Katalog

24 KASIM 2004 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYF INCELEME Yöneticiler tarafından beslenen fanatiklerin eğitim düzeyi düşük, futbol dışında ilgi alanlan yok Tribündeki kanayan yaraZİYAKORUÇ /PERİCANBAYAR fEVZULLAHARSLAN (*) S por günümüzün değişen toplumJannın oldukça önemli fenomenlerinden birisidir. Futbol sahalan. aynı zamanda pek çok şiddet olayının da arenası şeklini almıştır. Türkiye'de geniş kapsamJı ve kuramsal temelli futbol ve şiddet konusunu ele alan çalışma sayısı yetersizdir. Ankara Üniversıtesi 'nden A.G. Kayaoğlu'nun (2000J yaptı|ı çahşmada Bursaspor taraftarlanndan şiddete kanşanlann, takunla özdeşleşme ve maçoluk yönünde tepkilennın olduğu belırtılmiştir. Bu çalışma dışında kalan çalışmalar, kuramsal temelden uzak ya da derinliği olmayan çalışmalardır. Bu araştırmanın amacı; Türkiye'de futbol holiganı olarak adlandıniabilecek olan grup üyelerinin sosyal kimliklerini saptamak ve bir sosyal profil çıkartmaktır. Tartışma ve sonuf Yapılan araştırmada özellikle polis kuvvetleri tarafindan stada girmeleri yasaklanan fişlenmiş bireyJerle çalışılmıştır. Emniyet Genel Müdürlüğü'nce stada girmesi yasaklanan seyircilenn hepsi erkek taraftarlardan oluşmaktadır. Bu bağlamda ele alınan kitlenin özelliklerinin ne denli benzerlik gösterdiği, bir altkültür oluşturup oluşturmadığı kontrol edilmeye çalışılmıştır. Araşürma kapsamında yer alan grubun yaş ortalaması 24.29 olarak bulunmuştur. Holigan seyircilerin yaş aralığı yüzde 50.68 20-29 yaş aralığında görünmektedir. Bu bulgu Kayaoğlu'nun (2000) bulgulan ile benzerlik göstermektedir. Kayaoğlu da çalıştığı Bursaspor taraftarlannın yaşlamı 24.49 - 8.54 olarak rapor etmiştir. Yaşamını sağlama biçimiyle ilişkilendirildiğinde de yaklaşık holigan seyircilerin yüzde 74.57'sinin işsiz ya da günübirlik işlerle uğraştığı görüJmektedir. Araştırmanın demografık özellilder bölümünde yer alan eğıtım düzeyine dişkin bulgulara bakıldığında, ağırlıklı olarak ortaokuJ ve lise mezunlannın bulunmasına karşın üniversite mezunlan ve ilkoku] mezunlannın da yer aldığı görülmektedir. Bu bulguda grubun heterojen bir dağılım gösterdiğini belirtmektedir. Kayaoğlu'nun (2000), çalışmasında da benzeri bulguJar gözlenmektedir. Holigan seyircilerin yüzde 61.27'si ilkokul ve ortaokul (5-8 yıl eğitim) mezunu, yüzde 27.24'ü lise mezunuyken (11 yıl eğitim) üniversite mezunu olarak görünen seyirci oranı sadece yüzde 11.17'dir. Aynca ilkokul ve ortaokul mezunu olan seyircilerin akademik olarak başansız olduklan, kendileri tarafından belirtilmiştir. Nüfusa kayıtlı olunan il açısından çalışmaya bakıldığında araştırma grubunun önemli bir bölümünün bulunduğu kentin nüfusuna kayıtlı olmadıgı görülmektedir. Alkol kullanımı futbol karşılaşmalannda seyircilerin çok sık başvurduldan bir yöntem olarak gözlenmektedir. Türkiye'de de holigan taraftarlardan haftada en az bir gün alkol kullananlann oranının yüzde 94.87 olduğu görünmektedir. Bu holigan seyircilerden de futbol maçına alkolü gjdenlerin oranı yüzde 87.61 'dir. Futbol dışındaki sporlara llgl yok Taraftarların futbol dışında diğer sporlarla ilgisini sorgulayan sorulara verilen