Katalog

SAYFA CUMHURİYET 14EYLUL2003PAZAR 12 PAZAR KONUGU TürkiyeZiraatçılarDerneği Başkanı İbrahim Yetkin'/e Türkiye'nin haline nasıl çözüm bulunurarayışını konuştuk S Ö Y L E S İ . LEYLA TAVŞANOCLU [email protected] Ülkemkde îarım sektörüyle ilgilenenler, üretici, çiftçi, sektörün bitirilmekistendiğinihep söyler. Sonyıllarda da bunun belirtilerisektörün heralamnda hissedilmeye, daha ötesisomut olarakgörülmeye başlandı. Somut eylemlede ve rakamlarta ortaya çıktı M birzamanlar tarım üretiminde dünyada kendi kendineyetenyedi ülkeden birisi olan Türkiye, artık îarım ürünleri ithalatçısı durumnna gelmiştir. Daha da öte, tannıa dayalı sanayisi de bitmek üzeredir. Şeker ve tütünyasalanyla birzamanlaren önemli îarım ürünlerinin baş sıralarında gelen şeker ve tütünü îalan ettirilmişîir. Dahafazlasına ashnda giîmeye degerek yoktur. Bu venler iarımda gerçeklerin ne kadar acı olduğunu anlatmayayeter. Bütün bunları ahlda îuiarak Türkiye ZiraaîçılarDerneği Başkanı İbrahim Yeikin 'le Ankara da bir araya geldik Artık, "Ne olacakbu Türkiye 'nin hali? "yerinmesini çoktan aştığımız için "Bu hale nasılçözüm bulur, bu belalardan, pisliklerden nasıl kurtuluruz? " arayışını konuştuk Özelleştirme değiltalan PORTRE İBRAHİM YETKİN 1956 Hatay doğumlu. Ortaöğrenimini Çayırova Tarım Meslek Lisesi'nde, yükseköğrenimini Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler - Sevk tdare Bölümü 'nde tamamladu 1949'da kurulan Türkiye Ziraatçılar Derneği'nin 1986'dan buyana Genel Başkanı. Aldtğı pek çok ödülden bir kısmı; Türkiye Ziraat Odalan Birliği'nin (TZOB) Tarıma Katkı Ödülü, Atatürkçü Düşünce Derneği'nin (ADD) Dayanışma Ödülü, Türkiye Ormancılar Derneği'nin Doğaya Katkı Ödülü ve Başbakanlık GAP Idaresi Başkanlığı 'ntn Işbirliği Ödülü. - Genel Başkanı olduğunuz Türkiye ZiraatçılarDerneği'nin hedeflerinedir? YETKİN - Isterseniz öncelikle derneği biraz tanıtayım. 13 binden fazla üyesi olan. kamu yaranna bir dernek. Epeyce eski bir geçmişi ve çok ciddi deneyimleri var. Der- neğimizin amacı demokratik, laik cumhu- riyet ilkeleri çerçevesinde çiftçileri bilgi- lendirmek, tanm sektörüne, kırsal kalkın- ma projelerine ilişkin çahşmalar yapmak; bu sorunlarla ilgili, demokratik bir çerçe- ve içerisinde, çok yaygın bir biçimde sem- pozyumlar, paneller düzenlemek. Devle- tin kurumlanyla ve sivil toplum örgütle- riyle tabana dayah ciddi araşrırmaJar ya- pıyoruz. îlkkez birsivil toplum örgürü ola- rak birinci ve ikinci tanm kongrelerini dü- zenledik. Bunu Türkiye'deki bütün sivil toplum örgütleriyle birlikte yaptık. Çok da ses getirdi. Bir hayli de riskliydi. Ama sonuçta başardık. Bir de Tann rahmet ey- lesin, SaduDah Usumi adına her yıl tanm basın ödülleri vermeye karar verdik. Sa- dullah Usumi gerçekten yeri doldurula- mayacak