Katalog

23 ARALIK 2002 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ İNSANIN SERÜVENİ TURHAN SELÇUK DtîSÎÎST TASÎATLI İSTAN3ÜL Tarihten süzülüp gelen Anadolu Türk sivil mimarisinin yaşadığı iki dereli bir kanyon Zağfıran Boıglu: Safanbohıafran, sandır; sapsan. Safran öyle bir bitkidir ki, boya fabrikası gibidir; dış görünüşü san olmasa da esansuıdaki boya maddesi kendi ağırlığının 100 bin katı suyu san yapar. Safran, değerlidir. Safranın boyası, zararsızdır. Pirinci, içine safran katıp sütlaç kıvamında pişirdiğinizde zerde olur. Zerde, Anadolu mutfağının tathsıdır; pilavla birlikte düğünlerde yenir! Safranbolu ise san değildir. Kırmızı kiremitli ahşap evlerinin çoğu beyaza boyanmış olsa da Safranbolu'nun rengi ahşap rengidir. Safranbolu'ya egemen Hıdırlık tepesinden bakınca göz, evlerin üstündeki boyayı soyar ve ahşabı görür. Safranbolu, Anadolu Türk kültürünün korunduğu ve tanhten gelen sivil mimarinin böylesine topluca yaşadığı, yaşatılmaya çalışıldığı tek yerdir. Tümüyle bir müze gibidir. Safranbolu'da safran vardır ama.. Safranbolu adının safranla ilişkisi yoktur. zafranbolu Hititlerden başlayarak, geniş ve uzun bir çukurun içinde, içinden iki derenin aktığı bir kanyonda kurulmuşrur. Antik çağın Paplagonya bölgesinde adı Dadibra olan bir hisardır. 12. yüzyılda Selçuklu geldiğinde adı hisar anlamında Zalifre olur. Daha sonra Zağfiran Borglu adını alır. Rumca kent anlamındaki tt poB"nin "bolu"ya dönüşmesi gibi "borghı*nun da bolu olacağı sanılmamalıdır. Borg, Selçuklu'ya hizmet eden paralı Frank ve Katalan askerlerinin "hisar" karşılığında kullandığı bir sözcüktür. Zağfiran Borglu, zaman içinde Zafranbolu ve sonunda Safranbolu olur. Safranbolu'ya safran sonradan gelir! Safranbolu'ya ilk gelen Türkler, 1196'da Selçuklu Sultanı II. Kıhç Arslan'ın oğlu Muhiddin Mesat Şah ve yanındakilerdir. Eskilerden kalan en eski yapı ise Candaroğullan'nuı 14. yüzyıl eseri Eskicami'dir. Hıdırlık tepesinden bakıldığında karşıdaki tepe "kak"dir. Saat kulesi ve eski hükümet konağı buradadır. Hükümet konağında eskiden bir kaymakam vardır amma Safranbolu'nun sembolü olan yapı Kaymakamlar Evi'dir. En eski örnek 18. yüzyıl başlannda yapıldığı sanılan ev, yarbay rütbesi karşılığı "kaim makam" Hacı Mehmet Efendi'nindir. Müze eve dönüştürülen konak, özgün bir Türk evinin Anadolu'da ayakta kalmış en eski örneklerindendir. Safranbolu'da gezilecek evler arasuıda Kilerciler Evi 18. yüzyıldan, Karaüzümler Evi ve Mümtazlar Evi 19. yüzyıldan kalmadır. Her evin tavanlanndaki ahşap oymalar kendi çapında birer sanat eseridir. Bugün Safranbolu'yu UNESCO'nun dünya mirası kent yapan tarihi evleri, sanayi sayesinde ayakta kalmıştır. Sanayi belki de ilk kez Safranbolu'da eskiyi yok etmemiştir. Ama bu bilinçli bir tercih değildir. Safranbolu'nun yanı başı Karabük'te 1937 yılında demir- çelik tesisleri kurulduğunda, Safranbolulular evlerini satıp Karabük'e taşınmıştır. Eski evlerin yeni sahipleri, Safranbolu'nun köylerinden gelenler olmuştur. Ne var ld alap giden zarnan içinde yeni sahipleri yeterince bakamadığı için evler yıkılası hale gelmiştir. Hayata dönüs Safranbolu'nun 1976'dakentsel SÎT alanı ilan edilmesi ise yıkılmayı doğal koşullann eline bırakmaktan başka bir yarar getirmemiştir. Işte o sıra, tarih 1979'u gösterirken. Kültür Bakanı Alunet Taner Kışiah çıkagelmiştir. Kaymakamlar Evi'nin