cevaplar, araştırma grubunun futbol maçı dışında stada gitmeme ve diğer spor karşılaşmalannı izlememe eğilimlerinin olduğunu göstermektedir. Bu tutum futbol taraftarlannın kendi altkültürleri içinde sıkışnJdan ve futbol dışında çıkış bulamadıklan şeklinde yorumlanabilir. Bu bulguyu destekleyen diger önemJi bir öğe de taraftarların alkol kullanımJandır. Futbol maçı ve alkolün genel olarak eğlence aracı olması, taraftarların dar. kendı içlerine sıtaşmış bir yapılan olduğunu göstermektedir. Araştırma grubunun dörtte üçü maçlan izlemeye giderken ya da dış sahalardaki maçlara giderken harcamalannın kulüp ya da arkadaşlannca karşılandığını ifade etmişlerdir. Holigan seyircilerin yüzde 74.75'i işsiz ya da günübirlik işlerde çalıştığı dikkate alındığında maçlara ya da deplasmana gidebilmek için başkalanndan yardım almaya gereksinimi olacaknr. Çalışmayan holiganJann masraflannın ortaklaşa ya da kulüplerce karşılanmakta olduğu söylenebilir. Türkiye'de futbol kulüplerinın belli taraftar gruplannı lesteklediğine ilişkin bir kısım spekülatif ıçıkJamalann olduğu da bilinmektedir. * ) Yrd Doç. Dr ZiyaKoruç - Hacettepe Ünı. Spor Mımleri ve Teknoloji Yüksekohılu 'rd Doç. Dr. Perican Bayar - Ankara Cni. Beden 'ğıtımı ve Spor Yüksekokulu, 'ıl Uzm. Feyzullah Arslan - Gaziantep II Emniyet (udürü İnönü Stacb'nda Cihat Aktaş'ın ökiürülmesiyJe stadvumJarda yaşanan oiaylar ve buna neden oian etkenler tekrar gündeme geldi Önce alkol alıyorlar maçabedava giriyorlar Istanbul Izmir Ankara Toplam Kullanırım 298 203 "•"i2i' 622 % 73.40 70.32 59.61 69.42 MİYrîr ' rUJVJI . rALjJJsJjJjJJsJ 7fjî Arasıra 63** 56 44 163 Vo ""Î5L5İT 19.51 21.67 18.19 Kullanmam 45 28 38 111 % 11.01 ' 9.76 18.72 12.39 v f i S Alkof Kullanma Hergün 2-3 Günde 4-5 Günde Haftada Bir AraSıra Kullanmam 107 196 343 204 [ 4 3 3 11.94 21.87 38.30 22.76 4.80 0.035 Istanbul Izmir Ankara Toplam ^ı^ mm ^ " ^ , ~V*r/, ^ Kendim 104 61 76 241 % 25.8 21.25 36.89 26.89 PSÜ? JJI'JJJİJJB llhlûı Arkadaşianm 171 74 48 293 % 42.43 25.78 23.3 32.7 U f iJ/Jv Kulüp 128 152 82 362 % 31.76 52.96 39.81 40.4 i<ns: jiki'Mjmfa'/J' Kertdim Istanbul fzmir Ankara Toplam 51 43 48 142 12.65 14.98 23.3 15.85 Arkadaşianm 149 49 31 229 39.97 17.07 15.04 25.58 Kulüp 203 195 127 525 50.38 67.9 61.65 58.59 A raştırma; Türkiye'de futbol fanatiği olarak adlandınlabilecek bir grup taraftann sosyal kimlikJerini saptamak amacıyla yapılmıştır. Bu nedenle Emniyet Genel Müdürlügü'nce Mayıs 2000 tarihine kadar futbol maçlannda taşkmlık yapan (holigan) seyirciden 896'sına ulaşılmış ve karşılıklı görüşme tekniğiyle beş alt boyutta (demografik özellikier, Zevk aluıan boş zaman etkinJüderi, maçlara giriş ve dış saha maçlanna gıdiş bedellerinin karşılanması, diğer takım taraftarma önem verme, takımla özdeşleşme) 21 soru yöneltilerek elde edilmiştir. Bulgular yüzdelikler şeklinde sunuknuştur. Genel müdürlük kayıtlanndaki 1253 holigan seyirciden 1021 tanesi Ankara, Istanbul ve Izmir'de ikamet etmektedir. Sonuç olarak Türkiye'de futbol taraftan olan ve futbol statlanna girmeleri yasaklanan bu grubun geniş bir sosyal sınıf içinden geldiği, eğitim düzeylerinin aynlık gösterdiği, maçlardan