Katalog

710VYS «03 ÇA RŞAMBA CUMHURİYET SAYFA CUMHURÎYET'ÎN 80. YILI 13 Oemokrasidenvazgeçilemez1961 Anaryasası 'nin getirdiği özgürlüklerle Türkiyeyeni sol düşüncelerle tanıştı. Ülkenin demokrasiyolunda ilerleyişine 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 de darbe indirildi. Darbeciler Cumhuriyet'i kapatıpyazarlannı cezaevlerine atarken karanhkgüçlerin terörü laik, demokratik Türkiye için savaşımı durduramadı YunusNadi'nın28 Hazıran 1945'te Cenevre'de yaşamını yıtirmesiy- le Cumhuriyet'i zaten bir süreden ben yoneten IVadfr Nadi gazetenin so- runruloğunu üsslendı. than Selçuk 1984'te Curnhıriyet'in 60. yılı nedeniyle yayım- lanan yazısında Nadir Nadi'yi şöyle an- latıjoriu: "Na«iir .Nadi, yanm vüzvrihk gazftedük yaşanunda yazarüğuun yanı a- ra kni yılı aşkın bir süreden beri Cum- huriyeı'in soruun ve yönetimini de taşı- maktadır. Dünya basuı tarihinde bfle bu bir rek>r oimahdır. Baü'da bir örneği var mıdr?Bilmiyorum. Ama böytebir olayın Türkhe'de yaşanmasuun ayn bir anlanıı oka gerektir. Çünkü bizde bir lokantanın, kamehanenin, bakkal dükkânının bile ömrü kısa oluyor. Siyasal yaşamında za- man zaman en güçlü kurumlan yok eden znrhıftrtmalargeçirmiştophımumuzdaflk günden beri bettrierımişiIkekTİsavunarak kunımsallaşmış bir Cumhuriyet gazetesi olağanüstü bir olavdır. Yunus Nadi'nin işi hcm çok güçtü faem de çok kolaydı. Cüç- tü, çûnkü devrîmleri karşı devrimcilere, çağdışıhğa karşı savunuyordu. Kolaydı, çünkü arkasında deviet kunıcusu koca Atatürk vann. Nadir Nadi'nin böyte bir taühi obnanuştır.n CERİCİLER YİNE DİRENİŞTE tkinci paylaşım savaşının bittiği ve Tür- kiye'nın çok partiJi rejime geçiş dönemi, basın dünyasına da yeni koşullar getiri- yordu. Nadir Nadi, "Atatürk flkekri teh- Kkeyegirerse kime. hangi potitikörgüte da- yanacaküm" sorulannı soruyordu Inonü yönetimı Milli Eğitim'de Batı uygarlığı- nın ldasik yapıtlannı Türkçeye aktarmak için seferberliğe ginşti. Köy Enstitüleri uy- gulamaya geçmiş, toprak reformu için ça- lışmalar vardı. Tutucu ve gerici çevreler yine direniş- teydi. Toprak reformu kilitlendi. Ismet Paşa'nın cumhurbaşkanı olduğu dönem- de 1947'de bir genelge ile kız ve erkek öğ- rencilerin birlikte okumalannın engellen- mesi, Milli Eğitim Bakanlğı'nın klasik çevirilerinin Köy Enstitülen kitaplıkla- nndan alınması, Nadir Nadi'yi bu kaygı- lara itmişti. Demokrat Partı 14 Mayıs 1950'de seçimleri kazandı. Demokrat Par- ti listesinden Meclis'e girmış bağımsız bir milletvekili olmasına karşın Nadir Na- di'nin 7 Haziran'dakı "Ezan"başhklı ya- zısı bir uyan niteliğindedir: NADİR NADİ'NİN EZAN' YAZISI "Din işlerini dünya işlerinden fıDen ayır- madıkçacemhetimiazamanramanrahat- sız eden birtâkun sürçmeJeri önlemekte güçiük çekeceğiz. Yok eğer sahiden laik bir ceflii>'etseviyesineuiaşt]ğımızdanşüphemiz varsa, Atatürk yasakİanndan bir tekine olsun do- kunmaya kendimizde