Katalog

22 ARALIK 2003 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ AHLAKARANIYOR TURHAN SELÇUK İstanbul'a yeni düzenleme DURUS? İSTAN5UL ABDÜICAKBAZ1 MACERALAHI t y SISIM Samy&ncamiye Ayazma Sultan III. Mustafa'nın 18. yÜTyûın itdndyansında annesiMihrişah ve ağabeyiSüleyman içinyaptırdığı Ayazma Camisi, Kızkulesi'nin arkasındakiyamaçtan istanbuVu seyrediyor Gözden ırak değil ama yoldan uzak ûlduğu için pek bilinmez Ayazma Ca- misi... Gözden ıraklığı biryana, aslın- da hep göz önündedır... Saraybur- nu'ndan, Cihangir'den, Kuleli'den ba- •uldığında, Bogaziçı Köprüsü'nden geçerken ama en iyisi Şehir Hatla- n'nın vapuru Salacak kıyısına doğru geldiğinde, Kızkulesi'nin hemen ar- kasındaki yamacın üstündedir Ayaz- ma Camisi. Üsküdar İskelesi'nden Doğancılar Caddesi denilen genişçe sokağı tır- manıp tmrahor'a gelindiğinde daracık iokaklardan herhangi birine gjrip kıv- nlarak gidilir Ayazma Mahallesi 'nde- a Ayazma Camisi "ne. Mahalle sakinlerinden başkasının Dek yolu düşmez bu semte. Sakindir. Sessizdir. Tarihidır. Eğerbirtarih düş- mek gerekirse 20. yüzyılın ikinci ya- nsına gırdikten sonra sokaklanndaki ıhşap evler yıkılıp betona dönüştü- rülmüştür; 21. yüzyıla girerken de be- ronun üzen ahşap kaplanarak eskiye ozenilmıştır. istanbul'un rüzgârları Kızkulesi'nin arkasmdaki yamaca hakıp aldanmayın... îstanbul'da rüzgâr iter Boğaz'dan ıster lodostan ya da do- ğudan batıdan. nereden eserse essin \yazma Camisi 'nin minaresıne şöy- le bir değer... Minarenin her bır yanı gören şerefesinden de neredeyse İstan- bul'un yansı ayak altında durur. Caminin ve semtin adı vakti zama- aındaki ayazmadan geliyor... Ayaz- manın suyu, artık caminin avlusun- jaki ku)-unun dibinde duruyor ve pom- Dayla basıldığında aptes alınan çeş- melerin deposunu dolduruyor. İş bu ne- denle apteshanedeki suyun lüzumsuz iullamlmaması rica edihyor. Camiyi Sultan HL Mustafa, amca oğ- lu Sultan LMahmut'un 1740'lıyıllar- Ja tran elçisinin ikametgâhına tahsis ;ttiği Ayazma Sarayı'nın yenne anne- 3 Mihrişah ve ağabeyi Siileyman adı- myaptırmış. 1758'detemeliatılanca- m Ocak 1761 "de ıbadete açılmış. III. Mustafa, 1757'de 40 yaşında tahta çıkmış; 17 yıl saltanat sürmüş. Zehirlenmekten korktuğu için koca- kan ilacı ıçmekten rengini soldurmuş. Yıldız fahna öyle meraklıymış ki Prus- ya kralından üç müneccim istemiş. Saltanatının ilk 10 yıh savaşsız geç- miş. Sonra orduyu hazırlamadan Rus- ya'ya savaş açmış. Rus donanması Boğazlan geçip Çeşme'ye kadar in- miş, Kınm gitmış. Ruslar Dobruca'dan Bulganstan'a gırince III. Mustafa da üzüntüden felç geçirip gitmiş. Kapısına sonradan takılan levhaya göre caminin mımarı Mehmet Tahir Ağa. Topkapı Sarayı'ndaki belgeler- de ise caminin yapı emini olarak Is- hak Ağa'nın adı yazıyor. Caminin ki- tabesindeki tarih manzumesini Sadra- zam Ragıp Mehmet Paşa yazmış; hat ise ayru zamanda hattat olan Şeyhü- lislam Vehyüddin Efendi'nin elinden çıkmış. Anlaşüan III. Mustafa, saray- daki kullannı epey çalıştırmış. Istanbul'un, ününü fazla duyura- mamış tarihi anıtlanndan biri olan ca- minin önemli bir özelliği var: Antik çağın Aspendos Tiyatrosu gibi Ayaz- ma Camisi de olağanüsrü bir akusti- ğe sahip. Avrupa'nın barok ettctsl Elinizdeki bir kâğıt parçasını par- maklanmzın ucunda kınştınn, avcu- nuzun içinde bunışturun; kâğıdın hı- şırtısı caminin duvanndan geri dönü- yor. Çıtınız çıksa, duvarlar "çıt" diyor. tnanılmaz bir ses düzeni. Hesaplana- rak mı yapılmış bilinmez... Böyle bir hesap tutsa, her camide uygulanırdı. Caminin