Katalog

19 ŞUBAT 2003 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA EKONOMI ekonomi(5 cumhuriyet.com.tr 13 İşsizük kara bulut • ANKARA(ANKA)- Türkıye'de2001 ekonomik krizinın ardından yüksehşe geçerek 2002'de yüzde 10'a yaklaşan işsizlik orarıı, dünyada da giderek artıyor. Geçen yıl G7 ülkeleri ve AB de dahil olmak iızere OECD ülkelennde işsizlik oranlan belirgin biçimde yükseldi. OECD'ye üye 30 ülke ortalamasında 20O0'de yüzde 6.3 olan işsizlik oranı, 2001 'de yüzde 6.5'e,2002'de yüzde 6.9'akadar yükseldi. Yabancı yatjpmda yanş • ANKARA(ANKA)- Doğrudan dış yatınm kaynaklannın sınırlı olduğu ve bu nedenle bu alanda ciddi bir yanş yaşanacağı savunuldu. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'nca (UNDP)ülkelenn, yabancı yatınmlan çekmek için kendi avantajlannı yansıtacak şekilde. güçlü ve zayıf olduklan konular üzennde daha fazla yoğunlaşması uyansında bulunuldu. Koç'tan taNtim uyansı • ANKARA(ANKA)- Koç Holding. Kangal ve Seyitömer Termik Santrallan'nm işletme hakkı devrinin gerçekleştirilmemesi nedeniyle uğradığı zarann karşılanması amacıyla uluslararası tahkime başvurmak üzere hazırlık yapıyor. Holding, santrallann devrinin yapılması halinde bugüne kadar yaptığı harcamalann karşılanması için tahkime başvuracak. Motorine yeni zamgeldi • Ekonomi Senisi - Motorinin perakende satış fıyatı yüzde 1.26 oranında arttınldı. Buna göre İstanbul'un Avrupa yakasında motorinin perakende satış fıyatı 1 milyon 424 bin liradan 1 milyon 442 bin liraya çıkartıldı. ABD havayoilan krizden çıkamadı • Ekonomi Servisi - Ağır mali sorunlarla boğuşan ABD havayoilan. sektördeki sert rekabet yüzünden zam yapamıyor. ABD'nin 5. büyük havayolu şirketi Continental'in girişimiyle yakıt fiyatlanndaki artışı yansıtmak üzere geçen cuma bılet fiyatlanna yüzde 20 zam yapan bir grup havayolu şirketı, rakiplerinin zam yapmaması üzerine. zam kararlannı dün geri çekmek zorunda kaldı. ÇEAŞ ve Kepez'e uyarı • ANKARA(ANKA) - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, elektrik iletim hatlanru öngörülen sürede devretmeyen Çukurova Elektnk (ÇEAŞ) ve Kepez Elektrik" e ihtarname çekti. ÇEAŞ ve KEPEZ'm, ilgili yönetmeliğe göre mülkiyetinde bulunan iletim hatlannı, 31 Aralık 2002 tarihine değin Türkiye Elektrik İletim'e devretmesi gerekiyordu. 6KONOHİ I TfiRİHİNX>£ ZUÇÜN \ [ 1932: Halkevien kuruldu. ( 7947: Türkiye, Uluslararası I Para Fonu'na kabul edikji. f966: Türk - Sovyet Ticaret Anlaşmaa ımzalandı. 1971: Devlet tahvillerine ödenecek faiz yüzde 6'dan 9'a çıkantdı. 1983: Türkiye Dernir-Çe- lik Işletmeleri taksitie sa- tışabaşladı. L Türkiye, son 12 yılda kısa aralıklarla '6 büyük deprem' yaşadı. Irak operasyonu yine sarsacak Sonuçhepaynı: ^bksullukFATMAKOŞAR MİNE ZEYBEKOĞULLARI Etkileri şimdiden hissedilmeye başlanan olası Körfez savaşı, Türkiye'nin son 10 yıl- da kısa aralıklarla yaşadığı 6 büyük depre- me bir yenisini daha ekleyecek. Türkiye, son 12 yılda kısa aralıklarla "6 büyük dep- rem" yaşadı. 