Katalog

SAYFA CUMHURİYET 9NİSAN1996SALI 12 DIZIYAZI De\iet işkencennı üstünii örtemiyor nsan haklannın askıya alınmasma ve özelhkle sıkıyonetım halınde, sı\ ıl otontenın bırçok yetkısınm asken otorıteye de\ redılmesıne yol açan ve bırey karşısında resmı bınmlen aşırı, baskıcı \e üstün yetkılerle donatan ıstısnaı yonetım usullen, bu nıtelığı nedenıyle, ozel dıkkatı gerektıren kateeonlerdır. ıvıl \ e asken ceza yasalan başta olmak üzere me\ zuatımızda, olum cezasını ongoren onlarca madde yer almaktadır Yaşam hakkı ıhlalı eksenınde çok onemlı bır dığer sorun öbeğı ıse özelhkle 1990-1995 donemınde yoğunlaşan \e kamuoyunda "yargısız ınfaz" olarak bılınen "yasadışı ınfaz" ıle "kayıp kışıler" olgularıdır. Do<, DrMEHMETSEMIHGEM\LM\Z Anavasanın oneelıkle bıçımlendırılmesinı zorun- lu kılan bır husus da 1980-1983 donemı vasalann- da \e daha alt derecelı me\zuatında çok sık olma- mak)abırlıkte\ervergozlenen\e ılgılı çevrelennde bu\ uk olçude dıkkatınden kaçan "normlar hnerar- şısı"ne a\kın hukumlerın saptanabılıvor olmasidır Bılındıgı uzere normlarhıverarşısı kuralı hukukdu zenındebutunlugu veknesakhgı veıçtutarlılıgı sag- lamak uzere alt^lerecelı normun ust derecelı norma u\gun olmasinı lemın amacına vonelıktır <\slında Anavasa Mahkemesi nın vapmakla vetkılendırıldığı ana\asava uvgunluk denetımı de bır \asal gerek ol masına karşın Turkıvede hemen heınen hıç ba^vu- rulmavjn tuzuk çıkartmada Danış.tav ın goru^unun alınmasi kuralı da son tahlılde anılan kuralın ger çekie^tınlmest araçlan olarak kurgulanmı^tır Bu konuda \ıne 12 Evlul rejımının urunu olan ve bır tenıel hakka ılı^kın bulunrnası nedenıvle de va- şamsal onem ta^ıvan somut bır onrıek hemen hatırla tılabılır Sansur Ornek olarak sinema tılmlerının \ıdeo\emuzık eserlennın daha genel olarak sanatsal uretımın ve urunlerın sansurunu ele alacak olursak s.u tablo go- zukmektedır Sanatsal uretım varatma ozgurluğu bır kez 1982 Anavasasi md 13 te sıralanan ve bu- tun hak ve ozgurluklen ku^atan genel sinırlamadan pavını almaktadır Anavasamd 13 te toplam "9~si nırl ımu olçutu savılmı^tır konuvu duzenleven "Bı- lım \e sanat hurmetı" kenar ba^lıklı \navasa md 2" II \elll teise o madde ozelınde av nca bazı sinır lamılar üetırılmiş.tır 32^"' savılı '•Sınema, \tdeo ve Muzık Eserlen Vasası"nda ıse 29 10 1987 tarıh ve 3 329 savılı \asaıledegıs,ıklıkiıkNapılmı^tır 3329 sd vılıvasamd lde sinatsdl uretıme "mıllı bırlık.bu- tuıılıık \e devamlılığınıız açısından duzen ve olçu ka- /andınlnıası" amacı belırlenmış. ve md 3 bde ıse sansürvapılırkenkullanılacak"ll'"olçut sıralanmış- tır kı bu Mnırlama olçutlennden 9 u Anavasa md I 3 tekılerleozde^olup"2"sı tamamıvla venıdır 32">7 savılı vasa md 6 uvannca Bakanlar kurulu tarafın- danirüS 1986 tanhve 86 10901 savılı karar ıle çı karıl ın "Denetleme\onetmelığı~(md Mıle sansur- de kulljnıldcak olvutlerın sav isi "13~e vukseltılmiş tıı kı bu ıkı venı oKut ~de\letın sı\asetı** \e "mıllı du\}>ulannıncınınesı~dır Nenıhavet avnı vonetnıe- lık md 9 a verles,tırılen ~dışsı\aseted\kınlık~olçu- tu ıle toplam sınırlama olçutu savisi "14~e ulas,tınl mı^tır Goruldugu uzere sansur ıt,ın mevzuata ver le^tırılenMnırlamaolçutlen bunlannbelırsızlıgı an- tıdemokratık ozu vb tunınden tartış.maiar bır vana sadece normlar hıverarşısı açısındanbakıldığındabı le anavasavi avkın vasd vasava avkırı vonetmelık 7.urk hukuk duzenının aynlmaz bır parçası \e uretılegelen ınsan hakları ıhlallerı