Katalog

SAYFA CUMHURİYET 25ARALIK1998CU DUNYADA BUGUN ALİ SİRMEJV İsmet İnönü Yirmı beş yıl olmuş İsmet Inönü'yu yıtırelı. 0 do- nemı yaşayanlar, anımsariar, muhalefette de olsa, Inonu bır rejım guvencesıydı Önemlı bır olay oldu- ğu zaman herkes gozunu ona çevınrdı, "acaba ne duşunuyor"" dıye Olumunden 10 yıl sonra bıle adı, sosyal demok- ratlann umuduydu Erdal Inönü'nun sosyal demok- ratlann başına geçıp, onlan toparfamasını ısteyenler, kuşkusuz salt Erdal Bey'ın soyadından yola çıkmı- yorlar, onun dengelı kışılığı, sabırlı tavrı, zekâsı ve bı- nkımıne de guvenıyorlardı Haklıydılar da Erdal Bey mısyonunu tam bır başarıya erıştıreme- mışse, bunun nedenı kendı hasletlerınden çok nes- nel koşullardaydı Ama kabul etmek gerekır kı Erdal Bey'den medet umanların umutlarında, Inonu adının payı da vardı Tanhı kışıhklenn oluşmasında, kımı zaman olaylar, tesadufler de rol oynarlar Ama rastlantının talıh ku- şu bıle konsa ınsanın kafasında, eger ıçınde cevher yoksa, o yuku o kışılığı taşıması olanaksızdır ismet Paşa onlardan degıldı O, dıkkatlı mızacı, tu- kenmeyen enerjısı, hıçbır zaman solmayan ogrenme şevkı yaşadığı olaylardan ders almayı bılen kımlığı ıle tanhı kışılığını, benlığı ıle pekıştırerek oluşturmuş- tu En begendığım oykulerınden bırı, Menderes hak- kında soyledıklerıydı Bır gun yakını bır gazetecıye şoyle demış - Adnan Bey çok hata yapıyor - Sız hıç hata yapmadınız mı Paşam, dıye sormuş karşısındakı - Çoook demış, İsmet Paşa, ama ben hıç aynı ha- tayı ıkı kez yapmadım Inonu daha Garp Cephesı Komutanı'yken tarıhe geçmıştı ve oradakı en buyuk başanları, Inonu Sa- vaşları ndan da daha çok, duzenlı ordunun kurulma- sıydı belkı de Bu başarıda, onun koza orer gıbı sa- bırlı ve ozenlı çalışmasının payı buyuktur Lozan'dakı başarısı. dıplomatlığı aşıp, devlet adamlığı duzeyıne varır Ataturk onderlığındekı cumhunyet devnmının re- formlarında ıkıncı adamdır O Bınncı Adam olduğu donemde ıse cumhunyetın buyuk atılımları bıtmıştır Gerçı, Tercume Burosu'nun kurulması klasıklerın çevrılmesı, konservatuvarın açılması, Koy Enstıtulerı gıbı dev atılımlarda ımzası vardır ama bunların oncusu Hasan Alı Yuce/'ı gore- ve getırıp onunde yolu açan Inonu, onun arkasında duramamış, onu sonuna dek destekleyememıştır Koy Enstıtulerıne ılk darbeyı DP değıl, Inonu'nun Mıl- lı Eğıtım Bakanı Reşat Şemsettin Sirer vurmuştur Ama yıne de cumhunyetın en buyuk devnmlenn- den bırını hem de Ataturk'un başaramadığını, o ba- şarmış, tek partıden çok partılı rejıme geçışın mıma- rı olmuştur Turkıye Cumhurıyetı'nın temel yapısını eleştıren- lenn asla gormek ıstemedıklerı gerçek, tek partılı re- jımın kenclı tersıne, yanı çok partılılığe donuşmesın- dekı başarısıdır Evet tek partıden çok partıye, bu- nalımsız geçılmesınde Inonu'nun buyuk payı olmuş- tur <Ama-neysakkıçok partılı rejım gerçek bırdemok- rasıye donuşmekte, aynı başarıyı gosterememış, tyjrnunu bunaJtcndan kurtaramamışur Bu oJgu bıze yanfoşları hangt donemde ve hangı et- kenlerde aramamız gerektığı yoiunda rehber olmalı Oktay Akbal dunku yazısında, "inonu aşılamadı" dıyor Bu doğru soze ne denır, bu haklı yargıya ne ekle- nebılır kı? Bundan 25 yıl once, daha genç ve daha ukala bır koşe