Katalog

1 TEMMUZ 2007 PAZAR CUMHURİYET SAYFA MÜZİK Opera sanatçısı Zafer Erdaş, ‘Buram Buram Anadolu’ albümünde 7 bölgeden ezgiler seslendiriyor 7 ELBİSTAN DEYİŞLERİ Bir yanı arya, bir yanı türkü HATİCE TUNCER İstanbul Devlet Opera ve Balesi (İDOB) sanatçılarından Zafer Erdaş, sevilen türküleri “Buram Buram Anadolu” adlı bir albümde yorumlayarak kendi kültürüne saygı göstermeyi temel alan sanat anlayışını ortaya koydu. Bas bariton Zafer Erdaş, opera asıl sanat alanını oluştursa da halk müziğinin kendisinde çağrıştırdığı duyguları “hayatım, kültürüm, değerlerim, annem, babam, kardeşim” diye sıralıyor. Zafer Erdaş, Ordu’da doğmuş ama İstanbul’da Beşiktaş’ta büyümüş. Erdaş, Kabataş Lisesi’ni bitirdiktan sonra üniversitelerin siyasal bilgiler ya da dış ilişkiler bölümlerinde okumak istemiş ama kazanamamış. Müzik yeteneği okul yıllarından beri fark edilen Erdaş, müzik eğitimi almaya karar vermiş. İstanbul Teknik Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı’na başlayan Erdaş’a hocaları, sesini güzel bularak opera eğitimi almasını önermişler. Ancak başka bir fakültede okumak isteyen Erdaş, okuldan atılmış. Yeniden girdiği üniversite sınavında yine istediği okulu tutturamayınca Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı’na başvurmuş ve giriş sınavında en yüksek puanı tutturan iki kişiden biri olmuş. BATI ÇALGILARI BEŞ YIL İZMİR’DE Konservatuvarın Şan bölümünde Türkiye’nin önemli opera sanatçılarından soprano Atıfet Usmanbaş’ın öğrencisi olan Erdaş, eğitimini tamamladıktan sonra 1995 yılında Ankara Devlet Operası’na korist sanatçı olarak girdi: “Opera eğitimi çok disiplin, çok çalışma istiyor. Okul yıllarında gözde öğrenciydim ve hocalarımın benimle ilgili övgü dolu sözleri vardı. Ben kendime Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük opera sanatçısı Ayhan Baran’ı örnek almıştım.” Erdaş, 1996 yılında o dönem İzmir Devlet Opera ve Balesi Müdür ve Sanat Yönetmenliği’ni yapan Aytül Büyüksaraç’ın teklifini kabul etti. İzmir Devlet Operası’nda 5 yıl solist sanatçı olarak çalışan Erdaş, askerliğini tamamladıktan sonra 2000 yılında İDOB’a tayin oldu. Zafer Erdaş’ın yorumladığı türkülerde piyano, keman, kontrbas ve viyolonsel gibi Batı çalgıları tercih edilirken geleneksel çalgı olarak yalnızca klarnetten yararlanılmış. Orkestra yalın tutularak sese yönelik bir çalışma yapılmış: “Türkiye’de son zamanlarda değişik bir şey yapalım derken aşırı ritme dayalı düzenlemeler yapılıyor. Geleneksel çalgılardan özellikle kaçındım. Halkımız zaten bunlara aşina olduğu için işin kolayına kaçmak istemedim. İnsanlar, bağlama, ney sesini duyduğunda kulaklar yatkın olduğu için kolaylıkla algılıyor. Ben biraz halkımızın kulağını zorlamak istedim. Orkestra enstrümanlarıyla daha farklı bir lezzetle sunmaya çalıştım. ” S ihirli Sihirli Flüt, Flüt, Macbeth, Macbeth, Maskeli Maskeli Balo, La Balo, La Traviata, Deli Traviata, Deli Dumrul, Ali Baba Dumrul, Ali ve Kırk Baba ve Kırk Haramiler Haramiler operalarında operalarında önemli önemli sahne rollerde sahne rollerde alan bas alan bas bariton Zafer bariton Zafer Erdaş, Erdaş, türkülerle Anadolu’yu kucaklıyor. bu türküleri yeni bir üslup ve yeni bir solukla insanlara duyurmak istedik.” Türküleri seçtikten sonra sıra okumalara geldiğinde Zafer Erdaş, türkülerin operacı ustası Ruhi Su ve yerel sanatçıların yorumlarını dikkatle dinleyerek “nasıl bir farklılıka yaratabileceğini” düşünmüş: “Onlardan aldığım güzellikleri yakalayarak kendi hissettiklerimle örtüştürmeye çalıştım. Gelenekle modernizmi, yani akademisyenliği örtüştürmeye çalıştım. Akademik olsun ama geleneği de koruyalım istedim, yani ne tam gelenek ne de tam akademik. Bunu ilk yapan ben değilim. Bu konuda yol açan Ruhi Su gibi bir önder sanatçımız var. O geleneği devam ettirmek gibi bir iddiam yok. Kendi algıladığım gibi yorumlamaya çalıştım... Bu da benim yoğurt yiyişim.” Kırk Makamlık Efkâr A raştırmacıyazar Bese Aslan’ın Kahramanmaraş’ın Elbistan yöresinden derlediği ağıt, şiir, deyiş ve manilerden bir seçki olan “Kırk Makamlık Efkâr” albümü Güvercin Müzik tarafından yayımlandı. Ali Haydar Göğercin’in yapımcılığını üstlendiği albüm, Elbistan’ın Alevi köylerinde sözlü kültüre ilişkin bilgi ve fotoğrafların bulunduğu bir kitapçıkla birlikte sunuluyor. Bese Aslan’ın 4 yıl boyunca 66 köy dolaşarak 450 kişiyle görüşmelerde kayda aldığı, sevda, özlem ve gurbeti, dörtlükler biçiminde anlatan stran denilen türküler, yiğitlik ve aşk destanlarını konu edinen kilamlar, efsaneler, yerel ozanlardengbejler tarafından aktarılıyor. Yüz yaşını aşmış bir çınar olan Ağcaşar köyünden Ate Emmik, oğlu için yaktığı ağıtı söylerken İbrahim Gül (72) , Hüseyin Karaman (75), İbrahimAldede. Ateş Ateş (67), Mustafa Durmaz (77), Salman Aslan (55), Ali Taşar (87), İbrahim Aldede (71), Süleyman Tavar (59) topraklarının yüz yıllık kültürünü yansıtıyor. Kadın ozanlar Hüyücek köyünden Zöğre Bakır (62), bir hasret türküsü olan “BoranYağmur” türküsünde uzaktaki sevgiliye hasretini dile getirirken Soğucak köyünden Esme Gül (67), “Senin Gözlerin” türküsünde sevgiliye sitemi dile getiriyor. ANADOLU GEZİSİ Afyon’dan derlenen ve çok sevdiği “Karahisar Kalesi” türküsünü albümüne alan Erdaş, Rumeli türküsü “Drama Köprüsü”nü kulaklardan silinmeyen yorumu nedeniyle Ruhi Su anısına okumuş. Yozgat türküsü “Arpa Buğday Daneler” albümü hareketlendirirken memleketi Ordu’nun ünlü türküsü “Hekimoğlu” ile kendisine “torpil” yapmış. Beş yıl kaldığı İzmir’de Ege yöresini yakından tanıma fırsatı bulun Erdaş, İzmir’in “Ah Bir Ateş Ver” türküsünü severek söylüyor. Çankırı yöresinden “Leblebi Koydum Tasa” türküsünü 70’li yıllarda Modern Folk Üçlüsü’nün yorumundan sevmiş. Folklorama repertuvarında bulunan “Erzurum Çarşı PazarSarı Gelin”i, birçok sanatçı tarafından yorumlanmış olmasına karşın kendisi de okumak istemiş. Fotoğraflar: ESEN ESEN Fotoğraflar: ERDOĞDUBAYKAL BAYKAL ERDOĞDU Zafer Erdaş’ın halk müziğine duyduğu ilgiye, babasının çocuklarını kötü alışkanlıklardan uzak tutmak için aldığı bağlama neden olmuş. Zafer Erdaş ve kardeşi evde kendi kendilerine babalarının da yardımıyla bağlama çalmayı öğrenip geliştirmişler: “Tam Anadolu usulü öğrendik. Hâlâ arada elime alır çalarım. En son İzmir’de Cumhuriyet Mitingi’nde orkestra olmadığı için bağlamayla çalıp söyledim.” Zafer Erdaş’ın Hammer Müzik tarafından yayımlanan “Buram Buram Anadolu” albümündeki türkülerin müzikal altyapısını ve düzenlemelerini Serdar Yalçın hazırlamış: “Repertuvarı da Serdar Yalçın’la bir tarama çalışması yaparak 7 bölgeyi kapsayacak şekilde oluşturduk. Farklı yorumun daha iyi algılanması için çok bilinen türküleri seçtik. Nostaljik etkileri de olan ra açısından avantajlı bir ses. Yurtdışına açılabilirdim, fakat bir Türkiye sevdalısı