Katalog

2EYLÜL2003SALI CUMHURİYET SAYFA HABERLER Icra, iflas, işsizlikte patlamaya yol açan bunalunlar, kapkaç, boşanma ve intiharlan arttınyor 'Krizyoksulluğu' çıldırttıw 224 bin işyeri, 59 bin şirketin kapandığı, onlarca bankanm tarihe kanştığı ve işsiz kitlesine milyonlann katıldığı 2000 Kasım ve 2001 Şubat krizleri, sosyal yaşamda büyük yaralar açtı. w Boşanmalar yüzde 14'lük artışla en yüksek seviyesine çıktı, intiharlar yüzde 50 arttı, çek tahsili için mafyaya yönelenlerin yanı sıra icra davalan patladı. Kapkaç ve yankesicilik çeteleri, 2001'de 16 bin 309, 2002'de 12 bin 602 suç işledi FAT1VIA KOŞAR Bunalımlaruı ülkesi haline gelen Türkıye'de her seferinde toplumun bi- raz daha yoksullaşmasıyla sonuçla- nan krizler. ekonomik yaşamda aç- tığı derin yaralann yanı sıra sosyal yaşaıru da altüst etti. Boşanma, kap- kaç, intihar, icra, iflas davalanna iliş- kin veriler, gelir dağılımındaki uçu- rumu biraz daha derinJeştiren ve haJ- kın cebini boşaltan krizlerden toplu- mun ne denli etkilendiğini ortaya koyuyor. Farklı kurumlardan derlenen ve- rilere göre. icra davalan, iflaslar, iş- yeri kapanmalan ve işsizlikte patla- maya yol açan bütün ekonomik knz- ler, kapkaç olaylan, boşanmalar ve intiharlan da ciddi oranda yaygınlaş- tırdı. 5 mllyon Işsiz... Aşk kapsamlı olmaktan çıkan, ga- zetelerin 3. sayfalanndaki intihar ha- berlerinin artık neredeyse kanıksan- dığı krizlerin ardından, boşanma da- valannın sayısı Cumhuriyet tarihinin en derin bunalımının yaşandığı 2001 'de en yüksek seviyesine çıka- rak yüzde 14 arttı. 224 bin işyeri, 59 bin şirketin ka- pandığı, onlarca bankanın tarihe ka- nştığı ve işsiz kitlesine milyonlann katıldığı 2000 Kasım ve 2001 Şubat krizlerinın ardından istatistiklere yan- sıyan intihar olaylannda yüzde 50 'ye yakın artış yaşandı. Resmi verilere göre ortalama 2.5 milyon, gayri resmi verilere göre ise 5 milyona yaklaşan işsizlik arttıkça yaygınlaşan hırsızlık, kapkaç, gasp, cinayet ve fuhuş gibi suçlar artık yurt- taşın gözünü korkutuyor. Uzmanlar. 1 kapkaç başta olmak üzere bu suçlar- dalci artışı yoksulluk ve gelir dağılı- mındaki adaletsizliğe bağlıyor. Boşanmalar krlzde patladı Boşanmalann sayısı 1994 krizi- nin ardından 1995'te yüzde 8.1 ar- tarak 95 bin 495"ten 103 bin 203'e çıktı. Sonraki yıllarda ise artış hrzı giderek düştü. 1996'da 104 bin 851 boşanma kayıtlara geçti, söz konu- su yılda artış oranı sadece yüzde 1.6. 1997'de yüzde 5 artarak 110 bin 119'a çıkan boşanma olaylannın sa- yısı, 1998'de yine sadece yüzde 3.8 oranında arttı ve 114 bin 322 olarak belirlendi. Bir öncekı hükümet, DSP-ANAP- MHP koalisyonunun IMF'yle "Göç- lü EkonomryeGeçiş.Programı"nm yü- rürlüğe konulduğu \e "kemerlerinsı- kılmaya başlandığT 1999 da yüzde 6.9 artarak 122 bin 262 "ye çıkan bo- şanma sayısı 2000'de yüzde 7.8 ar- tış kaydetti. 