Katalog

SAYFA CUMHURİYET 19 NİSAN 2004 PAZARTESİ INCELEME ABD 'tüm'Tüddye'yiistedi Türk-Amerikan ilişkilerini en sıcak döneminde yakından izleyen gazetem Ankara Temsilcisi MustafaBalbay,perdearkasıbilgileribelgeleriylekitaplaş SERTAÇEŞ ANKARA - ABD'nin Irak'a yönelik harekâtı sürecinde Türkiye ile ilişkilerini; diplomatik, as- keri ve siyasi boyutlanyla gazetemizin Ankara Tem- silcisi Mustafa Balbay kıtaplaştırdı. Kitapta ABD'nin önümüzdekı dönemde uygulamaya koy- duğu büyük stratejisinin ipuçlan, Türkiye'den beklentileri nedeniyle kritik bir aşamaya gelen ilış- idler, perde arkası konuşmalar, "gizfi" damgalı bel- gelerle ortaya konuyor. ABD, Türkıye'den "sınır- SJZ, bölgesel açık üs oüna" anlamına gelecek ıs- temlerde bulunurken üst düzey askerlerin görüş- melerdeki uyanlan da kitapta yer alıyor. Bal- bay'ın birinci elden ulaştığı bilgilere göre, üst düzey bir komutanın dönemin Ankara Büyükel- çisi Robert Pearson'a dönük "Eğer Irak operas- yonu Türkiye'nin toprak bütünliiğünü tartışma- b hale getirirse, nıisakı milli tarüşma konusu olur- sa, biz deliye döneriz. Buna kesinlikle izin verme- yiz'" uyansı da kitapta yer alıyor. Gazetemizin Ankara Temsilcisi Mustafa Bal- bay'ın "IrakBatakuğında Türk-Amerikan İlişki- leri'' adlı kıtabı, "CıunhuriyetKitaplan* tarafin- dan yayımlandı. Türkiye-ABD ılişkilerinin en kritik sürecıni, Irak Savaşı, öncesi ve sonrasını in- celeyen Balbay, geçen l yılın perde ar- kasına, gizli damgalı belgeler ve ilk ağızdan bilgilerle ışık turuyor. Kitap, ABD'nin Irak'a yönelik bir asken ha- rekâta karar vermesi ve bunun için Türkiye'yi bilgilendirmesıyle başlıyor. Bu yöndeki bilgiler ilk olarak 57. hü- kümet döneminde Türk tarafına ıletilır- ken esas görüşmeler ise yenı hükümete kaldı. ABD'nin Irak'a yönelik harekât kapsamında Türkiye'den beklentilen ki- tapta Amerikan gızli belgeleriyle sayfa nu- maralan belirtilerek ortaya kondu. Kitap- ta ABD yönetiminin Türkiye'den istek- ler" listesinin de aralannda bulunduğu ba- zı bölümler şöyle anlatılıyor: rak Bataklığında Türk-Amerikan İlişkileri Idtabından: */ Misakı milli tartışma konusu olursa deliye döneriz. Buna izin vermeyiz. •/ Tribünde kalmamalıyız, sahaya inmeliyiz, milli menfaatler bunu gerektiriyor. ^ Variller ülke üzerinden geçseydi Türkiye tanık gösterilecekti. •/ Böyle bir coğrafyadaki ülkeyi istese bile yalnız bırakmazlar. 'İŞGALCİBİ BİRŞEY' # ABD tarafi görüşmelerde Türkiye'den istemlerini içeren bir belge sundu. Bu bel- gede Incirlik, Diyarbakır, Batman, Afyon, Antalya, Mersin, İskenderun, Silopi gibi böl- geleri askeri amaçla kullanmak ıçin istedi. ABD, Türkiye'nin önemli demiryolu, deniz- yolu ve karayolu ulaşım olanaklanndan da yarar- lanmak istedi. Belgede kullanılmak istenenler, Istanbul-Antalya, İzmir-Antalya, Mersin-Bat- man, Samsun-Batman karayollan, tzmir'den bü- tün Güney ve Orta Anadolu'yu geçip Diyarba- kır'a uzanan