Katalog

SAYFA CUMHURİYET 20 ŞUBAT 2005 PAZAR 12 PAZAR KONUGU leyla.tavsanoglu(a>cumhuriyetcom.tr i§ Türk askerleri, Afganların gönlünde sağlam biryeredindl Türkiye'yi dost, halkımızı da kardeş olarak görüyorlar. ($ ISAF'ın temel işlevi, Afgan halkına ve makamlarına güvenliği sağlama konusunda yardımcı olmaktır. Afganistan, NATO'nun terörle mücadele ve dünyaya barış ve istikrar getirme çabaları açısından gerçek bir sınav alanı olmuştur. % ı Türkiye'den geliyor olmak işimi kolaylaştınyor. Afganların derin bir Türkiye sevgisi var. Her kesimden destek var. 'Afganistan'da başanlı olmalıyız' Afganistan 'daki üst düzey NATO Sivil Temsildsi olarakgörevyapan Hikmet Çetin ile konuştuk. ISAF'ın Afganistan 'da işgalgücü olmadığını belirten Çetin, Amacımız halkayardımcı olmak 9 dedi SÖYLEŞİ LEYLA TAVŞANOĞLU 11 Eylül saldırılan sonrasında ABD'nin ilk müdahalesi Afganistan'aydı. Derken Irak sıraya girdi. Şimdilerde Afganis- tan'da sıılar sanki duruluyor gibi. Eski dışişleri bakanlanndan Ilıkmet Çetin de Afganistan'daki üst düzey NATO Sivil Temsılcisi olarak canla başla görev ya- pıyor; halkın ıçınde bukmmaya özen gös- teriyor. Terörle ve uyıışturucu kaçakçılı- ğı ve üretimiyle ilgili çok ciddi mücadele edilmesi gerektiğine inanıyor. Çünkü bu iki nokta Afganistan'ın ve o bölgenin is- tikrarı açısından çok önemli. Birde sırada ülkede yapılacakolan seçimler var. Bun- lar söylendiği gibi crtelenecek mi, yok- sa zamanında mı yapılacak? NATO'nun oradaki askeri rolü nedir? Türk Birliği neler yapmaktadır? Çetin'le bu noktalan tek tek ayrıntısıyla konuştuk. -Sayın Hikmet Çetin, sizNATO'nun Afganistan 'daki kıdemli sivil temsilci- sisiniz. NATO 'nun alandışı hareketpo- litikası hakkında bilgi verir misiniz? ÇETİN - Soğuk savaşın sona ermesi, güvenliği küresel boyutta tehdit eden uluslararası terör, etnik çatışmalar, göç, uyuşturucu, insan kaçakçılığı, kitle im- ha silahlannın yayılma riski gibi sorun- lar NATO'yu hem konu, hem de coğra- fi alan bakınıından yeni görev ve sorum- luluklar üstlenmeye ilmiştir. Asinıetrik tehditler, alandışı çatışma- lar ve küreselleşen güvenlik ve lerör so- runlan, tüm Avrupa-Atlantik alanını da dolaylı ya da doğnıdan etkilemeye baş- ladığı için, NATO alandışında da müda- halede bulunmaya ve önalmaya (pre- emptıon) yönelmiştır. Bu bağlamda Bal- kanlar, NATO içın yeni güvenlik düze- ninde bir sınav alanı olmuş, ancak NA- TO, alandışı ilk görevini Avrupa-Atlan- tik alanından çok u/aklarda Afganis- tan'da Ağustos 2003 'te üstlenmiştir. Bu- nu 11 Eylül'den sonra BM kararlanyla oluşturulan Uluslararası Güvenlik Yardım Gücü'nün (ISAF) komutasını üstlenmek suretiyle yapmıştır. Afganistan öncelikll konu BM ve NATO kararlan temelinde Af- ganistan'da meşru bir dayanakla bulu- nanNATO öncülüğündeki ISAF'ın temel işlevi, Afgan halkına ve makamlanna güvenliği sağlama konusunda yardımcı olmaktır. NATO/ISAF Afganistan 'da bir işgal gücü değildir. Afgan yetkilileri ve halkı NATO/ISAF'ın bu