hak gönnemetiyiz. Çünkü ancak o yasakiar sayesindedir ki gerçek vkdan hürriyeti bu memlekette kök salabüecektir." Cumhuriyet, DP'nin iktidar olduğu günden iri- baren Atatürk'ün çağdaş uygarlık düzeyine yük- selmek için şart gördüğü devnmleri kemirmesi- ni eleştirdi. DP iktidannın eleştırilere yanıtı, ba- sın üzerindeki baskılan yoğunlaştırmak oldu. Nadir Nadi'nin 27 Nisan 1960'taki başyazısın- da yaşananlann hukuk rejimine uymadıgını ifa- de ettiği yazı nedeniyle Cumhunyet 3 gün son- ra kapatıldı. 27 Mayıs 1960'ta ordunun yönetime el koyma- sının ardından gelen 1961 Anayasası'yla Türki- ye yenı düşüncelerle karşılaşma firsatı buldu. Cumhunyet gazetesinde Aralık 1962'de yayım- lanan "Türkiye'nin tek kurtuhış yohı sosyauznr adlı yazısı nedeniyle Şadi Alkınç uzun yıllar yar- gılandı. Bu davanın çalkantılan gazete ortakla- nna da yansıdı ve uzun yıllar yazıişleri müdür- lüğü ve genel yayın müdürlüğü yapan CevatFeb- mi bu dönemde gazeteden aynldı. Nadir Nadi bir süre yönetimden çekilmeyi yeğ- ledi. Yerine atanan Ecvet Güresin ise 1960'ların başından beri Cumhunyet'te yazan Yaşar Ke- mal,HasanAliEdiz,MeBhCevdetAnda\,Cemal Hüsnü Taray, Prof. Cahit Tanyol'a sıcak bakmı- (Ön sıradakiler) Melih Cevdet Anday, llhan Selçuk, Hrfzı Veldet Velidedeoğlu, Nadir Nadi, Mehmed Kemal, (Arka sıradakiler) Yılmaz Şipal, Sami Karaören, Oktay Akbal ve Muammer Tuncer. Tüm variığını Cumhuriyet'i yaşatmaya adayan Berin Nadi, eşi Nadir Nadi ile... Amacı gazeteyi ayakta tutmaktı A tatürk'ün yakın arkadaşı şair CelaJ Sahir Erozan'ın kızı olan Berin Nadi 1944'te Nadir Nadi ile evlendi. Nadir Nadi'nin 1991 'de yaşamını yitirmesinin ardından eşinden kalan bütün variığını Cumhuriyet Vakfi'na bağışlayan Benn Nadi, cumhuriyet devrimlerini, Atatürk ilkelerini, Cumhuriyet gazetesini yaşatmayı ilke edindi. Nadir Nadi'nin ölümünden sonra gazetenin iflasa sürüklendiği, yazarlannını uzaklaşmak zorunda kaldıklan dönemde, aynlanlan bir arada tutmak için büyük çaba harcadı. Berin Nadi'nin "Atatürk'ün Yunus Nadf nin devTİmlerinin bekçiBğine adannuş Cumtauriyet gazetesini özel yaşammdan özveride bulunarak büyük bir sonımhıhıkla ayakta tutan Nadir Nadi'den sonra kapattınnamak, ayakta tutmak benim sorumluhığumdur. Başaramazsam kendimi hiç affetmem" sözleri yaşama gözlerini yumduğu 4 Kasım 2001 'e kadar süren yaşamının temel amacını anlatıyor. yordu. Cumhuriyet'in temel yayın çizgisini de- ğıştirmesinin olanaksızlığı görülünce Nadi Na- di yazılarına yenıden başladı. 60'LI YILLAR 1950'lerde Köy Enstitülerinin ürünlerine, köy kökenli yazarlann yazılanna sayfalannı açan Cumhuriyet gazetesi 1960'larda emekçi halİan uyanışını, çağdaş uygarlığa doğru bir adım sa- yarak gerekli önemi verdi. 1960'lann ortalanna kadar toplumsal bilinçlenme yolundaki yayınlar- la büyük çaba harcayan gazetemizin hakkında açı- lan davalann tümü beraatla sonuçlandı. Cumhu- riyet'in 1962 yılında 89 bin olan tirajı 1966'da 149 bini buldu. 