Katalog

22 ŞUBAT 2004 PAZAR CUMHURİYET SAYFA DİZİ %MISIRŞeriatla laiklik arasında İpek CALIŞUVR-Oral ÇALIŞLAR NİL TUTKUNLARI... Dr. Neval El Saadavi ve eşi Şerif Heteta... ikisi de doktor, ikisi de yazar. Kahire'nin yoksul semtlerinden birinde Nil Nehri'ne bakan bir apartman dairesinde yaşıyorlar. Saadavi, Heteta ile yaptığı evlilikten duyduğu mutluluğu krtaplarına konu etti. Çift, 40 yıldır birlikte yaşıyoriar... Onlarla Kahire'deki evlerinde görüştük. Kitapları Türkiye'de de ses getiren Dr. Neval El Saadavi, "Havva'nın Örtülü Yüzü" adlı eserinde, "Kurtuluşa yönelttiği ilk adımında kadın kendine uyguladığı baskılardan kurtulmalıdır. Kendine yeni bir imge oluşturup kendi değer ve öneminin bilincine varmalıdır... Gerçek anlamıyla ilerleme siyasal, iktisadi, toplumsal, kültürel ve psikolojik bir devrim anlamına gelir. 'Devrim'den kadın ve erkek kitlelerinin yürüttüğü eylemi anlıyorum; birkaç iktidar sahibi erkekten oluşan azınlığın hareketini değil" diyor. Msır'ınyıknayaniki muhalifîDr. Neval El Saadavi ve eşi Şerif Heteta, iki yıl önce bir gazete haberi nedeniyle dini otorite tarafmdan boşanmaya mahkûm edilmişlerdi. Ünlü çift, "Boşanmıyoruz ve Mısır'ı terk etmiyoruz" diyor... N eval El Saadavi, 1931 yılında Kahıre yakınlannda bir köyde doğdu. 10 yaşındayken kendısınden çok yaşlı bir adamla evlendirilmek üzereyken onun üzerine kaynar çay döktü ve böylece ılk isyanı ıle kadenni değıştırdi. Kahıre ünıversıtesınde psıkiyatn okudu. Ve Mısır'ın Kamu Sağhğı Yönetıcisi oldu. Sağlık adı altında bir dergi çıkanyordu. Bir yandan da kadın ve cinsellik ve kadın sünneti ile ılgileniyor, bu konularda makaleİer yazıyordu. Saglık Bakanhğı'ndaki görevıne son verildi. Enver Sedatonu yazdığı bir makale yüzünden hapse attı. Ancak bir ay sonra bır suikastta öldürülünce Saadavi salıverildi. ONCE ROMANCI... Kötü diye tanımladığı iki evlilik yaptı. Üçüncü eşi Şerif Heteta ıle yaptığı evlilikten duyduğu mutluluğu kıtaplanna bıle yazdı. Saadavi hem roman hem de denemelenyle yurtdışında da tanınan bır yazar olarak öne çıktı. Kendisını tanımlarken önce romancı, sonra aktıvist, daha sonra da psıkiyatnm diyor. Şenf Heteta uzun yıllar Asya ve Afrika'da görev yaptı. Uluslararası Çalışma Örgütü'nde doktor olarak çalıştı. Çok sayıda roman ve deneme yazan. Neval El Saadavi 'nın kııaplannı Arapçadan Batı dillerine çeviren de çoğu kez o. Şerif Heteta geçmışte Komünist Partisi üyesı olduğunu söylüyor. Şimdı küreselleşme karşıtlanyla bırlikteymiş. O da geçmışte hapis yatmış. İKİSİ DE MUHALİF... Neval El Saadavi ve Şerif Heteta, Mısır'ın iki ünlü ismi. Üdsi de doktor, ikisi de yazar ve ikisi de muhalif. Kahire'nin Yabancılar Mahallesi olarak bilinen yoksul semtlerinden birinde Nil Nehri'ne bakan bır apartman dairesinde yaşıyoriar. Kendileriyle randevulaştıktan sonra kent merkezinden yaklaşık 45 dakikalık bir yolculuk sonunda verdikleri adrese