işlevinin bilin- cindedir ve NATO'ya olunılu bakmakta- dır. Daha fazla sorumluluküstlenmesini beklemektedirler. Afganistan iki ayağı üzerinde duracak ve kendi güvenliğini sağ- layabilecek bir aşamaya geldiğinde, NA- TO Afganistan misyonunu tamamlamış olacaktır. NATO ve uluslararası toplum Afganistan'ın bu noktaya gelebilmesı için büyük bir çaba göstermekte ve kat- kı yapmaktadır. Ancak bunun ne zaman gerçekleşeceği şimdiden söylenemez. Bugün Afganistan, uluslararası toplu- mun ve özellikle de NATO'nun terörle mü- cadele ve dünyaya barış ve istikrar getir- me çabalan açısından gerçek bir sınav ala- nı haline gelmiştir. Afganistan'ı günde- minin birinci ve öncelikli konusu olarak değerlendiren NATO'nun bu ülkede ba- şarmaktan başka bir seçeneği yoktur. - NATO 'nun Afganistan 'dakifaaliyet- leri/hedefleri nelerdir? ÇETÎN-NATO/ISAF, güvenliği sağ- lama gibi temel işlevinin yanı sıra BM 'nin belirlemiş olduğu ve 5 alandan oluşan Gü- venlik Sektörü Reform Çalışmaları'na da destek sağlamakta ve katkı yapmak- tadır. Bu beş alan ve bu alanlarda öncü- lük yapan ülkeler şunlardır: Ulusal ordu- nun kûrulması ve geliştirilmesi (ABD), Ulusal polisin kûrulması ve güçlendiril- mcsi (Almanya), Silahsızlandırma, Ter- his ve Topluma Kazandırma (STTK) (Ja- ponya), Hukuk Reformu (îtalya) Uyuş- turucuyla mücadele (tngiltere) Secimler güvenlik Içlnde yapıldı NATO öncülüğündekı ISAF, ülkede milis ve bölgesel güçlerin elinde bulunan tüm ağır silahlann toplanması, depolan- ması ve Afgan resmi makamlanna tes- lim edilmesine doğrudan katkı sağlamış- tır. NATO, tstanbul Zirvesi'nde aldığı ka- rar doğrultusunda, 9 Ekim 2004'te yapı- lan devlet başkanlığı seçimlerinde söz verdiği ek güvenlik desteğini Afganis- tan'daki kara ve hava gücünü arttırarak sağlamıştır. Afgan ordusu, polis ve Ko- alisyon Güçleri'yle gerekli işbirliği ve eşgüdüm yapılarak seçimler güvenlik içinde gerçekleştirilmiştir. Kâbil'deki varlığına ek olarak NATO, Afganistan'ın kuzeyinde 9 ili kapsayan bil havaalanı, artık yabancı sivil hava- yollan şirketlerinin de 7 gün, 24 saat ve her tür hava koşulunda iniş ve kalkışına hazır hale gelecektir. - Kâbil yakmlarına düşen uçak ko- nusunda neler söyleyebilirsiniz? ÇETÎN - Afganistan ve Kâbil, hava trafiği açısından oldukça zor. Bu yıl bu- na bir de son 6-7 yıldır görülmeyen ağır kıs koşullannı ekîemek gerekiyor. Bize ulaşan bilgilere göre Heral-Kâbil seferi- ni yapan özel bir şirkete ait bir uçak 3 Ocak 2005 tarihinde Kâbil'e iniş yapmaya ha- zırlandığı sırada Kâbil' in 20-25 kilomet- re güneyinde 3400 metre yüksekliğinde bir dağa çarptığı anlaşılıyor. Olaydan he- men sonra, NATO/ISAF güçleri, Afgan makamlan ve Koalisyon Güçleri eşgüdüm içinde arama faaliyetlerini başlattı. An- cak ağır kış koşullan ve dağlık arazi ne- deniyle helikopterler bölgeye hemen ula- şamadı. Bölgenin mayınlı arazi olnıası bu müdahaleyi güçleştirmektedir. Ancak olaydan iki gün sonra düştüğü yer bulu- nabilen uçakta 9'u da Türk