yazarıyken Inonu'nun CHP'yı sosyal demokrat çızgıye sokup halkla butunleştıren Ecevrt tarafından aşıldığı yargısına varmış, bunu buyuk bır acele ve ış- tıyakla yazmıştım İsmet Paşa bu yazıyı okumuş olsaydı, amma gu- lerdı. Atatürk Kültür Merkezi'nde düzenlenen törende Banş Manço ve Kenan Doğulu'ya da plaket verildi. (Fotoğraflar KADER TUGLA) Abdiİpekçi20. ölüm yddönümünde unıhlı İstanbul Haber Servisi -Sılahlı saldın sonucu ol- durulen Mıllıyet Gazete- sı Başyazan ve Genel Ya- jın \ onetmenı Abdi ipekçi Lluslararası Lı- ons Kuluplen Bırlığı 118-V \ onetım Çe\ resı ve Akademı fstanbul lle- tışımveSanatOkulu'nca 20 olum >ıldonumunde anıldı lpekçı'nın gazetecılık yaşamı, oncekı gece Ata- turk Kultur Merkezı"nde (AKM) düzenlenen pa- nelde anJatıldı Gazetecı TufanTürenç. lpekçı'nın Atatürk ılkevedevnmle- nnden odun verme>en bır kışılığe sahıp olduğu- nu beiırttı Gazetecılığın bır yoz- laşma ıçınde olduğunu soyleyen Turenç "Abdi tpekçi; mesleğinc bağlı, mesleğinin ilkeierine de- ğer \eren ve sahip çıkan bir insandı. Haber kay- naklany la sadece gazete- cilik yaşamında İJişki ku- rardı. Ozel yaşamında ise haber kay naklannın yeri yoktu. Bugun eksik olan şejler bunlar. Yozlaşma- nın nedeni de budur" de- dı Gazetecı Hasan Yıl- maer de yaşamının 15 yılını bırlıkte geçırdığı îpekçı'yı "dünist ve ha- berci" kelımelenyle an- latabıleceğını ka>dettı lpekçı'nın sosyal bır ın- san olduğunu ıfade eden "V ılmaer, "Clkenin o do- nemdeki haliyle yakın- dan ilgiliydi. Bunalımdan çıkışın sosyalizmle mum- kün olabileceğine inanı- yordu" dıye konuştu Geceye İpekçi aılesın- den katılan olmazken, kı- zı Nukhet İpekçi tzet bır mesaj gonderdı Gecede daha sonra Lı- ons 118-Y Grubu Genel Yonetmenı Kazun Koca tarafından alanlannda başanlı bulunan tanhçı Cemal Kutay, seramık sanatçısı Jaie Yılmaba- şar, Banş Manço, Kenan Doğulu ve Akademı İs- tanbul Yonetıcısı Nesrin Çakır'a plaketlen venl- dı Aii Kırca adına Rıza Öziş. (Jğur Dündar adına Arena Programı Yonet- menı Ertan Turhan ve spıker Cıilgun Feyman adına spıker Alev DUsiz plaket aldı Odulunu en son alan Kenan Doğulu dadavetlılerle bırlıkte 10 Yıl Marşı'nı seslendırdı HABERLER Masaldan bunalımın yalın gerçeğine: Yeni Dünya Düzeni - 3 Sistemin siyasal yaşamdaki bunalımı HAZIRLAYAN: IŞIK KANSL SBF Oğretım Uvesı Prof Dr Taner Timur, kureselleşmenın sıyasal yaşamı ve demokratık rejımlerı tehlıke>e sok- tugu kanısına varan bırçok uluslararası kuruluşun tehlıkeyı sezerek duzende değışıklıkyolları aramaya başladıklan- nı vurguladı Tımur, ABD Başkanı Bill Clinton'm seks skandalından Ru^ya \e Uzakdoğu bunalımına mafyalaşmadan Tûrkıye'dekı sıyası tıkanmaya dek go- ruşlennı şoyle açıkladı - KüreseUeşme ya da \eni Düm a Dü- zeni,insanlıgı tekbirideolojiye hıtsak mı kıldı? Bir başka deyimle tum dunya tek bir resmi ideolojinın dayatması altında mı? Bo\ le bir durum nasıl bir kuraklık yarattı? - Fıkır olarak kureselleşme olumlu bırolgu Bugunku kureselleşmenın \a- rattığı durumun tam tersıne, aydınlan- ma ve ıktısadı refah değerlen çerçeve- sınde ınsanlığı bırleştırmeve y onelık bır olgu Dusunce tarıhınde bunun kokenı- m aydınlanma hareketınde en ıvı for- mule edılmış şeklını de Kanfın dunja