Katalog

SAYFA CUMHURİYET 7 MAYIS 2004 CUMA DİZİ isyancının izleri Turhan FEYİZOĞLU Gezmiş, ilçe sekreteri oluyor D enizr in İstanbuTa gekliği ilk yıUardaki siyasi faaliyet- lerini Nurettin Demirdöven, şöyle anlatnuşü: 1964 yanndan itibaren TİP'e gitmeye başladık. Partiden hertıangi bir görev veriMigi zaman yerine getirir, ya- panftık. 1965seçim]erinekatıkuk. Çahşmalar yapük. Şimdi gülünç gelebilecek bir aıum var, onu anlatayım. 1%5 seçimlerinde Adalet Partisinin 5 Ekim 1965 Sab günü, Taksiın'de bir seçim mitingi vardı. Ben, Deniz ve ortanca kardeşim, bu mitinge gittik. Amacımız, mitinge katılan kişikrle konuşup, ikna ederek kendi saflanmıza ka/anmaktı. Bazı kişüerle konuştuk, fakat dövülmekten de zor kurtulduk. Deniz, bu dönemde parthe üye oldu. Ekip olarak katıldığımız ikinci kongrede Deniz, ilçe sek- reteri oldu. Bu kez, aynı eldbin içinde Erim de vardı. Böylece üç kişi oMuk. Ben, Deniz, Erim. Şakadan kendn mize. Balaban Cuntasf diye isim takmıştık. Kongre arifesi idi. İlçe kongresini kazanmak için kulisler falan yapıyorduk. Az çok etkmüğimiz, ağırüğımız olduğu için kendimize bu lakabı takmışbk. Bu ekipte, bizim yaşlar- da olan ve bahkçıhk yapan İsmail Tannverdi de vardı. Sonuçta ilçe yönetim kurulunu bizim ekip aldı. Deniz Gezmiş 27 Mayıs 1960 ihtilalinden hemen sonra ailesiyle birlikte İstanbul'a geldi Mücadeleyelisedebaşladımer Erim Süerkan da, şunlan anlatmış- tır: Nurettin ve Deniz'le arkadaşlığımın başlaması 1964 bşına yani 1964 yılı sonlanna rastlar. Nurettin, Istanbul Üni- versitesi Hukuk Fakültesi ikinci sınıf öğrencisi, Deniz ise lisede bir dersten beklemeliydi. Nurettin, Deniz ve ben, Şemsipaşa'yı çok severdik. Üsküdar iskelesi- nin sağında cami, medrese, çeşme, türbe ve kütüphaneden oluşan bir yapı topluluğu var- dır. Usküdar semtinin en büyük kütüphanesi olan bu Şemsipaşa Külliyesi'ne o civarda bu- lunan bütün öğrenciler, ders çalışmaya gider- di. Deniz, Nurettin ve ben de bazen ders ça- lışmaya, bazen de kitap okumaya gıderdik. ÇOK SEVDİĞİ TÜRKÜ Külliye, deniz kenannda çok güzel bir yer- dedir. Külliyeyi çevreleyen duvarlardan deniz tarafına bakan bir duvan vardır. Bu duvarda, bir kişinin rahatça sığıp oturabıleceği geniş- likte demir parmaklıklı, bırbirlerine çok yakın pencereler vardır. Bız üçümüz, bazen de Ba- hkçı tsmaiL bir araya gelir, o pencerelere otu- nır. bir taraftan denizi seyreder, bir taraftan da sohbet ederdik. Bazen de aynı yere oturur, şa- rap içerdik. Pencereler. denize yanm metre uzaklıktadır. Denizin dalgalan gelıp, şap şap duvara vurur. lyot kokusunu ciğerlerinize çe- kersiniz. Külliyenin hemen yanında çay bah- çeleri ve iskele bulunurdu. Çay bahçelerini şimdi yıktılar. Vapurdan inen aile babalan, bi- zim böyle neşeli olduğumuzu