Katalog

SAYFA CUMHURİYET 7 MAYIS 2003 ÇARŞAMBA 12 CUMHURIYET'IN 80. YILI r İ$GAL GÜÇLERİNDEN CUMHURİYETÇİ GÜÇLERE Cumhuri>ettttihatTerakldFırkasrnınmerkezivkendahasonraiş^ıl kuvvetlerinin eline geçen ahşap Pembe Konak'ta (solda) >ayın hayatma başladı. 1930'ların matbaasında >a/ılar entertip denilen makinelerde dizilir, kalıplara kurşun dökulerek satırlar oluşturulurdu. Çinko tezgâh üzerinde mürettipler. ellerinde "çift" ve kumpaslarla çahşarak sayfalan haarlardı. Kur- şun satıriar bir araya geürilir, teknelerde sayfalar oluşurdu. Kurşun buhan kokan mürettiphaneler daha sonra yerini bilgisayarlara bırakb. Teknolojik geüşmelcre ayak uyduran Cumhuriyet de 1983'ten sonra ofset baskı tekniğine geçti (Fotoğraflar CUMHURİYET ARŞlVl) LydınlannwaaçılanpenceneDerleyen: HATİCE TUNCER 2 Nısan 1920'de tstanbul'dan aynlan Yenı Gun gazetesının kurucusu Yunus Nadt "bir gun Is- tanbul'ayenkien vezaferle döneceğme" ınanıyor- du 7 Mayıs 1924'te Cumhunyet gazetesının ılk sayısında bu ınancının gerçekleşmesının mutlu- luğunu ıfade ettığı yazı, yalnızca somurgecıler- den kurtuluşa ve yenı cumhunyetın kuruluşuna kalemıyle hızmet vermış bir gazetecının onuru- nu yansıtmıyordu Aynı zamanda Atatürkdevnmlennın savunu- cusu bir yayın organı olacağının habennı ven- yordu Yunus Nadı, okurlann karşısına Yenı Gun ye- nne Cumhunyet le çıkışını şoyle anlatmıştı "tstanbuTdan okurlanma Yenı Gun'u değü, Cumhuriyet'i sunuyorum. Demek Id arada bu- yük devrbnler mey dana genniştir. îtiraf etmeye mecburum ki bu devrimlerin bûyüktüğü ve yü- cetiğini kendim bileşimdi daha hi anlanuşve da- ha çok hayrete düşmuş durumdayım. O kadar ki zamanzaman kendfani gerçeğin ve hayalin büyük savaşma bırakmaktan alamıyonım.Özefiikle içm- de yüzmiiş ofananın verdigi şaşkmhlda şu yakın geçmışin muthiş \e buyuk safhalaruıa karşı ade- ta sudan çıknuş bahk durumunda bulunu- yorum. Bu kadar az zamana, bu kadar bü- yük devrimler sığabiBr mi? Acaba dort beş yıl suren baştan başa ruyaiaria dohı bir uy- kudan mı uyandnn? Yoksagerçekkşmiş rü- yalar karşısında mı buhınuyorum? Canım daha dun şu İstanbul'un Kmanmı yabancı ve duşman gemileri; sokaklanıu, kışlalan- nı, evieriniyabana vedüşman askeri dokhır- muyor muydu? Canım daha dün bu tstan- bul değü miydi ki sokaklannda tngiliz kır- baçlanndan ve paükarya kabadayılanndan geçilnıiyordu? Canım şu Cumhunyet'e yö- netim merkezi yapoğım bina bile daha dün tngiliz ve Fransız zabıtasınm tstanbul'a zu- hîm yağdırdığı \e dayak altmda Türk öl- dürdiiğü yer degıl nuy dı?" ANADOLU'YA CEÇİŞ Yunus Nadı, cumhunyenn ılanı ve hılafetın kal- dınlması devnmlennde etkın rol alırken ışgal- cılenn çekıldığı Istanbul'da yenı bir gazete çıkar- mayı planladı "tttihat Terakki FırkasTnın eskı genel merkezi, Ingılız ışgal komutanlığının yer- leştığı Pembe Konak, Cumhunyet'e tahsıs edıl- dı Gazetemızın bugunku bınasının karşısında bo- yalan dokulmuş çokme tehlıkesıne karşı alumın- yum levhalarla çevnlmış olan zamanın Pembe Konak'ı, gazetenın ılk yonetım bınasıydı Cumhunyet gazetesı Cumhunyenn ılanından yedıay sonra yayın hayatına başladı "Anadolu'da Yeni Gün" adıyla Ankara'da yayınını surduren gazete, Cumhunyet'ın kurulduğu 7 Mayıs 1924'ten dort gun sonra yayını durdurdu CUMHURIYET'I SUNUŞ DeneyımJı gazetecı Yunus