onanlmasıyla Safranbolu'da hayata dönüş başlamış ve 1994'te dünya mirası kent olmuştur. Safranbolu'da bugün 1120 yapı koruma altındadır. Bunlardan 835'i evdir. Bu denli çok sivil miman eserin Türkiye'de koruma altına aluıdığı başka bir yer yok gibidir. Tann'ya ya da dönemin egemenlerine ait mabetlerin, hanlann, hamamlann, kervansaraylann ötesinde sıradan insanlara ait evleri korumak uygarlığın göstergesi olsa gerektir. Safranbolu'da Türk uygarlığı vardır. Ne yazık ki, Türklere ait bu uygarhğa, kimileri Osmanlı evleri adını verebilmektedir. Onlara göre Osmanlı'da örneğin Rum evleri olabilmekte, ama nedense Türk evleri olamamaktadır! 'afranbolu evlerinin yüksek tavanlanndaki süsler birer sanat eseridir. Odalar çepeçevre sedirli, sedirlerin üstü bembeyaz dantel örtülüdür. Salonun içindeki havuz ise başka bir güzelliktir. Safranbolu, Türk sivil mimarisinin yaşadığı yerdir. Çelik Gülersoy, 1976'dan beri bir Turing işletmesi olan konaklara Havuzlu, Cevizli, Kirazlı, Üzümlü, Erikli adını vermiştır. Havuzlu Konak, Safranbolu'da salonunda büyük bir havuz bulunan (sonradan yapılanlar hariç) tek konaktır. Her konak bir tncl Çelik Gülersoy için her konak bir inci gibidir. Gülersoy'un dediği gibi konaklann bahçesi bereketli, içleri ise geniş odalannda frrdolayı sedirlı, bembeyaz dantel örtülüdür. Turing'in Safranbolu konaklan Türkiye'de "Anadolu tipi otd" dönemini açan ilk örneklerdir. Çelik Gülersoy, Havuzlu Konağı anlatırken şöyle demektedir: "Sırf havuz kenannda kahvalü etmek için Safranbolu'ya gitmeye değer." Safranbolu'ya en çok gelenler Japonlardır... Çünkü Japonlar, güneş altında kumsallarda yan gelip yatmak yerine dünyanın her yerinde insanlığın kültür miraslannın peşinde koşmayı yeğlemektedir. Lonca düzenl Miras, Safranbolu'nun çarşısında da yaşamaktadır. Safranbolu çarşısı, tarihi mekân içinde bir yandan yerli ve yabancı turistlere turistik eşyalar sunmakta, bir yandan da çukurdaki Safranbolu'da yaşamını sürdüren 5 bin kişiye hizmet vermektedir. Çukurun üstündeki yeni Safranbolu'da ise 30 küsur bin nüfus vardır. Çukur, başka bir dünyadır. Tarihi çarşıda turistik eşyalan ayıkladığınızda arnavutkaldınmı sokaklarda lonca düzeninin sürdüğü görülmektedir... Parmakla sayılacak kadar azabnış olsalar da semerci, saraç, terzi, demirci, bakırcı, kalaycı, mesci, keçeci, nalbant yüzyıllardan süzülen işlerini sürdürmektedir. Safranbolu'da her şey güllük gülistanlık değildir. Tehlike slnyall Kültür Bakanhğı bugüne dek eski evlerin yüzde 10'una onanm desteği verebilmiştir. Safranbolu'nun tepeden tırnağa elden geçirilmesi gerekmektedir. Koruma altındaki evlerin dışında Safranbolu'da korunması hatta düzeltilip korunması gereken 2 bin kadar ev daha vardır. Safranbolu'nun geleceğini görmek için DeB tbrahim'in kazasker yaptığı Safranbolulu Cind Hoca gibi cinlere, perilere danışmaya gerek yoktur. Safranbolu'ya bugünden sahip çıkılmahdır, gerekirse dünya ayağa kaldınlmahdır. Dünya mirası bir kent için yapılması gereken de budur. Safran san, Safranbolu ahşaptır. Saat kuleleri Kentin asırlık gözcüleri HİLALKÖSE Kol saatlerinin yaygın olmadığı dönemlerde insan- lara zamanı öğreten saat kuleleri, yülarca kentlenn medeniyet simgelerinden biri oldu. Bırçok kentin meydanlannı süsleyen saat kulelerinden üçü de Is- tanbul'da bulunuyor. Insanlar, mekanik saatin bu- lunmadığı dönemlerde zamanı