olmak üzere toplam 104 kişi bulunuyordu. - Afganistan 'da yaşamm normale kontrol etmek oldukça zor. Henüz Afgan güçleri kendi sınırlarını yeterli düzeyde denetleyebilecek boyuta ve etkinliğe ulaşamadı. El Kaide, Taliban ve Hizbi Islami (Hikmetyar'ın partisi) liderlerin de bu bölgede oldukları ve iki ülke sınmnda sürekli yer değiştirdikleri yöniinde bılgiler alınmaktadır. Ancak bu örgütlerin yoğıın bir saldın yapabilecek güçlerinin kalmadığı düşünülmektedir. Tlcaret hacml arttı üüvenlık ve sosyo-ekonomik kalkın- ma birbiriyle doğrudan ilgili. Güvenlik arttıkça Afganıstan'a gelen yabancı ya- tınm ve sivil toplum örgütlerinin sayısı da artıyor. Normalleşme tıcarı faaliyet- leri de arttınyor. Son 3 yıldakı olunılu ge- lişmeler sonucu dış ticaret hacmi 2.5 mil- yardolarayaklaştı. Yabancı yatırımmık- tarı ve üstlenilen taahhüt işlen tutan yak- laşık 1 milyardolardolayınaulaştı. 21. yy dünyasında, insanın ve insanlı- ğın karşı karsıya bulundugu en önemli teh- dit, uluslararası terördür. Küresel bir te- rörle karşı karşıyayız. Teröre karşı ulus- bilecektir. Bu konu NATO'da sivil ve as- keri makamlarca değerlendirilmektedir. Özet olarak, meşruiyet konusunda bir sorun söz konusu değil. - Irak 'taki gelişmeler Afganistan 'ı nasıl etkiliyor? ÇETİN - Irak Afganistan'ı başlıca ve üç bakımdan etkiliyor. Birincisi Irak sa- vaşı nedeniyle Afganistan'da istenilenden daha az sayıda uluslararası güvenlik gü- cü bulundurulabilmektedir. Ikincisi Irak, Afganistan'a verilebilecek mali yardım miktannı da olumsuz etkilemektedir. Bu, zaman zaman Afganistan'a daha az ilgi gösterilmesi şeklinde de yorumlannıak- tadır. Üçüncü konu ise Irak'ta görülen çaüşmalar, terör faaliyet ve yöntemleri Af- ganistan'daki terör güçlerine örnek ola- bilmekte ve bu örgütleri Irak benzeri ey- lemlere ıtebilmektedir. llginç bir durum da Afganistan'da ya- pılan başkanlık seçimınin Irak'ta yapılan seçimlere örnek olarak gösterilmesidir. Başkan Karzai, Irak halkına seçimlere katılma ve demokratık haklannı kullan- ma çağnsında bulunmuşrur. - Afganistan 'daparlamento seçimle- P O R T R E HİKMET ÇETİN Afgan halkıyla iyi ilişkilerinin olduğunu söyleyen Hikmet Çetin, "Afganistan'a NATO adına ve Türk kimliğimle yardım ediyor olabilmek benim için büyük bir mutluluk" dedi. (Fotoğraflar: VEDAT ARIK) 1937, Diyarbakır-Lice doğumlu. Yük- seköğrenimini A. Ü. Siyasal Bilgiler Fa- kültesi Iktisat ve Maliye Bölümü'nde tamamladıktan sonra DPT'ye uzman yardımcısı olarak girdi. ABD'de kalkın- ma ekonomisi üzerine yüksek lisans eğitimi aldı. 1968'de California'da Stanford Üniversitesi'nde planlama modelleh üzerinde araştırma çalışması yapmasının ardından DPT'de Iktisadi Kalkınma Dairesi Başkanlığı görevini üstlendi. 1977'de CHP'den Istanbul milletvekili oldu. 1978-79 Ecevit azınlık hükümetinde Devlet Bakanı ve Başba- kan Yardımcısı olarak yer aldı. 12 Eylül darbesinden sonra danışmanlık yap- mak üzere Kuzey Yemen'e gitti. 