Katalog

.FA CUMHURİYET 29 NİSAN 1997 SALI 12 DIZIYAZI '8 saatmücadelesi'nden 1 Mayıs 'a Batılı işçilerin zoriu mücadelesi 20. yüzyılın ortalanna doğru önemli kazanımlar getirdi. Özellikle Ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra oluşan "sosyal devlet", çalışanlara ha- tırı sayılır ölçüde refah düzeyi sağladı. Bu dönemden sonra 1 Mayıs, gelişmiş kapitalist ülkeler ile sosyalist ülkelerde bayram havasında kutlandı. 1 Mayıs, gelişmiş kapitalist ülkelerle sosyalist ülkelerde bayram havasında kutlanırken Türkiye ve benzeri ülkelerde emekyandaşı kişi ve kuruluşlara yönelik tutuklama, katliam, saldırı ve provokasyonlara zemin yapıldı. ALİER -1- l Mayıs'ı dünya emekçilennın bırlık ve mücadele gunü yapan ABD'nın Chıcago kentindeki işçi katlıamı, 91 yıl sonra Istanbul Taksim Meydanf nda gerçekleştirilen katliamla, hazırlanış bıçimı açısından büyük benzerlik göstenr. Amenkah ışçıler. günlük çalışma süresinın 15 saati buldugu o günlerde, Amenkan lşçı Federasyonu'nun (AFL) günlük çalışma süresinı 8 saate ındirmeyı hedefleyen eylem karannı hayata geçırmek üzere 4 Mayıs 1886'da Chıcago'nun Haymarket Meydanf nda bir mitıng düzenledıler. Toplantı bitmek üzereydi ki, polıs şefînin toplantının hemen sona erdirilmesi uyansınm ardından kalabalığın ortasına atılan bır bomba polislerin bulunduğu yerde patladı. Çoğu polis 8 kişının ölümüne neden olan patlamanın ardından polisın kalabalığı taraması sonucu 6 ışçı öldü. Polıs, bır gün önce de, grevın sürdüğü bır fabnka önünde toplanan ışçılere ateş açarak 6 ışcıyı katletmışti. Katlıamlarsonrasında çok sayıda ışçı önderi tutuklanarak yargılandı ıdama mahkûm edilen 8 ışçıden Albert Parsons. August Spies, George Engel ve Adolph Fischer ertesı yıl kasım aymda asıldılar. Ve 1 Mayıs İşçi Cünü' Idamlardan sonra AFL'nin 1888'de Saint Louıs'de yapılan kongresinde, 8 saatlik çalışma süresi kabul edilinceye dek her yıl l Mayıs'ta genel grev yapılması kararlaştınldı. Bir yıl sonra Paris'te toplanan 2. Enternasyonal de 8 saatlik işgünü hedefine ulaşmak için 1890'dan ıtibaren l Mayıs"ın her yıl tüm dünyada "İşçi Günn" olarak kutlanması kararlaştırdı. Dünya işçi sınıfının bayramı bu kararla doğdu; dünyanın beş kıtasında o gün üretım duracak, işçiler meydanlarda buluşacaktı Enternasyonal'ın karan doğrultusunda l Mayıs günü ılk kez 1890'da Amerika. Fransa, Avusturya, Almanya ve Ingiltere'de kutlandı. Batı'da ıse ilk kutlamalar kurban aldı; 20. yüzyılın sonuna doğru Türkiye'de yaşanan kanlı olaylann benzerleri 19. yüzyılın sonuna doğru Batı ülkelennde de yaşandı. Fransa ve Polonya'dakı kutlamalara müdahale eden güvenlık güçlen yüzlerce ışçiyi öldürdü. Batılı işçilerin bu zorlu mücadelesi 20. yüzyılın ortalanna doğru önemli kazanımlar getirdi. Özelikle tkinci Dünya Savaşı'ndan sonra oluşan "sosyal devlet", çalışanlara hatın sayılır ölçüde refah düzeyi sağladı. Bu dönemden sonra 1 Mayıs. gelişmiş kapitalist ülkeler ile sosyalist ülkelerde bayram havasında kutlanırken Türkıye ve benzen ülkelerde emek yandaşı kişi ve kuruluşlara yönelik tutuklama. katliam, saldın ve provokasyonlara zemin yapıldı. Türkiye'de 