Katalog

SAYEA CUMHURİYET 11 NİSAN2004PAZAR 10 DtZt r Cumhurbaşkanı Kerimov'un, Afganistan ve Tacikistan'dan destek alan radikal İslamcı akımlara karşı tavrı sert Laiklik ilkesindekararlıhk T aşkent'teki ikinci günümüzde Şehir Hâkimıı'nın Imar Müdürii Muttaüp AbdvDahev'ın evine öğlen yemeğine davetlı olduğumuzu öğrendik. Muttalıp'in evi, bürokratlar ıçin sosyal konui tarzında yapılmış dört katlı apartmanlardan birinde. Oldukça bakımsız apartmana girip Muttalip'in zilini çaldığımızda evin içinin dışansıyla tam bir tezat oluştunluğuna tanık oluyoruz. "Rahroet" diyerek içeri buyur edildikten sonra evın dekorasyonu ve konuk ağırlama yöntemlerinın Anadolu'daki herhangi bir evınki ıle aynı oldugunu görüp şaşınyoruz. 'Hoşkeküniz" deyip hal hartır sorduktan sonra sıra ikramlara gelıyor. Kolonya ve şeker ikramından sonra sırada çay ikrarnı var. Özbekıstan'da çay ikramı bizdekinın tersıne yemekten önce başlıyor ve yemek boyımca sürüyor. Çay ikramından önce konuklara eLbette "Kara çay mı, yeşil çay mı?" dıye tercihi soruluyor. Özbeklerde çay demleme olayı yok. Porselen demlikteki sıcak suyun içine bir avuç siyah ya da yeşıl çay atıhp hemen servi^e geçiliyor. R A M A Z A N D A VOTKA İKRAMI Ramazanın ılk günü olmasına karşın ev sahipleri yernek öncesi votka, yemek esnasında ise şarap ikram ediyor. Muttalibov çiftıne, "Ramazanla aramz pek hoş değü" deyi takılıyoruz. Onlar da "Biz seferiyiz" diyerek espriyle yarut venyorlar. Eh konu ramazandan açılmışken Özbekistan'da dinin sosyal yaşam üzerindeki e-tkısını merak edince minı bir brifuıg alıyoruz Bay Muttalibov'dan. Özbekistan'da laiklik ilkesine büyük önem venliyor. Komşu ülkeler Afganistan ve Tacikistan'dan destek alan radikal lslamı akımlara karşı bışta Cumhurbaşkaru Islam Kerimov olmak izere devlet sert önlemler alıyor. Gerçi Özi>ek halkının kırda ve kentte gündelik yaşamına bakarak bu ülkede Islami esıslara dayalı bir devlet düzenini getirmenın pek kolay olmadığını söylemek mümkün. Ancak ıran ve Afganistan'da da şeriattan önce hdkın yaşamı Özbek halkının yaşamndan pek farklı değildi. O nederJe Özbek yönetimi yoğurdu üfleyerek yemeyi tercıh ediyor. Taşkenf-e cami sayısı fazla değil. Inancırungereğini yerine getirmekte elbeıe herkes özgür. Ramazanda sokaklarda sigaıa içilebiliyor, pazaryerlenndeki açık lokantaJardı ınsanlar çekuımeden karnını doyurabiliyor. Iısanlann "ayıplanacağun" korkusuyla bir ctokontrolü de söz konusu değil. Gençler aeni şekilde ellerinde votka şişesi kafa çeki\orlar. irtica korkusu paranoya mı? TÜRK MALLARI PAZARLARDA - Özbekistan'daki pazarlarda satıcılann hemen hepsi kadın. Renk renkşe- kerlemeler ve kuruyemişler yerli malı. Tezgâhlardaki ambalajlı yiyeceklerde Türk mallanna sıkça rastlanıyor... Aksak Timur'un büyülü ülkesi MİYASE İLKNUR > Taşkent'te cami sayısı fazla değil. Hemen hemen hiç gözümüze çarpmıyor. înancının gereğini yerine getirmekte elbette herkes özgür. Ramazan'da sokaklarda sigara içilebiliyor, pazar yerlerindeki açık lokantalarda insanlar çekınmeden karnını doyura- biliyor. tnsanların "ayıplanacağım" korkusuyla bir otoİcontrolü de söz konusu değil. Gençler