Katalog

2 4 EKİM 2001 ÇARŞAMBA + CUMHURİYET SAYFA AFGANISTAN'DA SAVAŞ ?<•*: ABD'nin stratejilerinde insan haklarının önemli yeri olması gerekiyor TekçözümdemokrasiGULFNEWS Şemsiyenin dişında kalanlar A merikalıların hatası, /\ yıllarca ülkeler arasında JLJL dengesağlayanAnti- Balistik Füze Anlaşmâsı'nı çok az dikkate alarak fûze savunma kalkanına sanlması. Çeviri Servia - Bırleşık Arap Emırhğı'nın yayın organlanndan Gulf Nevvs'te, Bush'un füze savunma kalkanına ılışkın karan eleştınhyor Metın şoyle. Şemsıyeler genelde bıı, en çok ikı kışıyi yağmurdan korur Bır grup ınsan aynı şemsıyeyı paylaşamaz Şemsiyenin dışında kalanlar ıse uşurler ve ıslanırlar. Karşılaştıklan durumsa kendılennı gücendınr ABD Başkanı George W. Bush ulkesıne fûze savunma kaikanı şeklınde bır şemsıye venneyı kararlaştırdı Bu şemsıyeyı dığer arkadaşlanyla kullanmaya karar verır ya da vermez Gerçek olan bır şey var kı o da sıstem çokuluslu değü ABD ıçın üretılnuş bır ABD mab Sorun, küresel guveıüığe yonelık uzun vadelı herhangı bır planın bır ülkenın mutluluğu uzenne kurulamayacak olmasından kaynaklanıyor O ülke ne kadar büyuk ve önetnü olursa olsun. Eğer amaç küresel banşı sağlama yolunda uzun vadelı bır plansa, dığer ulkelenn bu füze kalkanından belırlı yarar ve koruma sağlaması gerek Cln ve Rusva karsı Amenkahlann yaptığı hata, yıllarca ülkeler arasında denge sağlayan Antı-Bahstık Fuze (ABM) Anlaşmâsı'nı çok az dikkate alarak fûze savunma kalkanına sanlmalan Rusya Devlet Başkanı Madimir Putin ve Çın Devlet Başkanı Jiang Zemin'ın kalkana yönelık goruşlennı Şanghay ciakı APEC toplantısında yınelemelerı bu nedenledır. îkısı de ABM Anlaşmâsı'nı dünyanın büyük guçlen arasında ıstıkrar ıçın hayatı görüyorlar Ve tek taraflı olarak yenı bır düzen kurmaya yönelık çabalan var olan sıstemın zayıflatılması olarak görüyorlar tkı ülke terore karşı savaşan ABD ıle dost olsalar da kalkana yonelık ortak kararlan sabıt Füze savunma kalkarunın onaylanması kola> değıl Kabul edüırse de ABM Anlaşması'na adapte edılmelı E.J.DIONNE Başkan Bush terore karşı savaşı- mızın ozgurlük ıçın olduğunu söyle- yıp duruyor Bızım kendı ozgurluğu- müz ıçın savaştığımız kesınbkle doğ- ru Ancak, başkalannın ozgurlüğu- nu ne kadar cıddıye alıyoruz7 Muttefık olarak yanımızda yer alan uluslara bakarsanız, suratınızda şaş- km bır ıfade belınr Son gunlerde Baş- kan, Çın ıle olan ılışkılenmızı guçlen- dınnek konusunda ısrarlı gorunuyor ve bu konuda çaba sarf edıyor Çın Devlet Başkanı JîangZemin' ın guve- nılır olup olmadığını araştıracağuıı soylemedı. Işı kendıne mal ederek, Çın Devlet BaşkanTnın gozlerının ıçıne bakarak ABD Başkanı'nın cıddıyetı- nıkavramasınııstedığınıbelırtn Bush, "Yiizüme dikkaffice bakarsa benim, 'lyıüışkılerıstıyorum' dediğimdebu- nu güven veren bir şekflde söyiediği- Â BD'li yazar, Bush'un kendisine seçtiği müttefiklerin büyük / l çoğunluğunun, baskıcı rejimlerin hüküm sürdüğüülkeler olduğuna dikkat - / l çekiyor.