Katalog

28 AĞUSTOS 2005 PAZAR CUMHURİYET SAYFA DIZI Mustafa Kemal hem orduyayönelik sert eleştirileregöğüs gerer hem de askeri büyük taarruza hazırhkları yapar Meclis'tesertrüzgârlaresiyor S akarv a Savaşı zafennden son- ra asıl onemlı ış, ordunun ye- ruden duzenlenmesı ve guç- lendınlmesıydı Ulusvannı >oğunu ulusal ordunun guçlenmesı ıçınvenyordu Ama, Meclıs ıçınde de sert ruzgâr- lar esıyordu Duşmanı neden takıp etmeduV Duşmanın peşını ruçın bı- raktık0 Şımdı duşmana nıçın taarruz etmıyoruz'' GunlerılerledıkçeMec- lıs 'ın ıçınde > eşeren bu rüzgârlar da- ha dasertleşıv ordu "Ordumuzun taarruz yeteneğiyok! Yapılacak taarruzdayü/de 25 bik ka- zanma ihtimali olsa can feda! Başka çıkar yol aramalıyız. Bak, Avrupah- lar bize banş onerileri veriyortar, ne- den yararlanmayalım." Sakarya Sa\ aşı 'ru ızleven \ e buyuk saldınya hazırlık donemı olarak nı- telendınlen, bu kntık donemde Mec- lıs'tekı sert ve kıncı çıkışlara, bızzat Gazı Mustafa Kemal goğus genyor- du 0 gunlen. Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak şoyle anlatıvor "Ki- mileri taarruzun bir delilik olduğunu söyiüyordu. Kimisi. ne diye boşu bo- şuna kan dökelim drvordu. Kimisi ise efendinı yüzde 2? zafer ihtimali olsa ben de taarruza taraftar olurdum. Fakat maalesef yok, diye söyieniyor- du." İttıhat \ e Terakkı'nın ılen gelenle- nnden Kara Vasıf Meclıs kursusun- den şo>le bağınyordu "Efendim, bizim şu kadar kaünmız şu kadar da devemiz olsaydı bu iş vapılabilirdi! Efendim, Ankara ile Iznüt arasında 800 kilometre mesafeyi alırken aske- ri neyle besleyeceğiz?" Mareşal Fe\zı Çakmak. RaufOr- bay'ın başkanlık ettığı Bakanlar Ku- rulu'ndada "Niçin taarruz etmiyoruz" konusunun cıddı olarak goruşulduğu- nu behrtır MECLİS'TE İKİ FARKLI CÖRÜS Mustafa Kemal Nutuk'ta bu duru- mu şoyle açıkh> or "Mectis'te ordu- ya karşı bir akım yaratumışü. Diyor- lardı Id SakaryaMeydan Savaşı'ndan sonra a>lar geçtiğj hakle. ordu niçin saldınya geçmiyor? \ e olursa olsun saldınya geçmelidir. Hiç olmazsa sn nırlı bir cephede bir saldın yapüma- lıdır ki ordumuzun saldın gücü ohıp ohnadığı anlaşılsın. Karşı gclenlerin düşüncesi, ordumuzun saldın yete- neğini elde edemeyeceği noktasında toplandL Hatta Rauf Bey bile zaman zaman giztibir şekilde bana soruyor- du. Gerçek düşıinceni hiç olmazsa bana soyle, ordu ne haldedir? Gerçek- ten taarruz edemeyecek mi?" Mustafa Kemal"ın bu nokta da sı- lontısı şudur Asken konulann Mec- lıs onunde tartışılamayacağını bılerek Mechs'e ancak genel bılgıler \er- meklevetınır Asken konulann başında kuşkusuz ordunun ınsan v e sılah eksıklığı ge- h>ordu Orneğrn aşağıdakı bılgıler önem- lıdır "Sakarya SavaşTna kaülan su- baylann yüzde 80'i, erlerin yüzde 60'ı şehit olmuş \e yaralanmışû. Örneğin 42. Alay'ın tıim yüksek komuta ku- rulu ile yüzbaşılan, usteğmen rutbe- sindeki subaylan ya şehitolduklan. ya varalandıklan için bu alayın kuman- dan veküiyedek subay tegmendL. 4. Tümen'inhiicurntabunındayahuzbir subay kalmışn. Bunun gıbi subaystz, kumandansız kalan büükler çoktu." (Aydemir,s.5O3) EN UZUN 14GÜN KURTULUŞA GlDENYOL (26Ağustos-9Eylül) Dr. Alev COŞKUN Başkomutan Mustafa Kemal, Rusya ve Azerbaycan eiçileriyle Itgın Manevralannda. (1 Nisan 1922) Moraller yüksek •4 /*"V 21 sonbaharmda ordumuz saldınya elverişli I I I durumda bulunmuyordu. 