sıyasasının temel bır ka>nağı olan "'olağanustu rejım" me\zuatının da aynntılı \e butunluklu bıçımde ele ahnması zorunludur ş,eklınde bır verıvı ortava kovabılmektedır Bunı bır de vıne avnı ornekten hareket edılırse sansııru kurumsallaş,tırdn dıger vasa ve daha alt de recelı duzenlemeltr olmak uzere mevzuatın değısjk metınierınde ve hukumlennde ver verılen standart- lar eklenınce vasalara ıhş,kın duzlemde bakıldıgın- dabılc olasıbırdemokratıkleş.meprojesinınnasılku- s,atıcı bıranlavı^laeleahnmasi gerektığı anlas,ıhr ha le gelmektedır ;; ı Onukalan Dıifiıııct-ı/cıdt o:\iiulu^ıı ek\tm Vasa metınlen duzlemınde de vapılmasi zorunlu demokratıkles,meve ılıs.km \ ukanda çızılen genel çer- çeve ve saptamalardan sonra sadece bır ornek alan olaıak "duşunce ozgurluğu" eksenı ılesinırlı veoda tuketıu olmak gıbı bır savı ıçermeksızın bazı hatır- latmahr vapmak olanaklıdır Burada du^unce ozgurluğu bılgı kavnaklanna u- la^ma bılgı veduşuncevı ozumseme bılıncedonu^ turme kanaat sahıbı olma ve nıha\et bu bırıkımı açıklama ve vavma ıle bu olanaklan kullanarak sa hıp olunan gorus '-du^unceve vanda^ bulma ele^tırı ve onerı uretme ve bovlece mevcut sıstemı etkıleme ve donu^turme etkınlık ve sureçlennı kuşatan bır bu- tunluk ıçınde ele alınacaktır 01 03 1926 tanh ve 76S savılı Turk Ceza "tasası (vakla?>ık 100 maddesı konuvia ılıntılıdır) 04 04 1929 tanh ve 1412 >avılı Ceza Muhakemelen Lsıılıı ^asası (gızlılık vavınvasagı zapt v e musade- re tanıklık vasagı duruşmalann açıkhgı-kapalılıgı vb hukumlerı) tumu dıl kullanma vasaklarına ılı^- kın bulunan 10 04 1926 tanh ve 805 savılı \asadan basjavarak orneâın 01 11 1928 tanh ve 13^3 savı- lı 21 06 1934 tanh ve232>sa\ıh 26 11 1934 tanh \e 2>90 savıh 0^05 1972 tarıh ve İ387 savılı 14 06 19^3tanhve P^9 savılı 22 04 1983 tanh ve 2820 savılı 06 10 1983 tanh ve 2908 savılı 14 10 1983 tanh ve 2923 savılı 19 10 198ı tarıh ve 29ı2 savılı vasalar "duşunce \avma" "duşunce açıklama" basjıgı altında toplanabılecek suç katego- nlennı va da vasaklannı duzenleven vasalara ornek olaıak 1920tanhve2 savılı " ^ savılı (TCK.) 1927 tarıh ve 11 P savılı Kuı,uklen \luzır\e^nvanan Ko- ruma^asasi 1930 tarıh ve 1632 savılı 19^3 tarıh ve 618^ savılı \icdan ve Toplanma Hurrıvetının ko- runmasi Hakkında\asa 196^ tanh ve 6^ 7 savılı Dev- Iet Memurları "vasası 19"" 1 tarıh ve 1402 savıh Sıkı- vonetım \asası bu çerçevede orneklenebılır Avrıca vıne avnı hak ve ozgurlukle ılıijkılı olarak "sır" "gızlıiık" \ b gıbı bashklar altında toplanabı- lecek \asaklar \e kavıtlamalar ıçm şu vasalar hatır- latılabılır 1924 savılı ve 406 savılı Telgrat ve Tele ton>asası "'6-1 savılı TCK 18 06 192" tarıh ve 1086 savılı Hukuk Lsulu Muhakemelen \asası 1928 ta- rıh ve 1219 savıh 1929 tarıh ve 1412 savılı 1930ta- nh\e l^9^i,a\ılı 22 0^ 1930tanhve 1632savılı \s kenCeza\asasi 1930 tanh ve P00 savılı 1930 ta- rıh ve 1721 sdvılı 1932 tarıh ve 1918 savılı 04 07 1934 tanh ve 25^9 savılı Polıs Vazıfe ve Sala- hıvetlerı \asası 1944 tanh ve 4664 sa\ılı 1950 ta- rıh ve ^584 savılı 19>4 tarıh ve 6326 savılı 29 06 19*>6 tarıh ve 6762 savılı Turk Tıcaret \asasi 19>-7 tanh ve6948 savılı 19^8 tanh ve 7126 savılı 19S9 tanh ve ^397 savıh 1961 tanh ve 213 savılı 196^ tanh ve 65"1 savılı 1969 tanh ve 1136 savılı 1969 tanh ve 1163 savılı 1970 tanh ve 1211 savılı 13 0^ 1971 tarıh ve 1402 savılı Sıkıvonetım \asası 08 09 19"1 tanhve 1481 savıh Asavı^e Muessır Ba zı Fııllenn Onlenmesı