ÖzgürlüğüiçinsavaşanABD'nin,dünyanınbaşkabölgelerindeki özgürlük kısıtlaması nedeniyle bugünkü durumla karşılaştığını, bu yüzden dış politikada insan haklannın temel unsurlardan biri olması gerektiğini savunuyor. mi anlar" ıfadesını kullandı Şımdıye kadar bır Amenkan baş- kanının bır dıktatörden bahsederken kendı saygınlığına kefıl oldugunu hıç hatırlamıyorum. Müttefiklerin insan haklan karneierl zayıf Bu arada, Çın'ın ınsan haklan so- runlan çözümsüz bır şekılde duru- yor Bu da yonetıme muhalıf bırçok kışuıın haksız yere hapıshanelerde tutulduğu anlamına gehyor Bush, ga- zetecılere ınsan haklan konusunda Jıang Zemın ıle ozel olarak konuştu- ğunusoyledı Bunu yapnğını sadece umut edebılırsuuz Muttefiklenmız arasında yardım ettığının açıkça soylenmesınden ka- çınan Suudı Arabıstan var Bu ülke- dekı monarşının cınsel eşıtlık, sıyası ozgurlük gıbı konularda baskıcı bır tu- tum uyguladığı bıhnıyor Dığer bır muttefık, Pakıstan ıse geçmışte Su- udı Arabıstan gıbı Taleban'ı destek- lemış ve asken dıkta rejımı tarafindan yönetilenbırülke De\let Başkanı ls- bmKerhnov'un ulkesı Özbekıstan'da ıse bınlerce kışı sıyası suçlu oldukla- n gerekçesıyle tutuklu İnsan haklan stratejlnln parcası olmalı VVinstonChurchfflve FrankMnRo- oseveK'ın de geçmışte yaptığı gıbı Bush, namı ıyı olmayan hukümetler- den destek anyor Ancak, ABD'nin kendı savunduğumuz dunyada de- mokrası ve ozgurlük ılkesıne karşı ve kendı saygınlığına karşı sorumluluk- Unutmayın Sadece yiyecekleri yakalayacaksınız. lanvar Baskıcırejımleruygulayanhü- kümetlenn bu savaşta yanımızda ol- malan nedeniyle ozgürlükçü olduk- lannı savunamayız Ve, uzun vadede bu savaşın ozgurlük ıçuıbır savaş ol- dugunu ıddıa edıyorsak -bu ülkeler- de olduğu gıbı- dunyada ozgürluğün kısıtlanmasınınbugünku durumumu- zun yaratılmasında onemlı bır etken oldugunu anlamamız gerekır Bu da ınsan haklan konusundakı kaygüa- nn stratejımızın parçası ohnası ge- rekhğını gostenyor Insan haklannın ABD'nınpohukalannınbırparçası ol- dugunu savunmak sol ve sağdan mu- hahflen davet etmek anlamına geh- yor Bazılan ıçın ABD'nin ınsanhak- lannı savunması "kültürel emperya- Bzm" \e Batıh duşuncelen Batıh ol- mayan uluslara empoze etme çabası olarak değerlendırıhyor Dışışlenn- deküenn de ınsan haklanna guvenı yok Onlar sadece ulusal çıkarlann, stratejuun parçası ohnası gerekuğını savunuyorİar İnsan haklannın Baü- lı goruş oldugunu savunmak da sıya- sı goruşlen \eya dını ınançlan nede- niyle hapıshanelerde olan Arap, Af- nka ve Asyahlar ıçın ıse önemı yok. Celen gidenl aratıvor ABD muttefık seçımınde korkunç seçeneklerie karşı karşıya. Çunku Or- tadoğu ve Orta Asya'dakı uluslar da kotu seçeneklerie karşı karşıya De- mokrankbırrejımbulmakzor Halk- lar Batı yanhsı dıktatorlere karşı çık- salar da onunyenne yenı bırdıktatör, bazı durumlarda îslamcı dıktatorler- denıyısıgehnezkarşılanna ABDde dıktatorlüklenn bır grubuyla anlaş- maktakararh Çunkü gelecektekıler daha kötu olabıhr Geçmışte îran ve Nıkaragua'da edındığınuz kotu de- neyımlerbutur yoneümlerle anlaşma- nm zorluğunu gostenyor. Pittsburçh Post Demokrasinln vavBinlasması sart ABD elbette dünyadakı her top- lumu yenıden yaratamaz Ancak, demokratık değerlenn yayılmasın- dan ulusal çıkanmız obnadığını soy- lemek de realıst bır soylem olmaz Şımdı yenı bır Afganıstan