Katalog

SAYFA CUMHURİYET 28 ŞUBAT 1996 ÇARŞAME 12 DIZIYAZI Tekellerkamuoyunu yönlendiriyorBütün dünyada kamusal sorumlulukları yerine getiren yayın kurumlarının, birer birer büyük uluslararası sermayenin eline geçtiği görülüyor. - Kiireselleşmenin iletişim açısmdan dünyaya yansıması nası) oldu? - Uluslararası kapitalızmın, krizleri- ni aşabilmek için dünya çapında bir ye- niden yapılanma içinde olduğu görünü- yor. Bu yeniden yapılanmanın iletişim açısından sonuçlannı hem radyo, tele- vizvon gibi gefeneksel kitle iletişim araçlan, hem de yeni iletişim teknoloji- leri açısından ele almak gerekiyor. Her iki boyutta da. yeni dünya düzeninin neo-liberal, yeni sağgörüşlerine paralel olarak deregülasyön denen kurallann azaltılması veya kamu elindeki varlık- lann özelleştirilmesi yoluyla özel sek- töre devri şeklinde ortaya çıkıyor. Bü- tün dünyada kamusal sorumluluklan yerine getiren yayın kurumlannın, birer birer büyük uluslararası sermayenin eli- ne geçtiği görülüyor. - Bir kaç örnek venebilir misiniz? - Örneğin, Avrupa'dakı kamu kuru- luşlannın yanına 1980"Ierden sonra özellerindegirmesineizin verildı. BBC gibi prestiji yüksek yayın kurumlarının biJe özel sektöre devri için girisimlerol- du. Aynı eğilim, Fransa'dan ftalya'ya, Yunanistan'a kadar görüldü. ABD'de özerk ve hükümetten bağınısız Federal İletişim Komisyonu'nun (FCC), özel- likJe içerik ve sahiplik açısından etkin denetimi altındaydı. Aynı süreçte, FCC'nin içerik ve sahiplik açısından de- netimleri neredey se bürünüyle "deregü- te"edilmiş durumdadır. - Türkiye'de de benzer gelişmeler ol- duğu değil mi? - Özel televizyonlann çıkış sürecınde. Ahmet Özal'ın Magic Box'ını hatırlar- sınız. Özallar'ın anayasayı ve yasalan delerek, özel yayıncıJıga kalkjşmaian, sadece para kazanmakla açıkJanamaz. Ahmet Özal, bu televizyon olmadan da büyük paralar kazanabilirdi. Özdeki a- maç. Türkiye'yi yeni dünya düzeninin gerektirdiği yeniden yapılanmaya ha- zırlamaktı. Yeni dünya düzeninin Tür- kiye sürümü, pek çok ülkede olduğu gi- bi ılımh Islamcılık, etnikçilik ve mez- hepçiliğin ön plana çıkması ve ülke dı- şında ABD adına roller üstlenilmesini içeriyordu. Özellikle Ortadoğu. Kafkas- lar ve Ortaasya'da. Özal. bu sayılanlan Bilgisayarlar, sayısal tabanlı tezgâhlarla, robotlann kullanıldığı esnek üretim, yönetim sistemlerinin ekiemlenmesiyle crtaya çıkan melez üretim biçımleri, bir önceki dönemin ölçek ekonomilerinin ve kitle üretimi üzerine kurulu yönetim biçimlerinin aşınmasına yol açıyor. gerçekleştirebilmek için önemli direniş- le karşılaştı. Hem halktan, hem de dev- let içinden. Körfez krizini hatırlayalım. Bu direnişin aşılması için kültürel. ide- olojik çerçevenin değişmesi. yani "ta- bulanıı yıkılnıası" gerekiyordu. Devle- tin farklı kesimlerinin etkisi altında olan kamu yayıncılığı tekeli TRT, bu işi ger- çekleşttremezdi. O zaman "çoğukuluk" gerekliydi, "tabulanyıkmak" için. Tür- kiye'ye iki partiyi ve iki buçuk