Hakkında \asa 19^2 tarıh ve 1512 savıh 19^2 tarıh ve 1 ^8" savılı 19 7 2 tarıh ve 161S savılı I7 O" 19^2 tarıh ve 1612 savılı \ uksek Askuı ^ura nın Kurulus, veGorevlerı Hakkında \a- sa 01 04 1981 tanh ve 2443 savılı Devlet Denetle- mekurulukurulması Hakkında>asa 13 0^ 1981ta nh ve 2461 savılı Hakımler \e Savcılar \ uksek Ku- rulu Yasası 06 01 1982 tarıh ve 2^~5 savılı Danış- tav \asasi 04 02 1983 tanh \e 2797 savılı Vargıtav \asası 24 02 1983 tanh ve 2802 savılı Hakımler ve Savcılar Vasası 1983 tanh ve28'T l savılı 1983 tarıh ve2937 savıh 09 11 1983 tarıh ve 2945 savılı Mıllı Guvenlık kurulu ve Mıllı Guvenlık kurulu Genel Sekreterlığı ^asası 1985 tarıh ve 3182 savılı vasa lar Dus.unce ıtade basin-vavın hak ve ozgurluklen ıle dogrudan bagıntılı bır ba^ka kavram obegı ıse "\asaiv \a>ın" -\a\ın vasağı" ">a\ın toplatma" "zapt \e musadere~dır Pek ı,ok vasada bu konuda avnntılı hukumlerbulunmaktadır Orneğın 1960do nemıoncesıneılı^kın olarak 2^2" 1412 1117 5680 ^201 7 640sa\ılı vasalar ıle 1960 donemı sonrası ıçın 477 6^7 2S3 407 1612 2 2 ^ 284? 2871 2919sa- vılı vasalar veavnca 1402 savılı Sıkıvonetım Yasası ve2> 10 1983 tanh ve2935 savılı Olağanustu Hal Ya- sası ılk etapta hatırlatılabıieı.ek v asalar arasindadır Bu vasalara bır de konuvia dogrudan ılgılı olan 15 07 1950 tanhve 5680 savılı Basin \asasf avnı ta- nhlı ve 5681 savılı Matbaalar Vasası 0"> 12 1951 ta- rıh 5846 savılı Fıkır ve Sanat Eserlerı \asası 13 06 1952 tarıh ve 5953 savılı Basın Mesleğınde ÇalışanlarlaCalı^tıranlar Arasındakı Munasebetlerın Tanzımı Hakkında Vasa 02 01 1961 tanh ve 195 sa vılı Ba^ın llan kurumu Teşkılıne Daır \asa 10 11 1983 tanh ve 29^0 savılı 11 0S 1988 tanh ve 344^ savılı vasa eklenmelıdır Hıı, ku^kusuz kı vu- kanda verılen uzun lısteve 12 Evlul rejımını olası demokratıkle^me istemlennı >edıt bıçımde bastırarak kalıcı kılmada onemlı ışjev goren ve Turkıve nın 1990 lı vıllarına varattığı resmı teror ıle damgasını vuran 12 04 1991 tanh ve 3713 savılı Terorle Muca dele Vasasi nı ve bu vasavı uvgulamanın ba^at aracı olan 16 06 1983 tanh ve 284>\avıh Devtet Guven- lık Mahkemelerının kurulus ve \argılama Lsullen Hakkında Vasa vı eklemek gerekecektır V ınelenmelıdır kı mevzuatın vasalar duzlemınde demokratıkle^tınlmesinde sadece bıromek alan ola- de degişıklıklere ugratılmı^tır Nıtekım MGk ıktı- darınınkullanıhdım 12 09 1980-06 12 1983arasin da 1402:,avılıvasada2301 2310 2337 2342 2354 2371 2439 2474 2515 2538 2632 26M 2682 2766 ve2836sdvıiı vasalarlaolmak uzeretam 1 > kez degı^ıklık v asası çıkanlarak degı^ıkhk gerçekle^tırıi mı^tır 1985 sonrasındakı donemde ıse bu vasada 319^ 3310 3423ve3953savılıvasalarlaolmakuze redort kez daha degı^ıklıkvapılmıştır MGK nınuru nu olan 293î savıh va^ada ıse 6 kez \asa ıle (3076 3310 3432 3601 3842 ve 3920 savılı vasalar) veen az 7 kez de kanun Hukmunde kararname ıle (201 2î9 413 421 424 42î ve 427 savılı KHk ler) de gıs,ıklık vapılmı^tır Bu ıkı vasanın da onlarda değıtjiklık vapan onlar- ca vasa ve KHK lerın de kapsamı ve nıtelığı evren sel demokratık hukuk ılke ve kurallanna avkındır Turk hukuk duzenının tanıdıgı dıger ıkı ıstısnaı vo- netım usulu kategorısı ıse ~sa\aş halı"ıle "seferber- lık halı*dır Bunlar da hesaba katılınta alanı duzen leven vasaiann savısı anmaktadır Bazı vasaları bu baglamda hemen hatırlatmak olanaklıdır Ornegın 04 11 1983 tanhve 2941 savılı Seterberlık ve Savaş Halı Vasası 18 12 1981 tarıh