kuruyo- ruz OjnküeskısınıdağıtmamızınTa- leban'ayaradığınıbıhyoruz llEy- lul 'de yasananlar yaşadığımız geze- gendekı ıstıkrarsızlıklan gozler önü- ne serdı Kısa vadede ABD'nin ya- pacağı şey, bu ıstıkrarsızlığı yeşer- ten teronzmı kontrol altma alabümek. Ancak, gerçekten uzun vadelı çö- zumler anyorsak ve özgürlüğe ına- nıyorsak, o zaman demokrasının yaygınlaştınlmasına yonelık çaba- lan arttırmakdış polıtıkamızın odak noktası olmalı hlLI Aıııeıikaıı kamuoyunımetkısiCÜNEYT4KALI> Dünyanın dıkkatının savaşa çevnldığı şu günler- de, Amenka'da olup bıtenler özellıkle onem taşıyor Amenka, Vıetnam Savaşı'nı Mekong Deltası'nın çevresınde kaybetmıştı ama cephe gensındekı, yanı "ülkeiçindeki" dırenış de bunda buyuk rol oynamış- n Gunumuzde Amenkan halkının buyuk bolumu ba- nşıstıyor u Sakün\-amutiakakarşıükverilındi''ka- nısının guçlüluğu, yer yer gorulen Arap-Müslûman duşmanlığı, Bush'un \e kımı yonetıcılenn hak- hu- kuk tanımaz sozlen Amenkan halkının esas olarak banş ıstedığı gerçeğını değıştırmıyor "Trajecfi sava- şa dönuşmesın" talebı vukselıyor Ote yandan vonetımde şahınlerle guvercmler ara- sındakı mucadelede, şahınlenn gıderek ağır bastığı gönıluyor Once Afganıstan ı hedef gosteren şahın- ler hedefiennı gıderek yayıyorlar Bırçok ulke kay- gı ıçınde beklıyor ABD'lı şahınler, yaygın bır sava- şa halkı ve muttefıklennı ıkna edebılır mı9 Kamu- oyubuna dırenebılır mı° Bu soruyu bugunden "evet" ya da "hayır" dıyerek kesıp atmak mumkun değıl- dır Yonetımdekı şahınlennAmenka'yı buyuk bır ma- ceraya süruklemeye çalıştığı açıktır Bunun dunya- da dırenışle karşılaşacağı da açıktır Amenka'nın ıçındekı gehşmelen zaman gosterecek Ancak bugun ağır basan havanın değışebıleceğını de akıldan çıkar- mamak gerekır Soğuk Savaş ın dalga dalga Amen- kan toplumunu etkısı altına aldığı akıllardadır 1.Dalga: So§ukSavaşı me$rula$tırmak II DunyaSavaşı'nı sonuçlandıran Yalta Konferan- sı sırasında (1945 Şubat) muttefıklenn (ABD, Ingıl- tere, Sovyetler Bırlığı) arasından su sızmıyordu. Sa- vaştan yonılan halklann esas ısteğı, banştı Amen- kan kainuoyunda Staiin "Lnck Joe" dıye sevgı do- lubırsaygıylaanılıyordu 1945 Mayısı'ndatoplanan BM San FransiskoKonferansı'nda en çok alkışlanan kışı, Sovyet Dışışlen Bakanı Molotov'du (1) Şubat 1945'te yanı savaşuı sürduğu koşullarda, müttefik- ler arasındakı ılışkıler çok ıyıydı 12 Nısan 1945'te Rooseveft"ın olmesı veDoğu Avrupa'da gıderek Sov- yet vanlısı rejımlenn ağır basması, muttefikler ara- sı anlayış havasını değıştırmeye başladı Sovyet kar- şıtlan harekete geçtıler ABD yonetunı polıtıkalan- nı gozden geçırmeye başladı Bırkaç ay önce Molo- to\ 'u alkışlayan ABD'de basının bır bölumu kamu- oyunu ters yonde oluşturmaya başladı Amenka ka- muoyundaİa "Dost Joe Amca" ımajı 1946 başmda yennı "despot, acunasız Staün' ımajına bıraktı Ban; yanlıları-karşıtlan çatısması G ABD'de Sovyetler ı hedef alan Soğuk Savaş, on- ce Pentagon'un Dışışlen BakanlığYnın, Savaş Ba- kanlığı nın,DonanmaBakanlığı'mn çeşıtlı odalannda, kapalı kapılar ar- dında planlandı, adım adım gelış- ünldı Donanma Bakanı Forrestal 1946 başında Doğu Akdenız e do- nanma