Katalog

6 OCAK 2005 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA DIZI Yaklaşan petrol krizi ve Çin'in önlenemez yükselişi Genişletilmiş Ortadoğu Projesi'ni hızlandırdı Teröredemokrasi kılıfi NEYİ AMAÇLIYOR NEYİ GERÇEKLEŞTİREBİLİR Prof.EMREKONCAR S oğuk Savaş'ın bıtiminden sonra, 1990'ların başında dünya yenı bir dö- neme girdi. Buna pek çok kışi "kü- reselleşme" diyor. Küreselleşme döneminde, Sovyctlcr Bırliği'nin dağilmasından sonra, Amcrıka Birleşik Devlctleri'nin egemenli- ğindeki dünyanın yeniden biçimlendirilme- si için de "Yeni Dünya Düzeni" adı altında bir yapılanma modeli gündeme getirildi. Bu modelin oluşması, bin uzun erimli bir değişimin ötekiyse çok daha kısa dönemde- ki bir olgunun sonucuydu. U/un erimli oluşum, dünyanın Tanm ve En- düstri Devrimlerindcn sonra "İletişim-Bili- şim Devrimi" veya "Bilgi Toplumu" ya da "Uzay Çağı" gibi ifadelerle tanımlanan yeni bir dcvrime girmış olmasıydı. Kısadönemdekiolguise, 11 Hylül200rde Amcrika'yı da vuran "Küresel Terörün" or- taya çıkışıydı. ^ . UçÜNCÜ BÜYÜK DÖNÜŞÜM f" GOP'un nesnel bir değerlendirilmesi an- cak hem uzun erimli hem de yakın zamanda mcydana gelen bu iki nedenin dikkate alın- masıyla olanaklı olacaktır. Birinci olarak, "İletişim-Bilişim Devrimi- ne" baktığımızda, dünyanın Tanm Devrimi & ve Endüstri Devriminden sonra üçüncü bü- „ yük dönüşümün içine girdiğinı görüyoruz. Tarım Devrimi, dünyaya ideoloji olarak tek tanrılı dinleri, devlet biçimi olarak mul- lakıyetçi din-tarım ımparatorluklarını ve din adamları ıle toprak ağalannın yönetiminde, köle köylülerden oluşan birsınıfsal yapıyı ge- tiriyor. Mısır uygarlığı ile başlayan bu dö- nem, Roma ve Osmanlı gibi imparatorlııklar- la devam ediyor. Dönemin ekonomik değeri toprak; savaş- lar ıse dıni ideoloji altında, toprak almaya ve alınan toprağı koıumayayönelik savaşlardır. Endüstri devrimi, insanlığa ideoloji olarak ulusçuluğu, devlet biçimi olarak laik ve de- mokratik ıılus devlelleri, üretım olarak fab- rikalardakı imalatı, ekonomik değer olarak hammadde ve mamul madde pazarlarını, sı- nıfsal yapı olarak da sermayc ve işçi sınıfla- rını gctiriyor. Endüstri Devrimi'nin ana kaynaklanndan olan petrolün 21.yüzyılın ilk çeyreğinde tükenme sinyalleri vermesi, Çin'in artan gücü, küresel terörün yaygınlaşması, ABD'yi yeni bir yapılanma sürecine itti. İşte bu noktada GOP devreye girdi. Yani 'Geniş Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesi ile Ortak bir Gelecek ve tlerleme için Ortaklık'. 'Geniş Orta Doğu'dan kastedilen coğrafya, Orta Asya. Buna Kuzey Afrika da eklenirse ABD'nin dünyaya hangi alanlarda müdahale edeceği ortaya çıkıyor. ABD Başkanı Bush ise bu bölgelere demokrasi götürmek istediğini açıkhyor! SAVAŞLARDAN SONRA... Savaşlar artık ulusçuluk ideolojisi altında hammadde vc mamul madde pazan elde et- me savaşları, dönemin egemeni ise sanayi devrimine öncülük ederek bir sömürge im- paratorluğu kurmıış olan İngiltere'dır. Birinci Dünya Savaşı, din tanm imparator- luklannı tümüyle tasfiyc ederek ulus devlet- lerin egemenliğini ortaya çıkarmış, Ikinci Dünya Savaşı ise, bu çerçevede bir üst aşa- maya geçme iddiasında olan Sovyetler Bir- liği ile Amerika Birleşik Devletleri arasında bölünmüş bir dünya ve bir Soğuk Savaş üre- terck, İngiltere'nin egemenliğıne son ver- miştir. Şimdi insanlık, Endüstri Devrimi'nden, adı ne olursa olsıın yeni bir