mimarisinde, Avrupa'nın barok tarzından esinlenilmiş. Dikdört- gen bir plan üzerinde, kubbe kenarla- nna kadar beş kat pencere alacak şe- kilde yapı epeyce yüksek tutulmuş. Kubbeyi taşıyan dört kemerin dışan- dan birleştiği köşelere birer küçük "kule" kondurulmuş. Hani minare ol- masa, içine çan yerleştirin, olsun size kilise! Caminin birkaç defa yıkılıp ye- niden yapılan minaresinin son hali ise yapının heybetli görüntüsüne uyum sağlayan bir incelikte. Burası bir sul- tan camisi olmasına karşın nedense tek minare ve tek şerefe yeterli görül- müş; fazlasına gerek duyulmamış. Üsküdar'a gelmişken bir soru: Ye- rinde yeller esse de Osmanlı Üskü- dar'da 10'dan fazla saray, epeyce ca- mi yaptırmış... Peki niye Osmanlı'dan biri türbesini Üsküdar"da yaptırma- mış? Istanbul'u surlann içıyle sınırlı gördüklerinden mi? III. Mustafa, Ayazma"da camiyle birlikte sübyan mektebi, hamam ve muvakkithane de yaptırmış. Ama on- lar artık yok... Muvakkithane0 Muvakkit: Vakti belirleyen kımse. Muvakkithane: Genellikle büyük camilerin yanında muvakkitin çalıştı- ğı ve aletlerinin bulunduğu yer. Işlevıni yitirmiş olarak dış duvarda astlı duran ve güneşin gölgesinden vakti belirleyen saati kim bilir hangi Ayazma Camisi'nin içi, bir sultan camisi için gerekli ihü- şamla hazırlanmış (ttstte),ca- minin dış duvartarına Türk konaklanndan esinlenilerek kuş ev leri yapılmış (solda), camhe bitişik Hünkâr Köş- kü'ne gelen padişah attan ra- hat insin di\e kapı önüne bir "iskete" yapılmış (sağda)... muvakkit yaptı? Ayazma Camisi, geniş bir avlunun içine oturmuş. Avlunun bir kenannı Hünkâr Köşlcü kesiyor. Köşk sütun- lar üzerine oturan iki katlı bir galeri ile camiye bağlanryor. Sultan, nama- zını cemaatin içine kanşmadan "hün- kâr mahfüTnde kılıyor Vahde Sul- tan'ın mahfili ise üst kattaki kafeslı bö- lüm. Sultan attan Inerken Hünkâr Köşkü'nün girişi ilginç... Giriş kapısına birkaç basamaklı mer- divenle çıkıldığı gibi dış sahanlığın kenannda hafiften yuvarlak oluştu- ran mermer bir "iskete" bulunuyor. Sultan, caminin avlusuna atıyla giri- yor ve Hünkâr Köşkü'nün kapısına kadar gelip atından ^1016^6 iniyor. Camiden çıkışında da yine kimsenin yardımı olmadan "iskele''den biniyor. Avizelerdeki cam mumluklar artık ampullü... Fakat, teknolojinin henüz formülünü bulamadığı içleri boşaltıl- mış devekuşu yumurtalan, uçlan püs- küllerle süslenmiş halde a\izelerdeki yerini koruyor... Devekuşu yumurta- sının bulunduğu yere örümcek girmi- yor... Cami avlulannda güvercinler olur... Ayazma Camisi "ni martılar yurt edinmış; kubbenrn üstü martılarrn mo- la yeri olmuş. Martılar biraz küçük olsalar cami- nin dış cephesine yerleştırilmiş kuş evlerini kullanabilirler... Kuş evleri, eski Türk evlerinin minyatürü gibi... İnsanın kuş olup içine giresi geliyor. Ne yazık ki, evlerden biri yerinden kopup düşmüş... Dört bir yandan esen sert rüzgârlar, dış cephe taşlannı da ha- fiften eritmeye başlamış. Ayazma Camisi biraz ilgi beldiyor... Camiyle yaşıt olduğu gövdesinden belli çınar ağacı, bakımsızlıktan çürü- meye yüz rutunca kesilen kollanyla av- lunun bir köşesinde ayakta durmaya çalışıyor. Bakarsan bağ, bakmazsan dağ oluyor! Ayazma Camisi, Kızkulesi'nin ar- kasından bize bakıyor... Emmonü'ndeki seyyarsatKiiara arbk izaı verümey«cek. Tarihi meydanlara araçyasağı• Ali Müfit Gürtuna, kentteki tarihi meydanlann boşaltılarak yurttaşlann rahatça gezebileceği alanlara dönüştürüleceğini söyledi. OKTAVAPA\T)EV Istanbul Büyükşehır Belediyesı, kentteki tari- hi meydanlan araç