1971 Mart ayında Cumhuriyet'in satış ortalaması 130 bini bulmuştu. 1968'in dünyadaki rüzgân Türkiye'ye de ulaş- tı ve öğrenci istemlenyle başlayan hareket, siya- sal kavgaya dönüştü. Antıemperyalizmin dam- gasını vurdugu siyasal hareketler, 15-16 Haziran büyük işçi direnişleri, sermayenin çıkmazı, ko- münizmle mücadele adı altında gençliğin karşı- sına çıkanlan gerici-şeriatçı örgütlenmeler, 1970'lerin Türkiyesi'nin manzarasıydı. 12 Mari 197 l'de Genelkurmay Başkanı Mem- duh Tağmaç ve üç kuvvet komutanının muhtı- rasının ardından sıkıyönetim ilan edildi. Sıkıyö- netim ilanıyla birlikte Cumhuriyet gazetesi 10 gün kapatıldı. llhan Selçuk ve Genel Yayın Müdürü Oktay Kurtböketutuklandı. Kurtböke ve Selçuk beraat ettı, ancak ortaklar arasındaki huzursuz- luk yeniden ortaya çıktı. Cumhuriyet Matibaacıhk Gazetecihk TAŞ 1971 Temmuzu'ndaki toplantıda yönetim kurulunu degiştirdi. NadirNadi gazete yönetiminden ve baş- yazarlığından ayrılmak zorunda kaldı. Yeni yö- netimin yayın politikasını değıştirme gınşimle- rine okurlann yanıO, dünya basın tarihinde eşi gö- rülmemiş bir olaya neden oldu. Cumhuriyet okur- lan yayın çizgisini degiştıren gazeteyi almadı. 1971 Marh'ndaki 130 binlik satış 45 bine düştü. Bu- nun üzerine yeniden yönetime çağnlan Nadir Nadi, 1972'de gazetenin başına geçtı. Gazete 70'lerden 80'lere yeni kadrolanyla yürüdü. İ2EYLÜLCÜNLERİ... 12 Eylül askeri darbesi binlerce genci cezaev- lerine tıkarken basın üzerinde de büyük baskı ve sansür uyguladı. îlhan Selçuk'un 11 Kasım 1980 tarihli "Kemabzm İdelojisi Muz mudur?" baş- lıklı yazısı nedeniyle gazete 10 gün kapatıldı. 12 Kasım 1981 'de gazetenin Doğu ve Güney- doğu yöresine girmesi 5 gün süreyle yasaklan- dı. 3-4 Nisan tarihleri arasında ise Ankara, Kas- tamonu ve Çankm'da yasaklandı. 15 Ocak 1983'te Nadir Nadi'nin "Tuhaf Bir Tasan" başlıklı ve Atatürkçülük adına onun kur- duğu kurumlan yıkanlan eleştiren yazısı nede- niyle gazete 25 gün kapatıldı. 8O'LI YILLAR 12 EylüTün hak ve özgürlükleri kısıtlayan ana- yasasına, Ozal'lı yıllara karşın 80'lerin ikınci ya- nsında yeniden fılizlenen muhalefet, Cumhuri- yet'in sayfalannda kendine yer buldu. Cumhu- riyet, Atatürkçülük söylemı altında Islamcı ha- reketlere cesaret veren odaklara karşı dikkat çe- ken yayınlannı sürdürdü. İşçi eylemleri, 1990'da- ki büyük madenci direnişleri okura aktanldı. AYRILIK VE DÖNÜŞ- NadirNadi'nin 1991 yılında ölümünün ardın- dan gazetenin yönetici ve bazı yazarlanyla Be- rinNadi, llhan Selçuk, UğurMumcu,HikmetÇe- tinkava ve yazarlar değişiklikten rahatsız olun- ca Cumhuriyet'ten aynldı. Okurlann bir kez da- ha boykotu sonucu gazete iflas aşamasına geldi. Berin Nadi, llhan Selçuk ve yazarlar yeniden ga- zeteye döndü. Cumhuriyet'i yaşatmak üzere Cumhuriyet Vakfi kuruldu. CUMHURIYETİN KADINLARI Cumhurhet gazetesi toplum yaşamında kadının yerini almasuıa yayınlanyla destek sağlarken daha 1930'dan itibaren kadın çahşanlara ayn bir önem verdi. 