Katalog

SAYFA CUMHURİYET 11 EYLÜL 1999 CUMARTESİ OLAYLAR VE GORUŞLER Deprem, Fiziksel Ama Daha Çok Sosyal. Çelik GULERSOY Y enn sarsılmasını, son 10- 15 yılda ne kadar ışlemiş bulunduğumu, bılen bilır. Ama konu öylesine acı ki. haklı çıkmanın da insana büyük üzüntü \erdiğinı ek- lemeye gerek yok. Bu yazıda. arük lafin bittiği bir aşartıa olarak, son bır analiz ya- payun ve kendi hesabuna noktayı koyayım. Sorulacak ana soru şu: Türkiye. neden dolayı, yer sarsınülartnda en çok acıian çeken bir ülkedir? İlk bakışta bunun ya- nıtı kola>: Deprem kuşağı üstünde en uzun yer alan ülke bızız de. ondan! Bu. var Ama iş onunla bitmiyor. Bu coğrafvayı daha da zorla$tıran, toplumsal. > anı bız ın- sanlanna aıt nedenler. jeolojiden daha agır basıyor. 1) Nüflıs. Insan sayısındaki büyük artı- şın ana kaynak olduğuna şüphe yok. Ama bunun yetennce bilıncıne varddc mı? Kü- çük Asya'nın bütün gecmışi boyunca 3.5 miryonu aşmamış nüfusunun, sadece 50 yılda 65-70'e çıkması, bilelim kı. her oiumsuzgelişınenin baştdır. Toprak. büyü- yen aılelere yetmedı. Bellı merkezlere yı- ğılmalaroldu. Bunun da güvenlik, temiz- lik, yerleşim düzenı ve genel kültür alan- lannda, yıkıcı etkileri ortaya çıktı Kımi- leri, insan çogalmasını. hâiâ iyi bir şey di- ye görüyor. Halbukı dertlerin başı bu. "NiteHksz çoğalma". yetersiz bir ekonomı ıçınde in- saniann hızla artışına. zaten egitim -ve de görgü-sağlanamaz.tnsanlann bırzaytflı- gı, toplumlanna bakış açılannda görülür. Dayanışma ve hoşgörü duyguian ağır ba- sar. Tarih biliminin ise böyle bir kaygısı yok. Geçmışi ınceleyen bu bılım dalı, yar- gısını venr. Her toplumsal özelliğin, bir fa- njrası çıkar. Türkiye de, son yanm yüzyıl- dakı "uçkur beddini" ödüyor. Çok eski za- manlardan söz etmiyoruz. Benim çocuk- lugumda bu ülke, 12 milyonluktu. Genç- ligunde ise. 20. Şu sorulabilir. Bir ulus, artmadan du- rabiHr mi? Durabilir! Genelde dünya nü- fusunda son yüzyıllarda bır artış var ama, bu hem sadece geri ülkelerde görülüyor, hem Türkiye'deki oran, her yeri katladı. hem de en önemlisı, komşulanmız nüfus- takı dengelennı sürdürüyorlar. En başta. Kıbns! 100 yıldır Türk ve Rum nüfusu. ancak yûzde 50 arttı. Balkanlar öyle, Ya- kın Doğu öyle. 5-20 milyonda kaldılar. Onlann da baş kaygılannın, bizdeki ço- ğalma olduğunu ve bütün olumsuz. hatta düşmanca politikalannı da, bu korkunun besledığıni. ıyi bilelim Nüfustaki artış. tıpkı bir ıstakanın bilar- do toplanna vunışu ve toplann birkaçını birden harekete geçirişi gibi. birkaç beKr- gin ve olumsuz sonucu sünikledi. Bunla- nn da her biri depremlerde de başroDeri oynayan faktörler haline geldi. Ama. şim- di sayacagım bu kaynaldar, kendileri bir sebep değildirler, hepsi de ancak, sonuç- turlar. 2) Eğitinide nrteüksizlik: Artan nüfusa, önce yeterli okul üretilemedı. Bılgı düze- yi hızla düştü. Çevresınde ancak 20-30 gence ders verebilecek bir tıp profesörü- nün arkasına, adlannı bile sayamayacağı, 200 genç yıgıldı. Tıp fakültelerinın dip- loma törenlennde başlarına süslü kepler takılan genç mezunlar, en basit uygulama- lan yapamadan hekım çıktıklanndan, acı acı yakınıyoriar. Mühendıslıkte, mimariık- ta durum farklı değil. Sinan'ın eserlerinı sayarken en başta Ayasofya'yı koyan bir mimarlık öğrencısinden hayır mı gelir? 