Katalog

SAYFA CUMHURİYET 16 ARALIK 2004 PERŞEMBE 14 J V U L J X LJ J \ kultur@cumhuriyet.com.tr Bir 'edebiyat çınarı' daha devrildi Kültür Servisi Uzun süredir hasta olan, yazın dünyasının ustası Şükran Kurdakul (77) dün sabah evinde yaşamını yitirdi. KurdakuFun cenazesi bugün Kızıltoprak Zühtüpaşa Camisi'nde kılınacak öğle namazından sonra Sahrayıcedit Mezarlığı'nda toprağa verilecek. Şükran Kurdakul, 23 Mart 1927'de Istanbul'da doğdu. Ilkokul öğreniminin ardından Izmir Karşıyaka Ortaokulu ve Lisesi'nde (şimdi Namık Kemal Lisesi) okudu. Ilk şiirlerini, çocuk denebilecek yaşlarda, 'Tomurcuk' (1943) ve 'Zevklerin ve Hülyaların Şürleri' (1944) başhklı kitaplannda yayımladı. Lise öğrencisiyken Türkiye Emekçi ve Köylü Partisi'nin Denizli örgütünü kurma girişiminden dolayı, TCK'nin 142. maddesine aykın eylemde bulunma savıylatutuklandı(Aralık 1946). Dört buçuk ay Denizlı Cezaevi 'nde kaldı ve beş aya mahkum edildi. Yargılanması sürerken Yargıtay'ın 'telgraf emri' üzerine (Mayıs 1947), Milli Eğitim Bakanlığı karanyla liseden çıkanldı. Bir süre belediye encümen kaleminde daktiloculuk yaptıktan sonra askere gitti (1948). Maraş'taki 'Sürgün Alayı'nda askerliğini tamamladıktan (1950) sonra tstanbul'a yerleşti. Bir süre Beşiktaş Noterliği'nde ve Ziraat Bankası Bahçekapı Şubesi'nde memurluk yaptı. Bir yandan da arkadaşlanyla birlikte on beş günde bir çıkan 'Yeryüzü' (15 Ekim 1951/15 Mart 1952) ve yine on beş günlük 'Beraber' (1 Eylül 1952/1 Ocak 1953)dergilerinıyayımladı. Şair, edebiyat tarihçisi, eylem adamı usta yazar Şükran Kurdakul bugün toprağa veriliyor aşamı yazmakla, yayımlamakla, savaşımla geçen Şükran Kurdakul htanbul 'da gözlerini açtığı dünyadan yine îstanbul 'da, soğuk bir aralık sabahı ayrıldı. Defalarca tutuklandı, hapis yattı, yargılandı, aklandı... Yelken dergisini yönetirken 60 kuşağından birçok gencin şiirlerini, yazılarını yayımladı. Ataç Kitabevi 'nde birçok değerli kitap ile Ataç ve Eylem dergilerini çıkardı. Şiir ve Değerli kltapları öykü kitaplarının yamsıra yayımlandı edebiyatımızın tarihini, Dava Yargıtay aşamasınyazar ve şairlerimizin dayken çıkan af yasası,,şairin sözlüğünü deyazdı. 1963 hapse girmesini engelledi. Kurdakul, 1969'danitibaren 1966 arasında Türkiye îşçi edebiyat alanındaki çalışmaPartisi 'nde etkin bir üye larına ağırlık verdi. Şiir ve öykü kitaplanrun yanı sıra, olarak çalıştı. Yine o 'Şairler ve Yazarlar Sözlüyıllardan hastalığının ğü' ile 'Çağdaş Türk Edebiyatı I II' adlı yapıtlannı ilerlemesine kadar yazar yayımladı. Bir yandan da yaörgütlerinde, PEN'de, TYS'dezar örgütlerinde yönetıci olaetkin görevler üstlendi; rak çalıştı. 