Katalog

26KASIM2004CUMA CUMHURİYET SAYFA DIZI Yavuz gemisinin onanm süreci; genç Cumhuriyetin Bahriye Bakanı'nın Yüce Divan'damahkûmiyetiyle sonlandı İlkbüyükyolsuzluköyküsü Yüce Divan'da yargılanan siyaset r Türey Köse - Ayşe Sayın4 • TBMM'de ilk Yüce Divan tartışmasından: İhsan Bey: Elinde inkılap bayrağı, cebinde banknot destesi taşıyanlardan değilim. lsmet İnönü: Yazık, muharebelerde topladığımız şerefleri kendisine emanet ettik. İhsan Bey: 'Ağır itham ile kalbim paralandı, Yüce Divan'a sevkimi istiyorum. İsmet İnönü:"Vatamn müdafaası, Cumhuriyetin kanunlan, şereflerimiz suikasta maruz kalmıştır. Büyük mahkemeden ibret bekleriz. Y avuz zırhlısı, kardeşi Midilli ıle 1918'de Ku- zey Ege'de Ingilızlerle tutuştuklan bir çar- pışma sırasında üç mayın yarası almış, zor- lukla dönmeye çalışırken Çanakkale Boğa- zı'ndaki bir sığlıkta karaya oturmuştu. Gemi- yı burada hareketsiz yakalayan îngıliz uçak- İan 270 sorti yapmışlar ve ıkı bomba isabet et- tırmışlerdi. Daha sonra sığlıktan kurtanlan ge- mi Istanbul'da Istınye koyuna bağlanmış ve mütarekeye kadar burada kalmıştı. Mayın ya- ralan nedenıyle hareket edemeyen geminın toplan, torpıdolan ve makmelen çalışır haldey- dı. Ancak bu haliyle savaşta görev yapması mümkün değildi. Yavuz gemisinin tamır sü- reci; genç Cumhuriyetin "Bahriye" bakanı- nın Yüce Divan'da mahkûmiyetiyle noktala- nan ilk büyük yolsuzluk öyküsünün yıllarca tar- tışılmasına yol açtı. Mustafa Kemal Atatürk. 21 Eylül 1925 te Bursa'ya gıderken Yavuz gemisıne uğramış ve donanma komutanına şöyle demişti: "BugemrvibüviikTürkminetinmihtiyacıol- duğu sağlam vekuvvetfi bir zırhhşekline soka- cağız. Bu kudret silah bakımından sizlere, dış potitika bakımından da biztere büyük bizmet- ler görecek ve gurur sağtayacakar." 'İNKILAPBAYRAĞI, BANKNOT DESTESİ' 1 Kasım 1927 tarihinde 3. lsmet inönü hü- kümeti istifa etti, aynı gün 4. İnönü hüküme- ti kuruldu. Bu hükümette thsan Bey yoktu. ls- met İnönü, konuyu Mustafa Kemal Atatürk'e de açtı ve konunun Meclis'e götürülmesi ka- ran verildi. lddıalar 24 Aralık 1927 tanhınde TBMM'ye taşındı. Başbakan îsmet İnönü, ağır bir dille suçladığı eski Bahriye Bakanı'nın Yü- ce Divan'a sevk edilmesi için Meclis soruştur- ması açılmasıru ıstedi. ihsan Bey, aynı gün Meclis'te yaptığı savunmada suçlamalara kar- şı çıkarken soruşturmayı "inkdabuı bir gere- ği" olarak değerlendiriyordu' "Rka ediyorum. Kanun icabatına göre tah- kikat vapumabdır. Vevapılacakur. SevgüiBde- Yavuz gemisi, Gölcük Üssü'nde yapılan bir törenle donanmadan aynlır. Fotoğrafta, Yavuz gemisi, Sarayburnu açıklannda halk tarafından heyecanla selamlanırken görülüyor. (1973) -£*r3ş*r- _E r'avuz gemisinin onanm süre- ci siyasetçiye pek "gurur" sağlayacak bir biçimdegeliş- medi 1924yılında Yavuz'un onanmı için bütçeye ödenek konurken; Nâzım Bey adlı bir işadamı iftaleye girebilmek için Alman Blohm und Voss