Katalog

SAYFA CUMHURİYET 19 KASIM 2005 CUMARTESI 10 dishab@cumhuriyet.com.tr Bir 'dünyafabrikası'na dönüşen, hızlaziryeye tırmanan Çin, Washingtony ın egemen konumunu sarsıyor sya'nınejderiABD'ninkâbusuAsya gezisini sürdüren ABD Başkanı George Bush, bugün Çin 'e gidiyor. Bush daha Çin 'e ayak basmadan Pekin yönetimine * Japonya 'dan uyarı mesajları göndermeyi ihmal etmedi. Bush, hükümetten Çin halkına dahafazla özgürlük tanımasını istedi. Çin 'e en son 2 yıl önce giden Bush 'un, Devleî Başkanı Hu Cintao ileyapacağı görüşmede uluslararası gelişmelerle iki ülke ilişkileri aynntılarıyla masaya yatırılacak. Çin-ABD ilişkileri, dış ticaret, îran gibi ülkelerdenpetrol alması ve "askeri giicü " nedeniyle gergin bir süreçten geçiyor. Gezi öncesinde, iki ülke arasındaki başlıca sorunlardan biri olan tekstil ticaretinin çözülmesi Başkan Bush 'u rahatlattı. Ucuz Çin malları ile rekabetîe zarara uğramaktan korkan ABD li üreticüer Beyaz Saray 'a bü'yük baskı yapıyordu. Beş ay süren görüşmelerin ardından taraflar 7 Kasım da tekstil ve çamaşır ihracatı konusunda anlaşmaya vardı. ABD, Çin denyapacağı tekstilithalatınıngelecekyılen fazlayüzde 10, 2007deyüzde 13, 2008 de ise yüzde 17 artmasına izin verecek. Çin ile Avrupa Birliği ve ABD arasındaki kriz, Dünya Ticaret Örgütü 'nün 30 yıldır süren tekstil kotasım 2005 başında kaldırmasıyla patlak vermişti. Kotaların kalkmasıyla buyılın 8 aylık döneminde Çin 'in ABD ye tekstil ve çamaşır ihracatı bir önceki döneme göre yüzde 54 artarak 17.7 milyar dolara ulaştı. İREMSAĞLAıMER ABD Başkanı George Bush'tan ön- ce, 18-20 Eylül'de Çin'e giden Savun- ma Bakanı DonaJd RumsfeM, Pekin'in askeri harcamalannı düşük gösterme- sinin asken gücünü geliştirdiği yönün- de şüphelere yol açtığını, Çin ordusu- nun nükJeer kapasitesinden kaygı duy- duldannı söylemişti. "Şahin" Rums- feld, bu ülkenin Amerika kıtasınj vu- rabilecek nükleer ftizelere sahip oldu- ğunu düşünüyor. Rumsfeld, geçen aylarda da 10 yıl içinde Çin donanmasının Amerikan de- niz kuvvetlerinden daha güçlü bir ha- le geleceğini öne sürmüş, ÇIA Direk- törü PorterGoss da Çin ordusunun mo- dernizasyonunun ABD'ye tehdit oluş- turduğunu söylemişti. Çin'in askeri harcamalan Pentagon'a göre 90 milyar dolar, Pekin yönetimi- ne göreyse 30 milyar dolar. Ashnda 1.3 milyara yaklaşan nüfusu, müthiş kalkın- ma hızı, savunmadaki atılımlanyla bir dünya devine dönüşen Çin, ABD'yi korkufuyor. Peldn artık Bush'un göre- vegelmesinden bu yana eski gücünü ve üstünlüğünü yitirme sürecine giren ABD'nin dünya egemeni konumunu tehdit ediyor. ABD'lilerin kendilerine en büyük rakip olarak süper güç olma yolunda gördükleri ülke, Çin. 