196 l'de Türk Edebiyatçılar Birliği'nin yönebaşkanlık, başkan tim kuruluna seçilmiş; 1964 yardımcılığı yaptı. sonrasında iki dönem bu kuGazetemizin de yazarıydı. ruluşun genel sekreterliğini Komünist Partısı uyesı olduğu öne sürülerek tutuklandı (26Eylüll953).lkiyıllıktutukluluk dönemi 68 günü hücre hapsi' olmak üzereHarbıye Cezaevı'nde geçti. Mahkemenin verdiği ıki yıllık hapis cezası süresini tamamlayarak 26 Eylül 1955 'te serbest bırakıldı; Yargıtay'ın bozma kararının ardından bu davada da aklandı. 1956'da yayımlanan üçüncü şiir kitabı 'Giderayak' toplatıldı; 142. maddeye aykınlık savıyla mahkemeye verildi. Ancak dava, zamanaşımı süresi içinde açılmadığından, ılk duruşmada düştü. Kurdakul bu yıllarda (195660) Tan gazetesinde, Yeni Gazete'de ve Varüstlenmişti. 1977'de Türkiye Yazarlar Sendikası'nın yönetim kuruluna girdi ve ikinci başkanlığa getirildi. 12 Mart 1980 sonrasında açılan TYS davasında arkadaşlanyla birlikte yargılandı, aklandı. 1988'de PEN Yazarlar Derneğf nin kurucularkurulundayeraldı; 1989199 l'de ikinci başkanlık, 19911997 yıllannda başkanlığında bulundu. lık Yayınevi'nde düzeltmenlik yaparak geçimini sağladı. 1958'de 'Yelken' dergisini yönetmeye başladı ve bu görevi 1960'a kadar sürdürdü. 1957'de kitapçı dükkânı olarak kurulan Ataç Kitabevi'ni zamanla yayınevine dönüştürdü. Bu yayınevi adına 'Ataç' (1962) ve ' E y l e m ' (1964) dergilerini yayımladı. Bir yandan da 196369 arasında Türkiye îşçi Partisi'nde etkin bir üye olarak çalıştı; bir süre Balıkesir il başkanlığı yaptı. Kurdakul 1969'da yayımlanan 'Halk Orduları' adlı kitabıyla da TCK'nin 312. maddesine aykınlık gerekçesiyle yargılanıp mahkum edildi. YAPITLARI TOPLU ŞİİRLER 'Nice Kaygılardan Sonra', 'Acılar Dönemi', 'Bir Yürekten Bir Yaşamdan', 'Ökselerin Yöresinde', 'Ölümsüzlerle', 'thtiyar Yüzyıla'. ÖYKÜLER 'Tanığın Biri' (1970), 'Beyaz Yakaülar' (1972), 'Kurtuluştan Sonra' (1973), Onların Çocukları' (1974), 'Öyküler' (1989 dört kıtabından seçmeler) EPEBİYAT TARİHİ 'Çağdaş Türk Edebiyatı' (4 Cilt), 'Namık Kemal'(1977) ÇEŞİTLİ 'Içe Kapanış' (Baudelaire'den derlenmiş şiirler 1959), 'Toplum Için Şiirler' (Derleme Ömür Candaş'la 1966), 'Sosyalist Açıdan Türktş Yargılanıyor' (Derleme, Inceleme Şaban Yıldız'la 1976), 'Şairler ve Yazarlar Sözlüğü'(1971), 'Nâzım'ın Bilinmeyen Mektuplan' (1986), 'Nâzım'dan Armağan' (Derleme Kıymet Coşkun ve Öner Yağcı ile 1990), 'Şairce Düşünmek' (Edebiyat Yazıları 1990), 'Zindandaki Şair' (Tek KişilikOyun 1990) Şükran Kurdakul 'un yapıtlannın yeni baskılan Evrensel Basım Yayın'ca yapılmaktadır. Defalarca yargılandı 'Yeryüzü' dergisinin 1 Kasım 1951 günlü ıkınci sayısında yer alan 'Milli Kurtuluş Şarkısı' başlıkh şiiri nedeniyle, yine TCK'nin 142. maddesine aykınlık savıyla yargılanıp aklandıysa da çok geçmeden Türkiye 'Nevzat Üstün Şiir Ödülü' (Bir Yürekten Bir Yaşamdan'1983), Makedonya Yazarlar Birliği'nin 'Edebiyat Yasası Ödülü' (1999 şiire katkdan için), Filistin Yazarlar Birliği'nin Banş Ödülü. Şürleri, öyküleri, düzyazıları kadar Türk Edebiyatı Tarihi ve TİP Anıları da önemli yapıtlar Kültür