demiryollan, Samsun'dan güneye inen demiryollan, Iskenderun'dan Batman'a uzanan de- miryolu hattı olarak sıralandı. Belgede hava uçuş- lan ve lojıstik destek için kullanılacak yenn kar- şısına bölge adı konulmazken "Tüm (Türkrye)" ibaresinin konması görüşmelere katılan bir Türk yetkilisinin, "Bu işgal gibi bir şey" yorumuna ne- den oldu. # Yine aym belgede ABD Irak'taki hedeflen- ni belirlerken Kuzey Irak'ta tehdıt unsuru olarak yalnızca Ensar El İslam ve El Kaıde gösterildi. Türkiye'nin rahatsızlığını her aşamada dıle getır- mesine karşın PKK resmi belgelerdeki bu hste- nin içıne alınmadı. Belgelerde Türk görüşmeci- lerin dıkkatini çeken dığer unsur ıse "ABD'nin Irak operasyonunun hiçbir aşamasında Türki- ye'nin görünmemesiydL'' Belgelerde Türkiye'nin adının geçtiği bölümler ise "Operasyonunhazır- ianmas aşamasmdavesonrasında kuflanriacaktop- raklar ve olası göç sorununun çözümü için yapı- lacak işbüüğT şeklinde geçiyordu. Görüşmelerde Türkiye'ye konuşlandınlması istenen U-2 uçaklannın varlık nedeni ABD Sa- vunma Bakan Yardımcısı Paul\Volfowitz'in kont- rolünde. "Kuzeyden keşif harekâüna katkı, Irak operasyonunu güçlendirme, Terör hareketlerini kontrol ve Kafkaslar 'da özgüriük ortamıru destek- lemek" şeklinde açıklandı. U-2 uçaklannın ko- nuşlandınlması ve Kafkaslan da kapsayan faali- yet alanı ABD'nin böigesel uygulamalan hakkın- da ıpucu veriyordu. TüRKİYE'Yİ RAHAT BIRAKMAZLAR # ABD'nin Türkiye'nin de bulunduğu böige- sel yaklaşımı üst düzey bir askeri yetkilinin de- ğerlendirmesiyle kitapta ortaya kondu. Komuta- nın değerlendirmesi şöyle: "YÖnünüz haritaya dönük iki kolunuzu sağa sola açarak yukan kal- dmn. Sağkolumızun eierinizegiden bölümleri Tür- kiye, İran, Afganistan, Orta Asya cumhuriyeüe- ri, Moğolistan ve Pasifık Okyanusu... ABD Irak'tan başlayıp bu hattm ucuna kadar kendi istemi yönünde iktidariar oluştunıp As- ya'va tanı ortadan Çin'le Rusya'nın arasına gjr- miş oluyor. Asya havzasuun enerji kaynaklannı ve yollannı eünde bulundurma firsatı yakaüyor. Sol alt bölümde Suriye var. Sol kolunuzun eile- rinizedoğru gidenbötumleriTürkiye,Akdeniz.Bal- karüar.DoğuAvrupa ülkekri Balbk ülkeierive Ku- zey DenizL. ABD bu hatü da kendi yörüngesine otuıtup Asya ile Avrupa'nın ortasma giriyor. Dün- ya hâkuniyetini tanıamen eiine geçirmiş oluyor. Iş- te Türkiye de tam gövdede ve hatün omurgasın- da kalıyor™ Böyle bir coğrafyadaki ülkeyi istesebi- le yalnız bırakmazlar. Bizim burada çokiyi oyna- mamız ve güçlü durup gücümüzü kullanmamız TBMJVTde 1 Mart tezkeresinin oylamasının yapıldığı gün Ankara son yıIİann en büyûk "savaş karşıü" e\lemine sahne olmuştu. gerekiyor... ABD'nin tüm Türkiye'yi bir üs gibi istemesinin nedeni bu... İn- ciıük'in önemi azalsa Kafkaslar nedeniyie Kara- denizkıyüannuzöne çıkryor... Orası normale dön- se, Batı yakanuz Avrupa ile Akdeniz'in doğu ucu- nu oluşturuyor..." PEARSONA UYARI ABD'nin Irak'a yönelik