1930-40'lann lise düzeyinin bugün üniver- sitelerde olmayışL, acı bir gerçektir. 20-30 yıldır egitımde tekıusyen değÜ, imam üre- timine ağırlık venlmesi de ayn bir konu. 3)Politika.Hızh çoğalma ile beraber, po- litik model de. sosyal ortamı fena etkile- di Cihan Savaşı sonrasında ABD'nin da- yattığı çok partilı sistemin, devlet yaşamın- da da kaliteyı çok aşağılara çektiği kesm- dir. Devletaidamı yerine "kasabapolitika- cısı" tipl bu dönemin bir ürünü oldu. Bu "yeni'* tıpler, bır yandan kendileri zen- ginleşirken, öte yandan ülkeye en dema- gojik yatınmlan uygulayan ana etkenler olarak rol aldılar Fay hatt üstüne rafine- ri yapılnıaması icin uvanda bulunan bilim raporunu hasır alü edebikn kafa yapıs, po- litika damgahdır. tmar aflan, \ e her seçim öncesınde bir yeşıl ovanın, yamacm, in- şaatvağmasınaaçılmasısalguııgibı uvgu- lamalar da politika anasının. süt verdiğiço- cuklar oldu. 4)\erel yönetim: Merkezdeki Imar Ba- kaniığf nın denetimıni ve Nâzım Plan bü- rolannı kaldinp, onlann yerine deneyim- siz. görgüsüz ve de kadrosuz küçûk bele- diyeleri koyan "ıdari reform". Türkiye'ye yapüabilecek en büyük kötülüklerden bi- ri oldu. Bunu her zaman yazdım. 1980'ler başındaki bu sorumsuz atıiım yerine. durmuş oturmuş eski sistemi, dü- zelterek, yani artan nüfus ıçin yetki ve ödenekle destekleverek, sürdünnek,ûlke- nin çok daha haynna kü. Eski modelde. büyük şehirlerde başta bır beledıye baş- kanı, ilçelerde ise, atannıış şube müdür- leri vardı. Bu kişiler, a) Yüksek öğrenimli ıdiler. b) Görev yerlerini her yönü ile tanıyarak ve öğrenerek yetişiyorlardı. c) Meslekte de ancak uzun bır deneyımden sonra yük- seliyorlardı. Yani "kariyer" sahibi ıdiler. Bunlann yerine konulan seçimlik başkan- larm, -olumlu örneklerbır yana- çoğunun haliortada.Belediye meclislennın bileşı- mı ise. daha acıklı. Da\-alar.tev kifkr.skan- dailar. vurtdışına kaçışlar, birbirini kova- hyor. Bunlann hiç biri, eski sistemde, ola- mazdLZenginleşme, kara para ve arazi spe- külasyonu gibi eskiden olmayan ekonomik ögeleri, hesaba katıyorum. Ama yönetim modefinin de. vıkıa rolünü görmezlikten gelemeyiz. Ilçe belediyelerinin, yetkileri- ni de aşarak, dağı taşı imara açan yasadı- şı eylemlerine karşı anakent belediyeleri- nin engel olamayışı ve ancak idari dava aça- bilmeleri gibi, yasadan kaynaklanan çö- züm sakatlıklan da işm cabasıdır. Bunlann hepsi. bir semtin. ilk sarsınü- da verle bir olmasının ve binlerceüısanıez- mesinin. görünmev en \e geri planda kalan nedenleridir. Yapı bloklan, sadece müte- ahhıt-burokrat hırsızlıklan yüzünden çök- müyor. 