gördüklerinde, 'Afiyet olsun gençler' der, gülümserlerdi. Deniz, fazla kalamazdı. Babası kızardı. Bi- ze göre, yaşı da küçüktü. Neşelendigınde, çok sevdiği bir türkü vardı onu söylerdi: Karşı yakaya geçelim, Atlara yonca biçelim, Aleylim vay leylim, aman aman. Biz bu yardan vazgeçelim, Oğlum nenni nenni, Eşrefim nennL 27 Mayıs 1960 ihtilalinden hemen sonra di- yebileceğımiz bir dönemde ailesiyle İstan- bul'a gelen Deniz. ihtilalin sağladığı göreceli özgürlük ortamında bir lise öğrencisi olarak kişiliğini geliştirmeye çalışıyordu. Bu sürecin nasıl oluştuğuna ve geliştiğıne tanık olan Nu- rettin Demirdöven. şunlan anlatmışhr: 1964 yazından itibaren kurulan mahalle ar- kadaşlığımızdan sonra, sürekli birlikte olduk. Onunla daha çok sosyal ve bilimsel diyebile- ceğimiz konularda konuşmalar ve tartışmalar yapardık. Sadece bununla da kalmaz, bu ko- nulara ilişkin olarak etkinlikler nelerdir, top- lantılar, dernekler var mıdu-; onlan da araştı- nrdık. O arayışlar içinde 1964 yazmda esas olarak TİP'e gitmeye başladık. Deniz. lise ikinci sınıf öğrencisiydi o zaman. 'KoMÜNİST DEĞİL SOSYALİST' MTTB, TMTF, TMGT ve 27 Mayıs Fikir Kulübü vardı. Bu örgütlerin düzenlediğı top- lantılara, çahşmalanna katılırdık. Bu dernek- lerin hepsi, o dönem. ılerici bir hava içındey- diler. Deniz'ın, bu örgütlerin etkınliklerine katılması. üniversite çe\Tesine girmesi lise son sınıfta başlamıştır. TMTF ile TMGT'de bazı faaliyetierde bulunalım dedik. Oraya da gitmeye başladık. O sıralar. TMGT Başkanı Alp Kuran'dı. Nitekim o sıralar TMGT'de ba- zı komisyonlar kurulmuş. bunlara eleman an- yorlar. Ben ve Deniz, bir komisyonda yer ala- lım diye TMGT'ye gittik. Mahir Kaynak. o zaman, TMGT'de faal durumda ve ÎU Iktisat Fakültesi'nde asıstandı. Kaynak'ın TMGT'de görevi, başvuran öğrencilere, komisyonlarda görev \ermekmış. Benı basın komisyonu için, Deniz'i de işçi komisyonu için uygun gördü. Bu işçı komısyonunun içinde Şükran Soner de vardı Hatta TMGT'nin düzenlediğı 'PoB- tika ve GençBk 1 konulu semınerlerin sonuncu- sunda, başımızdan geçen ilginç bir olay var- dır. 24 Nısan 1965 Cumartesı günü, Fatıh Tı- 'Senikaçırmayageldim' I "\ eniz 'in, karşı cinse olan ilgisi Filis- I I tin kamplarında da devam etmiştir. f t Selahattin Okur, tanık olduğu bir 1 / olayı şöyle anlatmıştır: "Filistin kamplarında Avrupa 'nın değişik ülkelerinden gelmiş genç kız ve erkekler de vardu Bunlar, zaman zaman eğitim kamplarına da kattlırlardu Eğitim ya- parken bir kız bizi seyrediyordu. Deniz, bu kıza bakayım derken, Italyan çukuru- na düştü ve ayağmı incitti" Deniz'in 1970yılı sonunda, ODTÜ'de kaçak olarak kaldığı dönem, Şule Albay- raktaroğlu adlı bir genç kızla olan arka- daşlığı ise yan şaka, yarı ciddi şöyledir: ODTÜ'de, dileyen öğrencinin yarar- lanması için bir kitaplık kurulmuştur. O dönem, yönetimini Şule Albayraktaroğlu adlı bir kız öğrenciyapmaktadır. Dersten çıktıktan sonra Şule Albayraktaroğlu, kitaplığı açar ve dileyene, orada okuması için kitap verir. Kitaplığı öğrenen Deniz, kitaplığa gider ve bazı kitaplar seçer. Ki- tapları aldıktan sonra kapıdan çtkarken Şule Albayraktaroğlu, ODTÜ'yeyeni gelmiş olan tanımadığı Deniz 'in yolunu keser ve "Kitabı dışarıya vermiyoruz, Ancak burada okuyabilirsiniz " der. Deniz, "Yurtta kalıyorum. Okuduktan sonragetireceğim"der. "Hayır. Kitap yatrosu'nda Behke Hanım'ın da karıldığı bir toplanh vardı. Deniz'le birlikte gittik. Arka sıralarda yer aldık. Ben, daha önceden. tek başıma siyası çalışmalar, araştırmalar yaptı- ğım sıralarda rastlantı olarak Haydarpaşa Li- sesi'nden sağ eğilimli bir çocukla kısa süren bir arkadaşlık yapmıştım. Bu, beni, Üskü- dar "da Genç Milliyetçiler Birliği diye bir ku- ruluşa götürmüştü. Orada Üsküdar'daki sağ- cılan tanımıştım. Seminerde bir baktım, bir grup bunlardan oluşmuş. Behice Hanım, konuşmaya başlayınca. bunlar da, ufak ufak seslerinı arttırmaya, Be- hice Hanım'ı yuhalamaya başladılar. Bir ta- raftan da. 'Komünistler Moskova'ya' diye burada okunur. Dışanya götürmenize izin veremem..." Genç kızın sorumlu davranmasmdan hoşlanan Deniz, kendini tanıttıktan son- ra seçtiği kitapları alır ve odaya gider. Arkadaşlarına, "Yahu! Siz oraya 'Kitap- lık Sorumlusu' diyeyırtıcı bir kaplan koymuşsunuz. Az daha parçahyordu be- nL Ama, ona ne oyunlar oynayacağım " der. Birgün, Yusufüe Deniz, birlikte ki- taplığa iner. Şule Albayraktaroğlu 'na yaklaşan Deniz, "Hanımefendi! İkimiz de sizi beğendik. Evlenmek istiyoruz. Acaba hangimizi beğeniyorsunuz? " der. Şule Albayraktaroğlu 'nun şaşkınlığın- dan yararlanan Deniz, oradan uzaklaşır. Yusuf'la 201-202 'ye gelen Deniz, oyna- dığı oyunu arkadaşlarına anlatır: u On- dan öcümii aldım, ama henüz bitmedL." Birkaçgün sonra Deniz, ODTİ arazi- sinde dolaşırken, bir ata rastlar. Binip yurûann önüne gelir. Kitaplığa bakan Albayraktaroğlu 'nun kaldığı odanın penceresinin önüne giden Deniz, tüm muzipliğiyle bağırır: "Hadi kız, bohçanı hazıria... Seni kaçırmaya geldim..." Albayraktaroğlu, pencereyi açıp ba- kınca, Deniz, aü süriip oradan uzaklaşır. B İttİ bağınyorlar. Bağıranlardan birisine. 'Bu ka- dın komünist değü, sosyaHsttir' dedtm Onlar- dan birisi de. 