planlannda Türkiye'yi en çok tedirgın eden "Saddam'dan sonra toprak bütünlüğü korunacak nu, kuzeyde Kürtler'in sık sık dilkndirdigi ayn yapüanmaya ghmesine izin verilecek mi?" sorusuydu. Balbay'ın araştırma- sıyla konu kitaba şöyle yansıdı: Askerler, bölgeye ılışkın kaygılannın ABD ta- rafindan iyi anlaşılması için dönemin Ankara Bü- yükelçısi Robert Pearson ile bir görüşmede açık açık uyanda bulundular. Bir üst düzey komutan, "Sayın Büyükelçi,Atatürk bu ülkeyi kurarken mi- sakı milli sınırlannı kanla çizdi. Bu yüzden ulusal birliğimiz, toprak bütünlüğümüz üzerinde titre- riz. Eğer bu operasyon Türkiye'nin bütünlüğünü tarüşmalı hale getirirse, misakı milli tarüşma ko- nusu olursa, biz deüye döneriz. Buna kesuıükleizin vermeyiz. Bu konuda sizin de kafanızda en ufak bir soru işareti olmasın isteriz." dedi. Bu uyanrun ardından ABD'liler her seferinde güvence veren sözler dile getirdi. ki her şey. ama her şey masaya yannlmışû. Plan- lanan operasyonun adı da konmuştu: Banş Kal- kaıu. Türkive Irak'tan gelecek olum.su/iuklan ön- lemek için kendi sınırlannın biraz dışuıda önlem alacakb. Bu önlenün iki ayağı olacakü: Banş he- defli. Türkiye'yi koruma amaçh. Banş Kalkanı adı da bu hedefe tam oturuyordu." Kitapta, Mıllı Güvenİık Kurulu'na (MGK) su- nulan planlar da aynntılı olarak yer aldı. AT PAZARLIĞI ABD İLE KARŞI KARŞIYA CELME # ABD'nin; PKK'yi operasyon kapsamnıda- ki hedeflerden biri olarak görmemesi, Türk as- kerinin Kuzey Irak'a girmesini istememesi iki ta- raf arasında görüşmeler boyunca güven bunalı- mının aşılamamasına neden oldu. Balbay'ın mü- zakereler sırasında bir üst düzey komutanla yap- tığı ve kitabına aktardığı söyleşi daha sonra Sü- leymaniye'de Türk Özel Kuvvetleri'ne yönelik ya- püan Amerikan operasyonunun izlerinin önceden tahmin edildiğini de ortaya koydu. Görüşmenin özeti şöyle: BALBAY: Şu andaki en önemli sorun nedir? KOMUTAN: Güven. BALBAY: ABD'ye mi? KOMUTAN: Evet. BALBAY': Biraz açar mısınız? KOMUTAN: Irak'ta ortaya çıkacak siyasi ya- pının net olması lazım. Bızim somut kararlara ulaşmamız gerekiyor. Kürt grupların silahlandı- rılması, teşkilatlandınlması, eğitimi... Bunun kar- şısında bizım özel kuv'v etlerin pozisyonu, bizim kuvvetlerle ABD arasındaki güven sorunu... Kürt gruplarbizi de\Te dışı bırakıp kendi arzulan için- de bir yapılanma istiyorlar. Biz de ne oluyor, ne bitiyor bilmek istiyoruz. Silahlanma dahil. Sonuç olarak biz orada var olmak durumundayız. Gü- venin en somut ifadesi budur. Oradaki gruplar, Tür- kiye gelmesin sözünü ABD'nin gücüyle söylü- yorlar. Bunlan muadillerimize söylüyoruz. BALBAY: Ne yanıt alıyorsunuz? KOMUTAN: Her zaman sizden yanayız di- yorlar. Bize güvenin diyorlar. Orada kalıyor. Şim- di Irak'ın operasyon sonrası yapılanmasını konu- şuyoruz, çok önemli bir konu. En azından mer- albay, 50 yıllık "dostluğun" en kritik sürecini "Irak Bataklığında Türk-Amerikan ilişkileri" kitabında