Nadı'nın çıkaraca- ğı gazetenın adını Mustafa Kemal Paşa saptamış, "Cumhuriyet olsun" demıştı 7 Mayıs 1924 ta- nhlı Cumhunyet'ın ılk sayısında gazetenın amaç- lannı \e yolunu anlatan sunuş yazısında şu ıfa- deler yer alıyordu "Cumhuriyef in syasi programı isminden bel- B olduğu gibi, onu yaymlayanlann shasi hay ada- n da beflidir. Cumhuriyet,Türldye'de buyuk kav- galarla ekle edihniş tarihi bir sonuçtur. B E elde edilen bu amaç uğrunda fiilen çahşmtş insanla- nz. Memlekette bu muzaffer va gahpfikrinçok kuvveüi taraflan \ardır. Cumhumet memlekete mal otmuş bu" fîkirdir. Biz onun temsılası \e koru\ncusu>ıız. Bu temet- düşûncegozonünde tutulduktan sonra kesin ola- rak söyleriz Id gazetemiz ne hükümet gazetesi ne departi gazetesidir.CumhuriyetsadeceCumhu- metin büimsel ve>~aygın ifadesiyle demokrasinin saMinucusudur. Cumhuriyet \e demokrasi fîkir ve esaslannı yıkan ve yıkmaya çahşan her kuv- vede mücadeie edecektir. Memlekette her anla- mı üe gerçek bir demokrasi kurubnası ıçin gaze- temiz butun \arhgı ile çahşacakür. Memlekette halkın halktarafindan halkiçın ıdaresi bızim ide- aümizdir. Ve biz yalnız bu idcalın esiri> iz. Başka bir kuvvetin değJL" 1 Ocak 1925: UMUTLU KUTLAMA Cumhunyet gazetesı, Cumhunyeün \ e devnm- lenn gerçekleştınlmesıne dırenenlere karşı Ga- zı Mustafa Kemal'ınyanındaoldu Herşeyekar- şın l Ocak 1925 te okurlar, Cumhunyet'te şu umutlu kutlamayla karşılaştı "Bugün yeni yüa girivonız. Yani yeni bir etkin- Kk, yeni bir Uerİeme, yeni bir umut donemini al- güıyoruz. Ozgurhık, kurtuluş ve bağımsızhk ya- şanuna gireü ancakiki yılhk bir zaman oldu. Ulu- sumuzun uğradiğı belalann zararlannı yok et- mekvevaralannı Hikştirmekiçin biryandan din- ginliğe ve iviliğe, ote vandan yorulmak bilmez, sü- reklu kesıntisiz çahşmaya gereksmmesi vanhr. Bu emek ve etkinlikyohında her vılı bir aşanıa sayar- sak görurüz ki ilk iki aşama devrimimiz için çok auhmh ve kurtancı başanlan gerçekieştirmiştir. OzelKkk dun gece kapanan 1340 (1924) sene- sj miOetimizin geJeceğini sağtayacak icraatveolay- lar ile dopdoludur. Llusun, vatanın yüksebnesi- ne gerçekten muthiş bir bukağı olan hilafet he- yülasuıdan hele saltanat hanedanı denilen Al- lah'uı belasmdan 1924'te kurtulduk. Turk'ün hagımgzhgını, nnunımı, kararhhk vp kahraman- hğmı dunyaya tanrtan Lozan Anüaşması 1924'te yürüriüğe gjrdi Genelde 1924'te bütun devletlerle dostiuğu- muz guçlendL Karmaşık anlaşmazfaldar, dosthık anlaşmalanna>oneldi. Bugün girdiğimiz veni \> hn. ulusuınuz, ulkenuz, vuksebne \v refahımızıçın daha venmh, daha bereketü olacagmı kuvvetle umut eder ve bütün okurlannuza ve yurttaşjan- mıza muduluk dilegivle yeni yıh kutianz," HARF DEVRIMI Tekke ve zavıyelenn kapatılması, Medenı Ka- nun'un yururluğe gırmesı, devlet dımnın Islam olduğuna ılışkın maddenın anayasadan çıkanl- ması gıbı toplumu çağdaşlaştınnaya yonelık dev- nmler ılerlerken 3 Kasım 1928'te harf devnmıy- le cesur bir adım daha atıldı 1 Aralık 1928'den ıtıbaren gazetelenn sadece Latın harflen ile çık- masma karar venldı Başlangıçta Latın harflen- nı bırkaç cumlede kullanırken Cumhunyet bazı haberlen Latın harflenyle veraıeye başladı ATATÜRK Ü YİTİRMEK 10 Kasım 1938'de Ataturk'u yıtırmek, Turkı- ye ıçın olduğu gıbı Cumhunyet ıçın de çok acıy- dı