banşı, evTensel banş ıçın çağnsındago- ruyoruz tnsanlann uyum ıçınde banş ıçınde vaşadığı bır toplum ıdealı Nıte- kım kapıtalızmın sınıf çelışkılen. kav- galan ortaya çıktıktan sonra da bu yon- dekı en bırleştırıcı fakat humanıst de- gerler uzennde bırleştırıcı fıkırler once utopvacı sos- yalıstlerden. sonra Mark- sıst duşunurlerden çıkmış- tır Fakat. şunu da ıyıce gormek lazım Gunumuz- de kureselleşme denen ol- gunun bu tıp ıdeallerle uzaktan yakından bır ılgısı olduğu gorulmuyor Bu gunku kureselleşme denen olgu. sık sık soylendığı gı- bı sadece sermavenm kure- selleşmesıdedeğıldır Ser- mayenınbellıbırbıçımının kureselleşmesıdır fınans sermayesının kureselleş- mesıdır Durumun ne oldu- funa gelecek olursak, şunu goruyoruz 1980'lerde ku- reselleşme kavramı ılk or- taya atıldığı zaman uretım planında da kalkınmava y- ol açacağı yonunde varat- tığı umutlar ortadan kalk- mıştır Başlangıçta bırolçudedoğrudan yatınmlar kaltoumakta olan dunvaya bır 'hız vermış, hâtta yenı bır "yiıkselen pa- zarlar" başlığı akında kavram ortaya çıkmıştı Bugündun>anın ıçındebulun- dugu knz bu kavramlann ongorulenn de sonuna gelındığını gosterıvor - Bugun bizzat kureselleşmeciterin kendileri bu surcci eleştirme>e basladı. Neden? - Evet. daha bırkaç vıl once kuresel- leşmeyı oven bırtakım kuruluşlar unlu ıktısatçılar. sıyaset adamlan, kontrol mekanızmalannm şu veya bu şekılde venıden sısteme dahıl edılmeiinı sav u- nur hale gelmışlerdır Bunlara Dunva Bankası da dahıldır Ote yandan, ozellıkle Batıda devlet adamlan. sosyal demokratlar bır uçun- cu yol aramak peşındedırler, IMFdekı- yasıya eleştınlmektedırler Henry Kis- singer gıbı bır muhafazakâr dev let ada- mı, IMF'nın faydadan çok zarar verdı- ğını dıle getıren makale yayımladı Kı- sacası bugunku kureselleşme denen ol- gunun, hem siyasal hayatı demokratık rejımlen tehlıkeye koyduğu kanısına varan. tehlıkenın buyukluğunu goren bırçok uluslararası kuruluş ve devlet adamı. medya, kırmızı ışaretı gorerek • Siyasal Bılgiler Fakültesı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Taner Timur: Küreselleşme denen olgunun, siyasal hayatı ve demokratik rejimleri tehlıkeye koyduğu kanısına varan birçok uluslararası kuruluş, kırmızı ışareti görerek düzende değişıklık yollan aramaya başladı. duzende değışıklık volları aramaya baş- ladılar - Demek ki. tarihin sonu »clmenıiş, a- ma demokrasıler krize ginniş. Oyle mi? - Tarıhın sonu gelmemış tabıı tam tersıne tarıh hızlanıyor Fakat maalesef lyı yonde hızlanmıyor Demokrasılenn demokrasinın knze gırdığını dıle getı- rırken burada rejımlerı her zaman knz ıçınde olan gelışmekte olan ulkelerı kdstetmıvorum Demokrası krızı der- ken ABD Bdşkanı Bıll Clınton ın du- şurulduğu durum açısından Amenkan demokrasısını. demokrasıv ı yaşamamış olmakla bırlıkte demokrasıye geçmek ısteyen fakat çok buy uk bır knz ıçınde bulunan RusFederasvonu ndayaşanan- ları kastedıyorum - Clinfon'un başına «elenler bir de- mokrasi Knd mi sizce? - Evet Clınton bır kere geçmışı açı- sından rutucu guçlere hıç sempatık go- runmuyor <\zçok 1968 havasını vansı- tıyor. demokratık hakların savunucusu Bu yonuyle başından ıtıbaren muhafa- zakâr guçlere antıpatık gelıyordu Da- 271 mılyardolar