anlattı. "Cumhuriyet Kitaplan" tarafından yayımlanan yapıtta Balbay, Irak Savaşı, öncesi ve sonrasını inceleyerek geçen bir yılın perde arkasına, gizli damgalı belgeler ve ilk ağızdan bilgilerle ışık turuyor. kezi yapının korunması gerekiyor... BALBAY: Önümüzdeki günlerde tezkere Mec- lis'e geliyor, ne görüyorsunuz 17 KOMUTAN: Aslında bizim hazırlıklanmız bakımından çok ciddi bir sorun yok. Doğrusunu isterseniz, şu aşamada en kolay yapabüeceğimiz şey savaş. Ama bu değil sorun. ABD bir gün gi- decek.. biz burada kalacağız. 1991'deki gibi açı- ğa düşmemek istiyoruz. Bunun için de her türlü ama her türlü olasılığı dikkate alıyonız. Balbay, komutanla olan görüşmesinden ve iz- lenimlerinden hareketle, "her türlü olasüık" ta- mmımn içine "Kuzey Irak'ta ABD ile karşı kar- şıya geunenin" de bulunduğunu belırterek, kita- bında şu yorumu yapıyordu: "Evet, bu da hesap- lanmış, bu nedenle de Irak'ın özellikle kuzeyinde- # Türkiye'de Amerikalı yetkilılerle süren pa- zarlıklann uzamasının ardından dönemin Dışrş- leri Bakanı Yaşar Yakış ile ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı AB Babacan Washington'a gıde- rek bir dizı görüşme yaptı. Kitapta görüşmeler bütün aynntılanyla yer al- dı. Türk heyetının ABD Başkanı GeorgeBush ile yaptığı görüşmeler kamuoyuna "At pazarhğT olarak yansımış ve yankı u\andırmıştı. Bush'un Türk heyetine yönelik "Benimleat pazarhğıyap- maya mı geldiıiiz? Beyier ABD topraklannda >*- pacağınız bir şey >-ok. ITkenize gidin ve bu tezke- reyi Mecüs'ten geçirin™ AB mi kaldı? Alın işte 3'e böldünı... 21. yüz\ılda BM gerekli mi değil mi ona bakıyorum. Arkadaşlarun bunu araşün\orlar«." şeklindeki sözleri kitapta diyalog olarak işlendi. TEZKERE OYLAMASI # Hükümetin Meclis'e sevk edeceği tezkere- nin oylama öncesi ve sonrası, devletın yüksek katlan ve AKP'nin kulislerindeki yansımalan da kitapta aynntılanyla vurgulandı. Hükümetin MGK'nin desteğini de alarak Meclis'e getirmek istemi gerçekleşmedi. Kitaba göre tezkerenin oy- lanmasından önce yapılan MGK toplantısına Ge- nelkurmay Başkanı Orgeneral Hilnıi Özkök di- ğer üyelerden yanm saat önce geldi. Cumhur- başkam Ahmet Necdet Sezer'ın hükümetin des- tek beklentisine yönelik tavn. kitaba şöyle yan- sıdı: "Hükümetin. tezkerekarannı MGK toplan- tısından sonraya bırakarak ne yapmak istediği açık. Ocak ayındaki MGK toplanüsında konu eni- ne boyuna görüşülmüş ve yapdması gerekenler hükümeteiietilmişti. Bunlar kamuoyuna duyuru- lan bildiride de yer ahyordu. Bunlanyinelemenin gereğiyok.'' Genelkurmay Başkanı Ozkök de ay- m düşüncede olduğunu dile getirdi. Kurul toplan- tısında yaşanan diyalog da şöyleydı: GÜL: Tezkere yarın oylanacak. Bu konuya MGK'nin bakışı ufuk açıcı olabilir. SEZER: 31 Ocak'taki MGK toplantısında bu konu aynntılanyla yer almıştı. ASKERLER: Ek değerlendırmeye gerekyok. Hükümet, zaten tezkereyı Meclis'e gönderdi. GÜL: Meclis'teki arkadaşlann