gazete- yi layık gören bir "vizyonun", gerçek- ten çoksesliliği istemesi, herhalde rutar- lı da olmazdı. Gerçekten de bugün, iki eksenli bir medya görüyonız. Bir kesim "kiireseHeşmeci". diğer kesim "cemaat- Çİ." - Kimilerinin saviadığı gibi, küreselle- şerek bilgi toplumuna ulaşabilir miyiz? - Günümüzde küreselleşme kavramı- nın çağırdığı pek çok kavram var. Ça- ğırdığı derken. bilinçli olarak kullandım bu sözcüğü. Aslında, iletişim devrimi, çağı, küresel köy, postsanayi toplumu gibi onlarca kavram, tarihsel olarak 1990'Iardanönce ortaya atılmıştı. Kana- dalı iletişimci Marshall Mc Luhan, kü- resel köy ve iletişim çağı tanımını 1962'deyapmıştı. ABD'li iktisatçı Fritz MachJup 1962 yılında içinde yaşadığı toplumdaki değişimle ilgiü olarak bilgi toplumu. bilgi ekonomisi kavramlann] kullanmıştı. Dünya çapında yaşanılan değişimleri tanımlamak için kullanılan kavramlann bazılan. bir ideoloji, belkj DOÇ.DR. HALUK GERAY: • Bazı tekeller, uluslararası kamuoyunu neredeyse yönlendirir duruma geldiler. Ahmet ÖzaVm Magic Box adlı televizyonunun amacı, Türkiye'yi yeni dünya düzeninin gerektirdiği yeniden yapılanmaya hazırlamaktı. • Küreselleşme, gelışmekte olan ülkelerin kendilerini uluslararası hiyerarşinin tepesindekilere teslim edip, onlann önerdiği piyasa çıkışlı uygulamalan yaparlarsa, küreselleşmiş bir dünyada refah, özgürlük, eşitlik ve demokrasinin kendiliğinden, otomatik olarak geleceği masahndan ibarettir. de söylem biçimini alıyorlar. O söylem içinde kullanıldıklan zaman, dünya halklan için açıkladıklan olgulann öte- sindeki anlamlan çagnştınyorlar. Tür- kjye'de ve gelişmekte olan üİkelerdc öy- lekullanılmıyor. Başbakanlann. siyasal parti liderlennin halklannı ikna etmek için başvurdukian bir yanılsama halini alıyor. - Bilgi toplumu da bir masaJ mı? - Nasıl kuflanıldığıyla yakından ilgi- li. Enforrna.syon ya da bilgi toplumu. iletişimin sonuna kadar tüketildiği: bil- gi ve teknoloji üretmenin, kızgınlaşan uluslararası rekabeıte ne kadar önem ka- zandığını veya üretımde giderek artan bilgisayarlı esnck üretim sistemlenni tartışmak için kullanılabilir. Ama, öyle mi kullanılıyor 0 - Bilgi toplumu bizim için masalsa, ABD ve Avrupa için nedir? - Doğrudur, onlarda kullanıyor. Ama, farklı bir söylemde kullanıyorlar. Yani. egemen olanın söyleminde. Onlar. bu kavramı başka boyutta kullanıyorlar. Örneğin. zenginler kulübü olarak bili- nen G-7 ülkelerinin, 25-26 Şubat I995'te Brüksel'de yaptıklan bakanlar toplantısı, bilgi toplumu ve bu toplu- mun küresel enformasyon altyapısı (Global Information Infrastructure) üzerineydi. Bakın. Internet aracılığıyla ulaşan raporundan alıntı yapalım: "Dünvadaki iiikclerin çoğunluğu, kendi uiusalpolitik vizyonlannın enformasyon topiumunu şekillendirmişlerdir. Fivatla- n düştükçe, daha da ödencbiiir hale ge- lecek olan yeni enformasyon ve ilctişim teknolojüeri, gelişmekte olan ülkelerin kendi altyapıiannı kurmada bürün bir kalkınma aşamalannı 