1922 kışı da sürekli I ^ v hazırlıklarla geçti Ancak Büyük Millet Meclisi A. ^/ heyecanlıydu 1922 ilkbahannda bir saldın bekliyordu. Yürütme yetkisine de sahip olmakla be- raber Meclis salonu harp planlarının açıkça tartışı- lacağı biryer de değildi. Ama Gazi Mustafa Kemal, geıte de 14 Mart 1922 'de cepheye giderek durumu in- celedL Hem Batı Cephesi kumandanlığı, hem Genel- kurmay Başkanhğı ile aynı görüşe vardu Ordu saldı- nya henüz hazır değildir. Fakat ilkbaharın da eriyip gitmesi, Büyük Millet Meclisi 'nde daha buyuk eleşti- rilere yol açtu tste İtilaf Devletleri'nin diğer sütun- larda anlatacağımız banş onerileri (22 Mart 1922) o günlere rastlar. 30 Mart 1922 'de Güney 'deki cephe- nin bulunduğu Çay istasyonunda 11. Kolordu ve 1 \isan 1922 'de Ilgın 'da süvari kolordusunun resmi geçitlerinde bulundu, kendisine Rus büyükelçisi Ara- lof'la Azerbaycan elçisi Ağabeyiofda bu törenlerde kendisine eşlik ediyorlardu Ordunun morali çok yüksekti. Yunan ordusundan gelen bilgiler ise Yunan ordusunun iç siyasal çekişmelere daldığını gösteri- yordu. Başkomutan Mustafa Kemal cephede dolaşır- ken Yunan birliklerinin Başkomutanı General Anes- û, karargâhmı 500 km uzakta tzmir'de kurmuştu. Günlerini balolar ve kabullerde geçiriyordu. Başkomutan denetim için gittiği Çay'da törenle karşılanıyor. (30 Mart 1922) llgan'da 1. Ordu piyadeieri Başkomutan Mustafa Kemal'in önünden geçiyor. (1 Nısan 1922) înönü: Vatanpahasına siyaset olur mu? M eclıs'tekı bu ağır durum karşısın- da Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak, Mıllı Sa\aınma Bakanı Kazım Ozalp \ e Bakanlar Kurulu Başkanı Rauf Orba> Çankaya'ya çıktılar MustafaKemal,ateşler ıçuıde hasta yatağın- da yatıyordu Mısafırlennı karşıladı ama kı- sa konuşru "Londra ve tstanbul kaç zaman- dır MecKsimizi etkilemek için çahşr>x>rdu. Ar- kadaşlannuzuı önemli bir kısmını etkileme>i başardıklan anlaşüıyor. Kahranıanı kadar ga- fıli de, haini de çok bir milletiz." Fev zı \ e Kazım paşalara baktı "™Sizlerde istifa ederseniz kriz büsbütün derinleşir. Yır- mi dört saat sabretmenizi rica ediyvrum. Hii- kümetin onerisi bir daha m lanacaL Bu ovia- madan önce MecBs'i uyarmak isti>t)rum." Kazım Paşa. "Çoğunluk tutumundan ca- yacakgjbigörünmÜTOr" dedı, "~sizesaygısız- bketmeterinden korkanm." SalihBozokbır to- mar kâğıdı ma&anın uzerıne bıraktı "Mecüs tutanakları gekli efendim." "TeşekkürederimTlÇılgınTurkler.s 555) Çankaya'dakı bu buluşmada Genelkurmay Başkanı \ e Mıllı Savunma Bakanı \ e Bakan- lar Kurulu uyelen bu durumdan çok uzulduk- lennı, Mechs'ın bu tutumu karşısında kendı- lerının de gore\'de kalmalannın yaran olma- yacağını belırterek gore\ lerınden çeblmek ıstedıklenm Başkomutan Mustafa Kemal'e bıldırdıler Bu \ahım durum karşısında Mustafa Ke- maFın durum değerlendırmesı şoyledır A\- nen Soylev "den aktanyoruz "Ordu,MecBs'in oyu belB olduğu dakikadan başlav'arak, komu- tansız kalmıştı. Genelkurmay Başkanı ile Ba- kanlar Kurulu da çekilecek olursa ülkenin ge- nel yonetiminde duşünulmeye deger ağır bir bunalımın doğması kaçımhnaz olurdu. Onun için,gerekGenelkurma> Başkanınagerekse Bakanlar Kurulu