tutan butçesını kısmak ıstemesı Bu ıkı tutumdan zarar gorecek olan ıktısadı guçler ve sılah sanayısının Clınton'acephealmasının nedenı bu Bu açıdan bakıldığında Amenkan demok- rasısındekı knz, çokonemlı Tekcumley- le ıfade etmek gerekırse seçımle gelmış bır başkanın kaba metotlar kullanılarak -burada dupeduz bır tezgâhtan da bahse- debılınz- vurttaşlarının gozunde kuçul- tulmesı.rezıledılmesıveıstıfavazorlan- ması bu Suçlu bulunuyor ve ardından suç yaratılıvor Vahım olan bu Demokrasi krizi ABD deyaşanan demokrası knzı, dun- va açısından da onemlı Çunku ıstesek de ıstemesek de ABD butun dunyaya egemen durumda Clınton orneğı.dunva- nın herhangı bır ulkesındekı sorun kar- şısında Amenka'nm ne kadarbencıl da\ - ranabıleceğıne bır kanıt oluşturuvor - Rusya'nın da demokrasi kriziyaşadı- ğınısöylemiştiniz» - Rusya hâlâ uluslararası alanda fev- duğunu goruyoruz Bugunku kureselleş- meyle, uluslararası burjuvazının bazı ke- »mlerı guçlendınlıyor ve halklann uze- rınde baskı kurulmak eğılımlen ağır ba- sıyor Dunyanın gıttıkçe daha ağırlaşan ve sonunda savaş ortamına suruklenen bır knz ıçınde yaşadığı ızlenımındeyım - Vlalezva'daki gibi. bu krizden sıvnl- mak ıçın içe donmek bir çıkış mı? - İçe donuş bır çıkış olamaz, çunku uluslarası tıcaret çok gelıştı L'lu^larara- sı sısteme radıkal gınşlerde, ondan radı- kal çıkışlar da knzı bırdenbıre ortadan kaldırmaz Tam tersıne daha da zor ko- şullar yaratabılır Lzakdoğudan muaz- zam sermaye kaçtı Bır ıktısatçı dıyor kı "Bu sermaye kaçışı Amerika'dan bır se- nede uç trilyon dolann kaçması etkısuıı yapar." Duşunun, Amenka'dan bırvılda uç trilyon kaçarsa bu ulkeye nasıl bır et- kı yapar Gerçekten bu kadarçaresızlık ıçındeler Şımdı bu ulkelerdeçok buvuk sosyal patlamalarbeklenebılırkı, bu dun- yanın dığer ulkelerı ıçın degeçerli olabı- lır Bu sosyal patlamalar nası) önlene- cek7 Baskı rejımlenyle Bu gelışme de hası ıktıdarageldıkten sonra sosvalsı- gortalan-ulke çapında yaygınlaştırmak ıçın gınjfrtılerde bulundu Pakat bu gı- nşım Ctınton kongrede çoguJtkjğa sa- hıp ohnadığı ıçin onlendı Buna karşın tutucular Clınton ı dftetmedıler Medyanın Clınton du$manlığı Ozellıkle medyada, Clınton'a donuk buvuk bır kuçultme kampanyası zaten başindan ıtıbaren vardı Bunlara ek ola- rak bırde Watergdte skandalı dolayısıy- la kurulmuş olan başkanlık ıle ılgılı sav- cılığın başma son derece tutucu v e Clın- ton a oze) duşmanlık duyan bırını getır- dıler Sonunda devlet parasıyla ABD Başkanı nın ozel yaşamı adeta tuzağa duşurulur gıbı araştırma konusu yapıldı ve sonunda yalan soylemeye mecbur edıldı Demokrası knzı burada ortaya çı- kıyorveuçavağadavanıvor îlkıçokka- tı tutucu olan parlamenterlergrubu Ikın- cısı. medva Uçuncusu bunlarla ılışkılı olan ışçevrelerı vepolıtıkacılar Buçev- relerın Clınton ı sıkıştırmalarının en onemlı nedenı sosyal sıgortalan ABD'de ulke çapında yavmaya vonelık polıtıka ızlemesı Aynca, Sav unma Bakanlığı nın kalade onemlı bır ulke Rusya'va şımdı- yedcfınçoksermaveaktı Ancakbupa- ralat.