi, fi- nansal yapısıyla, tavizsiz uyguladığı ekonomik programıyla bu dalgalan- mayı da en az etkiyle aşacaktır. Zaman zaman bazı haberler yayılıyor. Bu tabi olumsuz bir psikolojik etkilenmenin de sebebi oluyor. Ama biz de diyoruz ki, işin aslı budur, böyle bilinmelidir, buna gö- re de adımlarımızı atmamız gerekir.” Ateş Türkiye’ye de düştü  Dolar sıçradı, riskler arttı... Krizle birlikte dövize olan talep artõ. 3 Ekim’de 1.30 YTL’den satõ- lan dolar, dün gün içinde 1.38 YTL’nin de üzerine çõktõ. YTL’de- ki 3 günlük değer kaybõ da yüzde 6’yõ aştõ. Dolardaki yükseliş, Tür- kiye ekonomisinin ‘yumuşak karnõ’ olan cari açõğõ arttõrõrken şirketlerin de açõk pozisyonlarõnõ olumsuz et- kiliyor. Avro’nun değer kaybetme- si ise dõş ticaretinin yarõsõndan faz- lasõnõ Avrupa ile yapan Türkiye için ihracat gelirlerinin düşmesi anla- mõna geliyor.  Yurttaşın güveni sarsıldı... GFK Türkiye’nin araştõrmasõna gö- re, bu yõlõn ağustos ayõnda 80.1 olan Tüketici Güven Endeksi, eylül ayõn- da 75.3 düzeyine geriledi. Eylülde gelecek 12 ay için hanenin maddi durumu beklentisi 6 puan azalarak 100’den 94’e indi. Genel ekonomik durum 7.4 puan azalarak 105.5’ten 98.1’e, işsizlik oranõ ise 5.9 puan azalarak 64’e geriledi.  Hazine ihalesine ilgi azaldı.... Hazine’nin bugün piyasaya yapa- cağõ 4.2 milyar YTL’lik itfaya kar- şõlõk bu hafta düzenlediği üç ihale ile piyasadan ancak 1.8 milyar YTL toplayabildi. Bir tahvil işlemcisi, “Hazine, piyasaya satamadığını kamuya satarak kapatmaya çalı- şıyor. Hazine’nin nakit durumu iyi ancak yine de ihale sonucu iyi değil. Piyasanın ana trendi kötü” dedi. Aracı kurumlar zararda... 2007’nin ilk yarõsõnda 154 milyon YTL olan aracõ kurumlarõn net kâ- rõ, 2008’in aynõ döneminde yüzde 50 azalarak 77 milyon YTL’ye gerile- di. Sermaye Piyasasõnda Gündem’in ekim ayõ sayõsõnda yayõmlanan ve- riler göre küresel krizin etkisiyle ara- cõ kurumlar, şube ve irtibat bürosu gibi fiziki satõş noktalarõnõn sayõsõ- nõ azaltõrken kullandõklarõ banka şubelerinin sayõsõ arttõ. Kriz cinnete sürükledi ABD’nin California eyaletinde işsiz ve parasõz kalan bir adam, eşini, 3 çocuğunu ve kayõnvalidesini öldürdükten sonra intihar etti. Polis tarafõndan yapõlan açõklamada, ismi verilmeyen adamõn ciddi mali sõkõn- tõlarõ bulunduğu belirtilirken, Califor- nia’nõn ABD’deki mali krizden en çok et- kilenen eyaletlerden biri olduğuna işaret edildi. ABD’nin Ohio eyaletinde oturan ve borçlarõ nedeniyle evinden tahliye edilmek üzere olan 90 yaşõndaki bir kadõn da inti- hara kalkõştõ. Kadõnõn hastaneye kaldõrõl- dõğõ, ancak hayati tehlikesinin bulunmadõğõ belirtilirken, “tutsat” devlerinden Fannie Mae kadõnõn borçlarõnõn silindiğini açõkladõ. Dış borç stoku, milyar dolar Toplam Artış: 2008.Ç4- 2002.Ç4 2008.Ç4 2008.Ç2 Toplam dış borç stoku 129.6 284.4 154.8 Kamu sektörü + TCMB 86.5 93.9 7.3 Özel sektör - Finansal 10.3 65.9 55.6 Özel sektör-Finans-Dışı 32.8 124.7 91.9 Kaynak: TCMB veri dağıtım sistemi, www.tcmb.gov.tr TAV Havalimanlarõ 2007 Faaliyet Raporu, Amerika Birleşik Devlet- leri’nin Kentucky eyaletinde bu yõl Otuz sekincisi düzenlenen Gele- neksel Yaratõcõlõk Ödülleri Yarõş- masõ’nda “Silver Award” aldõ. Rusya yaz aylarõndaki petrol varil fiyatlarõnõ bahane ederek doğalgazõn bin metreküp fiyatõn Avrupa’da 500 dolara çõkardõ. Gazprom her ülke için farklõ fi- yat politikasõ uyguluyor. Uluslararasõ doğalgaz anlaşmalarda petrol varil fiyatõ 6 ay sabit kalõrsa do- ğalgaz fiyatõnda artõş yapõlabiliyor. G Ü N Ü N İ Ç İ N D E N TAV’a yaratıcılık ödülü Kartlar birleşiyor Gaza yaz ayarı Yapõ Kredi ve Anadolubank’õn kredi kartlarõ alanõnda yürüttüğü ortak çalõşmanõn tamamlandõğõ ve 80 binin üzerindeki Anadolubank Wondercard kredi kartõnõn, Anadolubank Worldcard’a dönüştüğü açõklandõ. İstanbul’un teknoloji şovu başladõ 70 ülkeden 150 bin ziyaretçiyi ağõrlayacak olan CeBIT Bilişim Eurasia ve Bilişim Zirvesi’08, TÜYAP’ta kapõlarõnõ açtõ. 12 Ekim’e kadar sürecek CeBIT Bilişim Eurasia fuarına 150 bin ziyaretçi bekleniyor. RAKAMLAR ALARM SİNYALLERİ VERİYOR Borsalarda korku bitmiyor  İzlanda’da bir bankaya daha el kondu. Rusya milyarlarca rublelik bir paketi yürürlüğe koyuyor. Borsalarda spekülatif haberler uçuşuyor. Avustralya’da faizler 1 puan düştü diye yükselen borsalar, diğer haberlerle inip çõkõyor.  Amerika’da işsiz ve parasõz kalõp bunalõma düşen bir krizzede karõsõnõ ve çocuklarõnõ öldürüp intihar etti. Türkiye’de de dolar sõçradõ, Tüketici Güveni sürekli geriliyor ama ekonomi yönetimi için her şey güllük gülistanlõk.