bunun devlet me- selesi olduğuna ınanması gerekiyor. Diğer taraftan grubunu ikna etmeye çalışan Recep Tayyip Erdoğan ve dönemin Başbakanı Ab- dullah Gül'ün değerlendirmeleri şu başlıklarda toplandı: "Tezkere geçmezse maaşlarödenemez_ Ekono- mi dönmez» Borç sarmahndan kurtuiamayız- Aç kalınz... Tribünde kalmamalıyız, sahaya inmeli- yiz, milli menfaatler bunu gerektiriyor~" İSTİHBARAT SAVAŞI K itapta yer alan bilgilerde ABD'nin savaş sonrasına yönelik "Tanık arajTşı'' da sergilendi. Kitaptaki ilgili bölüm şöyle: Türkiye'nin izniyle Kuzey Irak'ta faaliyet gösteren "NTLE" timlerinin bulduğu iki varilin Türkiye üzerinden ABD'ye gönderihnesi isteniyordu. Ankara ise vanlan uzlaşma gereği. Türkiye üzennden geçecek her şeyi bilmek ıstiyordu. ABDTilerin, variller üzerinde Amerika'da inceleme yapılacağım söylemelerine, Ankara şu öneriyi getirdi: "Küçük bir numune de bize verüu biz de araşorahm." Bir süre ses çıkarmayan ABD'li yetkililer daha sonra, "Onlar varil değil küçük kutularmış. Size verirsek bize numune kalmayacak" açıklamasını yaptı. Ankara, bu trafiği şöyle yorumladı: "Türkiye üzerinden varfl geçti haberleriyie biz de durumun tanığı olmuş oiacakük. Saddam yönetiminin kimyasal silah ürettiğine ilişkin iddialann doğru oimadığuıı söyleyenkre karşı Türkiy* tanık gösterilecekti.'' Yine ABD'liler, NILE timlerinin Kuzey Irak'ta El Kaide kamplan oluşturduklannı, Türkiye'nin terörle savaşı hemen başlatarak bunlan yok etmesi gerektiğini dile getirdi. Ancak, Türk istihbarat birimlerince bu bilgi doğrulanmadı ve durum ABD'ye bildirildi. Gelen yanıt ise şu oldu: "Bizdeki bilgiler sağiamdL Ancak Türk basımnda bu yönde bazı haberter çıkoğı için teröristler dağddılar. BeUi bir yerde toptu olarak durmuyorlar. ama bu bölgedeler™'' SATIN ALINANLAR A BD'liler savaş öncesinde Irak halkını kategorik olarak incelemeye almış ve kendilerine yakın olanlar, olmayanlar diye sınırlamıştı. Türk yetkililere verilen brifrngte de bu anlahldı. ABDTi uzmanlar, "Saddam ve oğıülan, Saddam'm aşireti ve devrirn muhanzlarL Saddam'dan beslenenler ve Saddam'm medyasınT doğrudan ortadan kaldınlacak kesimler olarak belirtti. Uzmanlar, "Cumhuriyet muhaûzlan birüğL düzenU ordu ve halkı" kendi saflanna çekilebilecek kesimler olarak gördü. Uzmanlar, "bu konuda ciddi çanşmalar yaptıklannL Saddam'ı destekliyormuş gibi görünen birçok kişjnin kendi saflanna geçeceğmi" söyledi. İlginç bir gelişme de KYB lideri Cebü Talabani'nin Türk yetkililerle yaptığı görüşmede yaşandı. Talabani aym konuda Türk yetkililere "Saddam'm çok yakın çevresindeki insanlardan bile saûn ahnanlar oldu. Cumhuriyet muhanzlannın komutanian tamam. Saddam hay di sa\ aşıyoruz dediğinde etrafinda çok fada insan bulamayacak" dedi. Ankara'nın bu açıklamaya mesafeli yaklaşması üzerine kendi inanırlılığımn da farkmda olan Talabani, "Lütfen bu kez bana inanın ve siz de planınra ona göre vapın" diye ısrar etti.