trafi- ğinden anndırarak yeni- den asli kimliğıne dön- dürmek amacıyla bır di- zi projenin yaşama geçi- rilmesı ıçın harekete geç- ti. Büyükşehır Belediye Başkanı AB Müfit Gür- tuna, yaprığı açıklama- da, meydanlann boşaltı- larak yurttaşların rahatça gezebileceği alanlara dö- nüştürüleceğını bıldırdı. Gürtuna, zamanında hızlı göç dalgası sonucu artan trafık yoğunluğunu ortadan kaldırmak için tstaabul'da meydanlann kavşaklara dönüştürül- düğünü, ancak o dönem için çözüm olan bu uygu- lamanrn bugün problern olduğunu kaydetti. Gürtuna şöyle devam ettı: "tstanbul gibi tarihi bir şehirde meydanlanmı- ZJ kaybettik. Biz şimdi tarihi kent, me>danlan- na tekrar kavuşsun dhe atak başlattk Mevdan- larunızı kavşak olmak- tan çıkanp, gezilen, gö- rülen, turistik. kültürel vc sosyal mekânlara dönüş- türüvtMTiz." Düzenlenecek meydanlar Taksim Meydanı Kent- sel Tasanm Projesi çer- çevesınde otobüs durak- lannın meydandan kal- dınlarak AKM'nin ya- nındaki kat otoparkına almacağını anlatan Gür- tuna, şu bilgileri verdı: "Takam'de me> danı par- çalayan yollar ortadan kaldınlacak. Meydan araç trafıgine kapatıla- cak. Meydan üe Ged Par- kı arasındaki yüksekUk kaldınlarak meydanın parkilebürünlügü sağja- nacak. A>nca ileri de parkmiçindelazer göste- rflerinin de yapılacağı ses vetşıkhaAiızuyapılacak.'' Gürtuna, 4 trilyon 92 milyar liraya ihale edilen meydan düzenleme ça- hşmasının halen sürdüğü- nü kaydetti. BeyazıtMey- daru'nın da araç trafığin- den anndınlacağını ve Beyazıt'a araç girişinın Laleli'den kesileceğini behrten Gürtuna, alana sadece toplu ulaşım araç- lan ile turist otobüsleri- nin gireceğinı bildirdı. Gürtuna, tramvay yoluna araç ve yaya gınşiru en- gellemek için yapılan be- ton setler ile duraklann kaldınlarak düşük taban- h tramvaylann hızmet ve- receğinı, meydandaki çir- kin görüntülenn ortadan kaldınlacağını ve tarihi Beyazıt Meydanı'nda var olan havuzun da yeruden inşa edileceğıni belırtti. Sey>arlar gidecek Gürtuna, Emınönü'nde ise Yeni Cami ile sahıl arasındaki yolu kaldırma ımkânlannın bulunma- dığını, ancak bekleme ya- pan İETT otobüslerini buradan kaldırarak daha ileri bir noktadan rıng yapmalannı sağladıkla- nnı anlartı. Mısır C^rş 1 - sı önü ile işgal alanlan- nın tamamen ortadan kal- dınlacağını, seyyar satı- cılara izin verilmeyeceği- ni vurgulayan Gürtuna, Eminönü-Sirkeci-Beya- zıt arası cadde, meydan ve çevre düzenleme işı- nin 2002 yıh fiyatlany- la 3 tnlyon 250 milyar li- raya ihale edildiğını ve Şubat 2004 tarihinde bi- nnhnesinın planlandığı- nı kaydetti. Benzer projeleri, Me- cidiyeköy, Beşiktaş, Ka- dıköy, Bakırköy, Üskü- dar, Harem, Küçükçek- mece, Pendik, Güngören ve Topkapı Kaleıçi için de hazırladıklannı belirten Gürtuna, bunlardan bazı- lannda çahşmalann sür- düğünü, bazılannın da proje aşamasında oldu- ğunu söyledi. Gürtuna, "Istanbul'un her bölgesine bir me> dan kurmak istryonız. Hede- fnnizİstanbul'a 100 me>- daalOÜçeşme.Tuzla'dan Avcüar'a kadar ulaşım akslannın geçtiği bölge- lerde düzenleme\Bparak bir yandan yoDanmında- ha\erimlivegüzelhalege- timoruz. bir yandan da meydan kavrammı üret- meye çalışıvoruz'' dedi. DENİZ SOM Sarı Zaman Bu kitapta tanıdık isiırüerin bildik kelimeler karşısında akıllarına gelen ilk düşünceleri bulacaksuuz. Bazen şaşıracak bazen alkışlayacaksınız. Geriye dönüp bakmak adettir. Bu kitapla hem geriye dönüp bakacak hem de geride durup bugünü seyredeceksiniz. Ve bugünden yanna siz de tarihe not düşeceksiniz. Günizi Vayıncılık Tel: 0.212. 512 42 19 Faks: 0.212. 512 11 72