şîrketinin temsilciliğini aldu Nâzım Bey, Trablusgarp'tan cephe arkadaşı Dr. Fikret Bey'e ortaklık teklif etti Bu ikiliye bir ay kadar sonra Os- maniyeMUletveküithsan Bey de katıldu İhsan Bey İstanbul htiklal Mahkemesi Reisli- ği'nden yeni dönmüştü. th- san Bey, yıllar sonra hakkın- da açılan davada bu ortaklı- ğın h'ıçbir zaman işlerlik ka- zanmadığınıöne sürdü. Bahriye Da- iresi, güven- lik nedeniyle Yavuz'un ta- mirinin yurtdı- şmdayapümasını is- temiyordu. Ancak bunun için önce Ya\<uz 'u taşıyabüecek ka- pasitede bir havuz gerekiyor- du. İlk aşamada geminin ta- mirişinden BahriyeDairesiso- rumluydu. Daha sonra Bah- riye Vekâleti kuruldu ve iş bu bakanlığa devredildi Bahriye Vekili de thsan Bey oldu. Ye- ni bir havuz yaptınlması ka- rarı alındı ve bu iş Flander şirketine verildi. İşinyasalsü- Yavuz havuz olayı nedir? resi içinde teklif vermeyen bufir- maya işin veril- mesi, ihalenin yapıltş biçimi birdizisavı bera- berinde getirdi. 1925 yılında sb'zleşme imzalandı, ancak yapım aşa- masında çeşitli sorunlar çık- tı, iş uzadı. 1926 yılı Aralık ayında havuz bitti, ancak bu kez de Yavuz 'un havuzlanma- sı sırasında kınldu Tamiri 7ay sürdü. TahkikatEncümenira- poruna göre, havu-Jama işi- niyapan Flander mühendisi yeterlideğildi, havuzyetersiz- di Yavuz 'un tamiri işi ise bir Fransız şirketine verildi An- cak bu süreçte de bir dizi sav ortaya atıldı, iş çıkmaza girdL Şirketin sözleşmesinde bazı değişiklikler yapıldı, ancak Bakanlar Kurulu bunlan ka- bul etmedu tsmet Paşa, değişikliklerin devletaleyhineolduğunu söy- ledu Kritik günlerdl Hükü- met bir hafta sonra istifa ede- cekti İsmet Paşa, bunun son Bakanlar Kurulu toplantısı olduğunu söylemişti Bahri- ye Vekâleti'nin kaldırdmasuun düşünüldüğü biliniyordu. th- san Bey, tüm bunlara karsın reddedüen değişikliklerin ko- runduğu sö'zleşmeyi 30 Ekim 1927 tarihinde im- zaladu rim. beni bildigi halde hakkımda bu tahkikatı yapüğından dolayı I ürkiye'de runçtan heyke- li rekz edilecek. diküecek, Türkiye'nin en bü- yük hükümet adamıdır. Bu hadiseyi Türki- ye'nin düşmanı oian dahfldeki ve haricteki ha- inlergörsünler deTürkiye'nin variyeti, adam- lannın ahlakı nedir anlasınlar, korksunlar!" Tahkikat Encümeni raporu 26 Ocak 1928 ta- rihinde TBMM'de görüşüldü. thsan Bey, "ma- sum veya mücrim (suçlu) olup olmadjğmuı cumhuriyet adli\esinden sadir olacak (çıka- cak) bir kararla halkdilmesini" ıstıyordu: "Evet, DivanıÂti'den (Yüce Divan)sadirola- cak karardır ki, bendenizin hü\ijetime indiri- len bu irtikâp (ruşvet) damgasunn hak ve adle mukarin (ulaşmış,yaklaşnuş) olup ohnadığını tespit edecektir. („) Evet arkadaşlar, bunlann birbirterine isnat ettikleri zahirî sebepkr bazen o kadar dalga- lanır. O kadar bulanır kt buna sö\1eyen dahi inanmay^ başlar. Ben Yavuz ve havuzun ihale- sinden irtikâp ile defjl, Ya% uz'un toplanm ça- bp satmış olmakla itham edilmiş oba\ dım bi- lebuna