ulaştık. Kapıdaki gençler bizi görür görmez onlan aradığımızı tahmin edip bize yardımcı oldular. Bize kapıyı Şerif Heteta açtı. Üzerinde hırkası, günlük kıyafetiyle evıne buyur ettı. Neval gehyor, dedi. Beş dakika ıçinde de kitaplanndan ve resimlerinden çok iyi tanıdığımız Neval El Saadavi yanımızdaydı. Balkonundan Nil'ı gören küçük salonlannda Neval El Saadavi'nın demlediği çayı içerken kendilerinden Mısır'dakı son durumu öğrenmeye çahştık. HÂLÂ EVLILER... Ilk sorumuz hâlâ evlisiniz değıl mi oldu... Ünlü kan koca iki yıl önce bır gazete haberi nedeniyle dını otorite tarafından boşanmaya mahkûm edilmişlerdi. Mısır'da çiftlerden bın dın dışı ilan edıldiğınde kansma ya da kocasına boşan diyebılen bir sıstem var. Muhalıflere uygulanan bu baskı daha önce de Profesör Nasr Ebu Zeydve kansına yöneltilmiş, Nasr Ebu Zeyd ve eşi Mısır'ı terk etmek zorunda kalmışlardı. .' ' *• -Hâlâbirtikte okluğunuza göre boşanma dayatmasında bulunanlar maksatlanna ulaşamamışlar— HETETA - 40 yıldır birlikte yaşıyoruz, bızım evlılığırmzde bır sorun yok. Ama, bizi boşanmaya zorladılar. Hac zamanıydı, Neval gazetelerden birine bir mülakat verdi. Daha çok kadınlara ve sosyal sorunlara ılışkındi konuşması. Hacla ilgılı sorular sormuşlardı. Hac ntüellennden söz ederken "Kara taş öpülüyor. Bu ritüel Islama aykoı. Çünkü Muhammed Peygamber taşa tapmamayız demiştT biçımındeydı yanıh. Ancak, burada sansasyonal gazetecılik de\Teye girdi. Haflalık bir gazete (Al mıdan) 6 Mart 2001 tanhlı bırincı sayfasını bu konuya ayırdı. Başlık da şöyleydı: Neval El Saadavi Hac'a karşı çıkıyor. Yayının ardından, bütün fundamentalıst gruplar ve müftü deklarasyonlar yayımlamaya başladı. 'BoŞANMIYORUZ* Neval"ın aleyhine bir kampanya açıldı. Kafası kesilmeli diyorlardı. Bır köktendınci hâkim de onu dın dışı ilan etti. Ve iyi bir Müslüman olarak bana onunla evli kalmamam bildirildi. Skandal böyle başladı. Bizi boşanmaya zorladılar ama çok büyük bır destek gördük. Davaya pek çok avukat gönüllü olarak geldi. Mısırlılara ek olarak, Tunuslu, Faslı. Lübnanlı, Italyan ve tabii Arap avukatlar... SAADAVİ - Boşanmıyoruz ve Mısır'ı terk etmiyoruz dedik. Zor durumda kaldılar. Daha önce de Nasr Ebu Zeyd'le kansına benzer bir şey yapmışlardı. Onlar ülkeden aynlmışlardı. Kısa süre önce döndüler. B İ T T İ 'Arap dünyası diktatörlüklerce yönetiliyor îsyan eden hapse atılıyor, dergisi kapatılıyor K a d ı n Kadın sünnetini erkek sömürgeci güçlerden, Amerika'dan ve George Bush'tan bağımsız olarak düşünmediğini söyleyen Saadavi nedenini şöyle açıklıyor: "Çünkü Amerika köktendincıliği yıllarca teşvik etti. Bu yüzden Amenka ıle kadın sünneti arasında doğrudan bır bağ vardır. Mısır'dakı sıvıl toplum kuruluşlan asla bu bağlan kurmazlar. Esas tehlike aradaki bağda yatmaktadır." İslami evlilik yasası geçerli... H ukuksistemininşerivelaikka- nşıkbicinHİeırvgulandığmıöğ- rendik Ceza hukukunda