5) Yönetim carkmın lâçkanğı: Bu mad- deyı ömeklemeye, bır yazı değıl, Idtapiar yetmez. Deprem öncesı, depremm sonra- sı, mılyonla olay. bu gruba girer. Buraya en güncel ve "medj-atik" bir örnegi koya- yım: Günlerce bütün yurdun ağzına bak- tığı Rasathanede daha 5-10yıl önce, yurt- dışından onca paraya getirtilmış en de- ğerli gereçlerin bahçede çürümeye terk edıldiğme, medyada tanık olmamış mı ıdık?! 6)Örgütsüzlükler, bireycflik: Burada da. halkımızın oldum olası -başna bu>Tuk-afcş- kanlıklanrol oynuyor. Yapı kooperatıfle- nrun hesaplannın. bınalann güvenlığının üyelerce hiç denetlenmemesi, ve herkesin kendi başının çaresine bakması. gelenek- seldir, belkı de bılımsel olarak, genetiktır. Bir apartmanın daırelenni saün alan kişi- ler bile, bir araya gelememişlerdir. "Or- tak abn beti lank olur!" atasözü. bu ulu- sal kafa yapısını yetennce özetlıyor. Ki- şilenn sadece ata buıdiği dönemlerde bu kural,fizikselolarak doğru olabilirdı. Ama toplumun yerleşik yaşama geçtiğı ve kar- maşık bir ekonomik sistemi uygulamaya çalıştığı yenı bir dünyada. eski göçebe ahş- kanhklannı sûrdürmeye çaüşmak. trajik sonuçlar veriyor. Bu sosval >apı. yaşamın her aşamasında at ovnatır. Bir deprem son- rası vaşanan kargaşa da. a\ nı kökenüdir. 7) Teknolojiye yabancdık. Bu da. önenı- li bir etken. Motorlu taşıtı onaran ustanın birtakım parçalan gereksız bulup çıkarma- sından tutun, taşıtlan dışardan alıp onla- nn nasıl kullanılacağına dair trafik kural- lan ile hiç ilgilenmeyişe kadar giden uzun bır zmcir, her j«rdeegemendir. Bunun her halkasını ise, kimse tam sayamaz. Yanlış yere raflneriler orurtmak. tam karşısına, ondan denize her an >ayılabilecek akvier- le yok olabilecek ülke donanmasını uslen- dûmek. birindsımftarun topraklanna, ne- rede olsa kurulabilecek otomotiv sanayi- ini yerleştirmek, en tehlikeli endüstri tesis- lerinin konutlarla karman çorman olma- sına seyird kalmak» bu gruba girer. Bir depremde enkazm üstüne çıkıp alttakUe- ri büsbütün ezmenin, sosyolojik adı ne- dir? Teknolojiyi kendisi kurmamış, sade- ce ithal etmiş, İiem de çok kısa sürede bu- nu yapmış toplumlann. yazgısı bu. 8) Mal tamahu zengmleşme tutkusu: Topluma, (özellıkle Özal'dan sonra) bula- şan bir sos>al psikoktji de. dağın taşın in- şaatla dolmasına ve kat üstüne kat çıkıl- masına yol açan bır knzde, ana etkenler- den oldu. Hızla üreme ve belli merkezle- re yıgılma kadar, vitrine çıkan bir azmh- ğm lüks vaşamının medya araçlannca kit- lelere ballandınlarak aktanlması gibi yan olgular da. toplumumuzun eski ve gçle- nekseL gözü tokluk. dayanışma ve yurtse- verfik doğrultularuıdaki değer yargılann- da. depremlere yol açn. Asd deprem, oy- du. Kazanca ve mal yıgmaya dönük tut- kular, toplumu sardı. Her yü sayılan ar- tan çocuklara bırer kat, bir kışlık, bir yaz- Iık, eh iki de kıralık daıre özlemi, bizi bu- ralara gerırdı. Bünokrasinin, yetkilerini paraya çevir- me hırsını da bu gruba sokabilıriz. Dep- remde sadece "müteahhit-rüşvetçi mü- dûr" işbirliğini işlemekte olan medyamı- zın gönlü olsun. Bu da var, tabii. Ama asıl. üstteki 7 maddeyı hesaba katarsak var. Hepsini alt alta koyup toplayınca. 