-k'îsa vadede en yuksek kar elde et- meyı amaçlayan oport(inısr,'çıkarcı çev- relerm elme geçtı ve mafvalaştnaya ne- den oldu Ancak Rus halkı. eskısınden çok daha kotubırdurumaduştu NVeımar Cumhurıvetı'nı" hatırlavalım O da çok kuçuk duşunılmuş muazzam bır enflas- yon ıçensınde yaşarken, borçları odemı- yordıyeRuhrHavzası ışgal edılmıştı A- ma arada çok buyuk bır fafkdavar We- ımar Almanyası'nm sılah sanayısı fılan da ortadan kalkmıştı Bırordusudayoktu Buna rağmen ne- leroldubılıvoruz Ovsa Rusva nınelın- de hâlâ ^0 bın nükleer başlık var Batı belkı bu tehlıkenın bılıncınde. ama buna karşı bu memleketın halklarının ozlem- lennı. en basıtınjen yaşam >artlannı dık- kate almadı şımdıye kadar Bundan son- ra neolurbılemıyorum Fakat bupotan- sıyel uzennde çok duşunmek gerek Rus- va. halen ıktısaden çokuntu ıçınde olsa bıle asken açıdan super bır ulke Bunu unutmamak lazım Batı burada da çok egoıst davrandı. yardımcı olmadı Butun bunlann aydın- lanma duşuncesındekı, sosyalıst duşun- cedekı kureselleşmeye ne kadar ters ol- artık hergun daha fazla gelışmesını ver- leşmesını bekledıfımız demokratık re- j.hnlçnn aleyhıne olur O bakırndan anı çıkışlânn da bır çare olmadığını goröyo ruz Işte Maiezya Başbakanı sağ kolu olan ekonomı polıtıkasından sorumlu ba- kanı, Clınton olayından daha kuçultucu ıddıalarla ve pek de somut kanıtlara da- yanmadan tutuklattı Bu bır îşarettır Ahlafci kriz Dune kadar bızde bıle bazı hayalpe- restlenn ornek gosterdıklen ulkede bu- yük bır knzın, aynı zamanda ahlak krızı- ne de donuşerek dennleştıfını gosteren onemlı bır ornek - Turkive'de gelinen nokta da belli: Mafyanın etkinJeşmesi, siyasette \e yaşa- mınheralanındakirlenme.demokrasıde fıkanma. koktendıncılığın teernik koke- nin one çıkması. Turkiye'de de derin bir krizden söz edilebilır mi? - Turkıye, kureselleşme denen surece bıraz apar topar gırdı Beklentı şuvdu Buyuk sermaye gırecek ve Turkıye nın kalkmmasına katkıda bulunacak Oysa. beklenen sermaye gelmedı Gelenlenn buyuk bır kısmı da 1994 knzınde gordu- ğumuzgıbı kısavadelı veherankaçma- vahazırsermayeydı Jlgınçtır, Turkıye'yı bu surece sokan. dov ız alışvenşlennı ser- best bırakan karann eleştınsını. bizzat o karann alınmasınd en çok katkı yapan eskı Merkez Bankası Başkanı Ruşdü Sa- racoğluydpıvorşımdılerde TurgutÖzal ıle kendısını bu konuda eleştınyor Bu, surecın yanhşiığını gostenyor Çunku, bizzat bu surecı başiatanlarm kabul ettık- lerı bır durum Mafya güçlendl Bu sureç, zaten var olan spekulatıfha- reketlere eğılımı arttırdı. mafyalaşmaya. çeteleşmeye buyuk hız verdı Bankalar, ıktısadı hayatta oze) yer kazandılar Her zaman guçlu olan bankalar daha da guç- lendıler Ancak, bu guçlenme buyuk bır zaafı da ıçerıyor Çunku. faızlerın yuzde 100'un uzennde dolaştığı bır ulkede ban- ka sıstemı her ziman topun ağzındadır Knzde, once bankalar aracı kuruluşlar ıflas edıyorlar 1994 krızınde boyle oldu Aslında bankacılıkta mafy anm da rol al- dığı korkunç veçokçırkın bıryarışayol verıldî Kım daha çok kredı toplayacak ve bunu daha çok fazla v eren devlete ya- tıracak Sonunda devlet malı denız ye- meven domuz çerçeveü ıçınde bır sıs- temkuruldu Bankalar reelekonomıyle yanı gerçet kalkınmamızı temsıl eden sektorle tam bır çelışme ıçıne gırdıler Reel ekonommın temsılcı- lerı tstanbul Gazıantep, Iz- mırvb Sanavı Odalan fer- vat edıvorlar IzmırSanayı OdaM "Bankalar sanavici- lere