yollanmasını, Genelkunnay Başkanı Amıral Leafay ve çevresı SB'ye karşı yaptınmlar uygulan- masını önenneye başladılar Bu gelışmelerm sonucunda ChurchiD ın kımılenne gore Soğuk Savaş'ı başlatan unlu "Demirperde" konuşması çıkageldı Churc- hıll'ın 5 Mart 1946'da bu konuşmayı yapmak ıçın seç- tığı Missouri Fuhon'dakı kuçuk Westmınıster Kole- jı, ABD Başkanı Truman'ın seçım bolgesıydı ve Churchıll'ı can kulağıyla dınleyenlenn başında ABD Başkanı Truman gelıyordu Truman ınbukonuşma- dan haberlı olduğu, çağn mektubunun altma el ya- zısı ıle davetı onayladığım belırtmesınden bellıydı Truman oradaydı ama yorum yapmamayı tercıh et- tı ABD henuz SB ıle tam anlanuvla kapışmaya ha- zu-değıldı Churchıll, Sovyetler'ın Avrupa'yıbır de- mırperde ıle bolduğunu one suruyordu ama o bıle SB'nın savaş ıstemedıgını teslım edıyordu Ingılte- re de Soğuk Savaş'a tam anlamıyla hazır değıldı Amenkan-fngılız kamuoyunda ılk büyük ıç sıya- sal çatışma 1946 ortasında meydana geldı Roose- veltçı lıbeTal Henr\ WaDsıce, Bırleşık De\ letler'ın sa- vaş kışkırtıcılığına gıttığını dıllendırmeye başladı Truman kabınesınde Tanm Bakanı olan Henry Wallace Roosevelt'ın takımındaneskı, deneyımlı bır "New Deal"cıydı 1940-44 donemınde başkan yar- dımcıhğı vapmıştı Savaşta çok aköftı ElanoreRo- osevdt ve bırçok kışı onu Roosevelt'ın doğal ardılı olarak goruvordu Ancak rakıplen etkılı oldu ve Ro- osevelt 1944 te Vvallace'ı değıl Truman'ı başkan yar- dımcılığına getırdı Truman, demokrat-lıberal Wal- lace ı Roosevelt'm "New Deal" takımından kışıle- nn vonetımde oldugunu gostermek ıçın kabınede tu- tuyordu Banş yanhsı Wallace, eleştınlennı 1946 Nısa- ünümüzde Amerikan halkının büyük bölümü banş istiyor. "Saldınya mutlaka karşılık verilmeli" kanısının güçlülüğü, yer yer görülen Arap-Müslüman düşmanlığı, Bush'un ve kirni yöneticilerin hak- hukuk tanımaz sözleri, Amerikan halkının esas olarak banş istediği gerçeğini değiştirmiyor. nı'ndaşıddetlendırdı Soğuk Savaş'a karşıçıktı tn- gıltere de Manchester da ışçı sendıkalannın bır top- lantısında soz alan Wallace, uluslan kendı ulkelen- nı yenıden ınşaya, daha guçlu bır banş ıçın çalışma- ya davet ettı ve sozlennı şoyle surdurdu "Komünizm. sflahla, paravla durdurulamaz... KapitaBstler ve ko- mürusüer savaş olmadan da aralanndakı anlaşmaz- bkianhaUedebıhıier. Hoşgorusuzlukgıderekartrvor. BM zayıflıvor. lrtıca taarruza geçmıştır... Bugün ABD'de hukumet ve Kongre, banşa ınana pek zayıf laşüerde denetienı^r* (2) V*allace'ınbu konuşması ınanılmaz saldınlara he- def oldu Churchıll sesını hemen yukselttı Eskı ABD başkan yardımcısını, Roosevelt'ın en yakın çalışma arkadaşını "gizii bir komûnist" olmakJa suçladı Bır ABD Temsılcıler Meclısı uyesı, Nkallace'ın vatana ıhanet suçundan kurşuna dızûmesını ıstedı (3) Ote yandan tam bır ekonomık patlama yasayan Amen- ka'da grevler sınırlandınldı (4) Bır Amenkan mıl- letvekıh komunıstlen "cinavet şebekesi" olmakla suçladı ABD'de komunıst temızlığının başladığı ha- berlen gazetelere yansıdı (5) Senator Vanderberg, "SB süahı bıraksın. yoksa atom bombası kuDanınz" tehdıdını bu sırada savurur (6) ABD buyuk bır