adamı, edebiyatçı, devrimci HULKİ AKTUNÇ Onu bir ozan olarak tanıdım önce. Sonra öykücü. Ama daima (çıkardığı dergilen anımsayalım) bir EYLEM'ciydi. Yelken'i canlandırdı, Ataç'ı, sonra Eylem'i kotardı. Yayımladığı kitaplar, 1960 sonrasındaki sol uyanışa önemli katkı sağladı. Sendikamızdaki, PEN'deki etkinlikleri onu tanımlamaya yetmez. " Şairler ve Yazarlar Sözlüğü", eskilerin deyimiyle tam anlamda bir "kadirbilirlik" örneğidır; bu sözliik adeta "Durun bir dakika, an, duru sosyalizmin emekçilerini, yazın ve kültürümüzdeki köklü rengini es geçmeyelim" der gibidir. Bir ağabeyımi yitirmenin üzüntüsü içindeyim. Şükran Kurdakul, kültür adamı/edebıyatçı/eylemci'nin has örneği, asla unutulmayacaksınız. mız sağolsun! Hayatı boyunca kalemi, eylemi ve örgütçülüğü ile demokrasi ve sosyalızm için mücadele eden Şükran Kurdakul, bu uğurda işkenceler görmüş, tutuklanmış, hapisler yatmıştır. Türkiye îşçi Partisi'nde yürüttüğü aktif politikanın ardından uzun yıllar yazar örgütlerinde yöneticilik yapmıştır. O, polıtik savaşımcılığı, büyük şaırliği, edebiyat tarihçiliği ve yüksek insani erdemleriyle daima anılacaktır. Şükran Kurdakul'un yazılı mirasını okurlara ulaştırmak gibi kıvanç verici bir görev üstlenmiş olan bız Evrensel Basım Yayın çalışanlan, yazarımız, danışmanımız, ağabeyimiz Şükran Kurdakul'u kaybetmenin derin acısını yaşıyoruz. Toplumsal hayatımızın her yönden kuşatılmaya çalışıldığı, kültürel ortamın emperyalist ideolojinin büyük baskısı altında yozlaşmaya zorlandığı koşullarda Şükran Ağabey'in eserleri daha özel bir anlam kazanmaktadır. Bu gerici ortamın değiştirilmesi için mücadele edenler, Şükran Kurdakul'un eserlerinden güç ve esin alacaklardır. Anısı ve eserleri geleceğimize ışık olsun! Evrensel Basım Yayın Genel Yayın Yönetmeni dışında, bizim 40 yılı aşan bir ahbaplığımız vardı. Çok üzgünüm. oldu diyebilirim. Kuşkusuz çok üzüldüm. Gömütüne yıldızlar yağsın. AYDIN HATİPOĞLU için geçerli izlenimler. O hem kendi sesini buhnuş özgün bir şair olarak hem de Türkiye'nin bağımsızlığı için savaşıma girişmiş bir eylem adamı olarak anılacak. Yazar örgütlerindeki çalışmalan da unutulmayacak. SAMİ KARAÖREN Demek ki sevgili Şükran da bu dünyamızdan göçüp gitti. Ama o unutulamayacak kadar izler, arkadaşlıklar, dostluklar, yapıtlar bıraktı. Sıcak dostluğunu onu tanıyanlar çok iyi bilirler. lyi bir şairdi. Çok genç yaşta başladığı şiirini çeşitli biÇİm denemeleri içinde olgunluğa ulaştırdı. Onu şair olarak tanıdığım zaman yıl 1944'tü. Demek çok küçük yaşta şiire, yazına, kısaca sanata gönül vermiş bir kişiliği olduğu anlaşılıyor. Yapıtlan arasında 'Yazarlar Sözlüğü' halen elımızdekı kaynak kitaplardan bindir. Devrimcrydi. Atatürkçü düşünceyi, çağdaş gelişmelerle besleyenlerdendi. Siyasal yaşamı da denedi. Amacı Atatürk Türkiyesi'nin olduğu yerden ileriye gitmesi, çağın ilerisinde olmasıydı. Hırslı