1999'un Ağustos depreminin bUançosuou venyor. Bundan sonrasını, "son bir fldn- ci > l azjya" bırakayım. . ,• ^ . Evet, deprem kıme yaradı? Böyle soru olur mu demeyin! Olur... Çünkü Marmara Bolgesi'ni altüst eden, binlerce yurt- taşımızın canını alan, on binlercesini de yarala- yan 7.4 şiddetindeki depremin içimizden bazı- lanna yararlı olduğu açık!.. Kendilerine yeni iş ve kazanç alanı açılan mü- teahhitlenn! Fırsattır deyıp mallanna büyük oran- da zam yapan tuccariann! TV'lere, gazetelere dep- rem üstüne demeçler veren, böylece ün belki de para kazanan birtakım 'uzman lann! Deprem bölgelerindeki evlerini satışa çıkaranlann elin- den ucuz ucuz bunlan kapatan açıkgözlerin! Da- ha say sayabildiğine... Ama bu işten en kazançlı, hadi kazançlı de- meyelim, yararlı çıkan, işbaşındaki karma hukü- met değil mı? Baksanıza, deprem günlerinde, en kara birsüreçte bilesabahtan akşama, geceden sabaha kadar çalışan ve birbin ardına en çok tar- •-foşten yasalan çıkartan bu Meclis ve hükümet de- ğilse.kim? -•ıc - - 17 Ağustos gecesi deprem olmasaydı, Bay Okuyan'ın Sosyal Güvenlik tasansı bun- ca kolaylıkla yasalaşa- bilir miydı? Emekçiler bu yasa tasansına kar- şı büyük bır öfke için- deydiler. genel greve gıtmek kaçınılmaz bir durumdu. Af tasansı da bu hengâmede kabul edilmedi mi? Erbakan veta- kımına yeniden, siyaset alanına dönebilmek olanağı bu yasayla sağlanmadı mı? Felâket günlerinde bütün acıian bir yana rtme- yi başaranlar her işı unırtup bu yasalan çıkart- madılar mı? Uykulu gözlerle toplantıyı izleyen, 'şu iş bitsin de dinlenceye gidelim' özleminde olan millet- vekilleri karşılaştığımız bu büyük ulusal felâketi gereğince görüşüp tartışabildiler mi? Depremden yararlanan, başkalan da var. Şe- EVET/HAYIR OKTAY AKBAL Deprem Kime Yaradı? riatçı takımı!.. Ellerine geçen bu olanağı felâ- ket içindeki insanlara rahatlatıcı bir afyon gi- bi yutturmaya gınştıler. Deprem, Tann'nın kul- lanna verdiği bir cezay- dı. Onlara göre, okullar- dan din dersi kaldınlır- sa, kadınlar açılıp saçılırsa, din okullan azaltılır- sa, irtica ile savaş yasalan uygulanmak istenir- se, sonuç elbet böyle olurdu! Değişik dinsel akımlann temsilcileri kollan sıvayıp deprem böl- gelerine koştular... Halka yardım etmek için mi? Hayır, gericilik afyonunu felâketzede halkımıza yutturabilmek için... Genelkurmay Başkanı Kıvnkoğlu "İrtica bin yıl sürse bin yıl onunla mücadele edilir" diyor. 28 Şubat sürecinin daha 1923'te başladığını söylüyor... 18 madde ile özetlenen yasalann en kısa zamanda çıkartılmasını bildiriyor. Ki, bu 18 madde Erbakan hükümetince de (isteksizce de olsa) benimsenmiş, ama uygulanmamıştı. Daha sonrakı hükümetlerde de!.. Ama şimdi, son irti- caî kalkışma girişimlerinden, hele Türk ordusu- nu tüıiü biçimlerde suçlandına yazılar, konuşma- lar sonrasında, çok daha gerekli olmuştur. Depremin biryaran da, 28 Şubat sürecinin ye- ni bir güçle gündeme getirilmesi olmuştur, de- sek hiç de yanlış olmaz... Deprem olmasaydı, TBMM'den bu denli hızlı biçimde ters yasalar çıkartılabilir miydi? Hiç san- mıyorum. Hükümet bu felâketli olaylarclan amacınt ger- çekleştirmek yolunda yararianmıştır, diye dü- şünmek bana acı veriyor, ama yaşanan gerçek- ler de gözden kaçmıyori Deprem hepimizi sarstı. Bir şamar gibi yeter- sizliğimizi, çıkarcılığımızı, geri kalmışlığımızı yü- zümüze vurdu. Bu şamann verdiği dersi yine unutursak, bir değil, daha pek çok deprem ya- şanz! - - -' • ~" " " " * PENCERE Postmodern SosyafstL Eskiden bizim sosyalistin bıyıklan diken diken, gözleri çakmak çakmaktı. 