bir ağabeyimizdi. Onunla Ana- dolu'yu kanş kanş birlikte dolaşmıştık. -Sizce 24 Ocak kararları Türkiye'de- ki tarım sektörünü nasıl etkiledi? YETKİN - 24 Ocak 1980 süreci Türkı - ye tanmının ipinin çekildiğinın başlangıç noktasıdır. - tyide 1950 'liyıllarda Türkiye'nin ta- nm sektöründe etkili olmadı mı? Türki- ye'nin bir tanm politikası var mı? YETKİN - Tabii tanmın ipinin çekilme süreci Marshali yardımıyla başladı. Tür- kiye'nin hâlâ bir tanm politikası olamadı. zaten. Osmanh'dan Cumhuriyet'e geçtığimız za- man Büyük ÖnderMustafa KemalAtatürk. tanmda çok ciddı, hem tanmda çahşan, hem üreticinin ekonomik anlamda iyileşmesin- de devrim niteliği taşıyan bir dönüşümü baş- latmış. Birtakım vergilenn getirilmesi, bu- gün kapatılan Şeker Şirketi'nin o tarihler- de kurulması, tanmsal sanayinin adımı olan Toprak Kanunu tamamıyla o değişi- min köşe taşlandır. Atatürk'ün yaşamı bo- yunca, hatta '50'li yıllara kadar tanmın desteklenmesi ilke edinilmiştir. Bu bir sü- reç olmuştur. Ama hepimizin bildiğı gibi Türkiye'de rüm boyutuyla değişim süreci Marshali yardımıyla başlar. Bu da '5O'lı yıllann ba- şına derık düşer. Tanmın sonu beklenlyor - O dönemde de tanmın desteklenme- si politikasıyok muydu? YETKİN - Belki bunun varlığı o dö- nemde de gözlemlenebilir. Rakamlar, bak- tığınız zaman, onu gösterir gibi olur, ama oradaki incelik şu: Bizim anladığırmz, ulusal çıkarlanmıza uygun. tabana yaygın, eşitlikçi, demokra- tik, üretken, ürettiğini kendi arasında pay- laşan bir bakış açısından çok, üretime yö- nelik bir projeksiyon. Marshali yardımıyla birlikte Türkiye'ye bir borçlanma süreci geldi. O dönem bıt- tikten sonra devletçi bir politikanın isten- diğini ve özeiiikJe de 1974-75 'e kadar ta- nma de\ Jet desteğııun azımsanmayacak ölçüde olduğunu görüyoruz. Hatta 1980'e kadar tanmı destekleme modeli vardı. Ta kd 1985 sonrası dünyadala küreselleşme rüz- gân Türkiye'yi de doğal olarak içine ala- na dek. Derken bu belli bir noktaya geldi ve düğ- meye basıJmış gibi Türkiye'yi açık birpa- zar olarak görme politikalan uygulamaya konuldu. Yanı bu neo-liberal politikalann damgasıru vurduğu bir süreç oldu. 24 Ocak, 1980 tarihi zaten demin de söylediğim gi- bi son derece olumsuz bir sürecin bir baş- langıcı olarak değerlendırilebilir. O kadar da bilinçli yapılmıştır ki başlangıcı olarak tanmda desteklemelenn kaldınlmasını ve devletın tanmdan desteğini çekmesını, ta- nma dayalı KİT'lerin zamana yayılarak bir bir ortadan kaldınlmasını görüyoruz. - Bütün bunlar da ozelleştirme adı al- tında yapılmadı mı? YETKİN - Evet. öyle oldu. Özelleştır- me doğru mudur. değil midir tartışmasına girmek istemiyorum. Üstelik ben bu ola- ya siyah ya da beyaz olarak da bakrruyo- nım. Eğer söz konusu bir kuruluş üretken- se, zarar