'Ne olmuş yani. Komüniste ko- münist dedik' dıyerek beni tartaklamaya baş- ladı. Ben, daha müdahale etmeden Deniz, sağcılann üzerine hücum etri. Ardından, par- tililer geldi. Bunlan dışan attık. Partide, ilçe binasında, seminer biçiminde eğitim çalışmalan yapılırdı. Bunun dışında bir taraftan derslerimize çahşıyor, bir taraftan da kitap alışvenşi yapıyorduk. Öğrenci için kitap pahahdır. Bende olanı ona veriyordum, o da, onda olanı bana venyordu. Yann: ilk siyasi faaliyet Şiir tutkunu devrimci D emirdöven, Gezmiş'le ortak beğe- niyle okuduğu kitaplan şöyle sıra- lıyor: Jack London'ın Martin Eden'i, Ernest Hemingvay'in Çanlar Kimin İçin Çalıyor'u. John Stein- beck'in Gazap Uzümleri, VVeb'in Kısa Dünya Tanhı \e Amerika Bırleşik Devletleri Tarihı. Ah Faik Cihan'ın Sosya- list Türkiye'sı, Nijazi Berkes'in Yüzyıldır Neden Bocalıyoruz'u, John Strachej'in Sosyalizm Nedir'i. Çıkan bütün yeni kitaplann hemen hep- sini alıp okuyorduk. Dergi olarak Yön, ga- zete olarak Cumhuriyet alıyorduk. .\kşam gazetesi ve o dönem bir ara çıkan Tanin adlı gazeteleri de bulunca okuyorduk. Hu- kuk Fakültesi birincı sınıfında öğrenci iken öğretım üyemiz Hıfn Veldet VeHdede- oğiu; "Hukukçu, her gün bir gazete alıp okumab ve ola\1an sürekli izkmeti' dıye- rek bize öneride bulunmuştu. Denız'ın edebi yönü çok zengindı. Sinemayı, tiyat- royu, edebnatı, şiiri çok severdi. Hikâye yazarlığını se\erdi. Şıire çok tutkundu. Tutkun olduğu için belleginde tutardı. Me- met Fuafın çıkarttığı Yenı Dergı ısımli edebiyat dergisını sürekli alırdı. Nâzım Hikmefi zaten bılirdı Okta> Rifat, Edip Cansever, Turgut Uyar, Cemal Süreja ve bunlann ardından Ozkan Mert, Ataol Beh- ramoğju ve İsmet Özel'in şiirlerini de bi- lirdi. Sinemacılığa, sınema yapımcılığına ilgı duyardı. Osman Saffet .\rolat'la sine- ma, edebiyat üzerine tartışırlardı. ÇlNARALTI TARTIŞMALARI Osman Saffet Arolat. bu konuda şunlan anlatmıştır: Deniz'i ben TMTF İstanbul ÎI Sekreteri ve Basın Yayın Kolu Başkanlığı yaphğım dönemde tanıdım. Sohbeti, tar- tışmayı seven. çok yönlü ılişkıler ıçine gir- mekten hoşlanan ama bellı sertlikleri de taşıyan bırisiydi. O dönem şiir. edebiyat merakı vardı. Beyazıt'ta Beyaz Saray de- nilen binanın altında yeni kitabevleri açıl- mıştı Oraya gider, kitapçılarla, sanatçılar- la tanışır, sohbet ederdi. O dönem, çok tar- tışılan bir dönemdi. Gruplar farklı da olsa. birbirinden farklı da düşünseler. tartışmalar genellikle Çına- raltı'nda geçerdi. Aynı şekılde Sahaflar'ın yanındaki kah\ede konuşulurdu. Hukuk Fakültesi "ndekı çay ocağının yanında in- sanlar oturur ve tartışırlardı. Deniz, özel- lıkle o dönem, TMGT Başkanı olan ve ÎÜ Hukuk Fakültesi Idare Hukuku kürsüsün- de asistan Alp Kuran'la birlikte hareket ederdi. Öğretim üyelerinden onu tanıyan ve sohbeti olanlar vardı. Tank Zafer 'hı- na\a bunlardan binsıydi. Deniz'in öğrenci Iıden olarak kitleyi peşinden sürüklediği dönemde Tank Zafer Tunaya, Hukuk Fa- kültesi Dekanı idı. Deniz, bu sıralar yeni yeni tanıştığı Hikmet Krvılcımh'ya büyük önem veriyordu. Hikmet Kıvılcımlı'nın