'Dünya fabrikası' Asya'run "ejderhası'' Çin'in zirveye doğru tırmanışı ABD'yi şaşırtırken, Çin'in merkezinde yeraldığı Asya yüz- yılının da habercisi olarak görülüyor. Dünyanın 3. büyük ekonomısı halinege- len, bir "dünya fabrikasTna dönüşen Çin, yükselen güç olarak dünyada et- kisini arttınyor. ABD, tarihteki en büyük açığını Çin ile yapuğı ticaretınde verdi. 2004'te 819 milyar dolar ihracata karşılık 1.417 mil- yar dolar ithalat yaptı. 652 milyar do- larlık dış ticaret açığının 162 milyar do- lan Çin'e karşı verilen açık. Çin ile ABD arasında Tayvan, insan haklan, ricari ilışkiler, siIahJanma ve enerji gibi pek çok anlaşmazlık nokta- sı bulunuyor. Dünyada savunmaya en fazla para ayıran 3. ülke olan Çin, hız- la büyüyen ekonomik gücüne dayana- rak askeri gücünü arttınyor. Çin'in, hantal, ABD'nin çok gerisinden gelen ordusunu yenilemesi, ABD kadar Ja- ponya ve Güney Kore'yi de tedirgin ediyor. ABD, son 15 yıldır Çin'in or- dusunu modernize etme çabalannı za- man zaman engelleme yoluna gitti. VVashington, haziranda îsrail'in Çin'e Harpy tipi insansız saldın uçağı ve ıle- ri teknoloji ürünü askeri malzeme sa- tışını engelledi. Washington'ın başlıca kaygısını, Çin'in elindeki yüksek teknoloji ürünü silahlann bölgedeki güç dengelennı bozması ve bu silahlan Tayvan'a ve bölgedeki ABD askerlerine karşı kul- lanma ihtimalı oluşruruyor. Japonya da 1930'larda ışgal ettıği ve hâlâ ideolo- jik sorunlar yaşadığı Çin'in sılahlannı kendisine yöneltmesinden korkuyor. Ja- ponya, 2004 savunma planında, Kuzey Kore'yle birlıkte ilJc kez Çın'ı de aske- ri tehdit olarak beliriedi. Şubatta ıse ABD ile Japonya, Tayvan'ı ortakgüven- lik sorunu ilan etti. A B silah satmaya istekli ABD, Avrupa Bırlıği'nin (.AB) 1989 Tıananmen olayından bu yana Çin'e uyguladığı sılah ambargosunun kaldı- nlmaması için baskı yapıyor. Ancak AB'nın ağır toplan Fransa ile Alman- ya, Çın'e ıleri teknoloji ürünü sılah sat- maya ısteklı görünüyor. ABD, Çin'in sılahlanmasını engelle- meye çalışırken 2. Dünya Savaşf ndan sonra banşçı dış polırika benımseyen Japonya'yı ıse bu doktrinden vazgeçi- rip işgal altındakı Irak'a asker gönder- mesıni sağladı. Tokyo, VVashington'ın fü- ze kalkanı projesine de katılma karan al- dı. Japonya, 42.4 milyar dolar ile Ulus- lararası Banş Araştırmalan Enstıtü- sü'nün (SIPRI) en çok asken harcama- lar lıstesiniri 4. sırasında yer alıyor. Çin ise 35.4 milyar dolar ile 5. sırada. Mil- lıyetçıliğin ve milıtarizmm tırmanışa geçtiğı Japonya, ABD gibi tek yanlı po- litikalarızliyor. Pekin, Washington-Tok- yo ekseni tarafından kuşatıldığını hısse- diyor. Stratejık ortaklarJaponya ile ABD, Çın'ı tecnt etmeye çahşıyor. Washıngton, Güney Kore, Japonya ve Büyük Okyanus'taki Guam asken üsle- riyle Çin'in çevresini kuşatmış durum- da. ABD, Güneydoğu ve Güney Asya'da da üsler kurmayı planlarken Çin'in pet- rol ve doğaigaz kaynağı Orta Asya ül- kelenndede Amenkan üslen bulunuyor. Bütün bunlar birkısırdöngüye yol açı- yor. Çin, ABD"nın Tayvan Boğazı'nda- İd yığınağına karşı fiizelerle donanrruş denizaltılar konuşlandınyor." Washıng- ton'dakı t4 şahinlerin T 'pohtikalan, bölge- deki sılahlanma yanşını kızışhnyor. Çin, saldırgan olmasa da Soğuk Sa- vaş sonrasının en ciddi sılahlanma prog- ramını vürürüyor. 