siz de, bende inanacaküm.Kendini an- ladığı bir günden beri inkılap ve ihtüâl müca- deleleri içinde ömrünü geçirmiş olan thsan. en namuskâr bir hükümet olan Cumhum et ka- binesinde hırsıztalda itham edilmemeii idL" İhsan Bey "elinde inkılap bayrağu cebinde banknot destesi taşı>anlardan ohnadığını'' sa- vunurken "senede 20 bin Bray-a yakın para al- dığını, hayannda sefahat namına bir şey yap- rruş bir adam olmadığını** da ekliyordu. İhsan Bey, sözlerinı şöyle noktalıyordu: "Ağır bir itham ile kalbim paralandı, bun- dan da çok müteessirim. Mectisi Atinizden Di- \~ana sevkimi samimhetfc istiyorum. Çunkü okya>indan çıknuşûr. Benim tebrhe-izimıne- tim (zimmerinde hükümet parası olmadıgınıispatetmek)ancakCum- huriyethâkirnferinin karan 3e mürn- kündür. Meşhuru âlenı olan Türk hâkimkrinin adaletinden hiçendi- şe etmryorum. Türk hâkiminin ir- fan ve iman De meşbu (dolu) olan vicdanlan benim masumiyetimı?] ilân etmekte bir an tereddüt et- mez<-.) .\rtıkgönderiniz arkadaş- lar.hiçdüşünmeden,tereddütetme- den, gönderiniz, vkdanlarmtz mü- teezriohnadangönderiniz. Çunkü son bir nişaneisadakat (sadakat ia. belhüsi) olmak üzere bunu sizden ben istiyorum.'' Yarın: MGK'den Yüce Divan'a sevk dönemi İSMET PAŞA: İBRET BEKLİYORUZ Başbakan lsmet İnönü, kür- süye çıktığında İhsan Bey'in savunmalanndan hiç eüalenmediğini ortaya koyan sert bir konuşma yaptı: "EfendUerim; BüyükMB- letMecBsiencümenintevcih ettiği irtikâp zannı, kanaati hakkm hedefıne matuftur, za- rariar büyüktür. Devteün bü- yük zararlanndan maada şah- senserefkrimiztaarruzaducar(ug- ramtş)olmustur. Kendikrinibu va- ziyetedüşürenlerinhaletiruhrvele- ric^mesDeÖeriniaramak içinbençok çalı^tım tstidatianru bir dereceye kadar zabidardaki harbi umu- mi hikâyderinden öğrendim. Fakatcüretlerininsebebinian- layamadHn.\ardığınırıetice;bu adamlar, bö\le Meclis huzu- runda hesap sorulacağma, K- vamÂiteşkiohınacağına,oMm karşıanda muhafceme edüece- ğjne hikat etmemişierdir. Teşld- laü Esasiye'ye inanmamışlardır. \akti\1e bizim çocukhığumuzda bu- hınan mürtekipler (kötü, yakı^k- az işyapan, rüşvet alan). nasd sayei şab*neye(hükumdarkoruması)Uticaeder- ler idi ise, zamanın mürtekipleri de inlri- lap bitmedi 1 teranesini siper vapnnş. Vah vab.(AIkışlar) Trynet aynı, hareket aymdır. Her Od hal- ismet İnönü. de de gördüğümüz >icdanı sıda- mayan mürtekipkrin başlanm yemtorbasuıa sokup. kaba te-. zahürattabulunmalandır. Di- vanı ÂH'nin karşjsına gide- cegiz. Vatamn müdafaası, Cumhuriyetinkanunlan.