Cağaloğlu-Nuruosmaniye Caddesi'nde bir muayenehanesi vardı. Deniz. Hikmet Kı- vılcımh'nın müdavimlerinden birisiydi. Çoğu zaman TMGT'nın Tünel'de bulunan yerinden çıkıp >oirüyerek Cağaloğlu'na. Kıvılcımlı'nın muayenehanesine gider, onunla konuşur, sohbet ederdi. BIRBAKIMA SERVER TANİLLİ Gazeteleri Karıştıpırken... Gazeteleri kanştırırken, Irak'ta. Bağdat'ın batı- sındaki bir hapishanede, Amerikalı askerlerin gö- zetimi altında bulunan mahpuslara, Amerikalılann aşağılayıcı davranışlannı, dahası açıkçası işkence- lere başvurduklarını belgeleyen fotoğraflara bakar- ken, nasıl da acılar içine düşmüşsünüzdür! Mağdurlar insan ve üstelik komşumuzda olu- yor... 4 Mayıs tarihli Le Monde, Irak'taki savaş üstü- ne Amerika'da açılmış tartışmada bir dönüm nok- tası olduğunu söylüyor olan bitenin. Yalnız Amerika'da değil, bütün dünyada! Kendinize tekrar sormuşsunuzdur, ne diye Ame- rikalılar Irak'ta? Aklınıza hemen gelmiştir, "küreselleşme", "yeni dünyadüzeni", "yeniliberalizm"^kavramlan... Unut- madınız: Kaprtalizmin terkisine binmiş "kûreselleş- me", daha fazla kâr ve soygun adına, dünyayı ele geçirme girişiminin adıdır. Bir "emperyalizm"ö\r bu! Ve bir ayağı da kendi yurdunuzdadır. Her yanda gördüğünüz, "Daha insanca bir dün- ya"n\rı ardında hareketlenen bütün insanlardır. Siz, o bütünün içindesinız... • TBMM Genel Kurulu'nda, yeni bir anayasa de- ğişikliği paketi, salı günü görüşülmeye başladı. Ka- dın-erkek eşitliğinden DGM'lerin kaldınlmastna, Ge- nelkurmay'ın YOK'teki kontenjanının sona ermesin- den askeri harcamaların daha etkili denetimine ka- dar, bir dizi yenilik getiriyor paket. Hepsi önemli! Avrupa Birliği'ne uyum amacıyla hazırlanan 10 maddelik pakette. aynca daha yakıcı tartışmalara yol açacak bir konu da var ve kadın-erkek eşitliği- nin içeriği üstüne. Anayasanın mevcut 10. maddesinin birinci fıkra- sında şöyle deniyor: "Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve ben- zerisebeplerle ayınm gözetilmeksizin kanun önün- de eşittir." Fıkranın genel ifadesine açıklık getirmek için, CHP bu fıkrayaeklenmesi amacıyla, şöyle bircüm- le önermiş: "Kadın ve erkek eşit haklara sahiptir. Devlet, kadın ve erkek eşitliğini hayata geçirmeyi sağlamakla yükümlüdür." CHP'nin önerisi yerindeydi. Söz konusu eşitliği soyutluktan kurtanp, bir çığ açmak gerekiyordu. CHP, bu konuda ısrar ederken, AKP kadınlar yararına bir tavır almaya yanaşmıyor- du ve sonuna kadar yanaşmadı. Niçin? Konu. AKP için bir tıkanış, ideolojik geriliğinin damgası. Ama, Avrupa çatısının altına girmek için çırpınan bir parti, en başta bu nedenle kapıdan çevrilır, habersiz! AKP'nin dinci ve gerici olduğundan artık kuşku var mı? • Üniversitelerimiz için bir yasa yapmak için çetin bir mücadete veriliyor: Bir taraf, çağdaş ve yurt ger- çeklerine uygun bir yasanın arkasında; bir başka ta- raf, kendi partisi için çırpınıyor. Başta gelen konu da, şimdilik imam hatipler. YÖK ile sivil toplum kuruluşlannın bütün rtirazla- nna karşın, hükümet, imam hatip mezunlannın üni- versitede istedikleri bölümlere girebilmelerinin yo- lunu açıyor. önerilen yöntem de, karmaşayaratacaktüründen... 