2001'e gelindiğinde, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri- nin ardından bu sayıdaki artış oranı, son 10 yılın en yüksek seviyesine çıktı. Geçen yılın istatistiklerini henüz açıklamayan Adalet Bakanlığı'nın verilerini dikkate alan uzmanlar, 2001'de yüzde 13.9 artarak 150 bin 110'a çıkan boşanma olaylannın sa- yısının 2002 'de de yüzde 14-15 ara- lığında artacağmı ve 300 bin civan- na çıkacağuıı öngörüyorlar. Ya$am kalltesl düstü Erkek yetim ve öksüzlerin 18 ya- şına kadar, tahsillen devam ediyorsa 25 yaşına kadar, kız yetim ve öksüz- lerin evlenmemek koşuluyla ölene kadarmaaş alabildiğinin anımsatıldı- ğı araşnrmada, hem annesinden hem babasından kalan maaşlan, boşandı- PERİŞANLIĞEV RESMİ Resmi verikre göre 2.5 milyon, gayriresmiverilere göre 5 mihon işsizin bulunduğu Türkiye'de krizler sosyal yaşamı da altüst etti. tşsiz ordusu, bir zamanlar stadyumJarda açılan sınavlan büe nıunıla ararken, semt pazariannda atılan çürük yiyecekleri toplayan kadınlann görüntüleri vakayı adiyeden oldu. ğı eşınden nafaka ve hatta kendi özel sigortasından maaş alarak her ay dört maaşla geçınenler olduğu saptandı. Ankara Tıcaret Odası'nın (ATO) bir araştırmasında da yaşanan eko- nomik krizin halkın yaşam kalitesi- ni düşürdüğünü ortaya koydu. Araş- tırmaya göre ıkinci el ve ikinci sınıf ürünlere olan talep arttı. Orta direk olarak tabir edilen or- ta gelir grubunun açık parfüm, açık deterjan. açık baklıyat gibi nispeten ucuz mallara yöneldiği, daha alt ge- lir grubunun ise kınk peynir, kınk yumurta ve bayat etmek gibi ürün- lere rağbet ettigi belirtildi. ÇLU İLE ALACAKLI KAVGASI Alacaklı ıle borçlunun bırbınne düştüğü knzde, ekonomı tam anlamıyla "ekonomik çatişma" sahnesine dönüştü. Uzmanlar. istatistiklere yansımasa da "Çek tahsili için maryaya gJdenlerin" sayısındakı artışı anlatmak için "kmbnlan çekin tutan üzerinden atanan payın büyüklüğüne" dikkat çektiler. Buna göre 2000'de tahsil ettığı çekin tutannın en fazla yüzde 10'uyla yetinen baskıcı gruplar, knzle beraber söz konusu payı yüzde 15'e çıkardı. Borçlu ile alacaklı arasındaki "ekonomik çaüşma" icra takiplerine de yansıdı. 1999'da 5 milyon 680 bin 110 adet olan ıcra takibi. 2001 'de 9 milyon 404 bin 9'a yükseldi. Her selctörden on binlerce kişinin işsiz kaldığı 2001 krızi, geçim derdine düşen halkı "çabşmak" dışında yenı yöntem arayışına soktu. İK DEĞERLER DE YIPRANDI Türkiye'ye bir yıllık faturası 127 milyar dolar hesaplanırken kışi başına maliyeti 1916 dolar olan krizin ardından insanlar "akıl almaz yöntemterie" yaşamını sürdürmeye çalıştılar. Yıllık yüzde 400'lere varan gecikme faizlenyle milyarlarca lırayı bulan kredi kartı borcunu ödemekte zorlandığı için "adres değjştiren"lerin yanı sıra, "anlaşmah evfifik", "anlaşmab boşanma" gıbı yöntemlerle sosyal güvenlik