devrim aşaması- na geçerken, Amerika Birleşik Devletleri, Soğuk Savaş'ın bitımınden sonra tek ege- men olarak kaldığı dünyadaki liderliğini sür- dürmek için, bu yeni biçimlenme dönemin- de, yeni bir düzen oluşturmak istemektedir. Hndüstrı Devrimi'nin ana kaynaklanndan biri olan petrolün yırmi birinci yüzyılın ilk çeyreğinde tükenme sinyalleri vermesı, Çin'in gittikçe gücü artan yapısı, küresel terörün yaygınlaşması, Amenka Birleşik Devletleri'nı, bu yeni yapılanmanın kaçınılmazlığı konu- sunda ivedi kararlar almaya yönelten "yakın nedenler" arasındadır. ?ESEL TERÖf? Tam noktada, ıkinci olarak Küresel Terör olgusuna bakmamız gerekmektedir. Gerek yaklaşan petrol krizi, gerekse Çin'in yakın gelecekte bir küresel güç olarak orta- ya çıkmasının yaratacağı sorunlar Amenka Birleşik Devletleri'ni ivedi önlemler almaya iterken, Soğuk Savaş sırasında bizzat kendi- sinin Sovyetler'lemücadele için yaratlığı Ra- dikal Siyasal Islami örgütlerin, Soğuk Savaş sonrasında, hedefsiz kalarak Ortadoğu Sava- şı'nı bahane edip New York'a ve Washing- ton'a saldırması, küresel terörün, bu Yeni Dünya Düzeni'nin oluşturulmasında işlev- sel bir neden olarak kullanılması olanağını sağ- lamıştır. Bir başka deyişle, insanlığın içine gir- diği üçüncü büyük devrim çerçevesinde dün- yadaki egemenliğini sürdürmek için yeni bir yapılanma arayan ABD, Radikal Siyasal ts- lamı örgütlerin bütün dünyaya ve kendisine yönelttigi tehdidı, bu yapılanmanın gerek- çesi olarak kullanma olanağına kavuşmuştur. îslam coğrafyasının petrol kaynaklan ile ça- kışan niteliği ve Orta Asya'nın Çin ile olan komşuluğu, küresel teröre karşı girişilen sa- vaşta, ABD'nin Yeni Dünya Düzeni açısın- dan yakın sorunlar olarak gördüğü tehlike- lere karşı ivedi önlemler almasını kolaylaş- tırmıştır. Değişen dünya düzeni bağlamında, ortaya çıkacak olan petrol krizi ve Çin'in küresel gü- cü ile başa çıkabilecek önlemler, küresel te- röre karşı alınacak önlemlerle uyum içinde görünmektedir. İşte GOP'un tam adına baktığımızda, bu stratejinin uygulanacağı coğrafyanın ve ey- lemin açıkça tanımlandığını görmekteyiz: Projenin tam adı şöyle: "Geniş Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesi ile Ortak bir Gele- cek ve llerleme İçin Ortaklık". "Geniş Orta Doğu"dan kastedilen coğraf- ya, Orta Asya'dır. Buna Kuzey Afrika da ek- lendiği anda, Amerika Birleşik Devletleri'nin dünyaya hangi alanlarda müdahale edeceği ortaya çıkmaktadır. "Ortak bir Gelecek ve tlerleme için Ortaklık" ifadesi ise bu bölge- deki uzun erimli amacı yeterince açıklamak- tadır: Amerika Birleşik Devletleri, bizzat Başkan Bush'un ağzından açıklandığı biçim- de bu yörelere, aynen Ikinci Dünya Sava- şı'ndan sonra Almanya ve Japonya'ya götür- düğü gibi demokrasi götürmek istemektedir. AsKER! VE SİYASAL ECEMENLIK Oysa unutmamak gerekir ki, Almanya ve Japonya yeterince endüstınleşmişülkeler ola- rak demokrasiyi kurmaya ve geliştirmeye el- verişli bir ortama sahiptiler. Oysa Genişletilmiş Orta Doğu coğrafya- sı, özellikle Ortadoğu bölgesi, henüz Tanm Dönemi aşamasında, aşiret ve mezhep esa- sına göre örgütlenmiş bir toplumsal yapıya sahiptir. Yani bu bölgeye dışardan demokra- si ithal etmek, mevcut toplumsal ve ekono- mik yapı açısından pek olanaklı görünmemek- tedir. Bu durumda, ilan edilen amaç ne den- li yüce ve demokratik görünürse görünsün, fiilen meydana gelecek durum, Amerika