1 Mayıs l Mayıs, ülkemiz tanhindekı ilk kez tkinci Meşrutıyet'ın ilanından bir yıl sonra l909"da Selanik'te, sonraki yıllarda da Selanik ve Üsküp gıbi Balkan kentleriyle Istanbul'da Türk. Sırp, Bulgar, Amavut gibi çeşıtli mılletlerden işçilerce düzenlenen küçük toplantılarla "İşçi Günü" olarak kutlandı. Istanbul'da I92l'de yapılan kutlama ıse ışgale karşı dırenışe dönüştü: lşgal Kuvvetlen Zabıta Komisyonu Reısı Miralay Ballar'ın her türlü gösteriyi yasaklayan bıldınsıne karşın. o yıl l Mayıs'ta Türkiye Sosyalist Fırkasf nın çağnsına uyan işçiler, ışbaşı yapmayarak mesire yerlennde toplandı 1922 yılında l Mayıs, işgal kuvetlerinin gösteri yasağına rağmen daha görkemlı kutlandı. Sultanahmet, Galata ve Pangaltı'da toplanan işçiler ve sosyalist kuruluşlar Kâğıthane'ye dek yürüdüler. Aynı yıl Izmir, Ankara ve Adapazan'nda da benzer gösteriler düzenlendı. Cumhuriyet dönemi Cumhunyetın ilanından 5 ay önce Istanbul Sultanahrnet Meydanı'nda yapılan kutlamava göğüslerine kırmızı kurdele takan bmlerce kişi katıldı. Aynı yıl toplanan lzmır tktısat Kongresı'nde l Mayıs'ın "Türidye işçilerinin bayramı" olması öngörüldü Ancak bu karar kanunlaşmadı; tam tersıne gelecek yıllar kan, yasaklar ve tutuklamalar getirecekti. 1924 yılındaki kutlamalara hükümet izin vermeyince, kutlamalar Amele Bırliğı Genel Merkezi'ndeki kabullerle ve Enternasyonel Marşı'nın söylenmesiyle sınırlı kaldı. 1925'tekı Şeyh Sait ayaklanması üzenne çıkanlan Taknr-i Sukûn Kanunu. l Mayısın kutlanmasını ıyice zorlaştırdı. Kutlamalar, o yıl da Amele Teali Cemiyeti Merkezı'nde yapılabıldi. Cemiyet tarafindan işçilere dağıtılan "1 Mayıs Nedir?" başlıklı kıtapçıkta, "Türk amelesi irtkaya karşı amansız bir mücadele vermelidir" denildı ve "8 saat iş, 8 saat u> ku, 8 saat dinlenme" ıstemıne yer verildı. Bu kıtapçık nedenıyle cemiyet yönetıcılen tutuklanarak 15'er yıl hapısle cezalandınldılar 1927'de tstanbul'dakı kutlamalara ızin venldiyse de işten çıkarmalar ve tutuklamalar oldu. Bu tanhten sonra kutlamalara ızin venlmedi ve 1 Mayıslar, aralannda Nâzun Hikmet'in de bulunduğu komünistlerin gözaltına alınmasıyla geçti. 1935 yılında 1 Mayıs "Bahar BayramT olarak ilan edildi. 1960 yılı 1 Mayısı'nda ıse ıhtilal kokusu alan dönemin Başbakanı Adnan Menderes. sürpnz bırradyo konuşmasıyla 1 Mayıs'ı "İşçi Bayramı'" nıtelemesıyle kutladı. 48 yıllık uzun bir aradan sonra ılk kez 1975'te Türkiye Sosyalist İşçi Partısi (TSİP) tarafindan tstanbul Tepebaşı Gazınosu'nda düzenlenen toplantıyla kutlanan 1 Mayıs, 1976'da DtSK'in öncülüğünde Istanbul Taksim Meydanı'nda yüz bini aşkın kışinin katılımıyla kitlesel kutlandı. Bu görkemli mitıng, demokratik Türkiye isteyenlere umut venrken faşıst cephede ise gelecek yılın 1 Mayısf nda demokrasi güçlenni sındirecek. dağıtacak kanlı saldınlann planlan yapılıyordu. Sürecek 1 Mayıs, 1976'da DİSK'in öncülüğünde Istanbul Taksim Meydanı'nda yüzbini aşkın kişinin katıldığı mitingle kutlandı. Taksim'dekıgerid-faşistsaldailar S a m s u n v e M a l a t y a ' d a m i t i n g e i z i n v e r i l m e d i Emekçilerin 1 Mayıs heyecanı Haber Merkezi- Samsun'da 1 Mayıs