'atlamalanna' vardımcı oiacaktır. G-7 iiyeieri,özellikle az gdismiş ülkekr için destek ve enfor- masyon sağlayacaktır. Bu bağlamda, özellikle kendiîeri harekete geçme yete- neğüıc sahip olmayan az gelişmiş ülkele- ri, üçüncii üike olarak ortak eylemlere karmak önem taşımaktadır." Bu yakla- şıma göre, satın alma gücüne sahip ol- mayan ve kullanıcı bile olamayacak ba- zı gelişmekte olan ülkelerin satın alıcı konuma getirilmeleri için, enformasyon altyapısına iiişkin tartışmalara "üçiincü ülke" sıfatıyla katılmalannın sağlanma- sıdır. - İletişim ve biigisayaralanlannda göz- le görülen gelişmeleri nasıldegerlendiri- yorsunuz? -O sürece bakarsak, 1930'larda ileti- şim araçlannda kullanılan radyo tüple- rinin yerini yan ıletken transistörlerin almaya başladıgı görülür. ABD'de, uzay ve askeri araştırma projelerinin finans- manıyla ortaya çıkan ve sonradan mil- yonlarca rransistörün bir kibrit kutusu oylumunda bir araya gelmesini sağla- yan yan iletken "chipler" ortaya çıktı. Askeri amaçlı büyük satın alımlardan sonra fiyatlar düşmeye başladı ve 1980'lerin başında kışisel bılgisayarsi- vil pazarlara sunuldu. Fiyatlann düşmesi eğilimi devam et- mektedir. Fiziksel küçülme ve dif ertek- nolojikgelişmelersonucueskisineoran- la daha küçük iletişim uydulannın bü- yük iletişim kapasitesi işlemeleri müm- kün oldu. Sayısal iletişim, bütün bunla- n tek bir paydaya indirgedi: Artık aynı telekomünikasyon altyapısı üzerinden ses, "radyo" yayını, müzik, görüntü, ha- reketli görüntü, metin göndermek müm- kün. Ömeğin. Internet denen "ağlann ağı''kullanılarak, telefon konuşması ya- pılabiliyor. Radyo yayını yapanlar var. Elektronik gazete ve hatta yavaş hare- ketli görüntü göndermek mümkün. Araçlannız yeterliyse. paranız varsa, ba- zı sinema filmlerini ağ üzerinden alıp seyrermeniz de mümkün. - Bu gelişimin yeni dünya düzeniyle iK- gisi nasıl kurulabilir? - Uluslararası ekonomideki yeniden yapılanma şöyle özetlenebilir: Önceki dönemin Fordist üretim örgütlenmesi- nin, esnek üretim sistemlerine dogru ev- rimlendiği görülmektedir. Bilgisayarlar. sayısal tabanlı tezgâh- larla, robotlann kullanıldığı esnek üre- tim, yönetim sistemlerinin ekJemlenme- siyle ortaya çıkan melez üretim biçim- leri, bir önceki dönemin ölçek ekonomi- lerinin ve kitle üretimi üzerine kurulu yönetim biçimlerinin aşınmasına yol açıyor. Ulus devlet politıkalannın uluslara- rası düzeyde homojenleşmesi de, bir başka değişiklik olarak ortaya çıkıyor. Mal ve küresel yatınm ajaolannda ka- lan son engetlerin (iyice azalmış güm- rük duvarlan yanında tarife dışı engel- ler, bebek sanayilerin korunması anla- yışı, ulus devlet alımlan, dogrudan ya- bancı sermaye yatmmlanndaki kısıtla- malar gibi) aşılması yeni dünya düzeni- nin küresel politikalannın hedefleridir. îkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde- ki rekabetin ana ekseni olan uiusal avan- tajlaranlayışının yerini, küresel rekabet avantajlan anlayışının aldığı