önce alkol kullandığı, maço davranışlar sergilediği, futbol dışında eğlence araçlan bulunmadığı, diğer takun taraftarlanna önem vermediği, takımlanyla ve takımdaşlanyla fazlaca özdeşleştikleri ve böylece bir altkültür oluşturduğu belirlenmiştir. Ulaşrlabifen ve Kayıtfarda Yer Ai Veriler Kapsamında Araştıniiİ Grubunun Yaşammı Nasıl Saİ-d'.Jj'JJJj-J Iş alanı BoşGezer Işçi Esnaf Çırağı Öğrenci Şöför Esnaf Otoparkçı Memur Pazarcı Toplam 103 276 222 200 , 65 ~ ~ 60 41 33 27 1027 ( 10.03 26.87 21.61 19.47 6.33 5.84 3.99 3.21 2.63 100 İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Toplam 118 431 244 100 896 •31 1?.i7 48.10 • 27.24 11.17 100 Taşkmlık Yapa gğeyircİhin Yas Dağfli|nP Y ^ teatoğı^— 1 ^ 10-19 L ^ t ^ S 20-29 C% *>*> m4QveüzeriHM** Toplam 628 232 31 1239 % 28 50.68 18.72 2.5 100 istBnbui •znnr Ankara Toplam SIDayanamam 382 263 184 829 %94.48 91.63 89.32 92.5 Sessîz Kalınm "~2Î* 24 22 67 % 5.21 8.36 10.7 7.5 r*LJ (:nWÎ-v Ut fukiuüanf Evet Istanbul izmir Ankara Toplam 36.7 40.76 40.39 38.84 uiüiinn fuzı Hayır % 257 63.3 17O2~ 59.23 121 59.61 548" 61.16 Seylrcllerfn yarattığı sorunlar Dinselbiçimde önemlidoyum kaynağı: Futbol • Lang'in 1969'dayaptığı araştırmada 3 madde öne çıkanldı. Bunlar, futbol kuJüpleri ile polis güçleri arasında azami işbirliği yapılması, herkes tarafından hakem kararlannın mutlak onaylanması, maçlarda tüm seyircinin ayakta kalmayacak şekilde oturabileceği yerin sağlanmasıdır. G ünümüzde futbol, oluşturduğunu belirtmiştir. evrensel biryapı ka- Savaş sonrası aJtkültürlerge- zanarak modern rek sayı gerekse de yapısal evrensel biryapı ka- zanarak modern toplum içinde, geçmişteki yapısını değiştirerek, kitle- lerinpeşinden koştuğu popü- ler bir eğlence aracı oünaya başlamıştır. Bu şekli ile ın- sanlann nerede ıse dınsel bi- çımde bağlandıklan önemli bir doyum kaynağı şekline dönüşmüştür(Klose, 1993). Spor sahalannda seyircinin yarattığı sorunJann incelen- mesinde bir kısım önemli yaklaşımların bulunduğu gözlenmektedir. Bunlann ilki aynı zaman- da da futbol ve şiddet konu- sunda, yapılan iJk çalışma olarak da ele ahnan daha çok psikiyatrik nitelikli bir çalış- ma olarak kabul edilen Har- rington'ın (1968) çaJışması- dır. Ilk kez bu araştırmada seyirci şiddetinin ve saldır- ganlığının yeni bir sosyal fe- nomen olarak ele alındığı gözlenmektedir. Bu çahşma- ya yöneltilen eleştirüernede- niyle biraz daha devlet des- tekli birçalışma olan Lang'in (1969) çalışması gerçekleş- miştir. Lang, îngiliz Futbol Federasyonu, Iskoç Futbol Federasyonu ve polislerini de kattığı yeni bir araştırma yapmıştır. Bu çalışmaya aka- demisyenler, sosyologlar ve psikiyatrlar alınmamıştır. Araştırma 23 madde de top- lanan sonuçlar ortaya koy- muşsa da bunlann sadece 3 tanesi öne çıkanlarak özel- likle vurgulanmıştır, a) fut- bol kulüpleri ile polis güçle- ri arasında azami ışbirliği, b) herkes tarafından hakem ka- rarlannın mutlak onaylan- ması, c) maçlarda tüm seyir- cinin ayakta kalmayacak şe- kilde oturabileceği sağlan- ması. Bu çalışma, o güne de- ğin tam belirlenememiş ve açıklanamamış olan sorunla- nn çözümü için ilk kez açık öneriler getirilmiştir. Harrington