üyelerine, daha >irnıi dort saat, guçluğe katlanmalannı w beklemelerini rica ettinı. l Ikenııı \e genel amacın yuksek ya- ran uğruna, ben de başkomutanhk görevini bı- rakmamaya karar verdim ve bunu Bakanlar Kurulu'na dabildirdim."' (Soylev. s 316) Çephe de ise Cephe Komutanı tsmettnönü ile kurmaylan, yenı taarruz planı uzennde ça- lışıvorlardı Meclıs'tekı durumu da oğrenmış- lerdı Bu sırada Yuzbaşı Şükrü, tsmet Pa- şa'run onune bir not bıraktı Paşa goz gezdır- dı "M, Kemal Paşa; başkomutanhk süresi uzanlmamış ama ordunun başsız kalmaması için başkomutanlığı bıraknıadıiğınıbildiriyor.~ Sıyası manevralar çeMrmeve meraklı olan muhalefete, bir ıhtılal surecı \ aşandığını anım- satacak sert bir karardı bu Ismet Paşa konuş- tukça ofkesı arttı "Başkomutan olmayı ken- di mi istemişti? Hayır. Kurulmasına öncülük ettiâ Mechs talepetti. Ne oldu? Venildi mi? Ha- yır. Isü'klal bayTaği ahına topladığı miDetini, ca- nı ve malıy la harekete geçirdı, son haçu ordu- sunu yendi. Kutsal kabul ettiğimiz ne varsa hepsinj kurtardı. Şimdideiçli dışbbin türtü ent- rikaya. iftiraya. demagojiy e, ilkellige goğus ge- rerek, eğer kazanamazsa şerefıni, hatta haya- ünı kaybedeceğffii bile bile, kesin sonuç için imkânsıa zorhıyor. Bu adamlann takdirinika- zanabilmek için acaba daha fazla ne \apabi- tirdi?" Tukurur gıbı ekledı "tnsan tarihten utanır be. Vatan pahasına siyaset olur mu?" (Çılgın Turkler. s 556) Başkomutanhk Yasasfnınduştuğu,M Ke- mal Paşa'nın artık başkomutan olmadığı, mu- hahflerce her yana duyurulmuştu Ertesı gun- ku oy lamada da aynı sonucun alınacağına gu- venıyorlardı Çoğunluğun oyunu değıştırme- sı ıçın hıçbır sebep >oktu Ölay saray ve çe\- resınde. Ingılız Yuksek Komıserlığrnde, Yu- nan karargâhında se\ ınçle karşılandı Muhalıf bir grup Kara Vasıf Bey şerefıne, \em açılan Anadolu Lokantası'nda zıyafet venyordu Lokantada zafer ruzgârı esmektey- dı (Çılguı Turkler, s 557) ECLİSTE BÜYÜK TARTIŞMA Ordu komutansız kaldı B aşkomutanlık Yasasrnınsure- sı ıkı kez goru- şulmeksızm uzatılmıştı 4Ma\ısl922, uçuncu uzatmanın konu- şulacağı gundu Butunkar- şıcüar başkomutanlığa kar- şı olanlar, sa\aşta başan sağlay ama> acağımızı du- şunenler Meclıs'teydıler Mechs'ın kondorlannda homurtular yukselıyordu Bu krıtık oturumu Özakman, Çügın Turkler > apıtında şoyle anlatıv or Genç devnmcı Mahmut Esat Bey. Fethi Okyar'a sokuldu u Gazi Paşa ner- de?Niyegelmedi?'' "Grip olmuş, yatıyor- muş," "EyTah! Bugün kuliste acavip bir hava esiyor." Kara Vasıf Be\ kuliste, bazı tarafsız mıllervekıl- lenvle kulıs yapıyordu "Başkomutanhğı sürdii- rebOmekiçin"taarruz ede- ceğım" diye hepimizi oya- SÜRECEK "OyahyOTmu?" "E vet, ben askerim, bü- mez miyim, uç yiızyıldu- taarruz savaşı yapmanuşız. Hep savunmada kahnışız. Taarruz çocuk oyuncağı değü. Bambaşka bir ordu ister." CIZLI OTURUM Mechs ReısVekıhMu- saKâzımEfendı kursude- kı çana vıırdu Dışanda kalmış mıllervekıllen de ıçen gırdıler Kapılar ka- patılınca, gızlı oturumu açü, hukumenn Başkomu- tanlık Yasası'nın uç ay da- ha uzatılmasını onerdığı- nı bıldırdı Afyon Mıllet- v ekılı MehmetŞükrü Koç soz ıstedı "Buyrun." Mehmet Şukru Be\ ko- şargıbıkursuyegeldı "Ar- kadaşlar! Başkomutanhk Yasası'nın süresi bu ak- şam sona eriyor. Üç-beş