görülüyor. Birbaşka yenilik, uluslararası kapita- lizmin önceki döneminin ekonomik re- jiminde sözü edilmeyen hizmetler sek- törüne doğru genişlemesidir. Ulus dev- letin egemenlik sahasında sayılan egi- tim, güvenlık, adalet. sağlık, iletişim alanlan bile uluslararası düzeyde ticaret anlaşmalannın konusudur artık. GATT Uruguay toplantılannın 1995'te uygu- lanmaya başlamasıyla, ilk kez hizmet- ler sektöru uiuslararası bir ticaret anlaş- masına konu olmaktadır. Bu yeniden ya- pılanmada, küresel ticaret hacmindeki belli kaiemler arasındaki ağırlıklar ter- sine dönecektir. Bu çerçevede. bir bölü- mü hizmetier sektörü içinde değerlendi- nlen, birbölümüde "dokunulabüirmal- lar" kategorisinde yer alan enformatik, iletişim kalemi, dünyadaki en büyük ti- caret pastasını oluşturacaktır. Dünya ça- pında telekomünikasyon pazan 400 mil- yar dolan geçmektedir. Bu miktann 300 milyardolan teleko- münikasyon hizmetlerinden. 100 mil- >ar doları iletişim araçlanndan oluş- maktadır. Bu kestirimler doğru çıkarsa. enformasyon, iletişim hizmetleri sektö- rü. dünya ticaretinde birinci sıraya otu- racaktır GATT'ın hesaplanna göre, 1993 yılında. toplam mal!ar(tanm, ma- dencilik ve sanayi üretimi) 3,641 milyar dolardı. Sanayi ürünleri, 2,668 milyar dolar tutru. Bunun içinde büro ve tele- komünikasyon ürünleri 379 milyar do- lar alarak, otomotiv alanını (toplam 352 milyar dolar) geçti. Eldeki veriler, kes- tirimlerin haklı olabileceğini göster- mektedir. Bu büyüyer kalemden, pay kapamayan ülkelerin geleceği karanlık- tır. Önemli atılımlaryapılmazsa, tekstil sektörü gibi, kendimizi güçlü gördüğu- müz alanlarda bile üstünlük G-7'lerin oiacaktır. Kısacası, bir geleceğe sahip oJamayacağız. Yarın: ulus Devlet ve Küreselleşme Internet iletişim boyutunda masaüstü sömürgecilik- Bu süreçte Internet gibi ağlann yeri nedir? - Dünya çapında rekabet. yumuşak yetenekler - faktör yetenekleri yanında- çerçevesinde olun- ca. sayısal iletişim ağlannın önemi artmaktadır. Yumuşak yetenekler denen yetenekler, pazardakı değişimlenn bir an önce anlaşılması, yanıtlarüre- tilmesi ve dünya çapında hızla uygulamaya sokul- ması, sayısal iletişim ağlan olmadan mümkün de- ğildir. Aynca. hizmetler sektörü, dünya çapında ileti- şim olmadan ticarete konu olamaz. Sayısal iletişimin yetenekleri. özellikle hizmet sunuculanna para kazanacaklan çok değişık hiz- metlen sunmalannı sağlar. Sayısaî iletişimin mar- jinal kitleleri müşteri ialabilmesi. gelişmekte olan ülkelerin de önemli bir pazar olabileceği gösteri- yor. Tüm bu uygulamalarla ilgili olarak Internet, önemli bırdeney havuzu oluştunnaktadır. Inter- net gibi iletişim ağlannın en önemli özelliği. bi- reyleri hedeflemesi, yani onlan yeniden yapılan- masının müşterisi konumuna sokmasıdır. Yeni dünya düzeninin iletişim boyutunda. masaüstü sö- mürgecilik olarak tanımlanmasını gerektiren ge- lişme kanımca budur. - Çizdiğiniz tabJo çok karamsar. -Türkiye'de. 1980lerde tekno-ekonomi srrate- jileri uygulanmamıştır. Türkiye. özellikle 1980'Ierde, iddialı ülkelerin tamamınınaksine bir politika uygulamıştır. 