aleni şekilde ellerinde votka şişesi kafa çekiyorlar. # # zbekıstaı Cumhurbaşkanı Islam O Kerimo' ülkesinin laiklik anlayışı konusurda nasıl bir rol izleyeceğıni 22-24 Aalık 1991 tarihleri arasında Türkiyeye yaptığı ziyaret sırasında şöyle anatıyordu: "Bütün dürrya devletiennden, bu arada tran ve Suudi Arabistan'dan hze gekn teklifler ve uzanan eQer var. Ama hz Türkiye diyoruz. Atatürk'ün flkeleri bizim Öbekistan'da yapmak istediklerimîzle ıvnı paraklde. Ben Atatürk'e hayranım. Onuı Türkiye'de başardıklanru umanm Orta Aya halldan da başanr. Biz kimsenin din hirmetine kanşmayız, ancak köktenciliğin Ofrekistan'ı pençesine almasına da izin vermeyiT Türkiye'deki slami kesim, Islam Kerimov'un köıtendinciler konusundaki kaygılaruu paraoya olarak yorumluyor. Oysa Özbekiîan'ın Afganistan ve Tacıkistan gibi islamcı aJknlann gerçekten de tehdit yaratacak ölçöc güçlü olduğu iki komşuya sahip. Nitekim.l997'de dört polisin öldürülmesi velOOO yılının ağustos ayında islamcı militarunn Taşkent'in 100 kilometre yakınına kadar okulmalan ve iki sınır muhafızını ölchrmeleri, son olarak da geçen hafta Hizb-ut Thrir adlı islamcı örgütün 20 militanının üıtiar saldınlan sonucu 44 kişinin yaşamını yitir-iKSİ, Kerimov'un "paranoya'' olarak yorumlaıan kaygılannı anlamaya yeter. Özbek yönetmi tarafından Tacikistan'dakı silahlı gruplara.ilah sağlamakla suçlanan ve 1993'te Özbeletan'dan kaçan Orta Asya Dini Idare Merkez:i -aşkanı Muhammed Sadık Yusuf, Milli Gsete'de 8 Ocak 2001 tarihınde yayımlanan s<5;eşisinde, Ortadoğu'dan Hizbut- Tahrir düşüncejıi taşıyan Arap gençlerin Özbekistan'a gldiklerini ve lslamı öğrenmeye gayretli ve he-ycanlı gençlere yaydıklarını iürafetmışti. B faaliyetler Türkiye ile Özbekistan'ım rasının açılmasına neden oldu. Kerimov'a suülast gırişimınde bulunmak suçundan aramaların Türkiye'ye sığrnması nedeniyle Tüztive ve Özbekistan'ın arası, sanıklann sınjılışı edilmesine karşın normale yeni yeni dömarye başladı. Birçok Türk fırmasına kap>aan Özbekistan kapılan son zamanlarda ajanır gibi oldu. Her ev benzin istasyonu gibi... S emerkant'a bize önerilenin aksine karayolu ile gitmeyı yeğledık. Gali- ba iyi de ettik. Semerkant'a doğru yola çıkma- dan önce mihmandanmız, abartmak gibi olmasın ama yanlanna neredey- se iki poşet dolusu para aldılar. Öz- bek milli parası sum, dolar karşısında sü- rekli eriyince alım gücü de düşmüş. Bir do- laryaklaşık bin sum'a denk. Bir şişe su için bile bir etek dolusu sum ödemek zorun- dasınız. Sir-i Derya ırmağmı geçerek pa- muk tarlalan boyun- ca gidiyoruz. Yengi- yul'u geçınce tabela- sında "Çayhane"ya- zan yerde mola veri- yoruz. Çayhanenin virane haline bakıp dudak bükmemiz üzerine mıhmanda- nmız gülerek "Yol boyunca göreceğiniz en iyi dinlenme tesisi burasıdır" deyince bi-naçar gjriyoruz. Yer sofalan ve ke- revetlerden oluşan çayhanenin içi ve dı- şı dökülüyor. Müşte- gi halınde çekik, kimisi Tatar suratlı, kimi- si beyaz tenli, sanşın ve gözleri renkli, ki- mileri de kavruk tenli ama göz yapısı bize benziyor. Mihmandanmız bizi aydınlatı- yor. Nüfusunyüzde 80'i Özbek, yüzde 5.5'i Rus, yüzde 5'i Tacik, yüzde 