1987 ve 1991 genel seçimlerinde SHP'den milletvekili seçildi. 1991 seçimlerinden sonra DYP-SHP koalisyon hükümetin- de Dışişleri Bakanlığı'nı üstlendi. 1993'teki DYP-SHP koalisyonunda da aynı görevini sürdürdü. SHP ve CHP'nin 1995'te bütünleşme kurulta- yında CHP'nin genel başkanı oldu. 1997-99 arasında TBMM Başkanı ol- du. Geçen yıl NATO'nun Afganistan Üst Düzey Temsilciliği'ne atandı. 5 il imar lakımına komuta etmektedir. II imar takımları sayesinde, Afgan merke- zi hükümetinin tüm Afganistan'da etkin olması ve Afganistan'ın tüm bölgelerin- de güvenlik sağlanması ve yeniden ya- pılanmanın hızlandınlması amaçlanmak- tadır. NATO önümüzdeki aylarda Afga- nistan'ın batısındaki dört ilde de iki ye- ni il ıman takımı kurarak ve mevcut iki ABD ıl imar takımının komutasını üst- lenerek görev alanını Batı'ya da geniş- letmeyı öngörmektedir. Öte yandan NATO, kurulmasına öncü- liik ettiği bir Yönlendirme Komıtesı'yle Kâbil Uluslararası Havaalanı'nın rehabi- litasyonuna da doğrudan katkıda bulun- maktadır. NATO adına benım, Afganis- tan adına da Dışişleri Bakanı Sayın Ab- dullah Abduüah'ın eşbaşkanlığını yürüt- tüğümüz komite sayesinde yıllardır savaş alanı olmuş, bakımı yapılamamış, bir- çok donanımdan yoksun, mayın ve en- kaz dolu Kâbil havaalanının onanmı, eş- güdüm sağlanarak yoğun bir şekilde yü- rütülüyor ve 2005 yılı ortasına doğru İCâ- dönmesine hiç kuşkusuz terör engel oluyor. örneğin Usame bin Ladin, Giil- bettin Hikmetyar gibi isimler buluna- madı. Bunların nerede oldukları ko- nusunda bilgi alınıyor mu? Irak'tan daha güvenll ÇETİN - Afganistan'da güvenlik sağ- lanması konusunda önemli mesafeler alındı. Bu aşamadaNATO'nun görev ala- nına giren Kâbil ve ülkenin kuzeyi, gö- receli olarak oldukça güvenli hale geldi. Dünyanın her yerinde olduğu gibi Afga- nistan'da da saldınlar, rehin ahnalar, pat- lamalar olabilıyor. Ama bunlar, örneğin Irak'la karşılaştınlamayacak kadar az. Terör olaylan daha çok ABD liderlığin- dekı Koalisyon Güçleri'nin görev alanı- na giren ülkenin güneyinde ve doğusun- da yoğunlaşmaktadır. Güney ve Doğu bölgelerinin Pakistan'la çok uzun sınm bulundugu gibi yer yer güçlükle ulaşıla- bilen dağlardan oluşmaktadır. Bu dağlık bölgeyi ve Pakistan- Afganistan sınınnı lararası işbirliği içinde küresel birmüca- deleyi sürdürmek zorundayız. - Afganistan 'da terörle mücadele Ko- alisyon Güçleri (KG) tarafmdan yürü- tülüyor. KG'nin statüsü nedir? ÇETİN - Afganistan'da güvenlik ala- nında önemli bir diğer aktör de, 11 Ey- lül'ü takiben BM onayıyla kurulan ABD öncülüğündeki Koalisyon Güçleri'dir. Bu aşamada NATO, Kâbil ve Afganislan'ın kuzeyinin güvenliğine destek sağlarken; Batı, Güney ve Doğu Afganistan ope- rasyon ve terörle mücadelede Koalisyon Güçleri'nin sorumluluğundadır. Koalis- yon Güçleri özellikle ülkenin güney ve doğusunda görev yapmakta ve terör odak- larına karşı operasyonlannı sürdürmek- tedir. NATO ve Koalisyon Güçleri ayn gö- rev yönergelerine ve sorumluluk alanla- nna sahip olsalar