Bir- leşik Devletleri'nin bu bölgedeki askeri ve si- yasal egemenliği olacaktır. HUNTINGTON'UN TEZİ: GOP'TA NİÇİNILIMLIİSLAM MODELİ KULLANILACAK? Ildnci sınıf müttefik arayışı I kinci Dünya Savaşfnın bitiminden sonra başlayan Soğuk Savaş da sona erince, Ame- rikalı Siyaset Bilim Profesörü Sanuıel P. Huntington, Batı uygarhğının rehavete kapılarak laçkalaşmaması için yeni düşmanlaraı gereksinme duyuldıığu gerekçesi ile,öncelslam Âlemi'ninve sonra da Sind Uygarlığı'nın yani Çin'in Batı'nın karşısına dikıleceği hakkında birtakım tezlerile- ri siirdü. Bugün, Amerika Birleşik Devletleri'nin gerek Afgaııistan gerekse Irak savaşlarının ardında da, GOP'un arka planında da, Huntington'un kuram- sal açıdan dile getirdiği bu düşmanlığın izlerini görmek olanaklıdır. Bu nedcnle Huntington'un kıı- ramına bu çerçevede yeniden çok kısaca bir göz atmak gereklidir: Huntington'un genel yaklaşımı aşırı seçkinci yani faşist bir nitelik taşır: • Huntington'a göre "Batı" tek ve bincık ııi- telikli bir uygarlıktır. • Batı'ya ulaşılamaz vc Batı Uygarlığı taklit edilemez. Huntington önyargılıdır ve kötü niyetlidir: • Huntington'un Toynbee'den ödünçaldığıte- ze göre, her uygarlık ancak bir meydan okuma ile karşılaştığı ve bununla başa çıktığı zaman gelişir ve devam eder, yoksa gevşer ve yok olur gider. • Soğuk Savaş bitmeden önce, Sovyetler Bir- liği'nin liderliğindeki Doğu Bloku, Batı için böy- le bir tehdit oluşturuyor ve Batı'yı uyanık, dina- mik ve gelişme çizgisinde tutuyordıı. %/ Sovyetler Birlıği çöktükten sonra, Batı Uy- garlığı'nın önündeki tehdit kalktığı için, bu uy- garlık rehavete kapılma ve dinamizmını yitirme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. t/ Batı uygarlığını uyanık ve dinamik tutabil- mek, gelişmeyi sürdürmesini sağlamak için kar- şısına yeni düşmanlar bulmak gerekir, bunlar da sırasıyla lslam ve Sind (Çin) uygarlıklarıdır. TüRKİYE KORKUSU Türkiye'nin ve Atatiirk'ün Anti-Emperyalist Tutumıı, Huntington'u Korkutmakla, Batı Mode- linin Batı Emperyalizmine Karşı Kullanıltnasını Önlemek için Ilımlı islam tlerı Süriilmektedir. # Geri kalmış bir tslam toplumunda bir ulus devlet modelini kuran Atatürk, bu modelıni, Ba- tı emperyalizmine karşı verdiği savaşla gerçekleş- tirdiği için Batılılan korkutmaktadır. # Türkiye, Huntington'un "olamaz" dediği Batılılaşmayı Atatiirk'ün önderliğinde ve üstelik de Müslüman bir toplumda gerçekleştirmiştir. # Bu niteliği ile Atatürk Türkiye'si, Hunting- ton'un tezlerinin tümüyle yanlış olduğunun yaşa- yan bir kanıtıdır. Bu nedenle de Islami yapıya ge- ri döndürülmesi gerekir. • Nitekim, Huntington, Atatürk'ün çok büyük bir devrimciolduğunuzorunlu ola- rak kabul ettığinden bu "geridöndürme" işlemi için, ancak onun kalibresinde (te- rim aynen onundur) bir devlet adamı- na gereksinme duyulduğunu belirtir. # Huntington, son derece ilginç bir bıçımde ve "SuretaHaktangörünerek' "insan haklan. kadın haklan gibi değer- ler Batı'nın değerleridir. Yani emperyalist de- ğerlerdir. Siz İslam Âlemi'nde kendi değerleri- nize sahipçıkın, bu emperyalist değerlere inan- mayın" demektedir. • Böylece Batı'nın, sömürgeleştirdıği yer- lerde, Mustafa Kemal Atatürk'ün yaptığmı ön- lemeye, Batı değerlerinin bu sömürgecilığe kar- şı kullanılmasını engellemeyc çalışmaktadır. • İşte Amerika'nın "ılımlı İslam" projesininal tında yatan gerekçe budur: Amerikan