1980'Ierde yapılan yanlış- lar. artık yavaş yavaş anlaşıhyor. Ömeğin. TÜBİ- TAK Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı ve Tür- kiye Bilimler Akademisi çerçevesinde oluşturu- lan "bilirru teknoloji, sanayi polirikalan platfor- mu"nun çalışma gruplan. geçtiğimiz aylarda bi- rer birer son derece önemli stratejik raporlan oluş- turdular ve yapılan hataiardan dönmek için öne- riler ürettiler. Bu raporlardan biri de. enformasyon teknoloji- lerine ilişkindir. Rapor. çeşitli önerilerin yanısıra, bu alanda master plan oluşturulmasını önermiş- tir. Enformasyon altyapısına iiişkin uiusal master plan oluşturulmasına yönelik birgenelge, Başba- kanlık tarafından yayımlanmış ve hazırhklar sür- mektedir. Geç kalmakla birlikte, hükümet "AOhm Stratejisi" adı altında programlar oluşturmaya ça- lıştı. 7. Beş Yıllık Kalkınma Plan, stratejik plan kap- samında hazırlandı. Türkiye'de bu yıl ilk kez, araş- tırma-geliştirme konuiannda teşvikler uygulana- cak. Bütün bunlar, küreselleşme masahnın sonu- na gelindiğini gösteriyor. Yeni masal, Internet ol- masın. Yapılması gereken, Internet ve diğer enfor- matik konulann da, Türkiye'de oluşturulacak olan uiusal tekno-ekonomik politikalannın temel oluş- turucu öğelerinden olan enformatik sektörü poli- tikalannın bir ayağı olarak ele alınmasıdır. POLÎTÎKA VE ÖTESİ MEHMED KEMAL Koç Holdingleri Gazeteci dostum Nusret Baban'la belirli günle rinde Ulus'ta Zevk Lokantası'nda yemek yerdik Zevk Lokantası belirli kişilerin yediği bir yerdi Zevk'te de tencere yemeği geçerfiydi. Gerçi alatur- ka yemekler yapılırdı, ama bu yemekler ötekinin ye- rini tutmazdı. Bir gün Nusret'le yemek yerken yani başımızdaki masaya bir arkadaşıyla birlikteVehbi Koç oturmuş- tu. Hem şaşırmış hem de hoşlanmıştık. Kentin, az buz değil, en büyük zenginiyle yemek sevindirmiş- ti. Çaktırmadan, kentin en büyük zenginini dikizle- meye başlamıştık. Öyle ya bu kadarzengin bir adam dilediğini yiyebilirdi. iyice baktık. Koskoca Vehbi Bey kabak yiyordu. Önce şaşırdık, sonra düşünmeye başladık. Canı çekmişti, yoğurtlu kabak yiyordu. Zevk'in sahibine sormuştuk: "Sahiden kabak mı yiyordu?" Evet, kabak yiyordu. Öğrendik ki Vehbi Bey pehriz yemeği yiyordu. Tat- sız tuzsuz yemekler yiyordu. Olur muydu? Işte bal gibi oluyordu. Bu söylediğim 30-40 yıl önce... Yakınlan anlat- mıştı; o zaman ülseri varmış, doktoriar perhiz yeme- ği yemesini tavsiye etmişlerdi. Yıllar geçiyor, ata biniyor, atış talimleri yapıyordu. Hatta (smet Paşa'nın perhizleri varmış; ata binmiş, bu dertten kurtulmuş. Ismet Paşa'da şeker varmış, perhiz yaparak kur- tulmuş. Şeker hastalıklannın tehlikesi azalmış. Şe- ker korkulacak bir şey değilmiş... Şeker hastaları uzun yaşarlar. Bakınız, Ismet Pa- şa doksanına yakın yaşadı. Perhize dikkat ederse- niz, yiyeceklerinizi iyi denetlerseniz