kuruluşlanndan maaş bağlatma çabasına girenler oldu. ATO'nun bir başka araştırması, geçim sıkıntısının "etik değerler"i ne denli yıprattığını da ortaya koydu. Kurumlann arasındaki koordinasyonsuzluğu ve yasalardaki boşluklan fırsat bilerek. kendilerine ya da yakınlanna dul ve yetim ayhğı bağlatan yurttaş kimi zaman severek aynldı, kimi zaman anlaşarak evlendi. Türkiye'de yılda ortalama 2-3 bin intihar vakasına rastlanıyor. Bu kişilerin yansı 30 yaşın altındaki gençler Çareyi ölümde arayan kuşak w İntihan tetikleyen en önemli sorunun ekonomik sıkıntı olduğunun altrnı çizen psikologlar, "Sosyal ve ekonomik krizlerde toplum içinde intihar oranlan yükselir. Yurttaşlann sosyo ekonomik durumlannı bozan işsizlik, psikiyatrik sonınlann ortaya çıkmasına sebep olur" diye konuşuyor ALPERTURGLT Ekonomik krizin ardından Türkiye'de intihar ^e intihar girişimi vakalannda yüzde 50'lere va- nn oranlarda artış yaşandı. Ülkede yılda ortala- ma 2-3 bin kişi intihar ederken bunlann yansını j0 yaşın altındaki gençler oluşturuyor. Türki- «'de intihar vakalannın büyük bölümü 15-24 Taş grubu arasında gerçekleşiyor. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ise intihar yaşı 13"e kadar cüşebiliyor. Ekonomik knzin ardından çığ gıbı hlyüyen işsizlik, intihar girişimlerini Başbakan- lğın önüne kadar taşıdı. Türkiye"de intiharlann wde 51 'i asma, yüzde 17'si ateşli silah, yüzde S'ü yüksekten atlama yoluyla gerçekleşiyor. fctanbut lllc sırada Türkiye"de her gün 10 kişi intihar girişiminde lolunuyor. tntihar ve intihar girişiminde Türki- y birinciliğini kaptırmayan İstanbul'un ardın- <ın Muğla geliyor. Muğla'da oluşturulan komis- 3>n raponma göre. kentte 1997-2002 yıllannda irihar girişiminde bulunan 1331 ldşiden 301 'i Aişamını yitirdi. Kadın ıntiharlanyla sarsılan Batman'da 2003 ^lının ilk altı ayında girişimde bulunan çoğu ka- <n 82 kişiden 6'sı yaşamlannı yitirdi. ÎHD Di- ^rbakır Şubesi'nın Ocak 2003 raporuna göre, îrfa, Bingöl, Diyarbakır, Batman ve Hakkâri'de %• ayda 6'sı kadın 12 kişinin intihar ettigi belir- tdi. Raporda. bölgede yaşanan intihar olaylan- m nedenlennın başında "göçve kriz" yer alıyor. 1998'denbu>ana Boğaaçi ve Fatih Sukah Metunet köprakrinde& aflayarak 80 kişi yaşamlannı yitirdi, vüzierce kişiikna yolnyla kurtankü. Kütahya'da da son yıllarda intihar girişiminde adeta patlama yaşandı. 1995- 2000 yıllannda 86 kişi intihar girişiminde bulunurken bu sayı geçen yıl 231' e yükseldi. Niğde'de intihar ve intihar gi- rişimi olaylannda önceki yıla oranla yüzde 50'lik artış meydana geldi. Psikologlar, intihan tetikleyen en önemli soru- nun ekonomik sıkıntı olduğunun altını çizerek "Sosyal veekonomikkrizlerdeintiharoranlan yük- sefanektedir.Yurttaşlann sosyoekonomikdurum- laruu bozan işsizlik psiki\ atrik sonınlann ortaya çıkmasına nedcn ohnaktadır. Çahşmak ise kişivi intihardan koruyan önemli bir özellikur" diyorlar. 