ve 2565 savılı Asken Vasak Bolgeler ve Guvenlık Bolgelerı Vasası 2> 10 1963 tarıh ve 3^3 savılı Askeri Mahkemeler kurulus.uve\argılama Lsulu Vasası 0401 1961 ta- rıh ve 211 savılı Turk Sılahlı Kuvvetlerı iç Hızmet Vasası 09 06 1958 tarıh ve 7 126 savılı Sıvıl Muda- taa Vasası 07 08 1944 tarıh \e 46^4 savılı Memle- ket Içı Du^mana kar^ı Sılahlı Mudataa Mukellefı- vetı Vasası 22 05 1930 tarıh ve 1632 savılı Askeri Ceza Vasası vb gıbı Avrıca olağanustu rejım kategorılerı ve bunların uveulanmasiNİa \\i\\\ hukumlerı ıçermelen nedenıv- le ornek olsun 09" 11 1983 tanhve 2945 savılı Mıl- lı Guvenlık kurulu ve MGK Genel Sekıeterlıgı Va- sası 01 II 1983 tarıh ve293' 1 savıh Devlet İstıhba- rat Hızmetlen ve Mıllı istıhbarat Tes.kılatı Vasası san hakları hukuku standartlanna da tamamen avkı- rıdır Çunku tarklı derecedekı tehlıke olgusundan vola çıkılarak tarklı gereksınımlen kar^ılamak uze- re kurgulanan dolavısıvla da haklar \e ozgurlukler uzennde tarklı derecede tesırler dogurması gereken olağanustu repmın degı^ık kategorılerı (ornegtn si kıvonetım ıle olağanustu hal) bırbınv le v uzde \ uz or tuş.memeltdır Eger tersi geçerlı ve dogru olsavdı tek bır tur ıs- tısnaı vonetım usulu ıle vetınılmesı gerekırdı ınsan hakları hukuku nda da çagda^ demokratık devletle rın hukdk duzenlerınde de bov le bır tablo gorulme- mektedır Patolojık unsurlardan ıkıncısı ıse Turkıye ozelın- de durumun vahametını arttıran olagan repm-olaga nusut rejım dualızmının ılkı alevhıne aslında buvuk olçude silıkleı>mii olduğu gerçeğıdır Başka sovlevi;,- le uvgulama bır vana sadece vasalardakı hukumler duzlemınde bakıldıgında bıle olagan rejım mevzu atının voğun bıçımde olağanustu rejım mevzuatı un- surlanvla bezendıgı saptanabılnıektedır Vukarıdadegınılen ıkı patolopk unsuru somutla^- tırmak uzere ornek olsun olağanustu rejım eksenın- de 1402 ve293S savılı vasalar ıle 28> ve 430 savılı KHK lerı olaöan rejım eksenınde ıse 1991 tanhlı 3713savıh 1934tanhh2>59savılı 1924 tanhlı 442 savıh 1983 tanhlı 2803 savılı 1983 tanhlı 284^ sa- vılı 1929 tanhlı 1412 savılı 197 1 tanhlı 1481 savı- lı 1981 tarıhlı 249i savılı vasalar ve bunlarda degı- şıklık vapan vasaları karşılas.tırmalı olarak ıncele- mek veterlıdır V melevelım kı zıkredılenler sadece or- nek olmak uzere vanı tam bır hste çıkarmak amacı gudulmeksizın belırtılmişjerdır Olağanustu reıım baglamında son olarak ustte ola- gan reıım mev zuatından bır ornekle (sansur) sergıle- nen "normlar hı\erarşısısıne~ avkırılık ^eklındekı deformasvonun ıstısnaı reıım mevzuatında da sap- tanabıldıgını vurgulamak vennde olacaktır Somut- la^tıracakolursak 14 11 1980tanhve2342 savılı va- 111"'' I',' ] ]VUWff// rak ele alınan duı>unı.e ıfade vavın ozgurluklerı ko- nusunda bıle v ukanda savılan onlarca vasa ve vuz lerce madde konuva ılı^kın eksiksız bır lıste degıl- dır Lstelık bu vasaların cumhurıvet donemının de gıijik tanhlenne denk du^en çıkanlmalan gerçegı dık- kate alındıgında vanı bu vasaların vetmı> vılı a^kın bır sureç ıçerisinde açıga çıkan tarklı gereksınımle rın davatmalann kos.ullann dengelerın urunu oldu- ğu hesaba katıldıgında genel bır antıdemokratık zıh- nıvetveçızgı saptanabılıvorolsada kendı ıçınde tu- tarlı ve uvumlu bır butunu vansıtmadıgını da teslım etmek zorunludur ııi't Oıııtk uİLin Olü^anu\iıı U/D» tAsu?