kredi vermhorlar, de%- lete venvorlar. bu yuzden bır suru fabrika, işletme ka- panıyor*" dıye rapor hazırla- dı Tekstılsanayısınınduru- muortada Bunlarplanlıha- reket ettıler mı, bunlann ku- suru yok mu. o ayn mesele Ama, bu kesımın soyledığı şu Çok buyuk faız altında vaşadığımız ıçın bankalar bızı yeterlı derecede guven- lı bulmuyor ve dev letın bo- nolarınıtercıhedıyor Buna karşın vergıreformuna kar- şı bankacıların takındığı tav n gorduk Bankacılar, ık- tısadı sıyasetımızm mımar- larını kendı ayaklarına, Bankalar Bırlığfne getır- meyı başardılar ve ıstedık- lerıodunlerıkopardılar Kısacası Turkı- y e ^ yıllardır tam olarak oturtulamatruş demokrası ıktısadı nedenlerli böstlöran knzeduşmüşvazıŞefte Bankacılar, sfjK 1 kulatorler karşisinda kararlılık gostere- cek, onlan kendılen ıçın de daha sağlık- lı bır çızgıye getırecek nasıl bır ıktıdar kurulabıleceğınm yollan araştırılacağı yerde, bakıyoruz Turkıye de başkanlık sıstemı tartışmasınagıniıyor Aslında bu tartışmalara karşı değılım Olumlu tarafı da var Ancak, asıl he- def bu değıl Duşunun. Amerıka'da baş- kanlık sıstemı var Bırbaşkan var Daha skandallar patlamadan Clınton, "Benim bu ulkedeki guciım, ancak yuzde 5'tir" dedı Turkıye de ı^e dev let başkanı han- gı sosyal guce dayanıyor 1 Ozel kışısel bır kanzması mı var° Bunlar yok Buna rağmen bır gucu var Bu gucu nereden alıyor 1 Iktıdar boşluğundan Bu anayasalda değıl Bunun oncelık- le gıderılmesı lazım Partı çıkarlannın ustunde. siyasılenn bu boşluğu gıdermek ıçın bır araya gelmelerı gerekıyor Hal- bukı bu ıstıkamette bır durtu gormuyo- ruz Kısaca ıktısadı ve sosyal bır knze bağlı olarak Turk siyasal rejımı debüyuk bır knze suruklenıyor SURECEK 1994 krizinde 60 milyar dolarlık servet el değiştirdi Ankara lletışım Fakultesı Basın Eko- nomısı Anabılım Dalı Başkanı Prof Dr Arslan Sonat, ınsanlann kendılennı buy u- leyen tuketım kalıplanndan sıynlmadık- ça. şu anda dunyay a egemen olan sistemin surebıleceğını belırterek. yerkurey ı kuşa- tan çembenn. yoksul Gunev ulkelenmn kursel olçekte tavıralması ıle kırılabıle- ceğını dıle getırdı -Celişmemiş \e gelişmekte olan ulkeler içm, MerkezBankası >erineoluşturulma- sı önerilen Para Kuriılu ne anlama geö- ?y -Neluzumuvarmerkezbankasına he- le uçuncu dunya ulkelerınde dıyorlar Bu ancak malı dısıplını bozuyor para bası- yor, ekonomıdekı kamu baskiM altında kamu kredılennı. para arzını artırıyor enflasyona yol açıyor filan Sıstem o de- ğıl aslında Sıstem. sınırsız sermave ha- reketlenne. sınırsız para gırış ve çıkışla- nna dayandığı anda, merkez bankası ne- yı kontrol edecek9 Bakıyorsunuz Merkez Bankası'na. dovız gınşı karşılığında pı- yasaya çıkan para, kamu kesımıne açılan kredıler karşılığında çıkan paradan çok daha fazla Yanı pıyasadakı para arzını Merkez Bankası'nm dovız ahmları behr- lıyor Merkez Bankası'nın dov ız ahmia- nnıdasıcakparagınşlenbelırlıyor Oza- man Merkez Bankası nın para arzı uze- nnde denetımı kalmıyor Şımdılık pıya- sadan dovız alıyor, para çıkanyor çıkar- dığı paraylaaçık pıyasa ışlemiennı bırol- çude gen çekebılıyor Onun da bır Mnın var Rezerv 25 milyar dolarken uçayda 5 milyar dolar aldığı zaman bunu vapa- bılır 10 milyar dolar almaya kalktığı