etmiyorsa, insanlara istihdam sağ- lıyorsa ve ulusal çıkarlara da uygunsa ille de özelleştirmek zorunda değiliz. Ben ola- ya böyle bakanm. Amabuişlerbilerekya- pılrruştır. Özelleştirme Idaresi bilerek kurulmuş- tur. BunlarOzelleştirme tdaresi'nebağlan- mıştır. BunJar "ekonomiveyük" adı altın- da ozelleştirme kapsamına alınmıştır. Ama bunlar yok pahasına talana açılmıştır. Bu durumu özellikle tanmda çok bilinçli gö- rüyoruz. Tanm sektöründe kademe kade- me gidildı ve kanser gibi bütün tanma bu yayıldı. Şimdi Türkiye tanmırun, kanser- li bir hastanın ölümü beklenir gibi sonu- nun gelmesi beklenıyor. - Peki, bundaki amaç ne olabilir? YETKİN - Amaç çok açık. Teslim almak. Türkiye Ortadoğu'nun en cazip pazan. Ama bir koşul vardı. Bu pazara girmek için Türkiye'nin bir sömürge, bir açık pa- zar olması ve üretmemesi gerekiyordu. Böyle bir süreç tabii ki sancılı geçti. Ta- nm sektörü ne olursa olsun siyasi iktidar- lann oy potansiyeli. Hep seçimlerden ön- ce zaman zaman taban fiyatlan arttırdılar, ne olur ne olmaz diye. Açık açık üretici- nin ağzına bir parmak bal çaldılar. - Hep, Türkiye tarım ürünleri üretimi bakımından kendikendineyetenyedi ül- keden bir tanesidir, denir. Böyle bir slo- gan üretilip de niye tamamıyla tersi dav- ranüıyor? İpln çekildlğl tarlh: 2a Ocak YETKİN - Türkiye kendi kendine yeten bir ülke gibi. 1950'li yıllara kadar gerçek- ten Türkiye tanm üretımı bakımından ken- di kendine yeten ender ülkelerden birisıy- di. Ondan sonra yine de kendi kendine ye- ten birdurumu vardı. Ama Türkiye'nin üre- tımden uzaklaştınldığı, üretimden vazge- çirildiği, ashnda ipinin çekildiği tarih 24 Ocak kararlanyla olmuştur. Yani bu Tür- kiye için milattır. Piyasa ekonomisi adı al- tında uygulanan bir politikadır bu. "Devtetçilikolur mu?" dediler. Ayda mı yaşıyoruz? Artı dediler ki: "Devletüretir mi? Devlet çalışn- mı? Dev- let buğday satar mı? Devlet faaüvet göste- rir mi?" Böyle söyleye söyleye bunlar sadece bir iktidann söylemi gibi algılandı. Ama iş hiç öyle değildi. Bu, uluslararası sermaye- nin Türkiye üzerinde oynadığı oyunun bir parçasıdır. - Peki, Türkiyepazannı elegeçirmeyi başardılar mı? YETKİN - Bana göre tamamıyla başar- dılar. Türkiye şu anda üreten ve ürettiğini kendi iç pazannda değerlendiren, ürettiği- ni tanmsal sanayiye aktanp işleyen ve dün- yaya açılan bir pencere değil artık. Hatta rakam da vereyim: Türkiye 16-17 yıldır üretimden vazge- çirilmiştir. Şu anda çiftçi, üretici, köylü tarlada değil, artık kahvede; ölümü bekler gibi oturuyor. -Peki Tariş, Çukobirlik, Fiskobirlikgi- bi kuruluşlar neyapıyor? YETKİN - Bakın, destekler kaldınldı; taban fiyatlar açıklanmaz oldu. Bu söyle- diklerinizin hepsi tanm satış kooperatifle- ridir. Devlet bunlan desteklemekten vaz- geçti. "Bunlar