Katalog

SAYFA CUMHURİYET 27 EYLÜL 2004 PAZARTESİ DIZI İmam Mansur'un 1785'te Ruslarla mücadele etmeye başlaması Dağıstan'da 'Imamlar Dönemi'ni açtı ÇEÇEN DİRENİŞİ Miyase llknur 13 asırda Moğol saldırılan karşısında Kafkas dağlanna çekilen Çeçenler, "Vaynah kukleri" denilen özel bir kale mimarisi geliştirdiler. Çeçenler'e özgü bu kuleler, bugün de \ariignu koruyor. in savaşlan tarihi değiştirdi 7 785 yılında Aldı köyünde " Gazavat"ı anlatarak ortaya çıkan Imam Mansur, Ruslara karşı cihat ilan etti. 1787 yılında Osmanlı-Rus savaşmdan önce Kafkasya halkını ve İmam Mansur'u dize getirmek isteyen Ruslar. Kuban'ın gerisine üç ayn ordu yolladı. Birden fazla yapılan çarpışmalarda Ruslar üstünlük sağladı ve fakat her seferinde tmam Mansur kurtulmayı başardı. Ancak General Gudoviç komutasındaki ordu, Şeyh Mansur'u esir almayı başardı. Mansur, St. Petersburg'a gönderildi. Birkaç yıl sonra mahpus olarak rutulduğu manastırda öldü. T^v ağıstan bölgesinde 1785 yılında orta- / J y a Ç'kan bir lider. Kafkasya tarihinde j L y bir dönüm noktası olur. Bu lider İmam Mansur'dur (Çeçen Uşurma). Hıristiyan Rus- lara karşı Imam Mansur tarafindan başlahlan ve "Gazavaf adı verilen din savaşları ile Dağıs- tan ve Çeçenistan'da Imamlar dönemi de baş- lamış oluyordu. İmam Mansur'la başlayan Imam- lar Dönemi "nin Mansur'dan sonraki temsilcıle- ri, Dağıstanlı İmam Gazi Muhammed, İmam Hamzat ve İmam ŞamiTdi (Şeyh Şamil). 1785 yılında Aldı köyünde "Gazavafı anla- tarak ortaya çıkan İmam Mansur'un ilk olarak ortaya çıktığı Aldı köyünde doğduğu ve bir Çe- çen aileden geldıği biliniyor. Ruslann "Müridizm", Kafkasyahlann ise "Gazavat" adını verdiği direniş hareketini doğ- duğu köyde başlatan ve cami cami dolaşarak vaaz veren İmam Mansur'un ünü kısa sürede yayıl- dı. 1783 yılında yayımladığı dinı bıldirilerle Ruslara Cihat ilan eden Mansur'un errafında kısa sürede Çeçenistan ve Dağıstan'da bınlerce kişi toplandı. İmam Mansur, güçlü belagatı sa- yesinde topladığı 10 bin kişilik bir kuvvetle Ruslann üzerine yürüdü ve Terek Nehri'nin öte- sine attı. Mansur, kâh galip. kâh mağlup olarak 1791 yılına kadar Ruslarla gerilla savaşı yaptı. Osmanlı ile ilişkller İmam Mansur'la ilişki kurmak için Osmanlı yönetimi de resmi heyetler göndermiştir. Ancak Osmanlı, heyetler göndererek ilişkiye geçtiği Mansur'a karşı ihtiyatla yaklaşmıştır. Osman- h, Mansur'un kendi nüfuz alanı olarak gördü- ğü Batı Kafkasya ile ilişki kurmasından rahat- sızlık duymustur. 1787 yılında Osmanlı- Rus savaşından önce Kafkasya halkını ve Imam Mansur'u dize ge- tirmek isteyen Ruslar, Kuban'ın gerisine üç ay- n ordu yolladı. Birden fazla yapılan çarpışma- larda Ruslar üstünlük sağladı ve fakat her sefe- nnde İmam Mansur kurtulmayı başardı. Ancak bir yıl sonra General Tekelti komutasındaki or- duya da yenilen İmam Mansur, Anapa Kale- si'ndeki Türklere sığınmak zorunda kaldı. Ta- man Yanmadasrnda, bulunan Anapa Kalesi, önemli bir mevziydi. Osmanlı yönetimi Çer- kez kabileleri ile ilişki kurmada bu kaleyi üs ola- rak kullanıyordu. Rus ordusu birçok kez Ana- pa'yı kuşatmasına karşın her seferinde ıçe- ride Osmanh kuvvetleri, dışanda ise Çer- kez kabilelerinin saldırılan karşısında büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kalmıştı. Ancak