olmadığı için sadece hizmet düzeyinde kaldı. Çok mutlu bir evlilikle çok düzeyli yaşadı. Sıradan bir söz değil, gerçek söylüyorum: Kaybı büyük, yeri az doldurulacaklardan biridir. Sevgili arkadaşım ışıklar içinde yatsın. Ailesine yürekten başsağhğı diliyorum. ATAOL BEHRAMOĞLU Şükran Kurdakul'u yitirdiğimizi, az önce, ortak bir dostumuzun telefon haberiyle öğrendim. "Çok üzüldüm" sözü şu anda yeterince anlamlı olamayacak. Üzüntümü içimde kendı oluşumuna bırakarak şunu söylemek bana daha anlamlı görünüyor: Onu sonsuzluğa uğurluyoruz. Şükran Kurdakul gibi, seslerini insanlığın ortak sesi yapabılmiş; bu insanlığın daha mutlu, daha doğru. daha insanca bir yaşama kavuşabilmesi içm kendi kişisel yaşamlannda nice özveri ve acıyı göze alabilmiş kişiler, sonsuzlukta (ortak insanlık vicdanında) saygın bir yere sahip olmaya hak kazanmışlardır. Bunlar, 'Şükran Kurdakul' ıçin söyleyebileceklerim.' Yelken'de ilk şıırlenmden bırini yayımlamış, nice ilkgençlık bunalımlanmın tanığı olmuş; kırk yıla yaklaşan bir süreçte, özel yaşamda ve toplumsal savaşımda omuzdaş ve kardeş olduğumuz 'sevgili Şükran ağabey' için gözyaşlanmı ise kendıme saklıyorum. ARİF DAMAR Şükran Kurdakul'u yitirdiğimize inanamadım. daha doğrusu inanmak istemedim. Eşi Selma çok eskı arkadaşım. Onu aradım. Yazık kı onu yitirdiğimiz gerçekmiş. Kendisiyle yanm asırlık arkadaşlığımız var. tkimiz de 195152 TKP davasında suçlandık, yargılandık, "Yiğidin Kalesi İnkârdır". Şükran da ben de, bize dayatılan suçu yadsıdığımız için beraat ettik. Şükran'la daha sonralan 60'lı yıllarda TEB (Türkiye Edebiyatçılar Birliği) yönetim kurulunda birlikte çalıştık. Ünlü Babeuf davasında birlikte yargılandık. Ondan da beraat ettik. Şükran Kurdakul şiire başlamakla birlikte (Tomurcuk, 1943), 1946'da tutuklandı ve öğrenimini sürdüremedi. Şükran Kurdakul, bir koltuğun altma 2 karpuz değil birçok karpuz sığdırmış bir arkadaşımızdı. Yalnız şiirde yoğunlaşmadı. Sırasıyla Yelken, Ataç, Eylem dergilerini çıkardı. Ataç Kitabevı'ni açtı. İlhan Berk'in, Atillâ Ühan'ın, Tahsin Yücel'in kitaplannı çıkardı. Bir yandan da Türkiye îşçi Partisi'nde çok önemli yerlerde bulundu. Balıkesir il başkanhğını yaptı. Bu arada, Yazarlar Sözlüğü'nü hazırladı, büyük bir emek isteyen bir iş. 'Beyaz Yakalılar' diye bir hikâye kitabuıı da söylemek ıstenm. Bütün bu jığraşlar, şiirine yoğunlaşamamasına neden LEYLÂ ERBİL Şükran Kurdakul, neredeyse elli yıla varan edebiyat maceramın içinde bana en çok mutluluk veren birkaç dostumdan biridir. Devrimci, aydınlanmacı kişiliğiyle, dürüst, dengeli, temiz ahlakıyla Türk edebiyat ve siyaset dünyasında çok az rastladığım örnek alınacak bir bireydi. Şiirleriyle, dergiciliği, düzyazüan, edebiyat tarihi çahşmalanyla olduğu kadar son olarak kaleme aldığı TÎP tarihiyle ilgili anılan edebiyanmıza verilmiş eşsiz hizmetlerinden birkaçıdır. O bu hizmetleri kadar, tarafsız, çıkarsız öğretileriyle de çevresini donatabilmiş mutlu kişilerden biriydi. 