tsmetİnonuve Yunus Nadı arasındakı ılışkı- ler çok sıcak sayılmasa da Paşa, ulusal mucade- lenın onemlı bir ısmı olan dev let adamı, Nadı de cumhunyet harcına emeğı geçmış bir yurtsever- dı Cumhunyet, kuruluşundan ben tutturduğu yolda yurumeye devam ettı Cumhunyet'ın doğuşunu Yenı Gun'de aramak, Yenı Gun'e ulaşmak ıçuı de da- ha da genlere 1901'e, Mıdıllı Kalesı'ne kadar gıtmekgereklı Gazetecılığe 1900'de Malumat gazetesınde başlayan Yunus Nadı, 1901 yılında 2. Abdülhamit'e kar- şı donemmde "gizli bir derneğe girmek- İe" suçlanarak Mıdıllı Kalesı'nde uç yıl hapse mahkûm edıldı 2 Meşrutıyet'm ılanından sonra Istan- bul'a gelen Yunus Nadı, tkdam ve Tasvır- ı Efkar gazetelennde yazdı Kurtuluş Sa- vaşfnı desteklemek, Mustafe Kemal'ın ya- nında yer almak ıçın Anadolu'ya geçtı ve 23 Nısan 192O'te Meclıs'e mılletvekılı olarak gırdı İSTANBUL'DAN AYRILIŞ Sakarya Savaşı oncesınde Yenı Gun ga- zetesı Kaysen'ye taşındığında Ankara'da kalan sahıbı ve başyazan Yunus Nadı Ya- zıışlen Muduru Kemal SaBh'e (Sel) on se- kız sayfahk bir talımatname vermıştı Na- dı Yenı Gun'un yazıışlen mudurune ver- dığı butalımamamede alhnı çızdığı ıkı mad- dede Ulusal Bağımsızlık Savaşı'nın des- teklenmesını ıstıyor ama eleştınden de ka- çınmamasuıı ıstıyordu - "Gazetenin hatb hareketi: Misak-ı Mil- K hudut ve hukukunun behemehal Lstihsal edileceği (sağlanacağı) haklonda çok derin bir kanaat ve imana sahip ohnası ve o ka- naat ve imanı bütün kuvvetiyle teceüi ettir- meskiır (gostermesidir)." - '_p]ksikcihederintenkidindendetered- düdemahalgorübnemetidir. Hususile(ozel- Hde) icraathükumeteaitohınca onda bihak- kuı gozu pek davTanıhnak kabeder." CUMHURİYET TARİHİNDEN KISA KISA Atatürk, Makbute Hanım (kardeşı yanda) ve Yunus Nadi. Yunus Nadi, Ismet Inönü ile birlikte... Cumhuriyet gazetesinin 7 Mayıs 1924 tarihli ilk nüshası. v Cumhunyet'ın Fransızca baskısı olarak yayımlanan La Repubüque 1925 ten ıtıbaren 25 yıl sureyle Turkıye'nın dış dunyayla bağlantısı, sorunlannın duyurulması, uluslararası konularda Turbye'nın çıkarlannın savunulması alanında onemlı bir gorev ustlendı V Cumhunyet Gazetesı kultur yaşamını zengınleşürmek, amacıyla 1932 de 12 cılt halınde Hayat Ansiklopedısi'nı yayımladı \/ 23 Aralık 1930'da Menemen'de ayaklanan gencılenn yedek subay Kubilay'ın şehıt edılmesını buyuk tepkı duyan Nadır Nadı'nın Kubılay ıçuı anıt yaptınlması onensı Cumhunyet gazetesının onculuğunde gerçeldeştınldı Kubılay abıdesı 26 Ocak 1934 te buyuk bır torenle açıldı v 1930'da Aksaray'ın bir koyunde doğan ve ortaoğrenımını Ivnz Koy Enstıtusu'nde bıhren Mahmut Makal'ın 1948 de yayunlanan "Bizim Koy" adlı kıtabı koy gerçeğını ılk kez resmı goruşun dışında yansıtıyordu Makal'ın tutuklanmasma Cumhunyet tepta gosterdı w Cumhunyet gazetesı ulkenın uygarlık yolundakı atılımlannı desteklemek, kafes \e peçeden kurtulan Turk kadınına gereken değen vermek yolunda Cumhunyet guzellık yanşmalan duzenİedı 3 Temmuz 1932 de Turkıye'de ılk kez yapılan guzellık \anşmasını kazanan Keriman Halis daha sonra katıldığı yanşmada dunva guzelı seçıldı • AfrOÖİt Olayi: Malatya Mıllehekılı iVasuhi Baydar'ın Turkçeve çevırdığı Pıerre Louys'un Afrodıt adlı romanının mustehcen bulunarak toplatılması uzenne Cumhumet gazetesı gencı guçlere karşı savaş açtı