ı Vasalar duzlemınde vapılacak bır demokratıkle^- me programının hem guçlugunu ve hem de zorunlu lugu ılebusure(,tedıkkatealınması gereklı unsurlar dan bazılannı açıklamav a elv enr bır ba^ka ornek alan ıse olağanustu rejım duzenlemelerıdıı Belırtıldıgı uzere Turk hukuk duzenı olagan olağanustu rejım dualızmını kurumsallaştırmaktadırvecumhunvetta- nhının vansına v akın bır sure ıstısnaı vonetım usul- lennın vururlukte tutuldugu ev re olmu^tur Ornek ol- sun 1996 vılı ba^ııtıbarıvlagerıvedogrubakıldıgın da son onsekızvıldır(l978 den bu vana) ulkede sı- kıvonetım ve olağanustu hal s,eklınde olmak uzere olağanustu rejım aralıksız olarak uvgulanmaktadır 1983 tanh ve 2845 savılı DGM Vasası r 0" 19" 7 2 tarıh ve 1612 savılı V uksek Askeri Şura nın kuruluş. ve Gorevlerı Hakkında Vasa 04 0^ 1972 tarıh ve 1602 savılı Asken V uksek Idare Mahkemesı Vasası 2^ 0" 196" tarıh ve 926 savılı Turk Sılahlı kuvvet- ier Personel Vasası vb gıbı vasaları lısteve dahıl et- mek gerekır Hatırlatalım kı vukandakı lısteve olağanustu reıı me dogıudan duzenleme getıren ve kabank bır savı olu^turan KHK ler dahıl degıldır Bır parantez aça- rak sadece 1982 Anavasasi evresinden orneklenerek 10 0" 198 7 tanh ve28> savılı Olağanustu Hal Bol- ge Valılıgı thdasi Hakkında kHk bırba^langıç ola- rak ele alınacak olursa 198" 1993 ardsindakı evre- de 28-ı bavılı kHkde tam 14 kez kHk çıkanlarak desıışıklık uerçekleştınlmistır (286 28" 299 313 32İ 387 4İ3 421 424 42^ 426 428 432 481 sa vılı kHK ler) Avnıdonemde 28> savılı kHkde sa- deı.e 2 kez vasa çıkarılmak voluv la degis.ıklık vapıl- miştır (3601 ve3920 savılı vasalar) Vukarıda 293> savılı Olağanustu Hal Vasası nda vasa ıle vapılan 6 deöıijiklık diijinda 7 kez de kHk çıkarılarak degı şiklık vapıldığı belırtılmıijtı Açıktır kı hukumetlerın alını duzenlemek uzere kHk aracına sık ve vogun olarak ba^vurmasi ve anivasa nın amır hukum bulunmakla bırlıkte bu Y,,asa metınlen duzlemınde de >apılması zorunlu demokratıkleşmeve ılışkın >ukanda çızılen genel çerçeve \e saptamalardan sonra. sadece bır ornek alan olarak, "duşunce ozgurluğu" eksenı ıle sınırlı \e o da tuketıcı olmak gıbı bır sa\ ı ıçermeksızın bazı hatırlatmalar >apmak olanaklıdır Bu sureçte ^as,anan 1980 1983 arasındakı tama- men kev 11 ve hukukdışı "defacto" reıımolgusunuda avrıca dıkkate almak gerekır Fıılı rejımlenn sıkıvo- netımlen mes.ru "dejure"re|imlenn sıkıvonetımle- rı degıldır Insan haklannın askıva alınmasına ve özelhkle sı- kıvonetım halınde siv ıl otontenın bırçok vetkısinın askeri otontevedevredılmesıne vol açan vebıre\ kar şisında resmı bırımlerı a>ırı baskıcı ve ustun vetkı lerle donatan ıstısnaı v onetıın usullen bu nıtelığı ne denıvle ozel dıkkatı gerektıren kategorılerdır Tur kıvede bu rejımler davandıgı mevzuartakı normatıf standartlarla da pratıgı ıle de ıstısııa olmaktan çıkmış kural hahne gelmı^tır geçıcı olmaktan çıkmış. surek lı hale gelmıs,tır bır hukuk rejımı olmaktan çıkmış. olçusuz ustun ve denetımsız bır vetkı manzumesı kımlıgıne ulaş.mis,tır Alanı duzenleven ıkı temel vasa 1402 savılı Sıkı- vonetım Vasası ıle 293> savılı Olağanustu Hal Vasa sı dır Ikıncısı butunuvle 12 Evlul repmı unınudur ılkı ıseeskı tarıhlıdır ama radıkal bıçımde budonem kHk lenn çıkanlmasının uzenııden v ıll ır geçmesı- ne kars,ın bunlann vasalaştırılmamamıs olması soz konusu duzenlemelenn v alnızca olası bır v argı dene- tımındendegıl vefakat vasamaorginımn sıvasal de- netımınden de kaçırılarak denetımsız biı,ımde v urur lukte tutuhnalan sonucunu dogurmaktadır Genel hatları verılen