güneş ışığı ıle tah- minetti. Ök olarak MÖ 2 bin-3 bin yülannda Mısır, Hindis- tan ve Çin'de güneş, kum ve su saati kullanılırken daha sonra mekanik saat kullanılmaya başlanır. Sa- atin ortaya çıkış yerinin "Doğu" olmasına karşın medeniyet işareti olan saat kuleleri ise Bahlılann eseridir. Saat kuleleri, 13. yüzyıldan sonra Avru- pa'da taliselerde ve saray kulelerinde kullanılırken Osmanlılara ise Kantmi Sultan Sükyman dönemi- nin sonlannda gelir. Saat kulelerinin Anadolu'nun içlerine kadar gırmesı ise II. Abdülhanüt dönemın- de gerçekleşir. Zamanı öğretmeleri dışında birçok işlevi de olan saat kuleleri sevgililerin buluşma nok- tası da olmuştur. Tophane Saat Kulesi Tophane Salıpazan'nda gümrük alanının içinde bu- lunan saat kulesi 19. yüzyılın ikinci yansında yapıl- dı. Eski resimlerinden Tophane limanında, deniz kenannda olduğu göriilen kule, denizın doldurul- ması nedeniyle içeride kalmış bulunuyor. Gümrük alanının yüksek duvarlan arkasında kaldığı için dı- şandan görülemeyen kulenin denize bakan kapısı- nın üstünde ise Abdühnedd'in arması yıpranmış bir şekilde duruyor. Yukanya doğru kademeli olarak daralan bir şekilde dört katlı olarak inşa edilen kule- nin mimarisi Batı özellikleri taşıyor. 1913'te bir yangın geçiren yapının tepesinde de bir sancak dıre- ği bulunuyor. Günümüzde batamsızlıktan harap du- rumda olan kule, depo olarak kullamlıyor. Yıldız Sarayı Saat Kulesi Beşıktaş'ta Yıldız Camii avlusunun kuzeybatı köşe- sinde olan saat kulesi ise 1890 yılında yapılmış. Mi- marisi Yıldız Camii gibi oryantalist özellik taşıyan kule, köşeleri kınk bir kare plan üzerinde f üç kath olarak inşa edilmiş. Kulenin için- de bulunan nişlerin üzerindeki panolar- da ise kitabeler yer ahyor. Dolmabahçe Saat Kulesl Dolmabahçe Sarayı'nın saltanat kapısı girişinde bulunan kule, II. Abdülhamit zamanında yapıl- mış. Dört kath olarak inşa edi- len kulenin yüksekliği 30 metre- ye yakın. Her katının biraz daha daraldığı kulenin tepesine taş bir merdivenle çıkılryor. En çok bi- rinci kannın süslendiği kulede, saatlerin yerleştirildiği kat iki- ye bölünmüştür. Saatlerinin Fransa'dan getirtildiği kulenin, oturduğu mermer platformda frskıye de bulunuyor. Cünes saatlerl Güneşin bir mil gölgesinin özel olarak hazırlanmış mer- mer taş ya da madeni bir kad- ran üzerine düşmesiyle zama- nın belirlendiği araçlardır. Bazı güneş saatlerinde aylar ve mevsimler de bulunurken bazılan da yal- nızca ikindi vaktini gösterecek şekilde ayarlanmış- ür. Osmanlılann saati namaz vakitlerini öğrenmek için kullandıklan düşünülürse güneş saatlerinin ca- milerin güneş gören avlulanna ya da batı duvarlan- na yerleştirilme nedeni anlaşılır. tstanbul'da bulu- nan 49 tane güneş saatinden en eskisi Topkapı Sara- yı'nda bulunuyor. Saray'tn üçüncü avlusunda bulu- nan saatin Fatih Suttan'ın emriyle dönemin büyük astronomı ve matematik bilgini AK Kuşçu tarafin- dan yapıldığı tahmin edilmektedir. Yine Ali Kuşçu taranndan yapıldığı bilinen Istanbul'un en eski ikinci güneş saati ise Fatih Camii'nin batı minaresi- nin batı yüzünde bulunmaktadır. Topkapı"daki Kürkçübaşı Camii'nin minaresindeki mermer le\ha üzerinde olan güneş saati Mehmet bin Ebu'l Kasnn tarafrndan 1511 'de yapılmışhr. DENİZ SOM TEPE TEPE İSTANBUL DENİZ SOM DERETEPE ANADOLU Herhangi Bir Yerde-1 Herhangi Bir Yerde-2 GÜNİZİ YAYINCILIK Tel.: 0.212 512 42 19