200l'de bana sunulan bir onur belgesini, onun eünden almak onurunu taşıyorum. Yazık ki Türkiye'nin içine düştüğü genel çüriirae karşısında Şükran Kurdakul cevheri berikiler kadar topluma kazandınlamamıştır. Toprağına güneşler, yıldızlar, ateş böcekleri yağsın... Şükran Kurdakul 1960 kuşağınuı abisiydi. 'Yelken' dergisinin yöneticiliğini yaptığı sırada bizim kuşağın ilk şiirlerini yayımlayarak bizi bir araya getirmişti. Bugün bilinen Afşar Timuçin, Eray Canberk, Egemen Berköz gibi ve daha birçok ismi edebiyata kazandırmıştır. Aynca Türk Edebiyatçılar Birliği ve Türkiye îşçi Partisi yönetimlerinde aktif görev alarak toplumsal sorumlulugumı göstermiştir. Arkasından söylenecek çok şey var, bu acılı günde fazla bir şeyler söylemek zor geliyor. Biz abimizi yitirdik. SENNUR SEZER Hem Türk edebiyatı tarihine büyük emek vermiş hem de toplumcugerçekçi şiire önemli lirik bir damar katmış bir şairi yitirdik. Emperyalizme karşı kavga ve örgütlenme de kişiliğuün önemli bir yanıydı. Dilerim güvendiği gençler onun saflanmızda bıraktığı boşluğu doldururlar. ALPAY KABACALI Onu 'coşkunun ve inancın şairi ya da coşkunun ve direncin şairi' olarak nitelemiştim. Şükran Kurdakul portresini tanımlamak için onun şu özelüklerini de eklemeliyim: Önce sorumluluk bilinci... Ülkesine karşı, yaşadığı çağa karşı sorumluluk... Ve duygusal, coşkulu, sevecen kişiliği, coşkun kıvılcunlannı izleyicilerine aktaran konuşmacılık yeteneği, o yumuşak görünüşü ardındaİd inançlanndan ödün vermez sertliği, o sertlik içinde 'inatçı gibi görünse de' aklın mantığın gösterdiği yolda yürümekten hiçbir zaman kaçınmayışı... Bütün bunlar onun yan ömrünü kapsayan tanışıklığımızın, dostluğumuzun, uzun birlikte çalışma yıllanmızın izlenimleri. tnamyorum ki bunlar kişilik yapısı için, şairliğiyazarlığı için değil, bütün eyl^mleri ERAY CANBERK Bizım edebiyat dünyasına girişimizde çok büyük katkıları oldu. Özellikle 60 kuşağı için. Ozaman 1960'larda yayımlanan 'Yelken' dergisini yönetiyordu. Dergiyi hepimize açtı. Şiirlerimizi yayımladı. Sözgelişi Afşar Timuçin, Ataol Behramoğlu, Egemen Berköz, Aydm Haripoğlu ve şimdi şiir dünyamızda adı bilınen pek çok genç arkadaşa yer verdi, yol açtı. Bunun dışında siyasal etkinlikler sırasında yine bu konuda aydınlatıcı bilgiler vermişti bize. Ataç Kitapevı'ndeki yayınlanndan çıkardığı kitaplarla 1960'lann başında birçok dünya yazannı tanıttı, bunun dışında özel olarak da son dönemJerine kadar bize hep ağabeylik etmiştir. Onun HAYRİ ERDOĞAN Şiirimizin köşe taşlanndan, yazar, edebiyat tarihçisi Şükran Kurdakul'u kaybettik. Uzun süredir rahatsız olan Kurdakul, 14 Aralık Salı günü akşam saat 19.00'da yaşama gözlerini yumdu. Onun ölümü, edebiyat dünyamız için, demokrasi güçleri için büyijk bir kayıp. Başı