1990'larda hâlâ 1950'lerin modifıye edilmış Sovyet tek- nolojisine dayanan bir askeri güç olan Çin, artık hassas vuruş teknıkleri uygu- layacak durumda. hızla modernleşen bir orduya sahip. Çin, bu gücünü sıyasi bir baskı aracı olarak da kuilanabilir. Çin ordusu, teknolojik olarak ABD ordusunun 20 yıl gerisınde. Ancak Çin ın atılımlan bu hızda giderse, ABD ile boy ölçüşebılecek. Rand Corpora- rion'a göre 2015'fe Çin'in savunma harcamalan Japonya nın 6 katına çı- kacak. Kımi ABD'li gözlemciler, Çin'in stratejık açıdan kısa dönemlı hedefınin VVashington ın Uzakdoğu'dakı üstünlü- ğüne son vermek olduğu görüşünde. Çin'in uzak dönemli hedefl ise ABD'nin dünyanın tek süper gücü olma tekelini sona erdirmek. ' ÎN'lN PETROLİHTtYACIARTIYOR En büyük rekabet, enerji kaynaklan için Pekin ile Washington arasında gerilim yaratan noktalardan birisi Çin'in enerji avı... Çin, ABD ve Japonya'nın ardından dünyanın 3. büyük petrol tüketicisi ve en hızlı gelişen ekonomilerinden biri. 25 yıldır yüzde 8-9'luk bir büyüme hızını sürdüren Çin'in, bu düzeyi koruması durumunda ABD'nin ekonomik gücüne ulaşacağı öngöriilüyor. Şu anda Amerikan ekonomisi Çin'in 2 katı büyüklüğünde. Çin'in, ekonomik büyümesini sürdürebilmesi için yılda yüzde 7.5 orarunda artan enerji gereksinimini karşılayabilmesi gerekiyor. Hızla büyüyen ekonomi, hızlı kentleşme, ihracat artışı, otomobillerin çoğalması, ülkenin petrol ve doğalgaz gereksinimini arttınyor. 20 yıl önce Çin, Doğu Asya'nın en büyük petrol ihracatçısıydı. Bugün ise dünyanın 2. petrol ithalatçısı. Çin'in elektrik ve endûstriyel kaynak açhğı büyüyor. Çin'in yabancı petrole bağımlılığı giderek artıyor. Çin, petrolünün yüzde 32'sini ithal ediyor ve 2010'da bunu ikiye katlayarak dünyanın ikinci petrol tüketicisi olması bekleniyor. Çin, petrolünün yüzde 58'ini Ortadoğu'dan karşılıyor. Enerji kaynaklannı çeşitlendirmeyi hedefleyen Çin, Venezüella, . Ekvador, Avustralya, Sudan, Ç lrak, tran, Peru, Azerbaycan ve Ül'İn Iran, j çeşitli Afrika ülkeleriyle petrol ve doğalgaz anlaşmalan yaptı. Çin'in özellüde tran, Irak, Sudan gibi ülkelerle yapuğı enerji işbirliği, Washington'ı kızdınyor. Pekin'in Washington'a "düşman'' ülkelerle kurduğu stratejik bağlantılar iki ülke ilişkilerini olumsuz etkiliyor. Amerikan /in'in Iran, Irak, Sudan gibi ülkelerle yaptığı enerji işbirliği Washington'ı kızdınyor. Kongresi'ndeki ABD-Çin Güvenîik Gözden Geçirme Komisyonu, enerji ihtiyacının Çin'i fran, Irak ve Sudan gibi ABD'nin "terörü desteklemekle" suçladığı ülkelerle işbirliğine ittigi uyansında bulundu. Komisyon raporunda, "Çin'in terörii destekJeyen ülkelerie ilişki kurnıası yabancı petrole bağrnıhlığmdan ka>naklanmaktadır. Bu bağrmhhğın gdecek 10 yılda daha da artması bekfenmektedü-" denildi. ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Robert Zoeffick. eylülde Çin'i "tran gibi iyi gözle baJalmayaıı" ülkelerle enerji işbirliğini derinleştijmemesi yönünde uyarmışh. Zoellick, "Çin, tran gibi ülkelerie enerji anlaşmalan vapmaya devam ederse ABD ile giderek büyüyen bir anlaşmazhğa düşecektir ve aradığı enerji güvenliğine muhtemekn uJaşanıa\acakür" demişti. Ashnda Çin, enerji güvenliğinin ABD ile ışbirliğinden geçtiğini biliyor. Washington ile iyi ilişkiler kurup bunun enerji alanındaki yansımalanndan yararlanmak Pekin'in çıkanna. Ancak pek çok Çinli lider, ABD'nin enerji kaynaklannı denetim altına ahnak için Körfez bölgesine egemen oknak ve Çin'in bölgeye yönelik hedeflerini engellemek istediği inancında. Çin, ABD'yi uzun dönemli enerji güvenliğine yönelik bir tehdit olarak görüyor. Pusan J da barikat savaşıAsya Pasifîk îşbirtigi Forumu (APEQ Bderler zirvesi, Giinej' Kore'nin Pusan kentinde APEC ve Bush karşıti protestolar arasmda başladı. ABD Başkanı George Bush, Çin Devlet Başkanı Hu Cintao, Japonya Başbakanı Juniçiro Koizumi ik Rusya De\ let Başkanı I Vladimir Putin'in de aralannda bulunduğu 21 ülkenin liderini bir | araya getiren 2 günluk an ede. bölgesel konular masa>a yaünldı. ' Pusan, serbest ticareri protesto gösterilerine de sahne oJdu. Polis, konferans merkezine ulaşmaya çahşan 4 bfaı göstericrve karşı, merkeze giden yola barikat amacryla yük kontevnerieri v^dı. • Barikaü geçmeve çahşan göstericiler uyanlan dikkate almayınca, polis öasmçb su kuüandL Pohsle göstericiler arasında çaûşma < çıkarken eylemcilerin irtiği bir konteynerin üzerinden düşen . 11 poKs yaralandL (Fotoğraflar: AP / AFP ' REUTERS) IYESMENNÜKLEER DEVLET Rumsfeld'i korkutan silahlar Çin, Nükleer Silahlann Yayılmasını Önleme Anlaşması (TsPT) uyannca, ABD, Fransa. Rusya ve Ingiltere ile birlikte resmen nükleer devlet sayılıyor. Çin, nükleer silah üretımine 1950'lerde SSCB'nin yardımıyla başladı. Resmi bilgiler vermeyen Çin'in elınde 400 nükleer silah bulunduğu tahmin ediliyor. Bu nükleer silahlardan 20'si ABD'ye ulaşabilecek menzıle sahip kıtalararası ftizelere yerleştirilmiş durumda. 400 nükleer başlığın 152 sinin karadan ve denizden atılan füzelere yerleştirildiğı belırtiliyor. 