General Gu- doviç komutasındaki ordu, ocak ayın- da kuşamğı kaleyi 22 Haziran'da al- mayı başardı. Kalede esir alınan di- renişçiler arasında Şeyh Mansur da \urdı. Mansur, St. Petersburg'a gön- derildi. Birkaç yıl sonra mahpus ola- rak rutulduğu manastırda öldü. Ba- zı kaynaklara göre Anapa'da 14 gün süren çetin bir mücadeleden sonra şehit düştüğü söylenen Mansur'un. bazı kaynaklarda ise 13 Nisan 1794 yı- lında idam edildiği öne sürülüyor. Kuzey Kafkas halklarının yurtlan için verdiği büyük mücadele, onlan teslim almak İmam Şamil, önce Dağıstan, anündan da Çeçenistan'da Ruslara karşı 30 yıl direndi. Şamil oğlunu Ruslara esirverdi / mam Şamil, Ahulgoh çarpışmalannda, eşlerinden birini, bir oğlunu ve ablasını yitirirken büyük oğlu Cemaletön'i de Ruslara esir vermek zorunda kalır. Ruslar, Ahulgoh savaşında yenilen Şamil'in elini kolunu bağlamak için büyük oğlu Cemalettin'i esir vermesini istemişlerdi. Oğlunu kendi eliyle rehin vermek zorunda kalan Şamil, geride kalan az sayıdaki müridiyle Çeçen bölgesine sığınır. Şamil, Dağıstan'da başlattığı mücadelesini bundan böyle Çeçenistan'da sürdürecektir. Rus ordusu için sık ormanlarla kaplı Çeçen bölgesinde savaşmak, yüksek dağlarla çevrili Dağıstan'da savaşmaktan çok daha güçtür. Ahulgoh yenilgisinin ardından geçen bir yılJık sürede Çeçenistan'da süren sessizliği ve Çeçenistan içine doğru ilerleyen Rus birlikierinin bir mukavemetle karşılaşmayışını hayra yoran ve bu durumu Ahulgoh yenilgisinin verdiği yılgınlığa bağlayan Ruslar, yanıldıklannı çok geçmeden anladılar. Bir yıl sonra bütün Çeçenistan silahlanıp ayaklanmıştı. Ruslann Çeçenistan'ı silahtan anndırarak Rus köylüsüne dönüştürecegi ve zorunlu askerlik hizmetine tabi tutacağı söylentisi üzerine Çeçenler isyan bayrağını açmıştı. Liderleri de Küçük Çeçenistan'da yaralannı sanp etrafına yeniden müridler toplayan ŞamilIdi. amacıyla yola çıkan birçok Rus generalin de başmı yemıştir. Kafkasya'da ancak kısmi ba- şanlar elde eden Rus generaller, arkalannda- ki büyük askeri güce karşın Kafkas halklan- na boyun eğdiremediler. Rus tarihinde Kafkas ordulan komutanlan arasında General Yer- molov'a özel bir önem venlir. 1816 yılında Rusya'mn Kuzey Kafkas halklanna karşı ge- nel bir askeri harekât başlatması ve Kafkas Ordusu Başkomutanlığı'na Tümgeneral A.P. Yermolov'u ataması Kafkas-Rus savaşlannda en kanlı ve sonu Kafkas halklan açısından hüsranla biten bir dönemin başlangıcıydı. General Yermolov, Kuzey Kafkasya'nın yük- sek dağlannı aşmanm zorluğunu bildiğinden daglarda oturanlan çember ıçine almak ve hapsetmek için sürekli yerleşim yerlerinı art- tırdı ve güneye doğru yaydığı bu yerleşim bi- rimlerine KazakJan yerleştirdi. Bugünkü Çe- çenistan'ın başkenti Grozni de (Char- Kala) Yer- molov tarafindan kurulmuş bir ka- lenin bulunduğu mevkinin adıy- dı. Yermolov'un zalimliği Çeçenler ve Dağıstanhla- n sindirmek bir yana di- renişlerini daha da art- tırmalanna yol açtı. Çeçen bölgelerinde ardı ardınca çıkan isyanlar, Dağıstan'a da sıçradı. Sonuçta isyan kanlı bir şekilde bastınldı. Yer- molov 1928 yılında istifa etmek zorunda kal- dı.Yermolov döneminde zalım bir politika uy- gulayan Rusya, Mansur'un ölümünden sonra bir süre sessiz kalan Kafkasya'daki "Gaza- vat" ruhunun yeniden uyanmasına yolaçtı. Mürldizm doktrlni Şeyh Mansur zamanında Nakşıbendi tanka- tının iikelerinin Dağıstan ve Çeçenya'da yayıl- masını amaç edinen Müridizm. İmam Gazi Muhammed döneminde bağımsızlık mücade- lesiyle iç içe geçti ve bir doktrin halini aldı. Gazi Muhammed'le birlikte seçilen imamlar hem dini önder hem de ulusal kahraman sıfat- larmı birlikte taşıdılar. Avar asılh olan ve Ga- zi Molla adıyla da tanınan Gazi Muhammed. medresede Islami ilimleri öğrendikten sonra Nakşibendi tarikatırun mürşitlerinden Küralı Muhammed ve Şeyh Cemaleddin ile ilişkiye geçerek. tarikat içinde kısa zamanda yüksel- di. Camilerde bağımsızhğa ilişkın siyasal va- azlar vererek çe\Tesine 3 bin kişi topladı. 1829 yılında İmam seçildi. Gazi Muhammed, hal- ka verdiği vaazlarda şu görüşleri dile getiriyor- du: "Dağbnın ilk görevi istiklal uğrunda gaza- vat, yani kutsal cihat olmalıdır. Dağlımn ikin- ci göre\i, bire\in, ailenin, toplumun \ e de\ letin vaşamını yöneten şeriata u\mak ve saygı gös- termek olmabdır. Dağlı künsenin tutsağı ol- maz, kimseye haraç vermez. Dağb türün ve u> uşrurucu madde kullanmamabdır. Ruhunu ibadetle beslemelL güçlü olmata \e eğlencelere kablmaktan çekinmelidir." Ruslara karşı cihat Merkez olarak kendine Gimrı'yi seçen Ga- zi Muhammed'in iki büyük yardımcılanndan biri İmam Hamzat Bek, diğeri Şeyh Şamil'di. Başlangıçta "Gazavat" ilan etmekten kaçı- nan Gazi Muhammed, çevresine binlerce mü- rit toplandıktan sonra tankattaki Şeyhi Cema- leddîı'in karşı çıkmasına karşm işgalci Rus- lara karşı cihat ilan etti. Rusya ile 35 yıl ara- lıksız savaşan Gazi Muhammed 1830 Şuba- tı'nda Rus kalelerine karşı yapılan bir sefer ile işe başladı. 14 Şubat 1830'da Hunzah saldın- smda kuvvetlerinin yansını Şamil 'in komuta- Zalim General Yermolov Ruslann büyük şaıri Puşkin'ın; "Eğ başını e\' karü Kafkaslar; Boyun eğ; gelen Yfermolov'dur" dizelerinde dediği gibi Yermolov, Kafkas halklanna boyun eğdirmek için her yöntemi kullandı. Çeçen köylennı ateşe verdi, sürülerine el koydu. Rus Genel Valisi ve Çar Ordulan Komutanı Yermolov, acımasızlığı \e Kafkas halklanna olan düşmanlığı ile ünlüydü. Yermolo\'unÇeçenlerle ilgili düşüncesi kaynaklarda şöyle yer alıyor: "Hiç şüphesiz gökjüzü alrında daha nefret cdilen. daha iğrenç. daha hain, daha cani bir kavim yoktur." Kafkas halklann yerleşim merkezlerini insanlanyla birlikte imha etmekten çekınmeyen General Yermolov. bir raporunda kendisinı şöyle tanımlıyordu^İsmimin, bütün kalelerimizden daha fazla korku uyandırmasuu arzu ediyorum; kılıcım, dağhlan ölüm gibi kaeınılmaz bir kanuna tabi künıalıdır. Her türlü insani hislerden uzak olduğum için esas itibanyla zalimim.. Bir tek kişinin asılmasu vıizlercc Rus'u ölünıdcn kurtamor." sına verdi. Bornoya Venizagnoya Kalesi nde Ruslara ağır kayıplar verdirdi. 