şe- reflerimiz suikaste maruz kalmıştır. Büyük mahkeme- den shanet, müdafaa isteye- ceğiz. Hükümeüerinden ada- let, ibret bekleriz. (Alkışlar) n Daha sonra yapılan oylamada Üısan Bey'in Yüce Divan'a sev- kine karar verildi. Dokunubnaz- hğı kaldınldı ve tutuklandı. tki buçuk ay kadar süren mahke- mede pek çok tanık dinlen- di, yeni deliller toplandı ve davanın kapsamı genişleti- lerekyolsuzluga adı kanşan çok sayıda kişi tutuklandı. Türkiye Cumhunyeti'nın Yüce Divan'da görülen bu ilkdavası 16Nisan 1928'te sonuçlandı. Mahkeme, îhsan Bey'in, "Flander'in havuz me- selesinde vazife-i memuriyyetini . n ^ suiistimal etmiş olduğuna ve Yavuz ınsan Bey. mesgiesiude ı^^ kanşormak sure- tiyle hükâba ve rüşvete teşebbüs eytemek- ten esbab-ı muşeddide (şiddetlendirici se- bepkr)flemücrimi\-Netine(suçluluğuna)" karar vererek kendisini iki yıl ağır hapıs ve memuriyetten men cezasına çarptırdı. CEZA ALANLAR, AKLANANLAR İ hsan Bey (Eryavuz): Yavuz gemisinin onanmmdakı yolsuzluk nederuyle Yüce Dıvan'a göndenldi. 2 yıl hapse ve 2 yıl rütbe ve memuriyetten mahkûmiyetine karar verildi. li Cenani Bey: Eski Ticaret Bakanı Cenani Bey, un ve zahire fıyatlanrun yükselmesini önlemek için bakanlığırun emnne venlen 500 bin liranın harcanmasmda yolsuzluk yaptığı savı ile yargılandı. Yüce Divan, 14 Mayıs 1928 tarihinde 1 ay hapıs ve 170 bin lirayı tazmin etme cezasına çarptınldı. Mahmut Muhtar Paşa (Katırcıoğlu): Eski Deniz Bakanı Mahmut Muhtar Paşa Ingiltere'de Times Iron Works fabrikalanna kefaletsız ödenen 20 bin Îngıliz Sterlini'nden dolayı Yüce Divan'a gönderildi. Şirkete ödenen 22 bin Türk altınının yuzde 5 iskonto edilerek tahsiline karar verildi. Karar, 3 Kasım 1929 tarihinde verildi. Suat Hayri Ürgüplü: Eski Gümrük ve Tekel Bakam Suat Hayri Ürgüplü, çeşitli yolsuzluk savlan nedeniye Yüce Divan'a gönderildi. 5 Ekım 1948 tarihinde verilen kararla aklandı. Mehmet Baydur: Eski Ticaret Bakam Baydur, 52 bin 500 ton arparun Transeksport Ortaklığı aracıhğıyla tngiliz Bunge firmasına satıknası sürecındeki savlar nedeniyle yargılandı. 1965 yılrnda beraatına karar verildi. Hilmi Işgüzar: Eski Sosyal Güvenlik Bakanı Hilmı tşgüzar, kayırma, üsulsüzlük, yolsuzluk, nüfuz ticareti, görevi suiistimal savlanyla SSK ve Bağ-Kur'u zarara uğrattığı gerekçesiyle yargılandı. 1982 yılında, rüşvet almak ve görevüıi kötüye kullanmak suçundan 9 yıl 8 ay hapis ve 5 milyon 251 bin lira para cezasına çarptınldı. Tuncay Mataracı: Eski Gümrük ve Tekel Bakam Mataracı, Miüi Güvenlik Konseyı'nin istemı üzerine üsulsüzlük, yolsuzluk, görevi suiistimal, çıkar sağlama savlanyla yargılandı. 1982 yılında sonuçlanan yargılamasında 36 yıl hapıs ve 787 mityon lira para cezasına çarptınldı. O e r a f e t t i n Elçi: Eski Bayındırlık ^^Bakam Elçı, görevi kötüye kullanma ve çıkar sağlama yoluyla Hazine'yi zarara uğrattığı savıyla Milli Güvenlik Konseyi tarafından Yüce Dıvan'a gönderildi. 1983 yılmda verilen kararla 2 yıl 4 ay hapse mahkûm edildi. Selahattin Kılıç: Milli Güvenlik Konseyi. eski Bayındırhk ve Enerji Tabii Kaynaklar Bakam Kılıç'ı, görevini kötüye kullanarak Hazine'yi zarara uğrattığı savıyla Yüce Divan'a gönderdi. 