Katalog

14- TEMMUZ 2003 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ ABDÜLCANBAZ PETROL SAVAŞLARI TURHAN SELÇUK Eski bir Frig kentine Roma dönemindeyapılan veZeus la Kîbeley ye adanan tapınakgöz kamaştınyor Aizanoi: Sapadaki görkem y ^ ^ u v v e t l i bir köle, iki M^T eşek; kuvvetli bir at, m^i üç köle ediyor... Bir m ^ L köle ise 30 bin di- -M~ . ^ L . nar... Paranın degeri- ni bilmiyoruz ama iyi bir atın altı eşeğe karşılık olduğunu anlıyo- ruz... At, insandan daha değerli; Ai- zanoi borsası böyle diyor... Borsa, tsa'dan sonraki 302 yılında Roma Imparatoru Diocletianus dönemin- de kurulmuş... Aizanoi'nin kuru- luşu ise tsa'dan önceki yıllara uza- nıyor... Aizanoi, Kütahya'dan Afyon'a doğru giderken, karayolunun ilk sağ sapağından 50 kilometre son- ra 4 bin küsur nüfuslu Çavdarhisar ilçesinin içinde ve zamanında nü- fusu 100 binı bulmuş bir antik kent... Görkemli Zeus tapınağı ve öteki kalıntıları ile ana yoldan sapada kaldığı için şimdilerde kendi ses- sizliğini yaşıyor... Belki de iyi olu- yor, böylece kendini koruyor... Anadolu öyle zengin ki... Her taşı tarih kokuyor... Burası aslında Frigya... Ama Friglerin Isa'dan önceki 1200 ile 300 yıllan arasmdaki varlığı Aiza- noi \le bir iki mağaranın içinde kal- mış... Toprağa yansıyan bir \z bı- rakmamışlar... Depremlere rağmen ayakta Frigler tarıh sahnesinden çekil- dikten yüzyıllar sonra Aizanoi, tsa'dan 184 yıl önce Bithynia Kral- lığından Bergama Krallığına geç- miş... Bergama Krallığı, tsa'dan 133 yıl önce Roma tmparatorluğu'- na bağışlanınca Aizanoi de Ro- malı olmuş... tnsanoğlubu dünya- daki yaşam ortalamasını henüz yüzyıla çıkaramadı ama insanoğ- lunun Anadolu'daki geçmişi yüz- yıllık demetler halinde birkaç tüm- cenin içinde akıp gıdiyor... Zengin- likbu olmalı... Aizanoi'yi imar eden ve en par- lak dönemini yaşatan tsa'dan son- raki 2. yüzyılda Roma Imparato- ru Hadrianus olmuş... Hıristiyan- lığın henüz gizlice yayıldığı dö- nemde görkemli bir Zeus tapına- ğı yaptırmış... Tapınak, yanı başındaki Gediz'in depremlerine boyun eğmek zorun- da kalsa da görkemini gösterecek şekilde ayakta duruyor... Son bir- kaçı kalmış 27 basamakla çıkılı- yor tapınağa... 35 metreye 53 met- re boyutunda bir alana oturuyor... Kısa tarafında 8, uzun tarafında 15 ton tarzı sütun gökyüzüne doğ- ru 10 metre yükseliyor... Tapınağın çatısı artık yok... Ça- tıdaki büyük yontulardan biri yer- de duruyor... Bu yontu, saçlann- daki yılanlı kıvnmlarla hem Me- «iusa'ya benziyor hem de ana tan- uça Meter Steunene'ye benzetili- Aor ki bu ana tannça, Anadolu'nun ilk ana tannçası Kibele'nin ta ken- *disi oluyor. Anadolu'nun her taşı önemli... Burası çok önemli ve anlamlı... Zeus tapınağındaki ilk kazılar 20. yüzyılın ilk çeyreğinde yapı- iyor... Halen sürüyor... Alman Ar- teoloji Enstitüsü'nün kazılarında tapınağın tonozlu alt katında Ki- bele'yi simgeleyen figürler bulu- nuyor... Bir yazıtta Zeus ve Kibe- le'den bir arada söz ediliyor... An- tik Kibele tapınaklarındaki gibi Aizanoi'deki Zeus tapınağı da ba- tıya bakıyor... Kibele ile özdeşle- şen ana tannça Meter Steunene'ye ayrılan kutsal