Katalog

28 EYLÜL 2004 SALI CUMHURİYET SAYFA DIZI Imamlar devrinin sona ermesiyle Çeçen topraklan Ruslann egemenliğine girdi ama ayaklanmalar bitmedi îsyançığhğıhiç dinmedi / manılar devrinin bitmesiyle Çeçen topraklan Ruslann egemenliğine girdi, Batı Kafkasya'da ise Çerkezler 1864 yılına kadar direnişi sürdürdü. Ancak 1864 yılında Rusya bütün Kafkasya'ya egemen oldu, Çerkez boylannı Osmanlı topraklanna sürgüne zorladı. Çeçen asıllı Musa Kundukov'un ikna çabalan sonucu 1865 yılında önce 5 bin Çeçen, daha sonraki on yıl içinde ise Dağistanlı ve Osetlerden oluşan 30 bin kişilik kafile Anadolu'ya göçü kabul etti. 'T'T' aradeniz kıyılannda Çerkez- §C lerle savaşan Rus ordusunun A. \ - ağır yenilgi aldığı yönünde- ki haberler de Çeçenlerin dirençlerini arttırmıştı. Isyan Çeçenistan ve Dağıs- tan'ın bütün bölgelerine yayılraıştı. Dağlık Dağıstan'da Ruslara karşı bü- yük zaferler kazanan Şamil, Çeçenis- tan ormanlannda da zaferden zafere ko- şuyor, Ruslara art arda darbeler indi- riyordu. Şamil, yenilerek terk etmek zo- runda kaldığı Kuzey Dağıstan'a yeni- den hâkim oldu. ÇarLNikola, ordusuna büyük kayıp- larverdiren Şamil'inbaşma 3 binrub- le ödül koyar. Ancak Kuzey Kafkas- ya'da 3 bin ruble için Şamil'in başını getirecek birinı bulmak pek kolay de- ğildır. ÖdüJün birişe yaramadığını gö- ren Çar, Şamil'in üzerine 10 bin kişi- lik bir ordu gönderir. Ancak sonuç Rus- lar adına hezimettir. Bu kez Napol- yon'u mağlup eden en seçkin general- İerinuı komutasında 50 bin kişilik bir ordu ile şansını dener. Fakat sonuç de- ğişnıez. 1837 sonbahannda Rus Çan I. Nikola Kafkasya'yı ziyaret edecek- ti. Bu ziyaret öncesinde Kafkasya'ya boyun eğdirecekJerine inanan Ruslar, savaşta teslim alamadıkJan Şamiri ik- na yoluyla teslim almak için harekete geçtiler. General Klugenav, Gimri'de buluştuğu Şamil'e, eğer Tiflis'te Çar'ın huzuruna çıkarak af dilemesi ve Rus- lara karşı savaşmayacağına dair söz vermesi halinde bağışlanacağını söy- ler. Ancak Şamil bu öneriyı geri çevi- rir. tkincı kez şansını denemek isteyen General Klugenav, Şamil'e bir mektup yazarak Rus tarafinın önerisini yine- İer. Ancak Şamil, cevap mektubunda adeta meydan okuyarak Ruslann umu- dunu söndürür: "Bu sabrlann yazan, Kafkas Müshımanlannın hürriyetfe- rine kavuşması için silaha sanlan ve her şeyi AUah'ın inayetine bırakan Şa- miL Fani vücudumun parça parça edi- leceğinive vatanımda taş üstünetaş bı- rakdmayacağını bilsem dahi kararunı değiştirnıe\ eceğim. Çünkü birçok kez sizin ihanetinize şahit oldum." 