İşçi Bayramrnda yapılmak ıstenen mi- tıng. Kutlu Doğum Haftası etkınlıklen gerekçe gösterilerek valilıkçe ıptal edil- di. Emeğın Partisi'nm Malatya'da dü- zenlemek istedığı kutlama törenine de izm venlmezken Türk-lş ve DtSK. Hak- İş'in Ankara'da Selim Sırn Tarcan Spor Salonu'nda düzenleyeceğı kutlamadan çekildi. Istanbul Valiliği'mn, 1 Mayıs kutla- malannın olaysız geçmesı içın koordi- nasyon toplantılan yaparak gerekli ön- lemleri kararlaştırdığı öğrenıldi. Çalış- malar kapsamında V'alı Rtdvan Yenişen başkanlığında, valılık ve emnıyet mü- dürlüğübmalannda yapılan değerlendir- me toplantılanna, Istanbul Emniyet Mü- dürü Ramazan Er, İl Jandarma Alay Ko- mutanı Albay Bald Onuriubaş. MİT temsilcileri ve emnıyet müdür yardımcı- lannın katıldığı bıldırildi. Demokratik kıtle örgütlennin Sam- sun'da oluşturduğu 'Tertip Komhesi'nin 1 Mayıs günü Cumhuriyet Meydanf nda düzenlemek istediğı açıkhava toplantısı- na valilik izin vermedi Vali Yardımcısı İbrahim Ça>- tarafin- dan başvuruya v enlen \ anıtta Hz. Mu- hammed'in 1426'ncı doğum yıldönümü nedeniyle Samsun Müftülüğü Kutlama Komıtesfnce 28 nisan-4 mayıs tarihlen arasında 'Kutlu Doğum Haftası' adı al- tında Cumhuriyet Meydanf nında dü- zenlenen etkmlikler nedenıyle ızin verıl- mediğı belirtildı. Emeğın Partısi"nın 1 Mayıs günü Ma- latya'da düzenlemek ıstedıği kutlama tö- renine valilik tarafindan ızin venlmedi. EMEP11 Başkanı Av. Yüdızİınrekdü- zenledıği basın toplantısında, 1 Mayıs kutlaması içın valılığe yaptıklan başvu- ruya olumsuz yanıt verildiğını söyledi. Türk-lş'e bağlı Türkıye Motorlu Taşıt Işçılen (TÜMTİS) Başkanlar Kurulu da yaptığı açıklamada, örgütlü bulunduğu bütün bölgelerde 1 Mayıs'ta iş durdura- rak mitıng alanlanna çıkma karan aldı. Taksim Meydanı 20. yüzyılda çok sayıda gerici faşist saldınya sahne oldu. - 31 Mart Vakası: Osmanlı döneminin son gerici ayaklanması niteliğindeki 31 Mart Ayaklanması bugünkü Taksim Gezisi yerinde bulunan Taksim Kışlasf ndaki Avcı Taburlan tarafindan başlarıldı. - 6-7 Eylül Olavlan: 6 Eylül 1955 tarihli gazetelerde "Atatürk'ün Selanik'teki evine bomba atıldı" düzmece haberinin yer alması üzerine Tünel- Taksim arasındaki azınlıklara ait işyerleri binlerce saldırgandan oluşan kontrolsüz gruplarca yağmalandı, bazı kiliseler yakıldı, Beyoğlu harabeye döndü. Olaylardan sonra sıkıyönetim ılan edildi.Olaylann faili olarak yakalananlar ise mahkemede beraat etti. - Kanlı Pazar: 15 Temmuz 1968'de Istanbul'u zivaret eden 6. Filo Amerikan emperyalizmini protesto eden öğrencilerin büyük tepkisiyle karşılaştı. Protestocu öğrencilere yönelik operasyon başlatan polis, 17 temmuz akşamı ÎTÜ öğreci yurduna yaptığı baskın sırasında Vedat Demircioğiu'nu percereden attı.Demircioğlu bir süre sonra yaşamım yitirdi. 