da, ortak amaç doğrul- tusunda üst düzey bir eşgüdüm içinde çalışmaktayız. NATO'nun Afganistan'da- ki sorumluluk alanı genişledikçe, Ko- alisyon Güçleri ile ISAF'ın tek bir komu- ta altında birleştınlmesi de söz konusu ola- rinin yeniden ertelenebileceği söyleni- yor? Bu istikrarsızlıkyaratmaz mı? Parlamento seçlmlerl ÇETİN - I Iazırlıklar henüz tamamla- nabılmiş değil. Öngörüldüğü gibi 20 Ma- yıs 2005'ten önce yapılması oldukça zor görülmektedir. BM ve Afgan makamla- n, gecikmenin kaçınılmaz olduğunu be- lirtiyorlar. Biz NATO olarak gecıkme ol- ması halinde seçimlerin en geç temmuz ayının ilk haftasına kadar yapılmasını öngörmekteyiz. Ağustos ayı ISAF'ta ko- muta değişimi ve devır teslim yapılaca- ğından uygun olmayacaktır. Ben, tüm se- çimlerin (Halk Meclisi, Senato, İl ve tl- çe Meclisi seçimlerinin) birlikte ve Ha- ziran ayında yapılmasının, Afganistan'ın seçim atmosferinden bir an önce çıkan- larak, yeniden yapılanmaya yoğunlaş- ması, seçimlerin kısmen veya tamamen geciktirilerek seçim masraflannın arttı- rıhnasının engellenmesi açısından yarar- lı olacağını düşünmekleyim. Afganların Türkiye'den beklentileriyüksek - Bir NA TO ülkesinin gücü veISAF'/« üyesi ola- rak, TürkSilahh Kuvvetlerişu anda neleryapıyor Afganistan 'da? ÇETİN -Bilindiği gıbı Osmanlı döneminde ve özel- likle cumhuriyetın ilk yıllannda askeri alanda Tür- kiye ile Afganistan arasında önemli işbirliği yapıl- mıştır. Bunun derin ve olumlu izleri hâlâ Afganis- tan'da görülmektedir. Bunun da etkisiyle her kesim- den Afgan halkı, Türkiye'ye ve Türk askenne çok sıcak bakmakta ve Türkiye'yi yakın dost, halkımı- zı da kardeş olarak görmektedir. Bu Türkiye'den beklentilere yol açmaktadır. Hatırlanacağı gibi en duyarh bir nokta da, ISAF'ın ikinci dönem komutasını Türkiye ulusal bir görev olarak üstlendi. Bugün ISAF-2, Türk askerleri ve ISAF-2 komulanı Akuı Zorlu Paşa burada takdir ve övgüyle anılmaktadır. Türk askerleri, Afgan yöne- timi ve halkının gönlünde sağlam bir yer edinmiş- tir. Dolayısıyla ISAF-7'nin komutasını 13 Şubat 2005 'te NATO adına uluslararası bir görev olarak üst- lenen tstanbul'daki NATO'ya tahsisli Üçüncü Ko- lordu'dan(NATO-Acil KonuşlandınlabilirGücü) da büyük bir beklenti var. Öncü ülke ABD olsa da, özellikle Afgan ulusal ordusunun kûrulması ve eği- timi konusunda Afganlar, Türkiye'den de önemli bir katkı ve destek beklemektedirler. Bu arada bir ko- nuya da açıklık getirmekte yarar bulunmaktadır. ISAF-2 Türkiye adına ulusal bir görevdi. Buna kar- şılık ISAF-7 Türkiye'deki NATO Acil Konuşlandır- ma Gücü'nün NATO adına üstleneceği uluslararası bir görevdir. ISAF-7'yle birlikte ISAF'taki Türk as- keri sayısının 1600 civannda olacağı anlaşılmakta- dır. Türkiye, bununla hem NATO'ya hem Afganis- tan'a çok önemli bir katkıda bulunmaktadır. - NA TO/ISAF 'ın önümüzdeki dönemdeyoğun- laşacağı alanlar nelerdir? ÇETİN - NATO öncelikle sorumluluk alanındaki bölgelerde güvenliği sağlamaya ve güvenlik sektö- rü