1841 yılırun 2 Temmuz'unda Gene- ral Golovin şu raporu yazacaktı: ''Kaf- kasya'da şündive kadar Şamlkadar teh- Kketive kuvvetti bir düşmanla karşılaş- mamış buJunuyoruz. Getişen oiaylann etkisiyle Şamiİ'in hareketi, Muham- med'in dünyamn dörtte iiçünü sarsû- ğı zamanki gibi dini ve askeri bir yapı kazanmıştır. Şamil, çevresini, kendisi- ne körii köriine bağh kişiler tarafin- dan donatnuş bulunmaktadır. Emirle- rine karşı en ufak bir itaatsizlikte bu- lunanı kesin bir ölüm beklemektedir." Doğu Kafkasya'nın neredeyse tümü- ne hâkim olan Şeyh Şamil'in en büyük hedefi, Ruslara karşı amansız bir mü- cadele veren Çerkezleri yanına çek- mekti. Bu amaçla Hacı Mehmet, Hacı Süleyman ve MuhammedEmin'ı bel- li aralıklarla Çerkes kabilelenne gön- derdi. Ancak Şamil'in bu girişimleri beklenen sonucu vermedi. Şamil'in hesaba katmadığı şey, Çerkez boylan- nın mücadelesinde din belirleyici un- sur değildı. 7-8 yüzyılda Islamiyeti ka- bul eden Dağıstan ve ÇeçenJerin aksi- ne Çerkes boylannın Islamiyete geçi- ÇEÇEN DİRENİŞİ Miyase llknur Bolşe\ik de\Tİmi\ le birlikte bağınısızlık girişimleri başladı. 15 Mayıs 1918'de kafkas halklan bir araya geierekKuzev Kafkasya Cumhuriyeti'ni ilan etti. Bu arada Kafkas halklanmn temsflcfleri Osmanta hükümeüne temsücikrgöndererek destekistedi Osmanh'daki Kafkas diasporasının dagirişimleri sonucu Enver Paşa tarafindan oluşturulan Kafkas Ordusu Dağıstan'a sevkedfldi. Kafkasya'dan geten Temur Paşa başkanlığındaki heyet, Şeyhülislam'la görüştü. şinin üzerinden henüz bir asır bile geç- memıştı. Aynca aristokrasinin çok güç- lü olduğu Çerkes toplum yapısı ile kast sisteminin olmadığı Dağıstan ve Çe- çen toplumlannın yapısı birbirine ben- zemiyordu. Şamil'in din karşısında herkesin eşitliğini savunan ilkesi Çer- kes aristokratlannı ürkütmüştü. şamll efsanesl bltlyor Aslen Abhaz olan Muhammed Emin'in Batı Kafkasya'da Şafıi mez- hebim yaymaya çalışması ve bazı ka- bileleri birbirine düşürmesi şûra gele- neği ile yönetilen Çerkeslerin tepkisi- ni çekti. Şamil ve müridlerinin Dağıs- tan ve Çeçenistan'da Ruslara karşı ver- diği 30 yıl gibi uzun bir mücadelenin halkta neden olduğu yılgınlığa, Şa- mil'in aşın otoriteryönetim tarzı ve Rus- lann ormanlan, ekili alanJan yakma- sı ve sürülere el koymasının kaçınılmaz sonucu olarak ortaya çıkan yoksulluk Müridizmin etkisinin giderek zayıfla- masına yol açtı. Aynca kabileler ara- sında geçmişten kalan kan davalan ve husumetler yüzünden Kafkas halklan arasında birliğin sağlanamayışı da uzun vadede Ruslann işini kolaylaştırmıştı. Ruslann istıla ettiği yerleşim merkez- lerindeki Çeçenler, geçmişte kana kan dişe diş mücadele ederken artık Rus- lara biat etmeye başlamıştı. 1859 yılına gelindiğinde Şamil'in müridleri hızla azalmış, stratejik öne- mi olan Argun Irmağı kıyılan ele ge- çirilmiş, geçit vermez ormanlar kesi- lerek geniş yollar açılmış ve Şamil'in çevresi kuşatılrmşü. 