8 Mart 2003'te Dünya Kadmlar Günü'nde .\-a\imlanan Cumhuriyet'in birinci sajfasında gazete çahşanlannın büyük çogunhıgunu ohışturan kadmlann fotoğrafi yer akh. Muammer Aksov. AYDINLANMA SEHITLERI Devrime adanan yaşamlar Cumhuriyetgazetesinintarihı, Kurtuluş Savaşı'nın ardından tebaa yerine yurt- taş, ümmet yerine ulus yaratan Türki- ye Cumhuriyeti'nin tarihiyle çakışır. Türkiye Cumhuriyeti, dağılmış bir imparatorluktan ay- dınlanmanın gücüyle fılizlenırken eski düze- nın savunuculannın direnişiyle karşılaştı. La- ik Türkiye'nin ilkelerinden sapmamak, Atatürk ilke ve devrimlerine bağlılık Cumhuriyet ga- zetesinin temel yayın polinkası oldu. Cumhu- riyet'i bu ılkelen doğrul- tusunda kalemiyle, dü- şüncesiyle savunanlara uzanan eller değışse de arkasındaki güçler de- ğişmedı. 24 Ocak 1993'teUğurMumcu, evinın önünde otomo- bihne binerken yerleşti- rilen bombanın patla- ması sonucu yaşamını yitirdı. Susurluk'a ka- dar uzanan ilişkilerağı- nıdahal980'lerdekıya- zılanyla açıklayan Uğur Mumcu'yu Aııkara'da 500 binden fazla cum- hunyetçi son yolculu- ğuna uğurladı. Mum-| cu'nun öldürülmesi, ka-, ranlık ellerin Cumhuri- yet yazarlanna, Kuvayı Milliyecilere ne ilk ne de son saldınsıydı. Istan- bul Üniversitesi flctisat Fakültesi Sosyolojı Ens- titüsü Başkanı Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengfl 7 Arahk 1979'da okula gitmek üzere otobüs du- rağında beklerken öldü- rüldü. Gazetemize sık sık yazan TRT yapımcısı UnûtKaftancıoğlu Me- cıdıyeköy'de 11 Nisan 1980 günü kurşunlana- rak öldürüldü. flahiyat Fakültesi öğretim üyesi, SHP Partı Mechsı üye- si Prof. Dr. BahriyeÜçok 6 Ekım 1990 günü evi- ne gönderilen bir kargo paketine yerleştınlen bombanın patlaması so- nucu yaşamını yitirdi. Atatürkçü Düşünce Der- neği Başkanı Prof. Dr. Muammer Aksoy 31 Ocak 1990'da Ankara Bahçelievler'deki evine giderken öldürüldü. Ak- soy'un cenaze törenin- de Uğur Mumcu, hoca- BahriyeÜçok. Uğur Mumcu. OnatKuoar. Ahmet T. KışbÜL C Orhan Tütengi sının fotoğrafinı kuca- ğında taşıyarak kortejin önünde yürümüştü. Sı- nema eleştirmeni yazar • OnatKutiar 30 Aralık 1994'te The Marmara Oteh'nin pastanesinde meydana gelen patla- ma sonucu ağır yaralandı. Kutlar 12 gün son- ra yaşamını yitirdi. Eski kültür bakanlanndan, yazar, Ankara Üniversitesi Üeüşim Fakültesi öğretim üyele- rinden Ahmet Taner Kışjata 21 Ekim 1999'da arabasına yerleştirilen bombanın patlaması sonucu yaşamını yitirdi. BİLCİSAYAR ÇACI Teknolojik getişmeler basuu etkuerken Cumhuriyet'in bunun dışuıda kahnası düşünülemezdi. Gazete sajifalan uzun bir süredir bilgisayarlarda haarlanryor. Cumhuriyet, Yeni Gün'ün kol gücü ile çahşan makineierinden bilgisayar çağuun hızına ulaşarak teknolojide de çağı vakaladL