1991 'de Amerika'nın Irak'a müdahalesınuı etkılerinı üzerinden henüz atamadan 1994'te ekonomik krizle, birkaç yıl sonra da ıkı büyük depremle sarsılan Türkiye ekonomısinın, 2000 ve 2001 yılla- rrnda aldığı yaralar henüz sanlamadan ikin- cı Körfez savaşı kapıya dayandı. Ortalama 12 yıl önce ABD'nin Irak'a müdahalesıy- le başlayan Körfez savaşının Türkiye eko- nomisinde yol açtığı zarar 90-100 milyar dolarla ifade edilırken 12 yılda knzlerin, • ABD'nin olası Irak operasyonu Türkiye ekonomisi için '7. deprem' olacak. Krizlerin, depremlerin, savaşların sonucu hep aynı oldu: Yüksek enflasyon. ekonomide depremlerin, savaşlann sonucu hep aynı ol- du. Yüksek enflasyon, ekonomide daral- ma, işsizlik ve yoksulluk. Cellr dağılımı da bozuldu Krizler yalnızca yoksulluk getırmekle de kalmadı, gelir uçurumunu daha da derin- leştirdi. Kasım 2000'de girılen kriz süreciy- le kişi başına duşen mılli gelir genlerken ki- şi başına düşen borç 2550 dolardan 2740 dolar ctvarına yükseldi. Ücret, maaş, tarım fıyatlan ve faiz öde- meleri karşılaştınldığında gelir dağıhmı da önemlı ölçüde bozuldu. tşçi üretlerinin re- el olarak yüzde 11.1, memur maaşlannın yüzde 3.6 ve asgan ücretin yüzde 13.5 ora- nında azaldığı, tanm fiyatlanrun çöken programın enflasyon hedefı kadar arttınl- dığı knz sonrası süreçte, Hazine'nin iç borç- lanma faiz oranlan yüzde 38-40'lardan bir ara yüzde 200'lerin üzerine çıktı. Ekonomist Mustafa Sönmez, krizin Türk halkına bir yıllık faturasını 127 milyar do- lar olarak hesaplamıştı. Sönmez'e göre bu faturanın 57 milyar dolan milli gelırde olu- şan kayıptan, 25 milyar dolan ek dış borç- lanmadan, 45 milyar dolan ıse ek iç borç- lanmadan ka>Tiaklanıyor. Bu da Türk hal- kının kişi başına 1916 dolarlık bir kriz fa- turasıyla baş başa kaldığını gösteriyor. thracatın yanı sıra özellikle turizmi vur- ması beklenen ABD'nm olası Irak operas- yonu Türkiye ekonomisi için "7. deprem" olacak. Olası bir Irak savaşının, kur ve fa- izlen olumsuz etkilemesı beklenırken dev- letin ıç borç stokunun yaklaşık yüzde 75'inin değişken faizli Türk Lirası ve dö- viz ile dövize endeksli kâğıtlardan oluşma- sı önemli bir faiz ve kur nski yaratıyor. Ay- nca Hazine'nin dış borçlannın ise büyük bölümü dolar cinsınden olmakla bırlikte Euro'nun da önemli bir ağırlığı bulunuyor. Olası savaş, şimdiden sektörlerde yüzde 30 daralmaya neden oldu. KASIM VE ŞUBAT KRlZLERl IMF prograntı iflas etti Mali piyasalardaki ilk kıvıkımla ateşlenen 20 Kasım 2000 krizınde borsa geriledı, bono faiz- len yüzde 43 ile yılın en yüksek seviyesine çık- tı, gecelik faizler yüzde 250'leri buldu. 1998 yı- lında kaldınlan ve esnaf ile küçük ölçekli ışlet- melerin u kazançsağiamasabUevçrgi(klemek zo- runda bırakddığı" hayat standardı uygulaması yeniden getirildi. Sistemden 6 milyar dolarlık bir paranm çıktığı tahmin edıldi. Ecevft'in IMF'den 10.4 milyar dolar geleceği yönündekı açıklama- lan ile rahatlayan mali pıyasalarda dövize hücum yaşandı. Merkez Bankası'nın açıklaması ile dö- vize hücum durdu, ancak gecelik faizler yüzde 1700'lere çıktı. IMF ile 1999 sonunda uygulan- maya başlanan ekonomik istikrar programı doğ- rultusunda enflasyonu az da olsa indırmeyi ba- şaran Türkiye için kasım knzi, şubatta yaşana- cak depremin öncü sarsıntısı gibiydi. 