usttekı tablo Turkıve de ola ganustu reıım ıle sınırlı bır bakıs. açısında bıle olası bır demokratıkle^me projesınde konuva ılıs.kın dıı zenlemelerın nıcelık vogunlugımu kanıtlamaktadır Ne kı vıne avnı alanda kalarak devam edılırse so- runu karma^ıkla^tıran serı nıcelık meselcsinden ıba retdedegıldır Bunaekolarak alanı duzenleven mev zu u ıncelendıgınde ıkı çok onemlı patolojık unsur da- ha saptanmaktadır Bunların ılkı olağanustu rejım duzenkmelerının ıçerdıgı hukumler vanı kamusal otonteleretanınan vetkıler ıle ınsan hak veozgurluk lerı uzerınde dogurdugu tesırler kar^ıla^tırmalı ola- rak bıranalıze tabı tutuldugunda buvuk olçude bır bırlenvlebutunlestıklerı kosııtdus.tuklerı uorulmek tedır Bu durum hukukun temel prensıplerıne de ın- sa ıle 1402 savılı Sıkıvonetım Vasası na verles.tırılen ek madde 3 ıle 29^i savılı Olağanustu Hal Vasası (md 33) \e 28> savılı kHk (md ") ve 42^ savılı KHk (md ") hukumlerının altını çızmek başlı başı- na veterlı olacaktır Sonuç olarak oiası bır demokratıkleijme programı- nın ınandırıci vesomut sonuç vermeveelvenrolabıl- mesı i(,ın Turk hukuk duzenının avrılmaz bır parça- sı v e uretılegelen ınsan hakları ıhlallerı siv asa^ınm te- mel bır kavnagı olan "olağanustu rejım" mevzuatı- nın da avrıntılı ve butunluklu bıçımde ele alınması zorunludur ı\ ) O/ ntk alan )a$am hukkı ı^kence \asagı- kı şı o gıııhıgıt \L sjm e/;//?' hakkı Bu uç hak kumesını bır arada ele almavı gerektı- ren ıkı ven bulunmaktadır Ilkı anılan haklar eksen- lı ınsan hakları thlallerının sıstemlı vavgınve vogun olmasıdır Ikıncısı bunlann pratıkte çogunlukla ıç ıçe geçen bır nıtelık gostermelerıdır Turk hukuk duzenı artık çagdis.ı kaldıgı kabul edı- len olum cezasını cumhurıv etın ba^ından bu v ana ta- nımaktadır Cumhurıvet tanhı ıçınde resmı olum ce- zasi ıntazları donemsel gelgıtlı bıregn ızleverek bu ı.ezavı hukuk duzenlennde saklı tutan dev letlerın pra tıklenvle kar^ıla^tırıldıgında oldukça vogun durum dadır Sadece 1980-1983 evresinde resmı ıntaz sa- vısı 49dur Sıvıl ve askeri ceza vasaları ba^ta olmak uzere mev zuatımızda olum cezasını ongoren onlar- ca madde ver almaktadır Yas,am rnkkt ıhlalı eksenmde vok ontmlı bır dı- ger sorun obegı ıse özelhkle 1990-199-> donemınde vogunla^an ve kamuovunda "vargısız ınfaz" olarak bılınen "vasadışı ınfaz" ıle "ka>ıp kışıler" olaulan- dır Ote vanda vıne özelhkle son on be^ vılda akıl al- maz olçulerde vogunia^an ve pervasız^a ba^vurulan bır uvgulama da ış.kence ve dıgeı zalınnne ınsanlık dii>ı vea^agılavıcı muamelepratıklerıdır Bunlar sev- rek de olsa ulusal vargı kararlanvla kamtlanmiş.tır Devlet artık bunların sistematık olmadıgı ^eklınde bırsavunmı vapabılırhalegelmı^tır \ah^et ustuor- tulemevecek kadaravvuka çıkmış vetkılılerın ı^ken- ı.enın varlıgını toptan ınkar etmesı ol ınagı irtık kal- mamı^tır O kadar kı Turkıve kendı serbest ıstencı ıle tarafı oldugu ınsan hakları sozle^melerıv le vapı laş.tmlan komıte komisvon ve mahkeme gıbı organ- lannrapor kararvehukumlenvle ıs.kenceı.