1859 yılında Ge- neral Baryantskitaranndan Gunup kö- yünde kuşatüan Şeyh Şamil, 400'e ya- kın müridiyle 5 bin kişilik Rus ordu- suna karşı direnmeye çalıştı. Ancak yanında eşleri, çocuİdan ve yakın mü- ridlerinin ölümüyle sonuçlanacak bir direnmenin anlamsıziığını görerek Rus- lara teslim oldu. Şamil, oğlu Cemalettin'i kurtardı ama.. J hulgoh savaşmda Ruslar'a esır vermek / • zorunda kaldığı oğlu Cemalettin'i / l kurtarmak için Şeyh Şamil, her yolu dener. Ruslar Cemalettin'i ancak Şamil'in savaşı bırakması karşılığmda vereceklerini söylerler. Ancak Şamil, bu koşulu kabul etmez. Şamil, Gürcü prensesleri ile çocuklanm rehin aldığmda Ruslar, her türlü pazarhğa hazır olduğu haberini iletirlenr. Gürcü prenseslere karşılık Ruslardan oğlu Cemalettin'i isteyen Şamil, buna ek olarak 100 bin ruble de fidye talep eder Uzun pazarlıklardan sonra Ruslar Cemalettin'i ve 40 bin ruble de fidye vermeyi kabul ederler. Rus çannın ve çariçesinin himayesinde eğitilen ve Rus ordusunda subaylığa kadar yükselen Cemalettin, ailesinden ayn olarak geçirdiği süre içerisinde dağlı kimliğini yitirmiş ve Ruslaşmıştır. Rebine takası sırasmda Rus subay elbiseleri ile babasuım karşısma çıkan Cemalettin, kardeşinin kendisine uzattığı Çerkezkayı gönülsüz olarak giyer. Babasuım bütün ısrarlanna karşm müridlerle birlikte Ruslara karşı savaşa gitmez. Büyük mücadele sonucunda oğlunu Ruslann elinden alan Şamil, büyük bir düş kınklığma uğramıştır. Artık Cemalettin'i görmek istemez. Cemalettin, birkaç yıl sonra ölür. T"\ us işgalinden sonra da sükûnet sağlanamadı ve 1860'tan f ç 1913'e kadar belli aralıklarla başlayan ayaklanmalar A. V kanlı bir şekilde bastınldı. Rus yönetiminin izlediği kolonizasyon politikası sonucu başta petrol ve sanayi bölgesi olan Grozni olmak üzere verimli ovalara Kazak ve Ruslar yerleştirilirken Çeçenler dağlık bölgelerde iskâna zorlandı. İşgalden sonra bir Kazak ailesine 15 hektar toprak verilirken Çeçen ailesine verilen toprak miktan yalnızca 3.3 hektardı. Ömrü uzun olmadı Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ilan edüiyor T*% us işgalinden sonra da sükûnet I~S sağlanamadı ve 1860'tan 1913 'e A. V kadar belli aralıklarla başlayan ayaklanmalar kanh bir şekilde basnnldı. Rus yönetiminin izlediği kolonizasyon polıtikası sonucu başta petrol ve sanayi bölgesi olan Grozni olmak üzere verimli ovalara Kazak ve Ruslar yerleştirilirken Çeçenler dağlık bölgelerde iskâna zorlanmışlardır. İşgalden sonra bir Kazak ailesine 15 hektar toprak verilirken Çeçen ailesine verilen toprak miktan yalnızca 3.3 hektardı. Sovyet Devrimi'nin ardından doğan iyimser havanın etkisiyle oluşturulan Kuzey Kafkasya Dağlılan Birliği Merkez lcra Komitesi, Sovyet yönetimine bağlı bir cumhuriyet kurma girişımi ile yola çıktı. Devrimin hemen ardından başlayan ıç savaşlar, Kızıl Ordu'nun bazı bölgeleri denetim altına alması Kafkasya'da yine kaos ortamının doğmasına yol açtı. Bu arada bazı cumhuriyetler bağımsızlıklannı ilan etmeye başladılar. Kafkasya'da da 11 Mayıs 1918'de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ilan edildi. ûzerk cumhurlyet statüsü Osmanlı topraklanndaki Kafkas dıasporasının girişimleri