17 Ekim 1932'de her taraftan kuşatılan Gimri'de uzun süre di- rendıkten sonra 15 adamı ile birlikte öldürül- dü. Bu saldından bir tek Imam Şamil kurrul- du. Şamil 'in bu kuşatmayı yanp kurrulması üze- rine destansı öyküler anlatılır. "Olağanüstü kuvveti, çe\ikligi ve lobç kullanmadaki ustah- ğıyla ün yapan Şamil, kuşatma sırasmda bu- lunduğu kulübeden kapni açıp çıkınca Rus askerleri nişan alnıa po/is\onuna geçti. Ancak Şamil onlann ateş ermelerine fırsat vermeden önce sıçrayarak askerterin üzerinden aşıp ar- kalanna düşrü. Sonra sol elindeki kıhcıyla as- keıierin üçünü a>ıu anda yere strdi. Fakat dör- düncüsü tarafindan göğsünden süngüJendi Şa- mil, bir eliyle süngülü tüfeği yakalarken diğer etindeki kıİıcrv la askeri biçti. Göğsündeki sün- gü\ü çıkaran Şamil, koşarak ormana daldı ^e gözden kayboldu." Bu öykünün bir başka versiyonuna göre ise zıplayarak dört Rus askerinin üzennden aşan Şamil. çevresinde dönerek kıhcıyla askerlerin üçünü öldürdü. Dördüncüsü tarafindan süngü- lenmesine rağmen onu da biçmeyi başardı. Süngüyü çekip çıkardıktan sonra, yan tarafta- ki son derece dik ve yüksek bir uçurumdan at- layarak kaçtı. İmam Hamzat dönemt Şamil, yaralı olarak kurtulduktan sonra sı- ğındığı bir köyde iyileşmeyi beklerken Ham- zat Bek, Imamlar Dönemi"nin üçüncü temsil- cisi olarak imam seçildi. Şamirie birlikte Ga- zi Muhammed'in iki büyük yardımcısından bi- ri olan Hamzat, Avanstan seferi sırasmda re- hin aldığı bir Avar prensini, daha sonra Avar Hanlanndan Bahu Bike'yi ve oğullannı öldü- rünce, Avarlar kan davası gütmeye başladı. İmam Hamzat, 1835 yılında Bahu Bike'ninço- cuklannın süt kardeşlen olan Hacı Murat ile ağabeyi Osman'ın düzenledıği bir suikast so- nucu öldürüldü. Camide düzenlenen suikastta Hamzat "ı öl- düren Osman, müridler tarafindan anında öl- dürüldü. Osman'ın kardeşı Hacı Murat ise Ruslara sığındı. Bir ıddiaya göre ise Avar ha- nı Ahmet'in komplosu sonucu Ruslar tarafın- dan tutuklandı. Cnlü Rus yazan Tolstoy'un yaşamını romanlaştırdığı Hacı Murat daha sonra Ruslann elinden kaçarak Şamıl'ın ordu- suna katılacak ve onun en ünlü komutanlann- dan olacaktır. $amil dönemi Hamzat'ın ölümü üzerine 1834 yılının so- nunda Kuzey Kafkasyanm efsanevi lıderi Şa- mil. dördüncü imam seçildi. Ruslarla Kuzey- doğu Kafkas halklan arasında 25 yıl boyunca sürecek olan savaş aynı zamanda Şamil'in öy- küsüdür. Şamil, Kuzeydoğu Kafkasya'nın Rus- lar tarafindan istilasına karşı direnen Müri- dizm hareketinin en önemli önderidir. Diğer üç ımamın Ruslarla olan mücadelesine oran- la daha başanlı olmasmdan dolayı genelde sa- dece Çeçen ve Dağıstanlılann değil bütün Kaf- kasya'nın gururu olmuştur. Asıl adı AB olan Şamil. 1797 yılında Dağıs- tan'ın Gimri köyünde dünyaya geldi. Çocuk- ken oldukça zayıf ve hastalıklı olan Ali'ye ba- bası da gelenekler gereği Şamil admı verdi. Genç yaşında Nakşibendi tarikatına girdi. Şon- radan kayınpederi olan Nakşibendi Şeyhi Ce- malerrin Gazi Kumuki'den dini eğitim alan Şamil. çocukluk arkadaşı Gazi Muhammed'in Ruslara karşı başlattığı Gazavat mücadalesi- ne katılır. Ölümüne kadar Gazi Muhammed'in yamnda yer alan Şamil'in Ruslarla mücade- lesi 1859 yılına kadar sürer. Başlangıçta Şa- mil'i çok önemsemeyen Rusya, Batı Kafkas- ya'daki Çerkez boylanyla mücadeleye önce- lik verir. Ancak Şamil'in giderek güçlenmesi ve naipleri aracıhğıyla Batı Kafkasya'da da propaganda faaliyetlerine girişmesinden ra- hatsızlık duyarak yeniden yüzünü Dağıstan ve Çeçen bölgesine çevirmek zorunda kalır. Ruslara ilk yenilgiyi Avar seferinde tattıran Şamil, Ruslara kaptınlan mevzileri bir bir ge- ri alacaktır. Yarın: Şamil'in başına ödül konmuştu