ömrünüz uzun olur. Bakın Ismet Paşa'ya, seksen dokuz yıl yaşadı. Siroz, neredeyse hastalık olmaktan çıkmıştır. Tanı- dığım şeker hastalan var, sekseni devirdiler. Atatürk, sirozdan gitti. Perhizine özen gösterme- di de yakalandı. Bugün sirozlu dostlann tümü siroz- dan gitmezler. ismet Paşa, cumhurbaşkanlığı döneminde çok a- ta binerdi. Ankara'nın kırlık döneminde parklarda a- ta binerek dolaşanlar, Paşa'yı ve eşini at üstünde çok görmüşlerdir. At biniş talimleri yapanlar uzun ömüriü olurtar. At binenler bundan çok keyif alırlar. Günümüzde ata binenler çoktur. Gerçi atın yerini başka sporfar almıştır. Tenis de başlıca sporlardan- dır. Buz pateni de epeyce rağbet görmektedir. Cumhuriyetin üretimi, Vehbi Koç'un bütün biriki- minde toplanmıştır Holdingler Koç'undur. Son za- manlarda bütün holdingler bir yerde toplanıyor. Vehbi Koç, son dönemlerde bir imparator olmuş- tur. Koç, sanayi imparatorluğu kurmuştu. Bunun ya- ni başında marketlere de el atmıştır. Bunlardan özel- likle yiyecek, içecek marketleri öne geçmiştir. Koç'un holdingleri başarılıdır. Marketlerdeki başarıyı göreceğiz. BULMACA 3EDAT 1 2 3 4 5 6 7 8 SOLDANSAĞA: 1/Yaygınbiryaba- nördegi türü. 2/ Eski Yunan kent- lennde pazar ye- ri... Giysi kesimi. 3/ Karın zan. 4/ Kat kat çakıl ve 4 kumdan oluşmuş c yer kıvnmı... Bir yetkinin ya da ka- 6 rann yürürlüge -, girmesine karşı çıkma hakkı. 5/ 8 Değerli bir süs ta- şı... Kalsiyumun " simgesi... Satrançtabirtaş. 6/ Torbaya benzer büyük gözlü baiık agı... Yapısına girdig sözcüğe "kendi kendine" an- lamı katan yabancı önek. 7/ Kripton elementinın simge- si... Agn Dagı'na venlen bir başka ad. JVEti lezzetli birba- hk... Bir soru eki. 9/ Özenli, düzgün... Suda yaşayan tek- hücreli bircanlı. YITCAJUDAN AŞAĞrVA: 1/Birtürbaykuş 2/Yurdumu- zun bir bölgesi... L'çaklann yolcu indirip bindirdikleri pist. 3/ Argoda eşcinsel ilişkide edilgın erkeğe verilen ad... Eski Mısır'da güneş tannsı. 4/Yunan mitolojısinde tannlann ha-, bercisi olan kız... Birmakınenin dönme devinimini iletme- yeyarayan mil. 5/tslamlıkan önce Kâbejdeduran üçputtan biri... Iş hacmi. 6/ Düz ve geniş arazı... Oye. 7/ Ergenlik si- vilcesi... Müstahkem yer. 8/Bir gösterme sıfatı... Judo gibi dövüş sporlannda mmder olarak kullanılan ve pirinç sapla- nnın örülmesiyle elde edilen kalın halı. 9/ ilk örnek. Sen ölmedin Ölmedin Sen asıl ölen benim ben Gulsar, Gülşen Canım Annem 1940-21 02/1996 tüm komşu, akraba ve dostlara teşekkür ederim. İSMAİL KELEŞ İSTANBUL TİCARET ODASI SEMPOZYUM Konu: Uluslararası Ticaret Sözieşmeieri Düzenleme tarihi: 7 Mart 1996, Perşembe Saat: 9.30-13.00 Yer: Oda Meclis Salonu Konuşmacılar: Prof. Dr. Ergun Özsunay, 1.0. HukukFak. Prof. Dr. Alan Scott Rau, Teksas Üniv. Hukuk Fak. Üyelerimizin yani sıra hukukçular ve diğer tüm ilgililer de davetlidir. Sempozyumumuz ücret- sizdir. Basın: 72457 Başka Türkiye Yok. Haydi Fidan Dikelim. ORMAN BAKANLIĞI AĞAÇLANDIRMA VE EROZYON KONTROLU GENEL MÜDÜRLÜGÜ