laik, medeni hukukta ise şeri hü- kümler geçerli imiş... Sebebi ? HETETA - Mısır'da dını hı- yerarşi geleneksel anlamda her zaman güçlü oldu. Ancak Mısır Ingiliz sö- mürgesi olduğu yülarda, burjuva kesim Batı'nın etkisi alûnda kaldı. Hukuk sis- temi ve yargı sistemi A\rupa, Ingilte- re ve özellikle Fransa'dan etkilendi. Esas olarak Fransız hukuk sistemini benimsemişiz. Ne var ki yeterli ölçü- de laik değildik. Kitle hareketi kişisel yasalarda ve aile yasasında değişıkli- ği zorlayacak ve gerçekleştirecek ka- dargüçlü değildi. Çünkü dinin esas et- kili olduğu alan buydu. Kadınlan ilgi- lendiren yasalar geleneksel biçimde kaldı. Bazı yönlerden modernleşirken bazı yönlerden geleneklere bağlı bir yapı korunmuş oldu. Gelenekler de ka- dın-erkek ilişkileri ve aile üzerinde et- kiliydi.. Sonunda bu çok acayip ikili sis- tem yürürlükte kaldı. Kişisel hayatı- mız dın adamlannın elinde, kamusal ha- yatımız ise laik sistemle yürüyor. -İslami yasalann değiştirihnesinden sözetmektehlikefi bir şey mi? Partamen- toda bu tür bir faaliyet yârütüldüğü oluyor mu? Daha laikbir hukuksistemi için çaba gösterinyor mu? SAADAVİ-Elbette... ArapKadınla- n Dayanışma Birlıği bunun ıçin çok uğ- raştı. Tabii çok ugraşıyoruz. En temel sloganlanmızdanbiri de laikevlenme yasası. Şu anda tslamı evlilik yasası geçerli. Polıgamı serbest. Benim kocam bır başka kadınla evlenebilir ve hiçbir neden olmadan beni boşayabılir. Ben- ce bu yasa çürümüşlüğün göstergesi. Çünkü bir erkeğin birden fazla kadın- la evlenmesını ahlaksız buluyorum. HETETA-Arap Kadınlan Dayanış- ma Birliği ve başka baskı gruplan bu evlilik yasasını değiştirmek için çok uğraştı. Ama bizim esas sorunumuz tslami köktendinciük. Bütün partiler, hatta meclisteki kadınlar bu meseleyi gündeme gerirmekten kaçrnıyor. Çün- kü hepsi yeniden seçilmek istiyor. Ki- şisel haklan düzenleyen yasalan bu yüzden değiştirmek için uğraşmıyor- lar. Hiçbirinin böyle bir cesareti yok. Bir parlamento üyesiyle tartışmamı ha- tırlıyorum. Şöyle diyordu: Ben bu yasalann de- ğişmesinden yanayım. Ama asla bunu kamuoyu önünde dillendiremem. Çün- kü, bu yasalar değişsin dediğim za- man, bir daha seçilemeyeceğimi bili- yorum. Bu meseleyi gündeme getir- diklerinde, ülkedeki genel atmosferle ters düşeceklerini ve oy yitirecekleri- ni düşünüyorlar. uzanMübarek'inönem- li bir kadm haklansavu- nucusu olduğunu söylü- yoriar. Ne divorsunuz™ SAADAVİ - (Kahka- halar atıyor...) Çok mo- dern, hatta post modern- dırler.. Cıhan Sedat ya da SuzanMû- barek... Çok da konuşurlar. Kadın meselelennden de konuşurlar. Ama asla hıçbir şeyı eleştirmezler. Kadı- nın kurruluşundan ve Amerikan ti- pi hayat tarzından, Dünya Banka- sı'ndan bol bol söz ederler. SlRA ERKEK SÜNNETİNDE - Sizi en çok kadın sünneti üzerine yazdıklannızla tarudık-. SAADAVİ - Ben kadın sünnetini gündeme getiren ılk Mısırh dokto- rum, Yanm vüzyıldır bu konuyu ya- zıyorum. Şımdılerde