olarak bu konuda biraz tembel davrandım. Aslında burada daha kariyer yapayım, daha çok repertuvar hazırlayıp sağlam gideyim düşüncemden kaynaklandı. Dünyanın en büyük sahnelerinde söyleyebilirsiniz ama önemli olan sürekliliği başarabilmekte. Yurtdışında bu anlamda Leyla Gençer başarılı oldu.” İTALYAN OPERACILAR Erdaş, Sıvas’tan “Akşam Olur Karanlığa Kalırsın”, Rize yöresinden “Yenge Kızı”, Urfa’dan “Urfa’nın Etrafı Dumanlı Dağlar” ve Erzincan’dan “Şu Karşı Yaylada Göç Katar Katar”la Anadolu gezisini tamamlamış: “İtalyan operacıları José Carreras, Plácido Domingo, Luciano Pavarotti, kendi halk şarkılarını söylediler. Onlar kendi halk şarkılarını söylerken ben kendi halk şarkılarımı söylemekten niye gocunayım ki? Biz bu topraklar üzerinde yaşıyorsak bu kültürü hazmetmeden başka bir yerlere açılamayız. Önce kendi sularımızda yüzmesini öğreneceğiz, sonra okyanusa açılacağız. Çağdaşlaşma diyorsak müzikte de bir devrim yapmak zorundayız. Atatürk bunun ilk çalışmalarını başlattı. 1923 Cumhuriyet’in, 1924 günümüzün Gazi Eğitim Fakültesi’nin temelini oluşturan Musiki Muallim Mektebi’nin kuruluşu. İşte kültür devriminin en önemli mihenk taşlarından birisidir bu. Dışardan geleni alıp önce kendinize adapte edip kendi ekolünüzü oluşturacaksınız.” YİTİRİLEN DEĞERLER Bese Aslan, albüm kitapçığında nesilden nesile aktarılan sözlü kültürün canlı tanıklarını yitirmekte olduğumuza dikkat çekerken “Bu toprak, bu vücut, bu kültür, kilamı, stranı, deyişi, masalı, destanı, yaradılışı, efsanesi ve ağıdı olmadan yarına gidemez, coğrafyasına vicdanıyla basamaz” diyor. Bese Aslan, “Sözden kurtarılıp yazıya geçirilen her kilam, her ağıt, her deyiş, her masal, her destan kısacası her anlatı, gelecek nesillerin daha sağlam bir birikime sahip olmasını sağılıyor” sözleriyle kayda almanın ve yazıya dökmenin öneminin altını çiziyor. OPERADA ÖNEMLİ ROLLER Halen İDOB’da sanat hayatını sürdüren Erdaş, “Sihirli Flüt”, “Macbeth”, “Fidelio”, “Rigoletto”, “Maskeli Balo”, “Faust”, “La Boheme”, “La Traviata”, “Deli Dumrul”, “Ali Baba ve Kırk Haramiler” operalarında önemli karakterleri canlandırdı: “Leyla Gencer Uluslararası Şan Yarışması’nda 2000 yılında finale kaldığımda Fransa’da yayımlanan bir müzik dergisinde hakkımda ‘Erdaş eğer yurtdışına açılmayı düşünürse önemli bas seslerinden birisi olabilecektir’ diye kritikler çıktı. Bas bariton, ses aralığı geniş olduğu için ope ‘Anadolu’nun Kromozomları’ stanbul Devlet Opera ve Balesi’nde 2002 yılında Haldun Dormen’in sahneye koyduğu ve Serdar Yalçın’ın yönettiği, türkülerin oda müziği grubu eşliğinde yorumlandığı ve halk danslarının modernize edilerek sunulduğu Folklorama gösterisi, Zafer Erdaş’a halk müziği albümü çıkarmaya karar vermesinde etkili olmuş: 5 yıldır gösterimi süren Folklorama’da solistlerden biri olan Zafer Erdaş, dostlarının da ısrarı üzerine, yönetmeni Serdar Yalçın’ın da desteğini alarak çalışmalara başlamış: “Türküler, Anadolu’daki binlerce yıllık medeniyetlerin kromozomlarını taşıyor. Opera gibi bir sanatı yaparken kendi değerlerinin de farkında olan bir insanım. Aile İ geleneğimizde müzik adına ilk duyduğum türkülerdi. Türkülerle haşır neşir bir insan olarak da kendi özümden kopmadığımı belirtmek istedim. Türküleri, ‘bu yozlaşmış kültürün içersinde daha güzel, daha naif nasıl ifade edebilirim’ diye düşünürken bu albüm projesine başladık.” CUMHURİYET 07 K