ıs- tıhbarat teşkılatı (CIA) kurmaya bu sırada karar ver- dı Kısacası 1946 ılkbahannda Amenkan yönetımı Soğuk Savaş a yatkın ohnakla beraber herkesı ıkna edebılmış değıldı (7) 23 Tetnmuz 1946'da Truman'a uzun bır mektup yazan VVallace, "Amerikan siyasetinin miKtarizasyo- nunu" eleştırdı "Bunun banşdeğil. savaşgetireceği- ni" vıırguladı ABD'nin "demok- rasınin daha once v-ar olmamtş ol- duğu Doğu -Vvnıpa'da demokrast- yi ınşa çabalannın SB\e kendtsuu düşmanca guçlerce çevreteme" gı- bı gorunduğunu belırttı Truman bu goruşu gormezhkten geldı (8) VVallace 12Eylul 1946'daMadison SquareGarden'dayaptığı konuşma- da banşın tehlıkeve gırdığını so>- ledı "Bıznekadarserikrşırsek.Ruslardaokadarsert- leşecek" uvansını yaptı (9) Savaş yanlılanndan şıddetlı eleştınler gelmesı uze- nne Truman, Wal\ace'tan dış polıtıkakonulannda ko- nuşmamasını ıstedı Dışışlen Bakanı Brynes, "Ya o yaben" deyınce Truman. Wallace'ı gorevden aldı (10) Bununuzenne Wallace, ABD dekı banş yanlısı ha- reketı toparlamaya yoneldı Soğuk Savaş yolunda sağlam adımlariaüerieyenTruman, NVallace ıçın am- lannda şoyle dıyecektır "Saf bir pasifist Ordulan- mıa dağıtmak,Ruslara atom sırtannıvermektstıyor. Kremhn'dekı bır avuç maceracıya guvenmevi önen- yor" (11) Banş-savaş çatışması. taraflan ışte bu ka- dar sert çızgılerle karşı karşıya getırmıştı Eleştınlennı surduren, SB'yı çevreleme polıtıka- sını "VVaD Street'in ve askerlerin ıcadı olarak gören, bunun empervahstbir polıtikaotduğunu" one suren, kapıtalıst sıstemın reforme edılmesını ısteyen Wal- lace, komunıstlerle lıberaller tarafindan desteklenı- yordu 1948 başkanlık seçımı kampanyası sırasında Demokratlar ve Cumhunyetçıler, "kotnünıstierin desteğjni kabul ettişj için mahkûm ettikkn" V» alla- ce a karşı bırleştıler Bırçok ışçı lıden, "Demokrat- lan zayiflatmamak" gerekçesı ıle Wallace'ı destek- lemey ı reddettı v e komunıstlen saflanndan tenuzle- meye yoneldı Wallace gıderek guç yıtırdı Wallace 1948Temmuzu'ndaPhıladelphıa'datop- ladığı kurultayda "SB üe ış.birBğrnı onerdı Tru- man'ın ıç ve dış polıtıkasını reddettı ve reform oner- dı Koşullann kotuleşmesıne karşın VVallace yaygın bırkampanyayurutur Amatumçabalannakarşınl 1 mılyon oy aldı (yuzde 2 7) ve sıyasal bakımdan ye- nılgıye uğradı Bu yenılgı VVallace'ın sıyasal kanye- nnı bıtırdı NATO'nun kuruluşuna ve Truman'ın 1950'dekı Kote mudahalesıne de karşı çıkan VValla- ce koşesıne çekıldı (12) Amenkan kamuoyu adım adım "Sovyet a > uşjnanhğına.antikoınünistsafiara'' çe- kıldı Churchıll ın VVallace'ı "gizH komünisdade" suçlaması, fevn bır çıkış değıl, hesaplı bır adımdır Komunıst, lıberal çevreler, banş yanlılan korkutulur, etkısızleştınlır Meydantam anlamıyla Soğuk Savaş- çılara kalır Sıra, karşrt guçlen fulen yok etmeye gelır II) AhmetEmm Yabnan, Yakın TanhteGontukknm veGeçınUdenm, c 4 s 16 (2) Cumhunyet 13 04 1946 (i)Cumhumet 1904 1946 14) Cumhunyel 14 04 1946 (5) Cumhunyet 2004 1946 (6) Cumhumet 01 04 1947 Oi Yaiçm Kûçtık, Turhye Lzenne Tezler 2 Kllap s 286 (S) The Henry Truman Encyclop&ha. GK Hail&Co Boston, s 384 (9)a.ge s 384 (10) Cumkamvt 21 091946 (ll)a.ge s384 (12)age s 38S SÜRECEK