erkek sünneti- ni de yazmaya başladım. Kadın sün- netini 2 yıl önce yasakladılar. Hal- buki ben bu yüzden 1971 yılında işimı kaybetmiştım. Ama 35 yıl son- ra Sağlık Bakanlığı yasakladı. Be- delini biz ödedik. Mübarek şimdi konuşuyor. Kadın sünnetini ben er- kek sömürgeci güçlerden, Ameri- ka'dan ve George Bush'tan bağım- sız olarak düşünmüyorum. Çünkü Amerika köktendincıliği yıllarca teş- \ik ettı. Sovyetler Birliğı ile kavga etmek için. Yeşil Kuşak polıtikasını düşünün. Bu yüzden Amerika ile kadın sünneti arasında doğrudan bir bağ vardır. Usame bin Ladin'ı de Amerika yetiştirmiştir. Ancak Mı- sır'daki sivü toplum kuruluşlan Ame- rika ıle köktendincilik arasında bu bağlan katiyen kurmazlar. O zaman onlar sahtedir. Çünkü esas tehlike aradaki bağda yatmaktadır. HETETA - Onlar daha çok ken- dileri için eşıtlik anyorlar. Zengin- ler ıçın eşıtlik anyorlar. Kadınlann çalışma alanını genişletmek ve par- lamentoya daha çok kadın sokmak ıstiyorlar. Yanı orta sınıf kadını için eşitlık ıstiyorlar. Bu da kötü bir şey değil. Ama, aile içinde kadının er- kekle eşitliği için çaba harcamryor- lar. Bütün kadınlann eşitliğinı düşün- müyorlar. Kamusal yaşam içinde eşitlik aramıyorlar. Yani sınırh bir re- form peşındeler. - Yeni neslin durumu ne? SAADAVİ - Bugün meşru siyasi partilenn tamamı hükümet tarafın- dan yutulmuş durumdadır. Demok- rasi olmadığı ıçın... Bütün Arap dün- yası dıktatörlükler tarafından yöne- tiliyor. Bu yüzden polıtıka yapılamı- yor. Isyan eden hapse atılıyor, der- gisi kapatılıyor. Bır de NGO'lar var... Onlar da daha çok araştırma ışlevi- ni üsleniyor. Aile ıçi şiddet, kadın sün- neti gibi konulara eğılıyorlar. Ama politikadan söz edemıyorlar. Çünkü kapatılmak ıstemıyorlar. KöYE YÖNELİŞ... - Siz şimdi ne yapryorsunuz? SAADAVİ-Ben şımdı doğduğum köye yöneldım. Şehır yenne köyüm- den başlamaya karar verdım. Kö- yüm Kafr Tahla'ya yıllardrr ugraşıp çok büyük bir kütüphane kurdum. Bilgisayarlar, görsel ve işitsel sis- tem de yerleştiriyorum. Bir kültür merkezi yaprık. Bir tıyatro kurdum. Çocuklar ve genç lazlar için. Benim köyümde eğitim oranı zaten çok yük- sektu. Kahıre'ye bir saat uzaklıkta bir köy. Orada Neval el Saadavı'nin kadın ve erkek dostlan var. - Neden tutuklanmıştınız? SAADAVİ-Benı yazdığım birma- kale yüzünden hapsetikü.Tek birma- kale yüzünden. Ve bu makale, uygu- ladığı poütikalan bile eleştirmiyor- du, sadece onun politikalanndaki çelişkiyi, ekonomimizi nasıl tahrip ettiğini, zenginle fakir arasuıdaki açığı nasıl büyüttüğünü ve kökten- dinci hareketi nasıl cesaretlendirdi- ğını gözler önüne senyordu. - ABDnin Ortadoğu poBrikasını nasıl değerlendiriyorsunuz? HETETA - Bız Batı Asya, Kuzey Afrika gibi terimleri kullanmayı ter- cih ediyoruz. Ortadoğu demiyoruz. Buradaki ABD polıtikası çok çeliş- meli. Çifte standartlı bir siyaset iz- liyor. Üst srnıf kadmlann modern obnasını isriyorlar.