2. Dünya Savaşı yıllanndan sonra Türkiye tanhinin en bü- yük yoksullaşmasına yol açan şubat krizi, kişi ba- şına gelirde yüzde 27 azalmaya yol açtı. "Enflasyonla mücadele" adı altmda IMF'yle yola çıkan Ecevıt hükümeti döneminde yaşanan kasım ve şubat krizleri, Türkiye'yı 10 yıl genye götürdü. Resmı verilerle işsiz sayısı 2 milyon 462 bine ulaştı. 9 Aralık 1999"da IMF'ye sunu- lan niyet mektubundan sonra 2000'nde uygu- lanmya başlanan program, Kasun 2000 krizyle ıflas etti. Bu kriz, IMF'den gelen ek parasal des- tekle geçiştirilirken program şubat kriziyle çök- tü. Hükümet, 22 Şubat'ta dalgah kura geçiş ka- ran aldı. Enflasyon: Yılhk enflasyon yüzde 88.6 ol- du. Ancak DtE'nin bu rakamının fıyat artışlan- m yansıtmadığı görüşü ağırlık kazandı. Mllll gelir: Tarıhi küçülme yaşandı ve gay- n safı mılli hasıla 200 milyar dolarlardan 148 milyar dolara düştü. OÖVİZ: 19 Şubat 200 l'de 687 bin lira olan do- lar kuru, dalgah kura geçildiği 22 Şubat'ta 964 bin liraya yükseldi. Kişi başına milli gelirIzynoncesinden beter Kişi Başına Düşen Milli Gelir (Dolar) 3.004 1999 2000 2001 (Ecevıt (Ecevit hükümeti) hukumeti) Krizlerle iki ıleri bir geri Büyüme (%) 1990 1991 1992 1993 (Akbulut hûkümeffi KÖRFEZ SAVAŞI Yaralan hâlâ savdamadı 'T'urizm başta olmak üzere bütün M. sektörler olumsuz etkilendi. Yumurtalık petrol boru hattınuı kapanması ve özellikle savaşı izleyen yıllardaki ambargo uygulaması, savaştan önce Türkiye'nin en büyük ihraç pazan olan Irak'la ilişkileri en aza indirdi. Bunun sonucunda milyarlarca dolarlık ihracat gelirinden yoksun kalan Türkiye'de özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yol üstündeki on binlerce esnaf işsizliğe mahkûm oldu. Turizm gelirleri 3.2 milyar dolardan 2.6 milyar dolara düştü. Resmi kurumlarca zaran 10 milyar dolar civannda telaftuz edilen Körfez Savaşf nın bugüne kadar uzanan ekonomik etkilerinin yol açtığı kayıp gayri resmi kurumlarca 100 milyar dolar olarak hesaplandı. Söz konusu dönemde ekonomik göstergeler şöyle oldu: Depremler Büyüme enkaza gomulau Merkez üssü Gölcük olan 7.4 büyüklüğündeki deprem, Türkıye'ye plansız sanayileşme ve kentleşmenin faturasını ödetti. Geride on binlerce ölü, yaralı bırakan deprem Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşlannın bulunduğu bölgeyi vurmuştu.DPT'nin raporunda, depremin ekonomi üzerinde yarattığı yıkımın ekonomik boyutu 9-13 milyar dolar arasında hesaplandı. Merkez üssü Düzce olan 12 Kasım depreminde henüz 17 Ağustos'un yaralan sanlmamıştı. tkinci deprem, önceki sarsıntıda hasar gören konutlarla işyerlerini yerle bir ederken yine binlerce insanın aç ve açıkta kalmasma neden oldu. Bölgenin yeniden inşası sürecinde kimi sektörleri hareketlendiren depremler, milli gelirde ciddi azalmaya neden oldu. Mllll gelir: Depremlerin arduıdan 1998'de 206.5 milyar dolar olan gayri safi milli hasıla, 1999'da 185.2 milyar dolara düştü. 1998 yılında satın alma gücü paritesi ile dünyanın 17. büyük ekonomisi olan Türkiye, 1999 yılında yaşadığı küçülme sonucu bir sıra gerileyerek 18. sıraya indi. Boi*Ç StOkU: 1998'de 96.408 müyar dolar olan dış borç stoku, 1999'da 102.980 milyar dolara çıktı. İç borç stoku da 1998'deki 11.7 katrilyon lira düzeyinden 23 katrilyon liraya çıktı. DöVİZ: ABD Dolan 1998'de260 bin 974 liraydı. 