sonucu Osmanlı Hükümetı, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'ne yardım amacıyla Met Yusuf Izzet Paşa komutasındaki Kafkas Ordusu'nu Dağıstan'a sevketti. Ancak Mondros Mütarekesi'yle birlikte yenilgiyi kabul eden Osmanlı hükümeti Kafkas Ordusu'nu geri çağırdı. Osmanlı'nın desteğini yitiren Kuzey Kafkasya, içte ve dışta yalniz kaldı. Çarlık rejimini yeniden getirmek isteyen Çar yanlısı ordular 1919'da Çeçenistan'ı işgal ettiler. Zezenler işgalcilere karşı ayaklandı ve Beyaz Ordu geri çekildi. 1920 Martı'nda ise Bolşevikler, Kuzey Kafkasya'da olduğu gibi Çeçenistan'da da yönetime geldiler ve dört yıllık ömrü olan Birleşik Kafkasya Cumhuriyeti tarihe gömüldü. Bolşeviklere karşı direnen Çeçenler, Orta Asya'ya sürgüne gönderildi. Bolşeviklerin bütün Kuzey Kafkasya'da iktidara gelmesinden sonra Çeçen-înguş, Osetya, Khabardey- Balkar ve Karaçay bölgelerini kapsayan So\yet Dağlı Cumhunyeti 20 Ocak 1920'de kuruldu. Bu Cumhuriyet'ten Çeçen Özerk Bölgesi 1922'de, Inguş Ozerk Bölgesi de 1924'te oluşturuldu. Daha sonra iki bölge, 1934 yılında birleştirildi. 1936 yılında da Yeni Sovyet Anayasası uyannca özerk bölgenin statüsü Özerk Cumhuriyet'e yükseltildi. Şeyh Şamil esaret yıllannda Çar'ın konuğu olarak Kulagu'daki konakta 15 yıl geçirir. Kendisini ziyarete gelen Çar'a hacca gitmek ıstediğini bildirir. Çar taranndan isteği kabul edilen Şa- mil, 1870 yılında Istanbul'a gelır ve SultanAbdüiaziztaranndan karşılanır. Sultan Abdüiaziz'in tahsis ettiği bir gemiyle önce Mısır'a ardından da hac- ca gıder. Hac ziyaretinden sonra git- tiğı Medıne'de 4 Şubat 1871'de yaşamını yitirir. Imamlar devrinin bitmesiyle Çeçen topraklan Ruslann egemenliğine gir- miş, Batı Kafkasya'da ise Çerkezler 1964 yılına kadar direnişi sürdürmüş- lerdir. Ancak 1864 yılı in'banyla Rus- ya bütün Kafkasya' ya egemen olmuş, Çerkez boylannı Osmanlı topraklanna sürgüne zorlamıştır. Batı Kafkasya'da 750 bin dolayında Çerkez sürgüne yollandıktan sonra, Doğu Kafkasya 'da Rus ordusunda generallik yaptıktan sonra emekli olan Çeçen asıllı Musa Kundukov'un ikna çabalan sonucu 1865 yılında önce 5 bin Çeçen, daha sonraki on yıl içinde ise Dağistanlı ve Osetlerden oluşan 30 bin kişilik kafile Anadolu'ya göçü kabul etmiştir. Os- manlı topraklannda Erzurum, Kars ve Van'a kadaruzanan bölgede iskân edil- meleri düşünülen Çeçenler, Rusya'nın, "Suurlardan uzak iç bölgelere yerieş- tirilsüüer*" şeklindeki uyansı üzerine iç bölgelere nakledildiler. Hacı Muratismi efsane oldu Hacı Murat romanlara konu oldu. r7™folstoy'un adına kitap yazdığı / Haa Murat'ın Kuzey Kafkasya JL tarihinde özel bir yeri vardır. Denilebilir ki Şeyh Şanıil'den sonra Kafkaslar'ın efsanevi ikinci büyük kahramanıdır. 