3'ü kazak, yüz- de 2.5'u Karakalpak, yüzde 1.5'u Tatar, ge- ri kalan yüzde 2.5 ise değişik etnik grup- lardan oluşuyormuş. Yol boyuncagördüğümüz köyler sanki terk rilere çay ve çorba servisi verilen tesisin içindebeyhudetuva- letanyoruz. Zaten tu- valet denince Özbek- ler, suratınıza bakı- yor. Tuvaletin beynelmilel adlarını sırala- mamızakarşın kimselere derdimizi anlata- mıyoruz. Ta ki, mihmandanmız Özbek gen- ci imdada yetişip "Hacethane nerde" diye sorana kadar. Bir iki şise su aldıktan sonra yeniden yo- la revan oluyoruz. Yolda gördüğümüz in- sanlann fizüc yapısı dikkatimizi çekiyor. Kiminin gözleri Moğollannki gibi bir çiz- İNANÇLARA KARIŞILMIYOR Laik bir ülke olma konusunda ka- rarlı bir tavır sergileyen Kerimov yönetimindeki Özbekistan'da inançla- ra kanşılmıyor. Ramazanda gençier arasında oruç tutan çok az. Türban ve tesüttüriü bir bayana rastiamak mümkün değil. Yaşlılar Ramazan ayın- da kutsal mekânlan ve türbeleri ziyaret ediyor. Yukandaki üç yaşlı Öz- bek, Imam Buhari türbesini gezdikten sonra bahcedeki bankta dinleniyor. bekliyorlarmış. Yol kenarlannda tek tük gördüğümüz akaryakıt ıstasyonlan 6O'lı yıllarda gördüğümüz, o zamanlar "benzm- Kk" denen istasyonlan andınyor. Bu istas- yonlarda mazotun litresi 250 sum'a satılır- ken köylüler 120 ila 150 sum arasında bir fıyattan venyorlar. Devlet, Sovyet döne- minden kalma bazı uygulamalan sürdürü- yor. Tanmı sübvanse etmek için köylülere belli bir miktarda yakıtı ücretsiz veriyor. Köylüler de birkaç saat tarlada çalıştık- tan sonra geri kalan mazotu evlerinde yaptırdıklan küçük tanklara doldurarak satıyorlar. Bizi Semerkant'a götüren minibüs, yol kenannatünemiş Öz- beklerin önünde du- ruyor ve şoförümüz sıkı birpazarlığa baş- lıyor. Sonuçtapazar- lıkta anlaştığımız köylü minibüsümü- ze atlayarak yakında görünen köye doğru gitmemizi istiyor. Köye vardığımızda bahçeli bir kerpiç evin önünde duruyo- ruz. Aracımıza ma- zot takviyesi yapılır- ken biz de tandırdan edilmiş gibi. Yapılann neredeyse hepsi ker- piçteninşaedilmiş. Evlerindarnlannda Gü- neydoğu'daki gibi prinç karyolalar, bahçe- lerde ise bir adet tandır, tezek yığınlan ve çıknklı kuyu görüyorsunuz. Bir de yol ke- narlanna çömelmiş sıra sıra köylüler. Yere çömelmiş bu köylülerin başlangıçta birye- re gitmek için araç beklediğini sanıyorduk. Meğer araçlara ucuz yakıt satniak için gelen taze ekmek ko- kusuna doğru ilerli- yoruz. Evin hanımı pişirdiği taze ekmeklerden ikram ediyor. Bahçenin bir köşesinde saman, yanı başuı- da da tezek yığınlan ve tandınyla bu Oz- bekevini, hanehalkını saklayarak birine gös- terseniz kesinlikte Anadolu'da bir köy evi- ne getirildiğini sanır. YARIN:ÖZBEKİSTAN'IN TARİHIESERLERİ TEKSTİL YATIRIMI İCİN CAZİP BİR ÜLKE T aşkent'te turistlerin uğrak yerlerinin başında Brodvvay Bulvan geliyor. Moskova'daki Arbat Sokağı'nı andıran bulvarda antikalar, Sovyet döneminden kalan madalya, silah, kep ve paralann dışında, kerevetler, ağaç oyma eşyalan, Özbek kumaş v e takkeleri satılırken ressamlar da isteyenin resimlennı çizmekle meşgul. Brodway'den sonra gezilebılecek ıkınci yer halk pazan. Pazara üstü kapalı