alan Aiza- noi'nin içınden geçen Koca- su çayının çıktığı iki kilomet- re ötedeki kayalıklarda bulu- nuyor... Rhea aslında Kibele Özetle, Aizanoi'de Zeus ve Kibele'ye birlikte tapınılı- yor... Bunun anlamı ne? Anlamı şu: Frigler tsa'dan 300 yıl önce tarih sahnesin- den çekilmişti ya... Meğer sa- dece sahneden çekilmişler, perde arkasında duruyorlar- mış... Çünkü ana tanrıçalan Kibe- le'yi îsa'dan sonraki 2. yüz- yıla kadar taşımakla varhkla- nnı sürdürdüklerinı gösteri- yorlar... Onlar bu kez Roma- lı oluyorlar... Önemli bir aynntı daha... Yunan mitolojısindeki tan- nların tanrısı Zeus'un anne- «:i Rhea'dır ve Rhea aslında Halikarnas Balıkçısı'nın aynntıla- rıyla anlattığı gibi Kibele'den baş- kası değildir... tşte bu yüzden Balıkçı, kJasik uygarlığı Anadolu insanında ara- makta haklıdır: "Klasik medenrveti Anadolu'da Roma hamamı taban nıozağikkrindeki su perisi yakla- şık 2000 yılhk_ Nevariâ son yüzvTİlanıu susuz geçiri>X)n_ kuranlar, bugün Anadolu'da mev- cut halkın uzak cetleridir. Roma Imparatoru Augusrus zamanında yapılan ilk nüfus sayumnda Ana- dolu nüfusunun 21 milyon olduğu anlaşılnuştı. Bugün de (1950'ler) hemen hemen gene o kadardır. Do- ğudan gelen Türk ecdadı ol- sa olsa, bir iki milyondur. De- mek ki, gelen Türkler, Ana- dolu"daki nüfusu şişirmemiş, bilakis orada bulduklan nü- fusa kanşmışlardır." Zeus tapmağında Zeus'un bir yontusu olmalı... Tapmak kadar görkemli ol- ması gereken bu anıt artık yok... Depremler alıp götür- müş olmalı... Belki bir gün kazılardan birinde çıkar... Yi- ne de Aizanoi'de bulunan sik- keler yontunun ipuçlannı ve- riyor: Zeus ayakta dururken sağ elinin üzerinde bir kartal kon- muş, sol eliyle bir mızrak tu- tuyor. Zeus tapmağı, Hıristiyanlı- ğın yayılması ve kabulüyle kiliseye dönüşüyor... Hatta piskoposluk merkezi oluyor... Selçuklu'nun Çavdar boyu geldiğinde eski tapınak hisa- ra dönüştürülüyor; tapınağın alt k ıtında askerler bannıyor... Aizanoi de oluyor size Çavdarhi- sar... Kocaman bir kent Nazım Ertaş, Çavdarhisarlı ve Ai- zanoi ören yerinin hem güvenlik so- rumlusu hem de gönüllü rehben... Bir çırpıda anlatıveriyor yüzyıl- lık öyküleri; sanki kendisi de yaşa- mışçasına... Hamamları... Hamamın havuzun- daki mozaikleri... Hamamınyanın- daki gymnasionu... Borsayı... Bor- sadaki rayiçleri... Stadyumu... Stad- yumun girişindeki olimpiyat ma- dalyalannı... U şeklindeki stadyu- mun açık ucundaki tiyatroyu... Ti- yatronun sahnesini... Odeonu... Ko- casu Çayı'ndaki Roma köprüleri- ni... Çayın taşmasına karşı yapılan nhtımları... Büyük agorayı... Dor düzenindekı ikinci agorayı... 450 metrelik sütunlu yolu... Yolun sonun- daki kent kapısını... Et ve gıda mad- delerinin satıldığı macellumu... Ai- zanoi'ye özgü kapı tipi mezarlany- la nekropolü... Her bir şeyi anlatıveriyor... Nazım Ertaş, tarlalann arasına dağılmış, ot yığınlarının arasında kalmış, kerpiç evlerin arasına sıkış- mış her bir kalıntının öyküsünü bi- liyor... Çünkü Aizanoi'de yaşıyor.. Belki de 0 bir Frig... Milyarlarca dolarlık zarar Istanbuly sanayisitesi ESN.4F GtTMıYOR-Okme\danı'nda dünyanmen bü\ük kapabçarşılanndan