68'den bu yana kaç yıl geçti?.. Otuz yıl mı?.. Eh, otuz yılda insan değişmez mi!.. Bizimki ar- tık ne ayağına postal giyiyor, ne de sırtına parka- yı çekiyor. Bıyıklannı kesti. O artık postmodern. • Pekı postmodern sosyalist nasıl oluyor?.. Sordum: - Vatanseveriik?.. Dudak büktü: - Gericilik, dedi, şimdi Küreselleşme var, ulus devlet sizlere ömür.. - Sınıfsallık.. Güldü: - Emekçi sınıft kalmadı, artık robotlar çalışıyor, proletarya tarihe kanştı. - Sömürü?.. - Ne sömürüsü?.. Amerika Küreselleşme poli- tikasıyla geri kalmiş toplumlann yaşam düzeyini yûkseltiyor, sömürü kavramı çoktan aşıldı. - Sermaye egemenliği?.. - Sermaye egemenliği diye bir şey yok!.. Tek- nolojiyi kullanan kazanır. - Emek?.. - Kolgücü aşıldı, beyinselgûç devredei. Ame- rika önder... • Vatanını dışlayan, toplumsal sınrflan yadsıyan, Küreselleşme'ye bağlanan, sermaye egemenleri- ne yağ çeken, alın terine dudak büken, kapitalist düzende sömürünün tarihe kanştığını savunan bu garip sosyalist ve de tuhaf Marksist, postmodern- liğinin keyfini sürüyor.. "CIA Türk'ü" olmanın tadını çıkanyor.. Bağlandığı medya holdinginden çok iyi para alarak lüks içinde yaşıyor.. PKK'ye göz kırpıyor..' Dincilerie arası iyi.. • ' Fethullahçılarta al takke ver külâh.. Emeğin hakkını savunmayı dinozorluk sayıyor.. Yoksulun canı cehenneme.. Bizimki devlete düşman.. Ama, devlet gücünü kullanan siyasal iktidaria al gülüm ver gülüm.. u Derdi gücü ne?.. ' Demokrasi mi?.. Ne var ki postmodern sosyalist için demokrasi "etnikpolitika" ve "dinci özgüriük" demek!.. • Postmodern sosyalist için sosyalizm post kap- maklaanlamdaş.. Çünkü onun kafasında sosyalizmin kendi gitti, postu kakjı. Ben tatı ı Dünyanın seçkin markaları, bu yıl da Dünya Gençlik Merkezi'nde sizi bekliyor. Yaz tatıli sürüyor, ama çocuklar şimdiden Dünya'yı düşünmeye başladı bile. Dünya Gençlik Merkezi bu yıl da çocuklar için rengârenk kalemler, cıvıl cıvıl defterler ve binbir çeşit okul çantasıyla yeni öğretim yılına hazır. Siz de Dunya Gençlik Merkezi'ne gelin, çocuğunuzun okul heyecamnı sevince dönüştürün. v>,W i\ \ V DUIMYA ı GENÇLİK MERKEZI'NOE BULABILECEGtNİZ TUM MARKALAR Advonturoi • AKI Athlctus • Alph.ı • Aıı;an<ı (rils • R.ISK • Bııs(|u<t • Oııpıe • Clo Clo • Club l C Bl C k D l l C l Dlb D M F d F p | jtomatıon.ıl • Cotton Blııe • Crceki • D.ıllas Cowl)oys • Dılborl • Df H l d K t Frıoııds Forevor • KRANSI/ OKUL AKM£RKEZ Vf CARRFfOUR MAOAZALARINDA y Hciıııelm * Harley Ddyıdsorı • Jııyp.ıl • Kangool • loo loo • M<*ry Ctıart • Mıckey A Mını • Morgan Ndf N<ıf • NBA Oıkago Bulls • NBA Lakers • NFL • Palmifû • Poivre Blant • Roddsıtjn • Romantıc Sad Sam • School Days • Sthott • Sensa^ioni • Seven • Sımple Spiıit • Snoopy • fasmunıan ğr UnıtPd • VValt Di<.npy • VV.ırner Bros. GENÇLİK MERKEZİ N I Ş A N T A Ş I • A K M E R K E Z • C A R R E F O U R • C A P I T O L • C A R O U S E L • G A l l E R I A - V A 2 0 0 0 • M İ G R O S B E Y L I K O U Z U • M İ G R O S A N K A R A • Z A F E R P L A Z A B U R S A