ı bırdev let olarak uluslararası duzlemde tespıt \e tescıl edı lır konuma du^mu^tur Hukuk disilık bır vana akıl ve vıcdan disilık o noktava vaımıs,tır kı 1996 Ocak ında polisçe gozal- tına alındıktan sonra vah^ıce dovulerek oldurulen gazetecı MetınGoktepcolavının zınlısı bır grup po- lıs avnı te^kıl ıtınuvesi cınavetmasası gorevlısı dıger pohslerce ı^kenceedılereklkı bunlaı dıhekını raporu ıle saptanmistır) ıtırafa zorlanmı^lardır SURECEK ANKARA NOTLARI MUSTAFA EKJVIEKÇİ Reforma GeeeeelL Hukumetten Reform yapacagız seslert gelmıyor mu kasıklarımı tuta tuta gulmek gelıyor ıçımden Anadolu da halka bunları soyledınız mı - Kaç kışıyle dıye sorarlar adama Başta başbakanlık tumbakanlıkkadrolarıallakbullak Tum bakanlıklar temızlıkle ugraşıyor Bır fılmseyreder gı- bı ızleyın anlatacaklarımı şımdı 1991 de DYP-SHP ortakiıgı kuruldugunda özelhkle DYPkanadı ANAPtanbıroçalmaarayışnçındeydı ANAP donemınden kalan butun burokratlar ozellıkle DYP kana dındagorevlerındenuzaklaştınldılar kızagaçekıldıler SHP kanadında ıse daha demokrat davranıldı denılebılır orne- gın SHP lı Devlet Bakanı Erman Şahın daha oncekı ANAP lı bakanın ozel kalem muduru Hacı Yalçın ı degış- tırmedı yerınde tuttu Bu kez DYP ANAP ortaklıgında Devlet Bakanı Eyup Aşık - SHP lı bakanlarla çalıştı dıye Hacı Yalçın ı ozel kalem muduru olarak gorevlendırmedı Vay Aşık vay dedım ıçım- den Başbakanlıkta buyuk reform mu gerçekleştırıldı ışe suruculer (şoforler) ıle odacılardan mı başlandı ne7 Devlet Bakanlıgı kadrolarında bakanlık danışmanı ola- rak çalışan başbakanlık danışmanları ıçın devlet bakan- larının ılgınç buluşları vardı Onları kendı kadrolarına gerı gonderdıler Onların kendı kadroları ne mıydı'? Bunlara Başbakanlık Muşavırı denıyordu Kadroda adian oyley- dı Yenı atamanın anlamı şu muydu Boş otur ay sonunda gel aylıgını all Merkez valılerı gıbı1 Oysa onlaryetışmışınsanlar bun- lardan yararlanılabılır Bırçok merkez valısı oglunun adı- na bır şırket kurmuş onu ışletıyormuş Sız onları çalıştır- mazsanız ne yapsınlar1 Geçmışte mınıbus çalıştıran Yargıtay uyelerı oldugunu duymuştum da ınanmamıştım Yakında başbakanlık da- nışmanları da ek ış arayacaklar Bunları degerlendırmek devletın gorevı degıl mı'? Kımı konularda kımı ogretım uyelerıneparasını venp araştırmayaptırıyorlar Ellennınal- tındakı yetışmış ınsanları gormuyorlar Kor mu bunlar'' Merkez valılerı başbakanlık danışmanları da oyle Bayındıriık Bakanlıgı Musteşarı Selahattın Seyıs, go- revınden alındı bakanlık danışmanı yapıldı Bu şu demek- tı - Necatıbey Caddesı nde bır bına var gıt orada dolaş Masa yok oturacak sandalye yok1 Buyonetıcılerdeusolsa bu gıbılen çalıştırır ış ıster Bel- kı çalışmaktan yılıp ıstıfa edenler bulunur yonetıcılerın ışı ne de gelır hanı Çalıştırmamak da aptallık degıl mO Kı mın parasını dışan atıyorlar'' Gozlerı kararmış mı ne bun- ların'' Başbakanlıkta bır Başbakanlık Yardımlaşma Vakfı ku- ruldu bır çeşıt sandık Başbakanlık çaycılann ışıne son venp çayları da kendı mı yaptıracak'' Başbakanlıgın te- mızlık ışlerı bır temızlık şırketıne verıldı Askerlıgını yap- mış gençler gencecık kadınlar kıyamet gtbı ınsan 1 5 ay- da ellerıne 5 5 mılyon lıra maaş geçıyor Temızlıgı de ona gore yapıyorlar elbet Temızlık şırketı kımdır nedır'' Bılen yok Her şey kımvurduya gıdıyor Başbakanlık musteşar lıgına gelen Bırkan Erdal ın lyı bır adam oldugu soylenı yor Ama adam saglıklı bır eylem yapabılır mı ? Bakanlık- lar bır kıyım ıçındeyken musteşar lyı olsa kaç yazar"? Kı- yımlar daha çok daha once CHP de olan bakanlıklarda yogunlaşıyor Gelelım SHP ıle CHP ye Yetışkın bılgılı ınsanı onlar ne denlı degerlendırebıldıler'' Ornegın merkez valılerını'' Bır bakanhkta musteşar atamasına Ozer Uçuran Çıl- ler ın karıştıgı soylentılen çıktı Bunları nasıl ogrenebılırım ne bıleyım'' Onurlu bır bakan ışıne kımseyı karıştırmaz Kım olu- yor Ozer