za- man onu da yapamaz Butun dengeleral- rustolur Kımılen. Merkez Bankası nıda kaldıralım, para kunıluna donuşturelım dıyorlar Para kurulu, yerel merkezdekı para polıtıkalannı merkezdekı para hare- ketlenne gore avarlayan kuçuk bır adap- torolacak Satınsanlar bunu bır malı dı- sıphn aracı gıbı goruyorlar Merkez Ban- kası "nın ulusal para polıtıkası uygulama- sını bır çeşıt gereksız mudahale ve para kurulunu dunya sıstemıy le tam olarak bu- tûnleşmey ı sağlav ıcı bır araç olarak one- nvorlar Sömurge ulkelerı entegre olamıyor Oysa para kurulu. yakın zamanlara kadar sadece somuree ulkelerınde uy- gulanmış Somurge ulkelennde. ba- ğımsız ıktısat polıtıkası uygulanması soz konusu değıl Sadece tam olarak entegre ermıyorlar somurgecı ulkeye Çunku, somurge ulkesındekı ekono- mık dalgalanmalann merkeze yansı- ması tehlıkesı doğuyor Araya somur- ge sının koy uyor somurge parası çıkar- tıy or kı. y ansımasın Ama somurge pa- rası ıle ılgılı butun kararlan merkez- den venyorlar Para kurullan da buna aracılıkedıvor - Peki nereye kadar gidecek bu sureç? - Banker sıstemı gıbı, paralar aktığı surece yaşayabılınz Değındığım gıbı, onumuzde ıkı-uç yıl daha hızlı buyu- me olabılır Turkiye'de Hele bu Asya knzının etkılerı gerçekten atlatılabilır ya da Turkıye bunun dışında kaldığını Batı'nın fınans kesımıne kanıtlayabı- lırse bır mıktar hatta eskısınden daha fazla para gırer ve ekonomık canfılık olur Son donemde buyume ıstenmı- vor Soğutacağız ekonomıyı dıyorlar, amabırturlu soğutamıyorlar Buyume konusundakı kararlan bıle bağımsız veremıyorlar Boy le bır yol olabılır mı 0 Yuzde 3 buyuyeceğım dıyor. yuzde 8 buyuvor Kendı ıradesı dışında buyu- yor Sonra bu buyume dış tıcaret açığı- nayol açıyor, harcamalan arttınyor, tu- ketım harcamalannı. devlet kendı har- camalannı kontro) edemıyor Tama- men kontrol dışı bır ekonomı yanı Kal- dı kı, maddı buyumeye çok ıhtıyacı var ekonomının, ama boyle bır büyüme ne- reye kadar gıder 9 Tanh koşmak mum- kun değil, ama şunu bılıyoruz Ekonomının ayakta kalması ve canlı gorunumu, ancak sureklı sıcak paranın gıderek buyuyen oranlarda Turkıye'ye gırmesı vedışançıkmaması ılemumkun Ama. bu da olmaz Çünku o sıcak para stokunun artışındakı hız mıllı gelınn ar- tışından daha fazla Sıcak para gerekli Bır ınsana nereye kadar borç venrsı- nız 17 Bakkai borç v enr v enr sonra da ode- yemeyecek hale geldığı zaman, gıder ha- cız koydurur. hem de herkesten once 1999 yılında 4 milyar dolar dış kredı bu- lacaklar 1 milyar dolarlık proje kredısı, 3 milyar dolar da tahv ıl pıyasasından ala- caklar Bu, kamunun doğrudan doğruya butçey le alacağı para Bu sıstem surduk- çe daha buyuk paralann bulunması gere- kıyor Gelen sermaye aynı zamanda ken- dı kalıplarını. kendı pazannı, kendı ıhtı- yaçlannıgetınyor Oyle bır kultur yaratı- yor kı, ınsanlar kendı fızıkı ıhtıyaçlannı değıl. o kulturun dayattığı tuketım kalıp- lannı uygulamaya başlıyor Bu da tuketı- mı. ıthalatı. dış tıcaret açığını hızlandırı- yor Bır ornek vereyım Turkıye. Dunya Bankası nın mıllı gelırsıralamasında 48 ulke, ınsanı gelışme ındeksınde ıse 78 ulke Buneyı gostenyor1 Bır takım şey- leruretıiıyor gelıreldeedılıyor. amaonu refah olçutune v urduğunuz