2 gün aç kalan, 5 yaşındaki oğluna simıt ala- madığı için köprüden atlayarak ölmek ısteyen babalar, vücuduna sardığı dinamitleri patlatarak intihar etmek isteyen işsiz gençler, işine son ve- rildiği için soluğu çatılarda alanlar, cezaevinde kendisine daha iyi bakıldığı gerekçesiyle dışar- da yaşamak istemeyen ve bu nedenle intihar gi- rişiminde bulunan eski hükümlüler, kurtuluş ola- rak ölümü görüyor. Borçları ödevemeylnce... Ekonomik krizin vurduğu insanlann dramını yansıtan bazı örnekler şöyle: •Erzincan'da işadamı Erkan Kemahh, ışleri kötü gidince üzerine kefen giyip boş bir mezar- da intihar etti. 9 Ankara Bahçelievier'de birlikte yaşayan EmineGülerNalbant ileoğluHakanPiroğhı ge- çim sıkıntısı nedeniyle tüpgazla yaşamlanna son verdiler. # Belediye arşiv memuru Şenol Güna\', emek- li polis Hasan Dal. galericı Metin Karabatak. muhasebeci Teoman Kızıldağ. bakkal Hamit Uyan. oto tamırcisi Saiim Çıra ve çirtçi Ozkan BajTak borçlannı ödeyemeyince intihar ettiler. #Erzurum'da bir petrol ist .yonunda çalışan 3 çocuk babası Abdülhadi Işık, trafik kazasında sakat kalıp işten çıkanlınca kendini öldürdü. # Kaysen'de, kızıru okutamayacağını düşünen pazarcı Haldun Aslan kendini yaktı. •Samsun'da borcu yüzünden bunalıma giren bir imam, görevli bulunduğu Yeralan Kö>ü Ay- vacık Mahallesi Camii'ninde kendini astı. Kapkaç korkusu Hırsızlık, kapkaç, gasp, cinayet ve fuhuş gibi suçlar "işsizüğinsonuçlan'" olarak sürekli artıyor. Kapkaç ve yankesicilik çeteleri, 2001 'de 16 bin 309, 2002'âe 12 bin 602 suça imza attılar. Son 2.5 yılda 13 bin kışı gözaltına alındı. Bu yılın ilk 6 ayında 6 bin 335 kapkaç ve yankesicilik olayı yaşanırken, 2 bin 887 kişi yakalandı. Ülkede he- men her yıl yüz bını aşkın hırsızlık meydana ge- liyor.Taksici, kurye gasplan, banka, döviz büro- su soygunlannda da artış yaşandıgı belirtiliyor. _L ürkiye'nin pekçok bölgesinden Istanbul'agöç edenler, yerel kültürlerini de taşıdıklan kentte, 'kendi bildikleri gibi' yaşıyorlar. Cöçmek de zor, kalmak da Büyükkente kendi kültürünü dayatmak. GÖKÇEÇAVUŞ /DENİZÇAĞLAR Türkiye'nin yedi bölgesinden Istanbul'a göç eden yurttaşlar, yaşadıklan yerlerin kültürleri sayesinde yeni yaşamlannı kuruyorlar ve kendi kültürlerini egemen kültüre dönüştürmek için de mücadele veriyorlar. Sosyal antropolog Prof. Dr. Bozkurt Güvenç, büyük kentlere göçün yalnızca kentin çekici yaşam biçimiyle değil işsizliğin, dolayısıyla kınn itmesiyle de baş gösteren uzun bir süreç olduğunu belirterek kültürel değişmenin kısa, sorunsuz bır yolu ve reçetesinin henüz bulunamadığını söyledi. Güvenç, bu sürecin bedelinin ödeneceğıni, firesuün de sineye çekileceğinı ifade etti. 19501i yıllarda başlayan göç dalgasının ardından ıç gurbetçiler önce tepkı ardından da ilgi çekti. 