19. yüzyılın başlannda Dağıstan'ın Hunzah bölgesinde dünyaya gelen Hacı Murat, öldürülen sütkardeşlerinin intikamını almak için bnam Hamzat'ı öldürdükten sonra Ruslann tarafina geçmişti. Hunzah bölgesinde büyüt otoritesi olan Hacı Murat'ın etkisi yüzünden Şamil'in Hunzah'ta başlangıçta etkili olamadığı söylenir. Ancak Avaristan yönetimine getirilen Mektule Hanı Ahmet ile arasında kan davası bulunan Hacı Murat, hanın "Hacı Murat'ın Şamil'le Uişkisi var" yönündeki ihban sonucu Rus askerleri tarafindan tutuklanır. Hacı Murat, zincire vurulmuş olarak 45 kişilik Rus askerinin gözetiminde Şûra'ya doğru yola çıkanldı. Bir yanı uçurum olan dar bir yolda Hacı Murat'ın kaçmasını önlemek için uçlan önde ve arkada yürüyen 20 askerde olacak şekilde beline ip bağlanarak korumaya alındı. Yolun en darlaştığı yerde Hacı Murat, ipin iki ucunu askerlerin elinden çekip aldı ve kendisini uçurumdan aşağı bıraktı. Mevsimin kış olması ve uçurumun dibinin karlarla kaph olması nedeniyle Murat'ın sadece ayağı kınldı. Sürünerek yakındaki çiftliğe sığınan Murat, daha sonra Şamil'in tarafina geçerek onun en başanh naibi oldu. 1840'lı yıllann sonu, Şamil'in otoritesinin doruğa çıktığı yıllar oldu. Şamil'in etkisinin yayılmasında en cesur ve başanh naibi olarak gösterilen Hacı Murat'ın bundaki payı büyüktü. Ruslann bölgelerine yaptığı ani baskınlarla büyük kayıplar verdiren, Gürcistan'daki Rus kalelerini ele geçiren Hacı Murat'ın ünü bütün Kafkasya'da yayılmıştı. Ancak Hacı Murat'ın ün kazanmasından rahatsız olan bazı duşmanlan, îmam Şamil'e onu kötülemeye başladılar. Bu arada tmam Şamil, kendisinden sonra yerine geçecek kişi olarak oğlu Gazi Muhammed i tayin etmişti. Çeçenistan'ın Avturi köyünde yapılan gizlı bir toplantıda Hacı Murat, Şamil taranndan gıyaben ölüme mahkûm edildi. Bunu önceden haber alan Hacı Murat, birkaç yakınıyla kaçarak Ruslara sığındı. Kale Kumandanı Albay Vorontsov, Hacı Murat'ı Tiflis'te bulunan kral naibi babasına gönderdi. Vorontsov, Hacı Murat'ı ileride Şamil'e karşı kullanma ihtimalini göz önüne alarak onun Kafkasya'da kalması için Çar'dan izin aldı. Hacı Murat, Tiflis'te itibarh bir konuk olarak alıkonulurken ailesi de Şamil'in elinde bulunuyordu. Ailesini kurtarmak için kaçma planlan yapmaya başladı. Yanında kalmasına izin verilen dört sadık arkadaşı ve beş Kazak atlısı ile çıktığı at gezisinde, planını uygulamaya koydu. Karanlık bastınnca aniden tabancasını çekerek yanındakileri öldürerek kaçmayı başardılar. iki gün sonra Hacı Murat, Rus askarleri ve milis kuvvetleri tarafindan bstınldı. Kurtulmalannnı imkânsızlığını anlayan Murat ve arkadaşlan, bellerindeki kinjallerini çıkarakak onlarla birer çukur kazdılar. Atlannı öldürerek kendilerine siper yaptılar ve kurşunlan bitinceye kadar kendilerini savıındular. Mermiler bitince siperden nrlayarak elindeki kılıçlarla Rus askerlerinin ateşine aldırmadan ileri atıldılar. Hacı Murat ve iki adamı açılan ateş sonucu parçalandı. Yarah iki arkadaşı ise idam edildi. Yarın: Bağımsızlığa doğru