kuyumcular çarşısından geçerek gınyoruz. Altın üreten ülkelerden biri olan Özbekistan'da altın işlemeciliği gelişmemiş. Kuyumculuk ürünlerini başka ülkelerden aldıklannı söylüyorlar. Çoğu da bizım Kapalıçarşı ürünü. Pazarda tezgâhlar her türden gıda ürünleriyle dolu. Ambalajlı kuru gıda ürünlerinin çoğunluğunu Türk markalan oluşturuyor. Açık satılan gıdalar ise yerli. Baharat çeşitleri bizdekine oranla hayli zenguı. Bu arada Özbek pilavı \ e dığer yöresel yemekler pazarda da satıhyor. Aç olanlar bir tabak yemek alarak hemen oradaki küçük masalardan binne kuruluyor. Otelde akşam yemeğınden sonra APEAS Yönetim Kurulu Başkanı Murat Cemil Taymaz ile gazeteciler arasuıda Özbekistan'ın Türk işadamlan açısından yatınma değer bir ülke olup olmadığı konusunda başlayan sohbet sahura kadar sürüyor.' Yüzde 51 hissesine sahip olduğu ve 12 milyon dolara mal ettığı Dedeman Otelı dışında, Cumhurbaşkanlığı yazlık konutu, Dışışleri Bakanlığı hızmet Özbekistan'da binası ve bu- kasaplar etleri açık üniversite havada sergiliyor. kampusunun restorasyonu ışlenni yapan Taymaz'ın şirketi APEAS yakında tekstil alanmda yatınm planlan yapıyor. TÜRK YATIRIMCILAR Özbekistan "da Türk yatınmcılar içinde Yüksel, Derrur ve Ekıncıler Grubu ile Yapı Üretim, Tekfen, Ekinciler, Bursel, Gama Endüstn, Koç-Ram ve Yazeks Dış Ticaret firmalan ılk akla gelenler. Türkiye, Özbekistan'daki yabancı işletmeler içinde sayı olarak 234 firma ile Rusya'dan sonra ikinci sırada bulunuyor. Tekstil yatınmlan açısrndan Özbekistan oldukça elvenşli koşullara sahip. Bir kere pamuk üretiminde 5. sırada yer alıyor. Pamuk ıhracatı açısından ise ikınci sırada bulunan özbekistan'da tanm ve hafif sanayi ürünlerinrn çoğunluğu da pamuk üretımıne dayanıyor. Bir yatınmcı için hammaddeden sonra gelen en yaşamsal gereksınım altyapı ve enerjidir. Altyapı yatınmlan Sovyet döneminde kalıcı bir şekilde gerçekleştinlen Özbekistan, zengın doğalgaz, petrol, kömür yataklanna sahip bır ülke. BuĞDAY VE ALTIN ÜRETİMİ Üretilen ham pamuğun yalnızca yüzde 20'si işlenebiliyor. Tekstil alanında yabancı ortaklı bazı yatınmlann yanında Semerkant'ta inşa edılen "Uzdaevoo" ısımli yabancı ortakh otomobil fabnkası üretime başlamış. Buğday xe altuı üretımınde de Özbekistan sayılı ülkeler arasında yer alıyor. Buğday ihtiyacınm yüzde 90'ını kendi kaynaklan ile karşılayan Özbekistan, altrn üretiminde Bağımsız Devletler Topluluğu'nu oluşturan ülkeler arasmda Rusya'dan sonra ikinci sırada yer alırken dünyada 7. büyük altrn üreticisı durumunda. Ülkede tanm sektöründe yapılan reformlar sonucunda, tanmda kullanılan alanlann yüzde 30'u özelleştirihniş, gen kalanı ise ailelere ve kolektif şirketlere kiralanmış. Diğer Orta Asya Türk cumhuriyetleri gibi Özbekistan da tıcari ılışkıleri açısından önemli ölçüde Rusya'ya bağlı. Dışandan borçlanma yoluyla finanse edilen ıthal ikamecı sanayileşme polıtikalan, Özbekistan'ı pamuk ve altın ihracatına daha bağımlı hale getırmiş durumda. Krizler nedeniyle bir ara enflasyonu üç haneli rakamlara ulaşan Özbekistan'da IMF tarafından uygulanan ıstikrar politikası sonucunda bu oran, yüzde 24Tere çekilebılmış.