sa- atrik ömrii kaldı. Bu yasa bittL Konuşulacak bir ya- nı yok arük." Bu açıklama kuvvetle alkışlandı Alkışlayanla- nn sayısının yukseklığı. bakanlan ve Mudafaa-yı Hukuk Gnıbu yonetıcıle- nnıurkuttu ".. Yeniden başkomu- tanlığa gerek var nu, yok mu, Meclis birini başko- mutanyapacaksa, bu Mus- tafa Kemal Paşa mı olur, başka biri mi olur, bunla- n ilerde konuşuruz. \ma boyiegölioturumlarda de- ğü^ milletin önünde. açık- ça konuşuruz. Hakikatie- ri milletten saklamadan. GizB gorüşme komedisin- denvazgeçeüm.Paşa Mec- üs'fc meşgul olsun." YASAYA KARŞIYIZ' Mersın mılletv ekılı Al- baySebhattinBev oturdu- ğu yerden seslendı "Birçokdiraveüikomu- tanımız var. Savaşı onlar idare etsin." Hüseyin Avni Be> soz aldı "Geçen yıl düşman Sa- karya önüne kadargelmiş- ti. Biz deretsimiflolağanus- tü yçtkilerle donatarak cep- heye yolladık. Bunun bu- yuk yarannı gördüğümu- zü tarih yazmıştır. Ama bugün cihan teslinı edryor ki durum lehimizedir." ^ s u f Kemal Be> ıtıraz ettı "Yanıhyorsunuz, es- kisinden daha tehükeh' bir dönemdeyiz." H A\nı Bey Dışışlen Bakanı'nın uyarısına onem \ ermedı "..Olağa- nüstü önlemleregerek kal- manuşür. Banş dönemine girmiş bulunuyoruz. Düş- manlanmız haklanmızı tamyarak bizi görüşmeye çağırdüarr Bakanlar \e bazı mıl- letvekıllen ıtıraz ettıler Bın, "Öyieyse AıtadohTyu niye boşaltmıyorlar?" dı- \e sordu Huseyın Asnı Be\ çok rahattı "Boşaltmazlarsa, boşalttmnz efendim." "Nasü, onu söyle. Lafla mı?" "Ne dersenizdeyin, ben bu yasaya karşıyım. Çün- kü yıetküerimi devretmeye razı değilim. Ben akıl, di- rayet itibariyle Meclis'in üstünde bir kudret gör- mem. Bu dimağlardan da- ha yüksek düşünecek bir kimsetasavMiretmem. Siz, miskin gibi, yetkilerinizi bir kişiye devrederek, zor- la kafese, pençe alnna gir- mek istiyorsunuz. Bu ha- reket tarnruzla milleti re- zü edeceksiniz." Alkışlar ve tepbler şıd- detlenmıştı Ha\ada,"Ge- ri aL Meclis'i tahkir edi- yorsun, sus arük, geveze!" gıbı sozler uçuşuy or, baş- kan sukûnetı sağlavabıl- mek ıçın sureklı çana vu- ruyordu Kursu>e Erzu- rum Mıllerv ekılı ufak te- fek, sarıklı SaUh Efendı geldı "Ben de, her ne olursa olsun, bu yasanuı açık gö- rüşülmesinden yanayım. Eğer Mustafa Kemaİ Pa- şa bu sefer de hakkımra gasp etmek istiyorsa, bu, kendini küçültûr. Biz de hakkımızı verirsek apta- bz. tşte bu kadar." SURE UZAMADI KaraVasıfBey ın, emın adımlarla kursuye çıktı "Efendiler! Bu yasayı ko- rumak hakkımız değildir. Askertikbakunından hiç- bir yaran olmamışür." Bu bılgısızhk ya da nan- korluk bu-çok mılletv ekı- luu ısyan ettırdı Ama Ka- ra Vasıf Be\ susmak nıye- tındedegıldı Dahadahirs- la devam ettı "\itekim yedi avdan beri yerimiz- denkıpırdav^madıkve kv- pırdayamayacağız.'" Şaşılacak bir şey oldu Ordunun kıpırdayamaya- cağını ıddıa eden Kara Va- sıf Be> bazı muhalıflerce candan alkışlandı Fev zı Paşa Kâzım Ozalp'e sokuldu\e "Baş- komutanhk süresi uzabl- mazsa ben istifa ederim" dıye fısıldadı "Bende." Oylamayageçıldı Mu- hahfler v e bu konuda mu- halıfien destekleyenler sa- londan çıkarak oylamaya katılmadılar Çoğunluk sağlanamadığı ıçın başko- mutanhk suresı uzatıla- madı, oylama ertesı gune kaldı (ĞizHCelseZabıüa- n, Cılt 3. s 310-329, T Ozakman, Çügm Turkler, s 553-555)