zarar edrvDr" denildi. Za- ten bu polıtıkalarla bu kuruluşlara devre dı- şı kalmalan için zarar ettirildi. Dendi ki: "Bunlar kendi ayaklan üzerinde dur- sun." lyi de, sen onun öz kaynağını destekle- mezsen, ya da bir aylık çocuğu sokağa bı- rakırsan o yaşayabilir mi? Bu kuruluşlan borcuyla harcıyla yapayalnız bıraktılar. Tanm satış kooperatifleri Türkiye'nin can damarlandır. Bugün bunlar bir bir kapan- lıyor. Yeni bir gelişme var; ibretle izliyo- ruz. Bundan böyle tanm satış kooperatif- leri alım yapmama noktasına geldiler. Çu- kobirlik kapatıhna tehlikesiyle karşı kar- şıya. Tariş'in durumu biraz daha farklı. Ama o da artık eski güçlü Tariş değil. Buradaki amaç pazan alma. üretmeme, çökertme ve teslim alma. Bu amaca vanl- dı. Bunu başarmak biraz uzun sürdü, ama sonunda yapıldı. ürkiye pazan cennet - BUdiğimiz kadanyla bayağı kâreden bir kuruluş olan Tekel sizce neden özel- leştirilir? YETKİN - Tekel'in özelleştirilruek is- tenmesini hiç kimse bana apMfotnay Bu, Merkez Bankası gibi para basan, kâr eden bir kuruluş. Bu yapılmak isteniyor, çünkü Türkiye'de sigara ve içki üretiminin yüz- de 63'ünü hâlâ Tekel elinde tutuyor. Son derece kârh bir kuruluş. Şimdi uluslarara- sı sigara tekelleri dünyada ve kendi ülke- lerinde satış yapamıyorlar. Ama Türkiye pazan bir cennet. Uluslararası sigara tekel- İeriyle yerli işbirlikçilerine kim engel? Te- kel. O zaman Tekel'in ortadan kaldınlma- sı lazım. Oynanan oyun bu. - 1980'liyıüarda Thatcher dönemin- de İngiltere'de iğneden ipliğe herşeyin özelleştirilmesigibideğilmi?Daha son- ra tngiltere'de ne biçim yanlışlaryapıl- dığı ortaya çıkmış ve geri dönülmesiyo- lunagidilmemiş miydi? YETKİN - Bir de Türkiye'deki ozelleş- tirmebildiğiniz ozelleştirmedeğil; talan et- me, peşkeş çekmeye dayah. Bız bu oyu- nu özellikle SEK'te gördük. SEK'i alan- lardaha birinci yılda tesisleri yıknlar ve ora- lan arsa olarak değerlendirdiler. Bakm, bunlar bizim ulusal kavnaklanmız. Şu şe- ker yasasuıa, tütün yasasına baknı. Tütün yasasının, şeker yasasının altına imza atan- lann ulusal sevgiden yoksun olduklannı dü- şünüyorum. Birinsan Türkiye'nin ekono- misini yönetmekle görevlendiriliyor. Bu insan belli bir misyonla geliyor. tsim zik- retmek istemiyorum. Bu Ahmet obnaz da Mehmet olur. Ama ona yaptınrlar. Yaptır- dılar da. Bu ülkede başta su. toprak, ma- kine, mühendis, çalışan, her şey var ve si- ze ürettirmiyorlar; kota koyuyorlar. "Şeker pancanüretineyeceksnr dıyor. Niye? Efen- dim, şekerpancan mahyetı çok yîiksek. O zaman yeniden düzenle bunu, kabul. Ne- den üretimini durduruyorsun ki? Bugün şeker yasasında yüzde 15 pay yapay tatlan- dıncalara ait. Bu açık biçimde işgaldir. f Trüne destek verilsin U -İyideyapaytatiandmcılarm insan sağ- hğınaçokzararlı olduğu, ölümlereyolaç- tığı, klinik