1983 yılmda verilen kararla beraat etti. Ismail Özdağlar. Özdağlar, riişvet savlan sonunda Yüce Divan'a gönderildi. Görevi kötüye kullanmak suçundan 2 yıl hapis ve 30 bın lira ağır para cezası ve 2 yıl memuriyetten yoksun bırakılma cezasına çarptınldı. Sefa Giray-Cengtz Altınkaya: Eski Baymdırlık bakanlan Giray ve Altınkaya, otoyol ıhaleleri nedeniyle Yüce Divan'da yargılandı ve beraat etti. SUAT HAYRİ ÜRCÜPLÜ Yüce Divan'dan başbakankğa uzananyol E ski başbakanlardan Suat Hayri Ürgüplü'nün adı yıllarca "Yüce Divan'dan, yargıdan, soruşturmadan kaçan" siyasetçilere örnek gösterildi. TBMM Genel Kurulu'nda 20 Şubat 2003 ' tarihinde vergı affı görüşülürken kürsüye çıkan CHP Grup Başkanvekili Kemal Anadol, Ürgüplü'yü şu sözlerle andı: "Şükrü Saracoğlu hükümetinin Gümrük ve Tekel Bakanı Suat Hayri Ürgüplü, bakanhğuıda kabve yolsuzluğu okluğu yolunda dedikodular çıkmca bir davTanışta buhınur; der ki: Adımın da kanşrjğı kah\« yobuzluğu> İa ilgih. bakanhğımda bir komisyon kunümuştur. Bu tefriş heyetinin selametle çauşabümesi için, benim, bu bakanhk kottuğundan aynfanam gerekir; aksi halde, komisyünu etkilerim, sağhkh bir karar ohışmaz. O nedenk, siyasi ahlak gereğı, bakanhktan istifa ediyorum. Daha sonra, Suat Hayri Ürgüplü Yüce Divan'da yargılanır, aklann* ve pobtikyaşaınma,çok daha sonra, l%3te kurulan hükümetin başbakam olarak devam eder. Bu olay, bize,l%p'hyıDarda, Ankara Ünrversitesi Hukuk Fakültesi'nde, idare hukuku dersinde okutuhnuştu." 'ŞüPHE ALTINDA YAŞIYORUM' Suat Hayri Ürgüplü, yolsuzluk savlannm yayguılaşması üzerine , 12 Kasım 1946 tanhinde bakanlıktan istifa etti. Beşkişilik komisyon raporunda İstanbul Tekel Genel Müdürlüğü Kibrit ve Çakmak Tekel Geçici Işletmesi'nde, yardımcı kola, Irak'a bira ihracı, dinamit, TEKEL hastanesi, tutkal, Yunanistan'a satılacak kibrit, lyidere kereste fabrikası alırru, tomruk ve kahve konulanndaki çeşitli savlarla ilgili olarak Ürgüplü hakkında soruştunna komisyonu kurulması isteniyordu. O günlerde "aylardır şüphe altmda, ıstırap altmda yaşadtğnu" kaydeden Ürgüplü, "kklialara yanrt vennekten kaçmadığuiL aranmasa bile, ölünceye kadar hesap verme peşinde olacağmı" söylüyordu. SAVUNMA Soruşturma komisyonuna gönderdiği savunmada, anayasa çiğnenerek kendisi hakkında bir soruşturma açıldığını ve kendisine hiçbir bilgi verilmediğini kaydeden Ürgüplü, milletvekili arkadaşlanna şöyle sesleniyordu: "En mühim dileğim: Milletin şüphesi altmda ya^yorum. Allah herkesi bu ağır durumdan korusun, metinim, hiç korkum yok, vkdanıma hesabımı verdikten sonra endişe taşuTuyorum. lnsanlann ryOerinin kötülerinden çok okluğu kanaatini taşuim." Ürgüplü'nün savunmasınm okunmasının ardından, 15 Kasım 1946 tarihinde yapılan oylamada, Ürgüplü hakkındaki komisyon raporu kabul edildi. Yüce Divan'daki yargılama 5 Ekim 1948 tarihinde sonuçlandı ve Ürgüplü aklandı. Aradan yıllar geçti. Takvimler, 20 Şubat 1965'i gösterdiğinde, Suat Hayri Ürgüplü, Türkiye" Cumhuriyeti'nin 29. hükümetinin başbakam olarak göreve başladı. •}