1999'da 420 bin 126 lira oldu. : 1990'da yüzde 48.6 olan enflasyon 199l'de yıllık ortalama yüzde 59.2 oldu. Borç StOkU: Bir yıl önce 49 milyar dolar olan dış borç stoku 1991 sonunda 50 milyar 489 milyon dolara çıktı. DöVİZ: Irak savaşından önce 1990'da 2 bin 606 lira olan ABD Dolan'nın değen 1991 'de 4 bin 175 liraya çıktı. 1992'ye gelindiğinde de dolar 6 bin 874 lira olmuştu. 5 NİSAN KARARLARI ~ Çüler'in acı reçetesi Dönemin başbakanı Tansu Çiller ve koalisyon ortağı Murat Karayalçın tarafından açıklanan "istikrar programı" sonrasında Türkiye, tarihinin en yüksek enflasyonuyla karşılaştı. Ekonomideki sert frenin acısı emekçi kesime düştü. "Enflasyonu hızla düşürüp TL'ye istikrar kazandıracagız, ekonomik ve sosyal dengeleri yerine oturtacağız" vaâtleri ile DYP-SHP koalisyonunun halka içirdiği acı ilaçtan sonra enflasyon yüzde 149.6'ya fırladı. Resmi kayıtlara göre 650 bin, gayri resmi verilere göre de 1 milyon kişi işinden oldu. Batan bankalar ve aracı kurumlarla halen Meclis kapılannda bekleyen "bankazedeler" de kararlann eşantiyonu oldu. Para piyasalannda faizler yüzde 500'lere fırladı, sanayi yatınmlan büyük darbe aldı. Enflasyon: Yüzde 60'larda seyreden toptan eşya enflasyonu, kararlann ardından yüzde 149.6 oldu. DOrÇ StOkU: Kararlann en önemli sonuçlanndan biri de iç borç stokunu bir anda arthrması oldu. Önceki yıl 357 trilyon lira olan iç borç stoku 915 trilyon liraya çıktı. Dış borç 65 milyar 60 î milyon dolar oldu. 1995'te 73 milyar dolara kadar yükseldi. DöVİZ: 1993"te 11 bin 35 lira olan dolar, 29 bin 788 liraya fırladı. 1995'te dolar 45 bin 738 liraya çıktı. Nezih Demirkent toplantıyla anıldı Çorumluların feryadı: Anadolu kedisi olduk Ekonomi Servisi - Çorum Ticaret ve Sanayi Odası (ÇTSO) Başkanı Kenan Malatyah Çorum'daki küçük ve orta boy işletmelerin (KOBÎ) ekonomik krizin etkisiyle ve 4325 sayılı yasanın yürürlükten kalkmasının arduıdan büyük sıkıntıya girdiklerini belirterek "Anadolu kaplanlanndan Anadolu kedilerine dönüştüler" dedi. Nezih Demirkent'i Arîma Toplantısf nda düzenlenen "KenÖer Sanavilerini Anlanyor" konulu panelde konuşan Malatyalı 15 yıldır sanayileşme hamlesi yaşanan Çorum'da yaz mevsiminde işleri azalan leblebicilerin sanayiciliğe yöneldiklerini söyledi. Malatyalı tuğla, kiremit, yumurta tavukçuluğu ve un üretiminin önde geldiğini aynca bu ürünlerin üretiminde kullanılan makineleri üreten tesislerin de kurulduğunu, ancak yaşanılan dönemde yatınm ve üretimin durma noktasmda olduğunu belirterek "Devlet KOBt'krin yaşaması için gerekli bilgi ve kredi desteğini sağlamah, Çorum'u demiryohı ağına dahil etmelidir. De\ ktin sorunlan çözmek için ihtr^aç duyduğu kaynak damarlanndaki israfta mevcuttur" dedi. Panelde konuşan Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası (ETSO) Başkanı "Lutfu Yücetik" ise Erzurum'un ticaret ağırhkh bir kent olduğunu, şeker, yem ve çımento fabrikalannm bulunduğunu belirterek u 1980'den sonra başlayan et ithalaü ha\-vancılık sektörünü öldürdü. Canb ha>A-an ihracaü yapamaz olduk" dedi. BlLGt TOPLUMUNA DOĞRUö'ZLEM YÜZAK oztem.yuzakgcumhuriyetcom.tr Dünya Bankası Başkan Yar- dımcısı Johannes Linn "lyim- ser olmamak için hiçbir neden yok" demiş. Peki iyimser olmak için ne neden var? önceki gün IMF Başkanı Horst Köhler de Irak'ta olası bir operasyon sonu- cunda dünya ekonomisinin dur- gunluğa gireceğini düşünmedi- ğini söyledi. ABD güdümlü ulus- lararası para kuruluşlan, Irak sa- vaşı çığırtkanlığının dozunu artır- mış durumdalar. TürKlye köşeye sıkıytı özellikle Türkiye gibi ekono- mileri IMF programlarına bağlı ülkeler ise iyice köşeye sıkıştı. 