2 Mayıs günlü Milliyet'te, "İmam hatiplerin dü- nü, bugünü, yanm" adlı. Mehmet Gündem'in - gerçekten dev- bir araştırmasını izlediniz mi? Kız-oğlan o gençlerimizin hayatlanna nasıl kıymış gericilik! Nereden bakılırsa bakılsın, bitmiş bu konu. Bu ku- rumu sürdürmekle, yurda da, oralarda okuyanlara da kötülük yapılmış olacak. AKP, bunu pahalı ödeyeceğini bilmiyor mu? Üniversitelerin düzeni üstüne yapılacak bir yasa üstüne artık vakit harcanmadan dönmeli. Bir hatır- latmamız da şu olacak: Bu konuda asıl yetkili olan- lar. onun içinden gelen bilim adamlandır. Bizim şim- di bir şansımız da var: YÖK'ün başına gelen Pro- fesör Erdoğan Teziç, önemli önerilerde buluna- cak, bilim yaşamımız için güzel yollar çizecek. Ikti- dann, hazırlıksız olduğu bir konu da üniversite re- formu. Onu fark etmeyişte direniş, dileğimiz çok sür- mez, sürmemeli!.. BİR TÜRK SOSYALİSTİNİN KİTABI VE KIVILCIMLI B u dönem, Eminönü Türk Devrim Ocağı üyesi de olan Ömer Erim Süerkan, Dr. Hikmet Kıvılcımlı ile nasıl tanışhklan- nı şöyle anlatmıştır: 1965 yılındaydı. Nurettin Demirdöven, bir gün, Sahaflar'dan bir kitap alırken Hikmet Kıvılcımirnın, 'Tarih/Devriın/Sosya- Hzm' adlı kitabına rastlıyor. Bakıyor, bir Türk sosyalistinin kitabı. Çeviri değil. Özgün bir eser. llgisini çekiyor ve kitabı alıyor. Okuyup bakmamız için bize getirdi. Bizim de ilgimizi çekti. Kitabm arka kapa- ğında, kitabı yazanın adresi var. Aynca, 'Kitap hakkmda eleştirikriniz \arsa yazın, gelin göriişe- Bm' diye de bir not var. Nurettin, Deniz ve ben kalktık, Cağaloğlu'nda bulunan Dr. Hikmet Kı- vılcımlı'nın adresine gittik. Kendimizi tanıttık. Işte böyle böyle dedik. Kitabınızı okuduk, ilgi- mizi çekti. Neyse, sohbetimizde, kendinden, geçmiş deneylerinden, hapisliğinden, örgütlen- meden, partiden bahsetti. Bu arada, bizim Üsküdar'da oturduğumuzu öğrenince, kendisinin de Salacak'ta oturduğunu söyledi. Böylece. Kıvılcımlı ile dıyaloğumuz kurulmuş oldu. Deniz, üniversitede öğrenci iken vapurla kar- şıya geçtiği zamanlar cebmde mutlaka bir tane İcitap bulunur, yolculuk boyunca da hiç konuş- maz, elindeki kitabı okur. Aynca iskelede vapur beklerken gazete-kitap satan büfeye gider, gö- züne kestirdiği bir kitabı alır. Vapur kalkana ka- dar okumaya devam eden Deniz, ertesi gün, kaldığı yerden okumaya devam etmek için kita- bın sayfasını kıvınr ve kitabı yenne koyardı.