bulgularla onlarca yıldır or- taya çıkarılmıs durumda değil mi? YETKİN - Bunu dünyaâlem biliyor. Bir de işin ilginç yanı, Türkiye'nin mısır açı- ğı olduğu. Biz yurtdışmdan mısır ithal edi- yonız. Onu da tatlandıncıda kullandmyo- ruz. Bu kadar çarpık birdüzen. Bugün ra- kamlarlaortada. Türkiye, tanmını en azdes- tekleyen bir ülke konumuna geldi. Bugün ABD kendi çiftçisini destekhyor. AB ül- keleri destekliyor. - Peki, bunda amaç ne olabilir? YETKİN - Çiftçiyi tarladan uzaklaştınp ürettirmemeye yöneltmek. Eğer çiftçiye destek vermek istiyorsanız üreten insana ürün bazında verin. Ürüne destek verin. Örneğin ürün başına prim ödeyin. Prim sistemi Ege'de. Tariş'te çok güzel uygula- nan bir modeldir. Biz tanmcılar olarak bu- nu savunuruz. Bakın, uygulanan politika- lann sonuçlan bir günde değil, yıllar son- ra ortaya çıkar. Ne oldu? Türkiye kendi kendine yetenbirülkeyken şimdi değil. Bu yıl kuraklık oldu; tahıl üretimi 16 milyon tona düştü. Bakar mısuuz? Tam iç tüketi- me yönelik bir dengede duruyor. Toprak Mahsulleri Ofısi'nin piyasayı düzenleme- si lazım. Ama IMF, "Neip»ar?DevteCbııf- d ^ ahr mı?" deyince onu da kenara çek- mişiz. Bugün Türkiye'de yetecek kadar buğday var. ama TMO'üun değil, tüccann deposunda... Şimdi, fıyaü yükseltecekler. Fiyaü aşağı çekecekmekanizmayı TMO dü- zenler. Ama TMO yok. -Peki, şimdipiyasayı düzenlemek için neyapılacak? YETKİN - Belki de TMO fiyatlan dü- şürmek için çok ciddi ithalat yapmak zo- rundakalacak. Geçen yü TMO piyasayı dü- zenlemek için 300 bin ton buğday ithal et- ti. Bakın, pamuk üretiminde dünyada üçün- cü ülkeyken Türkiye geçen yıl 500 küsur milyon dolarlık pamuk ithal etti. Böyle bir şey olabilir mi? Ya fmdık?.. Aklun ahıuyor. Hepsi yalan - Türkiye Uluslararası Fmdık Borsa- sı'nda birinci üretici ülke durumunda. Ama paralar nereye gidiyor? YETKİN - Dünyafindıküretiminin yüz- de 71 "i Türkiye'ye ait. Ama fiyat Ham- burg'da belirleniyor. Bu yıl kuraklık findı- ğı vurdu. Ürün fazlası da yok. Hep, "Niye yüksek fiyat alalım? Ürün fazlası var" de- nir. Yalan, hepsi yalan. Dediğım gibi bu yıl kuraklık vardı. Urün fazlalığı dıye bir şey deyok. Olay şöyle gelişti: Bunlar daha üretim olmadan üretimin fazla olacağını ve dolann yükseleceğini he- sap etmişler. O günkü kurdan ve ürün faz- lası mantığıyla bunlar findığı zaten satmış- lar. .Ama kuraklık olup üretim azahyor mu? Dolar da düşünce bunlar ayazda kaldı. Alal almayacak yöntemlerle üreticiyi baskı alhn- da tuttular. Bunlardan ihracatçıyı kastedi- yonım. Fındığın pazan benim. Fiyatı ben belır- lerim. Para kazanmanın tam zamanı değil mi? Hayır. Hiçbir şey yapılmıyor. - Peki, bundan kim kâr ediyor? YETKİN - Alivre, yani hayali fıyatla sa- tış yaparak kâr eden laıruluşlar. Uluslara- rası kuruluşlar