nüfuzu al- tına alınacak bölgelerdeki halkların Batı değerle rini benimseyerek, Batı'nın sömürgeciliğine kar- şı çıkmalannı engellemek ve tslam'ın Tanm Dö- nemi değerlerini geçerli kılarak, bu değerler aracılığı yolııyla Amerika ile işbirliğine gıt- melerini, yani ikinci sınıf müttefikler olma- larını sağlamak. COPUN BEYİNLERİNDEN FUKUYAMA NE DİYOR? G enişletilmiş Ortadoğu Projesi'nin ardında- ki beyinlerden birinin de Tarihin Sonu ad- lı kitabıyla ünlenen hVancis Fukuyama ol- duğu anlaşılıyor. Fukuyama'nın son kitabı State Bu- ilding adını taşıyor. (Profile Boks Ltd, London, 2004) Alt ismi ise "Governance and World Order in the Twenty-First Century". I ürkçeye "Devlet Kıırnıa", "Yirmi BirinciYüzyıl- da Yönetişinı ve Dünya Düzeni" diye çevrilebilir. Fukuyama bu kitabında Yirmi Birinci Yüzyıl dün- yasını çözümlüyor ve bu dünyanın nasıl biçimlenme- si gerektiği konusunda önerılerini sıralıyor. Kitap, Amerika Birleşik Devletleri'nin başını çek- tiği GOP projesinin de ana hatlarını oluşturuyor. Ç'eşitli yazar ve düşünürlerin "Ulus devlet bitmiş- tir; yeni dünya düzeninde Ulus Devlet modelinin yeri yoktur" görüşüne karşılık, Fukuyama, Yırmi Birinci Yüzyıl Dünyası'nın temel siyasal biriminin Ulus Dev- let olmasını öngörüyor. DEVLET Fukuyama'ya göre, hiç- bır uluslararası federal ör- gütlenme ya da bir ulusla- rarası örgüt, dünya üzerin- dekı yoksulluk, terör, uyuş- turucu gibi sorunlarla, Ulus Devletler kadar etkili bir biçimde mücadele edemez. Yaklaşık bir kuşak bo- yunca, dünya politikasmın, devletın küçültülmesi yö- nünde olduğuna işaret eden Fukuyama: "11 Eylül'den sonraki dönemde, dünya politikasınm temel sorunu devleti geri çekmek değil, tam tersine onu güçlendirmektir. Gerek tek tek top- lumlar, gerekse (iinı dünya insanlıgı için, devletin yok edilmesi, bir ütopyanın değil, bir felaketin başlangıcı- dır" diyor (s. 162). Tabii Fukuyama'nın sözünü ettiği devlet, "küçük fakat etkin" bir devlet. Dünyadaki ülkeleri, "Devlet fonksiyonlannın yayguıhğı" ve "Devletin gücü" öl- çütlerine göre sınıflayan Fukuyama, Türkiye ve Bre- zilya gibi ülkeleri, "fonksiyonlanyaygmamagüçsuz" devletler arasında sayarken, Amerika'yı, "fonksiyon- larıazanıagüçlü devlet" sınıflamasına sokuyor. Fran- sa ile Japonya ise hem fonksiyonlan yaygın hem de güçlii devlet kategorisinde yer alıyor (s.15). 9 FoNKSİYONLARI DAR, GÜÇLÜ DEVLET' Tabiı Fukuyama'nın tüm dünya için, "fonksiyonla- rı dar ama güçlü devlet" modelinden yana olduğunu; bu modeli herkes için önerdiğini eklemeye gerek yok. (3OP ile Fukuyama'nın son kitabı arasındaki iliş- kiler son derece doğrudan ve çok açık. Amenka Birleşik Devletleri, terör, yoksulluk, uyuş- turucıı gibi dünya çapındaki sorunlarla savaşmak için, "Geniş Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesi ile, Ortak bir Gelecek ve İlerleme İçin Ortaklık" öneriyor. Son G-8 toplantısının gündemıni de bu proje oluş- turuyor. Tabiı, bu projenin nasıl hayata geçirileceği çok önemlı bir konu. Amerika'nın Irak politikası bu açıdan büyük önem kazanıyor. GOP'ta, Birleşmiş Milletler'in ve NATO'nun oynayacağı rol ve Türki- ye'ye biçilen görev de bu çerçevede tartışılıyor. Fransa, Chirac'ın ağzından kuşkulannı dile getiri- yor. ABD, GOP'ta da, Irak'ta bugüne kadar izlediği politikalan uygularsa, dünyayı büyük bir felaketin beklediğine kuşku yok. YARIN: 11 EYLÜL KOMİSYONU'NUN RAPORU İ