1970'lıyıllarda Sıvas'tan gelen Beyoğlu' ndaki Otântik Anadolu Yemekleri Restaurant yetkılisi Nurettin Şer, "Insanlar farklı olana yöneüyoriar. Daha önce bilnıedikleri yöresel tatian keşfetme istegiyle gelenler daha sonra bu taüardan vazgeçemiyoriar" dedi. Halı ve kilim onanmcılığı işini Beyazıt'taki Medrese Bazaar'da sürdüren Aksaraylı tsmafl Kökoğlu ise şunlan söyledi :"Genç yaşta ıstanbul'a gefince başka bir iş yapmayı düşünmedim. Kültürümün özellilderini yansıtan bir iş ile uğraşüğun için kazanç faktörünü de göz ardı ettinı diyebüirim." Şanlıurfalı kebap ustası Haüm Aslan"îstanbuTa akrabalannun yanuıa gebniştim. Etthden ne iş gelir diye sorduklan zaman akfama eski aile mesleği olan kebapçıhk gddi" diye konuştu. Marmara Üniversitesi sosyoloji bölüm başkanı Prof. Dr Nilüfer Narh da, "1960'n yıllarda göç eden insanlann amacı çocuklannı kentte yetiştirmek. okutmak ve şehirii obnalannı sağlamakn. 801erin ortasmdan itibaren gelenlerinse amaa iş ve aş bulmakû" şeklinde konuştu. Paralan yetmediğı için elektriği kaçak kullandıklannı, kentlilik kurallannı benimseme- dikleri için çevrelerini temız tutmadıklannı söyleyen Narh, kentlileşmek için projeler geliştirihnesinin zorunlu olduğunu vurguladı. Türkiye'de önlem yok Işyerinde 'psikolojiktaciz' ytldınyor HİLALKÖSE Dünyada hızla yaygınlaşan işyerlerindeki psikolojik taciz (mobbing), Türkiye'de de çalışanlann yüzde 50'ye yakın bir bölümünü tehdit ediyor. Bireye zarar veren saygısız davranışlann sergilenmesiyle başlayan mobbing süreci, kişinin işini kaybetmesine bile neden olabiliyor. Işyerinde çalışan kişi ya da kişiler üzerinde sistemli şekilde baskı yaratarak bunaltma, korkutma, tehdit gibi davranış biçimlerine karşı, gelişmiş ülkeler çeşitli önlemler alırken Türkiye'de konu henüz tartışılmıyorbile.. Uzmanlar. mobbingin uzun sürdüğü zaman kişinin psikosomarik hastalıklara da yakalanmasına neden olduğunu ifade ederek mağdurlann tacize karşı tepki göstermeleri gerektiğini \Tirguluyorlar. Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıklan Hastanesi'nden Doç. Dr. Armağan Samancı. işyerindeki psikolojik tacizin, insanlara sağlık sorunlanndan işlerini kaybetmelerine varana kadar çeşitli problemler yaşattığuıı belirttı. Duygusal tacizin yasal olarak suç sayılması gerektiğini kaydeden Samancı, genellikle konumu ya da kişilik özellikleri nedeniyle reaksiyon veremeyecek kişilerin kurban olarak saçildiğini anltı. Samancı, mobbing uygulayıcısının ilk önce birkaç test mesajı gönderdiğini daha sonra aldığı tepkiye göre bu davranışına devam ettiğini söyledi. Sorunlu kişiler Mobbing uygulayıcısının ruhsal anlamda problem yaşayan bireyler olduğunu ifade eden Samancı, kadınlann çoğunluğunu oluşturduğu mağdur grubunda ilk sırada devlet memurlan ve bankacılann bulunduğunu vurguladı.