reformlanna katkı yapmaya devam edecektir. Ay- nca önümüzdeki dönemde NATO özellikle iki ko- 1 nuya yoğunlaşacaktır. Bunlardan birincisi, görev ve sorumluluk alanı Batı Afganistan'ı da kapsayacak şekilde genişleyecektir. Ikincisi de parlamento se- çimlerine ek asker ve hava gücüyle güvenlik deste- ğini sağlayacaktır. NATO, Afganistan'ın kuzeyinde 9 ili kapsayan 5 il imar takımı kurdurmuştur. Bu ıl imar takrmlan- nın ikisi için tngiltere (Mezan Şerif ve Maymana), diğer ikisi için Almanya (Kunduz ve Fayzabad) bi- ri için de F^ollanda (Bağlan) NATO adına öncülük yapmışlardır. Böylelikle NATO'nun genişleme stra- tejisinin ilk aşaması olan kuzeye genişietne tamam- lanmış bulunmaktadır. îkinci aşama genişleme ise Batı'daki dört ili kapsayacaktır. Bu, Ilerat ve Fa- rah'taki Amerika öncülüğünde kurulan iki il imar ta- kımının NATO'nun sorumluluğuna alınması ve iki ilde (Badgis ve Gor) yeni il imar takımlannın ku- rulmasıyla gerçekleşecektir. Uyuşturucuyla mücadele - Dünyadaki afyon üretimininyüzde 75 'i, Avru- pa 'da satılan eroinin yüzde 90 'ı Afganistan kay- naklu Bu konuda ne gibi önlemler alınıyor? ÇETİN - Afganistan açısından bakıldığında, af- yon üretimi, 1.7 milyon çiftçiye doğrudan, Afgan hal- kının yarısına da dolaylı olarak gelir sağlayan bir alan- dır. 4.5 milyar dolarlık Afgan ulusal gelirinin yan- sından fazlası haşhaş üretimi ve trafiğinden sağla- nıyor. Bu yasadışı gelir, kısmen bölgesel ya da kışi- sel ordulan finanse edebiliyor ve merkezi devletin gücünün yayılmasını da olumsuz etkiliyor. Öte yan- dan Afgan halkı arasında da uyuşturucu kullanımı giderek artma eğilimi gösteriyor. NATO çevrelerin- de, kabul edilebilir alternatif gelir kaynakları sağ- lanmadan, Afgan makamları bu alanda sağlam bir kunımsal yapı oluştunîiadan, NATO/ISAF'ın doğ- rudan bu alana girmesinin ters etki yapabileceği yö- nünde endişeler bulunmaktadır. Yukarıda da belirt- tığim gıbı Ingiltere, BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi'yle işbirliği içinde uyuşturucuyla mücadele konusunda önemli adımlar atmış olup belli bir mücadele zemi- ni oluşturmuştur. Yeni Karzai hükümeti Uyuşturu- cuyla Mücadele Bakanlığı kurmuştıır. Uzun dönem- de uyuşturucu sorunu çözülmeden Afganistan'da gerçek güvenlik ve istikrar sağlanamaz. - Gündelikyaşamınız hakkında bilgi verebilirmi- siniz? Afganistan 'da halkla ilişkiniz nasıl? ÇETİN - Güne 25 yıllık alışkanlığım olan yürü- yüşle başlıyorum. Hiç aksatmadım. Her gün her ko- şulda bir saat yürümeye çahşıyorum. Gün boyu NA- TO/ISAF toplantılanna katılıyorum, askerlerle iç içe çahşıyorum, Afgan makamlanyla sürekli görü- şüyorum. Türkiye'den geliyor olmak işimi Afganis- tan 'da elbette kolaylaştınyor. Afganlann derin bır Tür- kiye sevgisi var.IIer kesimden sıcak destek görüyo- rum. Afgan halkıyla çok sık bir araya geliyor, on- ların duygu ve düşüncelerini dinliyorum. Afganis- tan'a NATO adına ve Türk kimliğimle yardım edi- yor olabilmek benim için büyük bir mutluluk.