6. Filo 10 Şubat 1969 günü yeniden geldi.tşçi ve öğrenci kunıluşlan, Demircioğlu cinayetini ve 6. Filo'nun İstanbul'a gelişini protesto etmek amacıyla 16 şubatta Taksim'de bir miting düzenledı. Polis, Beyazıt'tan yürüyerek Taksim"e varan onbinlerce öğrenci ve işçinin önünü alanın girişinde kesınce, Taksim'e önceden giren grup saldın içın pusuda bekleyen sılahlı gericilerin tuzağına düştü.Gerici saldırıda Duran Erdoğan ve Turgut Aytaç yaşamım yitirdi, yüzlerce genç yaralandı. ANKARA NOTLARI MUSTAFA EKMEKÇİ ; jlhan Selçuk, "Yeni | İnsan"ı Anlattı... (1) • 25-26 nisan günlerinde, Strasbourg'da düzente-" nen, "Türkiye'de Aydınlanma Hareketi, Dünü, Bugü- nü, Sorunlan" konulu toplantı çok başanlı geçmiş. Toplantının izlencesinde "Server Tanilli'ye Saygı" denilmekteydi. Tanilli'ye toplantılann nasıl geçtiğinfc sormak istedim. Özetle şunlan soyledı: ? - Gayet güzel başladı, gayet güzel gelişti. Kulak-J lannı çınlattık. Çok doluydu program. Ancak bugün" serbest kalmış durumdayım. Şu anda da Bülent Ta- nör'/e Şirin Tekeli'y/ havaalanına götüreceğim. Ben de sana telefon açacaktım, ama sen benden önce davranmışsın. O denli yoğundu ki program, benişin gelişmesini, Cumhuriyet'e yansıtamadım. Onu cu- ma günkü yazımda özetleyeceğim. llgin için sonsuz teşekkürier. llgi yalnız bana değildir, akladır, aydın- lanmayadır, bütün güzellıkleredır. Yanaklanndan öpü-t yorum... f . Strasbourg'daki toplantılarda okunan bildiriler, tar- tışmalar, aynca bır yapıtta toplanarak yayımlanacak. Toplantıya bildiri sunan ilhan Selçuk'un elımde olan bildirisinden kımi bölümleri vemnek istiyorum. İlhan Selçuk'un bildiri konusu: "Aydınlanmanın Ürünü Ye-< ni lnsan"ü\. Bildirıleri Irene Melikoff'la. ilk günü su- nuldu. İlhan Selçuk, bildirisine şöyle başlıyordu: :. "20O0'e erişmek için önümüzde birkaç yıl kaldı. Ya- şadığımız yüzyılın sonu, 2. binyılın bitimı, 3. bınyıhn başlangıcıdır. Bu gizemli rakamlar, geçmiş ve gele- ceğe dönük çeşitli düşüncelerin çekimini yaratıyor. Geleceği görebilmek için geçmişı anlamak gere-l kir; bu alanda başvuracağımız öğretmen tarıhtir. ) öğretmenimiz bize iki devrimden söz açıyor. Birincisi, tanm devrimidir; göçer insanın yerleşik düzene geçmesi uygarlığın kapısını açtı. Insanlığın yaşadığı ikınci devrim, sanayileşme aşa- masıyla vurgulanıyor." > İlhan Selçuk, sekiz sayfa tutan bıldirisinin bir ye-". nnde "aydınlanma" olayına geçerek "Batı 'da Aydın-', lanma Çağı'nın insanı herşeyi aklın mahkemesindei yargılayan biryenı kimlik kazandı" dedıkten sonra "ln-\ sanlık aydınlandı mı" sorusuna karşılık anyor. Şöylel diyor: | "Batı'da 'Aydınlanma Çağı' artık tarih miolmuştur?* Immanuel Kant'/n (1724-1804) 1784'te sorduğur soruya bugün de gereksinme yok mudur? KantJ 'Şimdi aydınlanmış, aydınlık bir dönemde mi yaşıyo-j ruz' sorusuna, 'Hayır, aydınlanmaktaolan birdönem-, de yaşıyoaız' yanıtını vermişti. ! Bugün de aynı yanıt geçeıiidır. 'Aydınlık' donem-} de değil, 'aydınlanma' dönemi içindeyiz. Bu yanıt;' Avrupa, Amerika içın de geçeriıdir. Çünkü çağımız-\ da 'yeni ınsan' yalnız kendi ulkesınden değil, büfünj dünyadan sorumludur. Insanlıkbirbütündür. Tümüy-\ le insanlığı düşünerek şunu soyleyebıliriz: 'Sanayi-f leşme, uluslaşma, laiklik, demokrasi, ınsan haklan' gibi kavramlan özümsemiş 'yeni insan' ancak eski in- sana oranla aydınlanmıştır; ama tam bir aydınlıktan söz edemeyiz. Batı 'da 'yeni ınsan' uzun birsüreçte oluştu. Bu olu- şumun altyapısında sanayileşme var, fabrika gürül- tüleri