biri olan Pcrpa inşa edil- di. Ancak ne ruhsan, ne iskânı olmadan acele)ie bi- tirflen Fnpa'ya esnan götürmek mümkün obnacfa. OIOAYAPAYDIN tstanbul'un dört bir yanında Hazine arazileri ucuz fıyatlardan satılarak oluşturulmaya çalışılan sanayi sitelerinin birçogu aradan 20 yıl geçmesine karşın bitirilemedi. Dönemin Belediye Başkanı Bedrettin Dalan tarafindan yapûnlan ve katrilyonJara mal olan başta Perpa olmak üzere kentin her yanı, yansı bile çahşamaz halde olan sanayi siteleriyle doldu. Yaşanan ekonomik krizlere esnafin bu sitelere gitmek istemeyişi, yerel yönetimlerin de umursamaz tavn eklenince başta Eminönü ve Fatih olmak üzere tarihi yanmadayı çeşitli esnaf gruplarmın işgalinden kurtarmak mümkün olmadı. ANAP'lı Belediye Başkanı Bedrettin Dalan döneminde uygulamaya konulan projeye göre Cağaloğlu merkezindeki gazeteler ve matbaalar, Sultanhamam'da yerleşik bulunan teksnl ve konfeksiyon atölyeleriyle saüş mağazalan, Gedikpaşa'da yerleşik olan kundura ve saraciye esnafi, Karaköy Perşembepazan'ndaki esnaf, Mahmutpaşa'daki hazır giyimciler, Kapalıçarşı çevresindeki kuyumcu atöh/eleri kent dışına çıkartılacakn. Bunlarla ilgili çeşitli yasalar ve yaptırımlar da uygulamaya konuldu. Hatta tarih ve kültür kenti istanbul'u adına yakışır hale getirmek için bu uygulama kent geneline yaygınlaştınldı. Kapsam içine Zeyrinburnu'ndaki deri atölyeleri, sokak aralanna yayılan • 1984'de dönemin Büyükşehir Belediye Başkanı Bedrettin Dalan tarafindan, başta gazete matbaalan, tekstilciler, kuyumcular, ayakicabıcıtar olmak üzere esnaf gruplannı kent dışında oluşturulacak sanayi sitelerinde toplama projesi, kentin dört bir yanını sanayi sitesi mezarlığına çevirdi. mobirya imalathaneleriyle akla gelen her üretim birimi için 0 dönemde kentin dışı olarak anılan tkitelli, Mahmutbey civan, Anadolu yakasında Tuzla, Pendik, Yukan Dudullu ve Ümraniye bölgeleri tahsis edildi. Dalan döneminde Tuzla'ya taşınmalan için ilk baskı Zeytinburnu'nda dericilere yapıldı. Aynı dönemde kent merkezınde trafiği kilitleyen Perşembepazan esnafinın tarihi Galata bölgesinden çıkanlması için düğmeye basıldı. Okmeydanı'nda tahsis edilen alanda tstanbul Belediyesi'nin girişimleriyle dünyanın en büyük kapalıçarşılanndan biri olan Perpa inşa edildi. Ancak ne ruhsan, ne iskânı olmadan aceleyle bitirilen Perpa'ya esnafi götürmek mümkün olmadı. Perpa katriryonlar harcanarak yapılan bir sanayi mezarlığı olarak kaldı. Perşembepazan esnafi, tarihi Galata "* bölgesinde her türlü engele rağmen bugün de çalışmalannı sürdürüyor. Onlarca slte bos kaldı Büyük ideallerle oluşturulan ama bitirilemeyen sitelerden bazılan şunlar: # Kuru Gıdacılar Sitesi # Aymakoop-Ayakkabı ve Sanayiciler Koop. Sanayi Sitesi # Kuyumcukent (Kuyumcu atölyeleri) # Modoko (Mobirya ve dekorasyon esnafi 0 Perpa (Perşembepazan esnafi) # Tekstilkent . ^ # Maslak Oto Sanatkârlan Sitesi # Otomobil Galericileri Sitesi # Tuzla Deri Sanayicileri Sitesi # Mahmutbey Mobiryacılar Sitesi ' • # Üdtelli Küçük Sanavicüer Sitesi # Ümraniye Sanayi Sitesi # Demirciler Sitesi # Toptancılar Sitesi # Manifatura ve Mefruşatçılar Sitesi