4. gözden geçirme çalışmalan için Ankara'da bulunan IMF heyeti- nin yalnızca TBMM'de tezkere- nin görüşülmesi ertelendiğı için işi geciktirmesi ve ABD'yı bekle- mesi en önemli örneklerden bi- ri. ABD gerek bu tür kuruluşlar- la, gerekse doğrudan, savaşa destek vermeleri için ülkelere tüm baskılannı arttırıyor. Mantık, "Güzellikle evet deyin, yoksa Orman Kanunları ben ne yapacağımı iyi bilirim" mantığı. Tehdit, ticari ambargo ise bu işin raconu. Duyduğumu- za göre Amerikalılar işe Fransız şarabı ve peynir ile başlayacak- larmış. ABD medyasında harıl hanl "Irak savaşına hayır dedik- len için" Fransızların ve Alman- ların hangi ürünlerine ambargo uygulanıp uygulanmayacağı tar- tışılıyor. Dünya tarihi bir yandan en geniş kapsamlı savaş karşıt- lığına sahne olurken, diğer yan- dan bugüne kadar görülmemiş bir 'orman kanunları' hâkimiye- tine doğru akıl almaz hızla ilerli- yor. Saddam zaten bahaneydi, petrol de bahane. Şimdi dönem aslan kralın ve onun koyduğu or- man kanunlannın dönemi. ABD'nin zayıflayan ekonomi- sinin düze çıkmasında Irak'a operasyon, zincirin halkalarının yalnızca ilki. Kralın hegemonya- sının herkes tarafından kabul edilmesi için artık 'geri dönüşü olmayan yo/'a girildi. Ve belirsiz- liğin uzun sürmeden bitmesi ge- rekryor. Zira bugün gelinen nok- tada yalnız ABD değil tüm dün- ya piyasalan savaş ekseninden kuıiulamıyor. Türkiye'de borsanın 18 Ka- sım'da 14 bin 250 olan seviye- sinden bugüne kadar yaşadığı değer kaybı yüzde 17.3 oldu. Krizin Amerikan borsalannda ya- rattığı kayıp ise yüzde 25'i aştı. Petrol fıyatlan ise bütün ülke ekonomilerinin büyüme hesap- larını şimdiden altüst etmiş du- rumda. İşsizlik ürkütucü Gelelim işsizliğe... OECDve- rilerine göre teşkilata üye 30 ül- ke ortalamasında 2000'de yüz- de 6.3 olan işsizlik oranı, 2001 'de yüzde 6.5'e ve 2002'de de yüzde 6.9'a kadar yükseldi. Yeni istihdam alanlannın yaratıl- ması gerekiyor, ancak 'belirsiz- ///cortam/'şirketlere yatınm plan- lannı sürekli erteletiyor. Havayo- lu şirketleri belini doğrultamıyor. Yolsuzluklar şirketleri peşpeşe iflasa sürüklüyor. Tarımsal destek İçin baskı Savaş herkes için kâbusa dö- nüşmüş durumda ve bu kâbus- tan yararianan da yine ABD olu- yor. Dünyada gelir dağılımında uçurum bu denli artmışken tanm sübvansiyonlannın azaltılması için baskı yapmaktan vazgeçmi- yor. Geçen hafta Japonya'da toplanan Dünya Ticaret örgü- tü'nde ucuz ilaç ve tarımsal des- tekler konusunda taviz verme- yen VVashington yönetimi, bir yandan da Irak operasyonu son- rasında Irak halkına insani yar- dım için hazırlıklarını sürdürüyor. Aslan kral, bir yandan '/yı'yi, bir yandan 'kötû'yü oynuyor. Birleşmiş Milletler, NATO gibi kuruluşlann işlevselliği yok olu- yor, kapitalist sistemin taşları bi- rer birer dökülüyor ve yerini çok daha vahşi bir ormanın acırnasız kanunları alıyor...