var, kilise öğretisiyle savaşım var, deneysel bi- limin üretilmesi var. Türkiye, cumhuriyet rejimini 1923'te benimseye- rek padışahlığı kaldırdı; 1925 'te saat ve takvim ulus- lararası kurallara göre düzenlendi; eskı takvime gö- re 1341 yılında yaşayan Türkiye 1925'e atladı. Ara- da 584 yıl var. Gutenberg Johannes (d: 14. yüzyılın son on yılı içinde, ö: 3 Şubat 1468 ?) matbaasında ilk kitap yu- variaksayıyla 1450'de, yani 15. yüzyılın tam ortasın- da basıldı. Osmanlı Imparatorluğu'nda ibrahim Mü- teferrika (1670-1745) ilk matbaayı kurduğu zaman\ takvim 1729'ugösteriyordu. Buikisiarasında 279yıl var. Avrupa din felsefesınin ağırbastığı medreseöğ- retiminden, aklın egemenliğine dayanan bilimsel öğ- retıme 15. yüzyılda yöneldi. Türkiye, medrese öğre- timini, 20. yüzyılda cumhuriyeti ilan edene değın ya- pısında taşımıştır. Avrupa ile Türkiye tarihte bugün iç ıçe olmakla bir- likte, iki ayrı zamanı bırzamanda yaşamış iki coğraf- yadır. Gerçekte bu ınsanlığın yazgısıdır. Ayn zamanlan bir zamanda yaşamak, Batı'dakı sanayi devriminden* sonra yeryüzünde daha çarpıcı bir çelişkiye dönüş-i tü. Göçerler zamanında dünyanın her yanındaki ya-> şam birdi. Tanm devnminden sonra oluşan yerleşım j birimleri, uygariığın beşiklenni oluşturdular; göçer-ı ler 'barbar' sayıldılar. • Sanayi devrimiyle yeni bir çelişki belirdi. Endüstri? düzeninden uzak yaşayanlar, geri kalmış sayıldılar. Geri kalmış olanlaraşağı görüldüler. Sömürgecilik ve emperyalizmi meşrulaştırmak isteyen uygarlar, bu farkı bir gerekçe olarak kullandılar. İki ayn zamanı birzamanda yaşayan toplumlar ara- sında, gelişmiş olanın geri kalmış olana bakışı, hiç- birzaman uygarca ve insanca olamadı..." (Perşembe günü, İlhan Selçuk'un "Anadolu'daye- ni insan" konusunu nasıl işlediğine değinecegim...) BULMACA SEDAT YAŞAYAN 1 2 3 4 5 6 7SOLDAN SAĞA: 1/Marmara Bölge- si'ndeki Llubat gölünün eskı adı. 2/ Türk müzıginde bır makam... Dın ışlerıni devlet işle- nne kanştırmayan. 3/KurşunkaIem ve kırtu aygıt parçala- nnın yapımında kullanılanbirçeşit doğalkarbon... Es- kı Mısır'da güneş 8 tannsı. 4/ Ince me- q tal levha... Hava- a alanlannda bulunan cevredekı uçuşlan denetle- meye yarayan sistem. 5/ Karakter... Maksim Gor- 2 ki'nin bır romanı. 6/ Keke- melık. II Yanarken güzel koktuğu içın tütsü olarak kullanılan birağaç... El sı- kışma. 8/Bırmayanın etkı- sine karşı koyan protein yapısında madde, 9/ Hin- dıstan ve Sn Lanka'da ya- şayan bir halk... Anadolu ° halklannın en eski ana tannçası. YUKARIDAN AŞAĞIYA: XI Metrenın on mılyarda bin değerine eşıt olan ve bulucu- sunun adını taşıyan ışık dalgalannı ölçme birımı. 2/ Beyoğ- lu semtinın eskı adı... tlgeç. 3/TunceIi'nin bir ilçesı... Şaş-. ma belırten bir ünlem. 4/ Söz, lakırdı... Sayılan göstermek için kullanılan ışaretlerden her bıri. 5/Gözü kapalı inanılan düşünce; dogma... Bızmutun sımgesı. 6/Balık yakalamak- ta kullanılan araç... Uzun omuz atkısı. 7/Olumsuzluk belır- ten bır önek... Sırtında bü>ük dıkenleri olan bır balık. 8/ Ar- navutluk'un başkentı... Şamanizm'in din adamlanna ven- len ad. 9/Atış taliminde hedef tahtasını bıle vuramama.