250 kadan ise kısa menzilli füzelerde, toplarda ya da bombardıman uçaklannda bulunuyor. ABD'nin ise 10 binden fazla nükleer başhğı var. Amerikan istihbaratı, Pekinin kimyasal ve biyolojik silah araştırma ve geliştirme programı ve bir miktar kimyasal silahı olduğuna ınanıyor ancak bu yönde bir kanıt yok. Basarılı fuze programı Biyolojik ve Kimyasal Silahlar Anlaşmasf nı imzalayan Çin ise ABD'nin bu savlannı yalanlıyor. 1956"da fuze programlan geliştirmeye başlayan Çin, 1981 'den sora uzun menzilli füzeler geliştirmekte başanlı oldu. Çın'in elinde 20 adet DF-5 (15 bın km. menzılli), DF-31 (8 bın km. menzilli), DF41 (12 bin km. menzilli) kıtalar arası balistik füzeler bulunuyor. Bu fuzelerden sadece DF5, Batı ölçütlerine göre ABD'ye ulaşabilecek menzılde kıtalar arası fuze sayılıyor. Çin'in çeşitli tiplerde kısa ve orta menzilli çok sayıda gelışmış ftizesi de bulunuyor. Çin, HQ-9 uzun menzilli karadan havaya fuze, 4. nesil savaş uçağı olan J-10, Song sınıfı dizel elektrikli denizaltı, radarda görünmeyen 052C tipi destroyer üretimınde başan kazandı. Adamn resmen bağımsızlık ilan etmesi Pekin'le Washington yönetimini karşı karşıya getirebilir Tayvan sonıııu,fîtiliateşleyebilir Tayvan sorunu neredeyse 50 yıldır dünya gündemindeki yerini koruyor. Bu küçücük ada, yıllardır ABD ile Çin arasmda da büyük sorun oluşruruyor. Ulusal komünist önder Mao Ze- dung'un kazandığı iç savaş 1949'da bittiğinde MİUiyetçi Çin Halk Par- tisi lideri Çan Kay-şek Tayvan'a kaçarak ABD desteğinde ayn dev- let kurmuştu. O günden beri Tay- van'ı üUce topraklannın bir parça- sı. "asi yavnı vatan" olarak gören Pekin, özerk yönetim alnndaki ada- nın resmen bağımsızlık ilan etme- si durumunda saldıracağı tehdidin- de bulunuyor. Böyle bir durumda, Tayvan "ın en büyük silah destekçisi olan ABD'nin de adayı korumak için çatışmaya girebileceği yorumlan yapılıyor. ABD raporlanna göre Çin 2008 'de yüksek teknoloji ürünü karmaşık silahlara sahip olan Tayvan ı geçe- cek, 10-15 yıl içinde de dünya ça- pında bir silahlı güce sahip olacak. Savaş hazırhğı Batılı gözlemcilere göre Çin, Tay- van'ın anakaradan aynlarak bağım- sızlık ilan etmesi ve olası bir savaş için hazırlık yapıyor. ABD'nin de iki ülke arasındaki bir çatışmaya taraf olması kaçınılmaz görünüyor. Çin 50 yıldır "tek ülke" tezinden ödün vermeden "Bir tek ÇHI vardır. TayvanÇin'inparcasıdır''diyor. "Tek ülke-fld ststem" formülüne göre Tay- van Çin'Ie birleşirse özerklik verile- cek ve kapitalist adadaki kapitalist sistemle anakaradaki sosyalist siste- min ortaklaşa bir arada gelişmesi sağlanacak. Tayvan ise anayasasın- da "Çin'in parçası olduğu" hükmü yer alsa da kendini ayn ekonomisi, demokratık hükümeti ve ordusu olan egemen bir devlet olarak görüyor. Geçen martta kabul edilen ve Pe: kin hükümetine. Tayvan sorununa gerektiğinde "banşçıolmayanyön- tenüerie" müdahale yetkisi veren Devletı Bölme Girişimleriyle Mü- cadele Yasası, ilişkileri iyice gergin- leştirmışti.