ve yerli işbirlikçileri Türki- ye'nin ulusal çıkarlanna darbe \urdular. Bu utanç verici bir dunımdur. Biz teslim alm- mışız ve sanki bunu hissetmiyoruz. Her şeyı ahp götürüyorlar artık. Çlftçl namuslu Insandır - Bu durum nereye varacak? YETKİN - Bir ulusun egemenliği, ulusal bağımsızlığı kendi kendine yeterlilığiyle ölçülür. Bir ülkenin gıda güvenliği ve ye- terlilıği yoksa siz o ülkenin bağımsızlığnı- dan söz edemezsıniz. Başka bir ülkeden borcu da eğer paranız varsa alırsınız. Bor- cunuz varsa da hiç kımse size ıtibar etmez. Bakın sözünü ertiğımiz bu politikalar hiç kimseye hayretmedi; hiç kimseyi düzlüğe çikarmadı. Arjantin'de, Meksika'da Mec- lis'ı bastılar. Bakın, biz AB'ye tam üye olmadan Güm- rük Birliği Anlaşması'na imza atan tek ül- ke>iz. Böyle bir şey olabilir mi? Türkiye'nin bundan kaybı 72 milyar dolar. Ayıpfır, in- sanda utanma olur. Baska ülke cökerdi - Sizce izlenen bupolitikalar kimiya da fdmleri mutlu etti? YETKİN - Halkı mutlu etmediği çok açık. Bundan kazançlı çıkanlar bu işlerden kâr edenler ve Türkiye'yi çökme noktası- na getirenler. O tarihten bugüne kadar bu politikalar uygulana uygulana geldi. Başka bir ülke olsa daha erken çökerdi. Ama bizim insa- nımız üretime yatkındır. Yapabileceği baş- ka bir şey de yok zaten. Ama çok kötü bir noktaya doğru gitmek üzereyiz. Görüyoruz, kırsaldan sık sık göç- ler, sosyal patlamalar, boşanmalar, intihar- lar. sosyal dengesizlikler, yapısal bozuk- luklar artıyor. Böylece tükenişe doğru gi- den bir süreci yaşıyoruz. Aslında tablo bu ve ınsanlar bunu bih'yor- lar. "tmkânbu kadar. DCTİetbunuyaparnH?" deniyor. Olay bu değil kı... Bakın, çiftçi namuslu insandır; borcuna sadıktır. Bütün bu bitmış hale rağmen git- tiler, borcun >Tizde 10'unu ödediler. Bir sey- leryapmak istiyorlar. Ama görünmeyen bi- rileri dediyorki: "Yapmâ" Ne yapsın bu çiftçi? Başka bir ülkeye mi gitsin? IMF lle antaşma - Peki, bupolitikalar daha ne kadar sü- rer, sizce? YETKİN - Daha epeyce süreceğe benzer. Bupohtikalann sünnesi sonucunda daha biz bir yıl sıkıntı çekeceğiz. Çünkü IMF'yle anlaşma 2005'e kadar sürecek. - Çözüm nedir, sizce? YETKİN - "Kendi ayaklanmm üzerinde durmak istrvorum. Uusal çıkarianma uy- gun tarzdayaşamak ve üretmekistiyoruın" diyen ulusal bir blokla, "Hayır, hiç de önem- li degiLGerekirseyıabancılardaTürkheden toprak ahr, işgal de eder: üretir. Canım, ne saİancası var? Üretmesek de olur. Önemli mi?" diyenler arasında büyük bir kavga ve- rilıyor. Mücadelemn adını böyle koymak lazım. Bu ülke Kurtuluş Savaşı'nı veren in- sanJann ülkesi. Bız Atatürk'ün çocuklan- yız. Belki şimdi zayıf, kaybetmiş gibi gö- rünebiliriz. Ama üUce sevgimizle, içtenliği- mizle. bize öğretilenlerle, çalışma azmi- mizle kurtuluşu gerçekleştirebileceğimize inanıyorum.