Uçuran Çıller der çıkarışın ıçınden Yoksa bas- kılar surerse ıstıfa eder gorevınden Kımse anasından ba- kan dogmadı Daha buyurdu o zaman Bır ogretmenmaızıa Mustafa Çetıner ın sozu rnç kula- gımdan gıtmez şoyte derdı Çocuklar sandalyeyı ayagınızın altına alırsanız sızı yukseltır başınızın ustunde tutarsanız sızı alçaltır Koltuk meraklılanna anımsatılır Mesut Yılmaz la Tansu Çıller arasında valıler konu sunda puruzıer gıderıldı gıderılmedı dıye yogun bır çalış ma surdu gıttı Bıttıgı zaman da bılıyorum kı bırçok kışının onuru ıle oynanmış olacak Eskı Ulaştırma Bakanı Ferda Guley le konuşuyorduk şoyle dıyordu Turkıye de o denlı haklı bır adet hahne sokulmuş kı bır bakan hemen gelırgelmez musteşardan başlayarak çev- resındekı tum genel muduhen daıre başkanlannı degış- tırmek ve oralara kendı partısıne uygun ınsanları getır mek ıstemektedır ve ışı onlarla yurutmenın daha verımlı olacagı kanısındadır Bu uygulamalar da yıllardan berı boyle surup gıder Oysa benım goruşume gore ornegın Fransa da boyle olmadıgını kaç kez okumuşumdur Fran- sa da esas olan burokratlardır burokrasıdır onlar temel- dır Onları gelıp gıden sıyasal ıktıdarlar degıştıremezler boylece onlar hızmetın devletın devamlılıgı duşuncesı- nm sonucu olarak eger hırsız ugursuz degıllerse hızmet lerını bılıyoharsa yeteneklen yetehıyse yerlerını korurlar Sıyaset adamları gelırler gıdeher bunlar hepsıyle de ça- lışırlar Yanı hızmet verenler ya teknık adamdır ya burok rattır bunlar hangı sıyasal goruşte olursa olsun bır par tının bakanı ıle çalışabılırler Ferda Guley AP egılımlı musteşarı Ekrem Ceyhun la on ay gıbı bır sure bırlıkte çalıştıgı ıçın ıkısının de başları- na gelmedık kalmadı' • • • Ferda Guley'ın trafık kazası geçırdıgını ev telefon nu- marasıyla bırlıkte yazınca olanlar oldu1 Telefonları kılıtlen- dı Cumhurıyet okurları ona gecelı gunduzlu telefonla geçmış olsun dedıler 80 Itk delıkanlı Ferda Guley buna çok sevındı Ayn ayrı teşekkur olanagı bulamayınca bu Cumhurıyet okurlarına Ankara Notlan aracılıgıyla teşek- kur etmek ıstedıgını bıldırdı ustumde kalmasın ıletıyo- BULMACA 1 2 SOLD\NS\G\ 1/ Bır dokunca\a karsılık olarak ve- rılen para mal gı- bı $ev 2/ Şalvarın ustune gıvılen ve onde uzun ıkı par çası olan gıvsı Çıplak vucut res- mı V Çok onem- lı kışı anlamında kullanılan ulusla- rarası kisaltma İkı baclantı parça sını bırbırıne v ı kın olarak ekle niekte kulhnıhn ozel parça 4/ Bır varı^ın belırlı uzaklıgı kapsavan bolumlerınden her bırı Bırnota 5/ Dunvanın enguzel kadınıbuovdu Saı,- larını tarasa ba^tanba^a — (Cemal Sureva) 6/Adın durum eklerınduı bııı Trabzon dakı Mervemana Manastın na verılen bır ba^ ka ad 7/Brıçte bır lovevı us- tun bır kagıtla almavıp daha asagı bır kagıtlaalma Halk muzıgıne ozgu tellı bır çalgı 8/ Bır vone egılmış. Dervış selamı 9/Hındıstanda oldukça vavgın olan bır dın Çam tuıune c°k vakın bır orman asacı VLK.\RID4N AŞAĞIVA 1/ Bursa voresine ozgu bır hılk ovunu 2/ Mkolsuz ıçkı me^rubat Sakal senı nıatkıbınan volarım Bır kız bana dedı nevlevım (karacaoglan I 3/Bır vans.ınbaslama anı Egık olarak kesılmıs kenar 4/ Bır gıda ınaddesi Sı- lah zırh Libı sava^aracı 5/Evcı! bırgevık Irak tabırkent 6/ Insanı ıstenmevcn seçeneklerden bırını ızlemeve zorla- van soıun Bır nota 7/ Hızlı vuzmek ı<jn avaga geçırılen araı, 8/ Bır soru sozu Tekke edebıvatı ş.ıır turlerınden bı- rı 9/ H ılk dılınde gure^çı erkek devevt vtrılen ıd Lnlu ^aır Ozdeımır Asaf ın so>adı