ve Lang'in ça- hşmalan alternatifkuramsal perspektiflerle ele alınan ye- ni araştırmalara gereksinim olduğunu ortaya koymuştur. Bunun sonucu olarak İay- Iorfl971), futbol holigank- mi konusunda farklı bir ba- kış açısıyla yerel kulüpleri ve çalışan sınıfîn değişen rol- lerini ele alan yeni bir görü- şü ortaya atmıştır. Taylor'a göre seyirciler tarafından ya- şanan yabancılaşma duygu- su sporcuJardan daha şiddet- lidir. Böylece, yeni sonradan görme bu zenginlerin oyun üzerinde kontrol kurmaya çalışması nedeniyle, gele- neksel çalışan sınıfin değer ve özelliğini reddetmesi so- nucunda, futbol maçlannda şiddetpatlamıştır. Taylor'un bu çöziimJemesi spekülatif olarak halen kabul görmek- tedir(Dunning, 1995). Diğer birönemli yaklaşım biçimi altkültür açıJdamala- ndır. Clarke(1978)ilkkez genç çalışan sınıfin ve er- kekJerin özel bir altkültür ve maddi konulan ele alan sembolik katılımlar oluştur- maya başlamışlardır. Clar- ke futbol taraftarlan arasın- daki yakın ilişkinin ve ta- kımlannın öneminin vurgu- lanmaya başlamalanyla, ay- n bir altkültüre kapı açtığı- nı vurgulamaktadır. Etnoje- nik yaklaşım ya da Oxford Okulu yaklaşımı olarak bi- linen Marsh'ın (1978) yak- laşımı. sosyolojikyaklaşım- dan daha uzak bir yapı ola- rak ele alınmaktadır. Sosyo- lojik yakJaşımlann tersine Marsh'ın yaklaşımı ağırlık- lı olarak sınıf ve makroeko- nomik değişiklikJeri vurgu- lamaz, onun yerine doğrudan seyircinin davranışlannın gözlenmesine dayanan ve seyircinin kendisini ele alan bir yakJaşım biçimidir. Marsh (1978, 1982) seyir- cinin organize olmuş biralt- kültüroluşturduğunu, bu kül- tür içinde belli rituellerin egemen olduğunu belirtmek- tedir. Ritüelik şiddet bir tür sembolik şıddettir. Arkasın- da saldırganJıktan daha çok bu türritüelikgörüntülervar- dır. Çalışmada yer alan şid- det eyleminde bulunan kişi- lerin önemli bir bölümünün, kendi akranlannca tanına- bilme düşüncesi içinde olan ve tüm kişisel duygulannı tatmın etmeyi amaçlayan, okullannda ve işlerinde az başarılı genç erkeklerden oluştuğu raporedilmektedir (Marsh, 1978; 1982). Lelcester Otaılu Futbol holiganizmine yak- laşımda "ortadoksik" ola- rak adlandınlan. Leicester Ünıversitesi'nden VVîlIiams ve arkadaşlarının araştırma- lan 1970'in sonlannda Tay- lor, Clark, HaD ve Marsh'ın çalışmalannın bir devamı olarak kabul edilir. Bu aynı zamanda sosyolog Eüas'ın "uygarük süredM ni vur- guladığı vehoh'ganizmi açık- layan sosyolojik temeUi açık- lamasını öne çıkaran bir yak- laşım tarzına sahiptir. Böy- lece şiddet içeren erkeksi tarz olarak adlandınlabilecek olan, daha çok toplumdaki alt katmanlann kültürünü iceren tek cinsiyetli, etnik özellik- li ve dışa vurumsal şiddet formlan taşıyan yapının ürünü olan holiganizmi ele alma biçimini ortaya çıkar- mıştu- (Dunning. 1994). Gufianotti'nin (1995) savı ise futbolda şiddetin sosyal yapılı bir etmen olduğundan daha çok Iskoç taraftarlarda olduğu gibi özel kültürel ve tarihsel güçlere dayandığı şeklindedir. tskoç taraftar- ların benzer îngiliz taraftar- Iara göre daha arkadaş can- lısı olduklannı ve şiddet olay- lannda polisin rolü üzerin- de de durulması gerektiğini \oırgulamıştır.