zaman ışe ya- ramayan bır tuketım ortava çıkıyor - Bir çözum gozukmüyor mu? - Insanlar. farelı kovun kavalcısındakı çocuklargıbı, beyınlennde onlan buyule- yen bu tuketım kalıplanndan sıy nlmadık- ça, kulturel olarak bu yapıdan, bu ege- menlıkten kurtulmadıkça sıstem boy le su- rer Aslına bakarsanız. ağır knzler bır çe- şıt dûzeltme, yenıden bolüşum hareketı- dır 1994 knzı başladığında Turkıye nın mıllı gelın 176 milyar dolardı Hesapla- nma gore 60 milyar dolarlık. yanı mıllı gelınn uçte bın kadar bır serv et o sureçte el değiştirdi Bır kısmı dışangıttı bır kıs- mı gelırdağılımt ıçmdeendı. ucretlerduş- tu, ınsanlann sahıp olduklanvarlıklaren- dı Çok buvuk mıktarlarda gaynmenkul stoklan duşuk fıyatla el değiştirdi kuçuk tasarruflan ıle borsada oynayanlar elle nndekılen kaptırdılar Bu, sıstem ıçınde bır yenıden paylaşımdır uluslararası bo- luşum şeması ıçınde uretımın bellı bır bo- lumune el koymadır Sonra her şey yenı- den başladı, buyume ve uretım arttı Sıs- tem bu şekılde surebılır Bu da bır çozum Devrimci çöziim Başka bır çozum yolu sistemin dışına çıkmak Yanı dev nmcı bır çozum Çok zor Bugun tek bır ulkenın kendını dun- yadan soyutlayarak bağımsız bır ekono- mı kurabıleceğını sanmıyorum Çok ağır ambargolarla karşılaşır Omekien de var Boyun eğdınyorlar sonunda Bır başka olasılık. sistemin tum dunya çapında kendını surduremez hale gelme- sı Dıyelım kı, Guneydoğu Asyadan Rusya dan. Latın Amenka dan 10 mıly ar- larca dolar aktı merkeze Ne olacak on- lar° Orada kullanım alanları yok Bır su- re sonra merkezde knze donuşecek Do- layısıyla sıstem kendını knze sokabılır O zaman 1929 ornegınde olduğu gıbı, uçun- cu duny a ulkelen gorelı bır hareket kabı- lıyetı kazanabılırler Turkıye"dekı, Arjan- tın'dekı KİT lenn oluşumu bağımsız, devletçı ıthal ıkamecı polıtıkalar 1929 knzının sonucudur Bu da mumkun Yeni duzenlemeler Bırdığen de merkezın bu sıstemı sur- duremeyeceğını gorupyenı duzenlemele- regıtmesıdır Onunbehrtılende var Şım- dıye kadar sermaye hareketlennın onun- dekı engellenn kaldınlmasinı savunan merkez. ^ımdı sermave hareketlenne kar- şı duzenlemeler koymayı duşunuyor Çunku, onlar da sistemin yurumeyeceğı- nı, yanı boyle bır knzın. dolayısıyla çev- renın merkezden kopuşunun onlar ıçın çok zararlı olacağını goruyorlar Dunya Bankası v e IMF de bu yonde goruşler or- tayakonuyor Elbette kendı geleceğı hakkında kendı karar v erebılen. ıkıncı sınıf olmaktan kur- tulmuş bağımsız bır ekonomıyı ozluyo- rum ben kışısel olarak Ama bunun, ozel- lıkle tek bır ulke ıçın, o kadar kolay olma- dığını da bılıyorum Bunun kolayca ger- çekleştırılebıleceğı ızlenımı veren eko- nomık programlar, ıçı boş siyasal soy- lemleryalnızca kıtlelen kandınr Ekono- mık bağımsızlık yonunde radıkal bır ço- <!um ıçın ınsanlann. buyuk zorluklarla karşılaşacaklarını, bunlan aşmak ıçın çok buyuk fedakârlıklara katlanmak zorunda kalacaklannı bılmelen gerekıyor - Bu çember. Gıiney uJkelerinin va da çevre ulkelerin dayamşması ile kınlabilir mi? Çdzum orada mı? - Herhalde ancak oyle olabılır Butun Guney ın, çevre ulkelenn ortak hareketı ı'e olabılır Guney 'ın global olçekte tav ır «ılması ıle başanlabılır Karşıdakı çok buyuk ve global bırguç çunku