Katalog

SAYFA CUMHURİYET 12OCAK1996CUMA 12 DIZIYÂZI Sınır Aşan Sular Sorunu ve Türkiye Irak'ta Fırat Nehri'nden bir görünüm (üstte). Dicle Nehri kıyısında yapılan yeni bir üniversite (küçük resim). Suriyeve Irak,suzenginiProf. Dr. İLHAN AVCI ITL' İıtiuai Fakültesı HiJmlik Anubılım Dalı •2- Lluslararası yayınlar. günu- mü? koşullarında Ortadoğu'da su kaynakları yönünden en zengın ülkenin Irak \e Suriye olduğunu. Türkı>e'nin ise üçüncü sırada v- er aldığını göstermektedir. Son olarak Türk Dışişleri Bakanlı- ğfnın yayımladığı, ulusal \e uluslararası y a> ınlara dayanan bi- gilere göre. dünyada su zenginı sayılan Kanada. ABD. Kuzey \e Batı Avrupa ülkelen>le Ortado- ğu'dan seçılmiş bazı ülkelerde kullanılabılır su kaynakları de- ğerlerı ıncelendığinde. bölgede en iyı durumdakı ülkenın Irak. en kötü durumdakı ülkenin Fılistın. Lrdün \e İsraıl olduğu: Surı- yenin ise hemen Türkiye'den sonra geldiği göriilmektedir. Bu degerler de. Irak \e Suriye dışında Türkiye'nin. Ortado- ğu'dakı diğer ülkelenn su açığını gidermek için su talısis edebile- cek kadar su zenginı bir ülke ol- madığını göstermektedir. Kırat ve Dicle'nin su potansiyeli Bolgedekı su potansiyeli ve da- ğılımına baktığımızda. Irak \e Sunye'nın en önemlı su kaynak- larını. Fıraf. Dicle veAsi nehirle- ri havzalarından gelen suların oluşturduğunu görüyoruz. Bölgedeki bir başka önemli kaynakolan Nıl Nehri de Misir'ın temel \e tek kaynağı. Dolayısıy- la günümüzde Irak. Sunye \e Mı- sır. özellikle tanmsal sulamada kullandıklan suy un tamamına ya- kın bölümünü bu kaynaklardan sağlamaktadırlar. Ancak Fırat ve Dicle nehirleri- nin yukarı havza konumundaki Türkiye ile Nil'in yukan ha\za konumundaki Etıyopya \e Su- dan'ın. kendı ıç su kaynaklannı gehştirme \e artan su ihtiyaçlan- nı karşılamak üzere bu nehirler üzerindekı tasarrufları. Irak. Su- nye ve Mısırgıbı aşağı havza iıl- kelennde endişeler yaratmaya başlamış. hatta ülkeler arası bazı ihtilaflar doğmaya başlamıştır. Bu kaynaklardan Türkiye'yi il- gilendıren Fırat ve Dicle nehirle- nndekı su potansiyelinin ve her ülkenin kendisinin belirlediği tü- ketım hedeflerine bakıldığında. şu özellıkler göze çarpmaktadır. • Fırat Nehnnınyılhk ortala- ma doğal akışı olan 35 milyar metreküplük su potansiyelinın > üzde 89"luk bölümü Türkiye sı- nırlan içindekı havzadan gelmek- te; buna karşılık Türktye'nin bu kaynaktan su talebi 18 milyar metreküple yüzde 35'lık düzeyde kalmaktadır. Buna karşılık. toplam su potan- siyeli üzerindeki Suriye'nin kat- kısı 4 milyar metreküple yüzde 11. Irak'ın ise hıç olmamasına rağmen. su kullanım talepleri sı- rasıvia Suriye'nın 12 milyar (yüzde 22). Irak'ın ise 23 milyar metreküp (y üzde 43) düzeyınde- dır (Bu taleplenn karşılanması için de her ülke kendı sınırlan içinde gerekli su kaynaklan sistemlerı- nı gehştirme yolunda planlama ve yatmmlara gırmış durumda- dır) # Dicle Nehri'ndeki durum ise daha farklıdır. Nehirdekı su potansiyelinin yüzde 51 'inin Tür- kiye'den. yüzde 41 "inin Irak"tan sağlanmasına karşın. Türkiye'nin su kullanım talebi yüzde 13. I- rak'a kalan miktar ise yüzde 83 düzeyindedır Bu mıktarın. Irak tarafından efektıfolarak kullanıl- ınasının mümkün olmadığı da bi- linen bir gerçektır. ^ ^ ^ ^ T ü r k Dışişleri Bakanlığf nın yayımladığı, ulusal m ve uluslararası yayınlara dayanan bilgilere / m göre, Ortadoğu'da kullanılabilir su kaynaklan m açısından en iyi durumdaki ülkenin Irak, en -M- kötü durumdaki ülkenin Filistin, Ürdün ve İsrail olduğu; Suriye'nin ise hemen Türkiye'den sonra geldiği görülmektedir. F ırat ve Dicle nehirlerinin yukarı havza konumundaki Türkiye ile Nil'in yukarı havza konumundaki Etiyopya ve Sudan'ın, artan su ihtiyaçlarını karşılamak üzere bu nehirler üzerindeki tasarrufları, Irak, Suriye ve Mısır gibi aşağı havza ülkelerinde endişe yaratmış, ülkelerarası ihtilaflar doğmaya başlamıştır. BAZI ORTADOĞU VE SU ZENGİNI ÜLKELERDE KİŞÎ BAŞINA DÜŞEN SU MİKTARLARI (Yılda metreküp olarak) ETİYOPYA Rudolf Gölü Na.rob» ZAİRE KENYA RUANDA GGkl' BUBUNDİ TAN2ANYA SOMAU Hlnt Okyanusu Ülkeler Su zenginı ülkeler (Kanada, ABD, Batı ve Kuzey Av. Ulk.) Irak Türkiye Suriye israil t ' ' ' J \ Ürdün Filistin Yıllar 1993 10.000 + 2.110 1.830 1.420 300 250 100 2020 8.000 + 950 980 780 • 1 5 0 90 40 (Yılda milyar metreküp olarak) Su potansiyeli Tüketim hedefleri Türkiye Ulke payı 31.58 18.42 Toplam içindeki oranı (%) 88.7 35 Suriye Ulke payı 4.00 11.50 Toplam içindeki oranı {%) 11.3 22 Irak Ulke payı 0.00 23.00 Toplam içindeki oranı (%) 0.00 43 Genel Toplam 35.58 (%100) 52.92 (%100) DİCLE NEHRİNIN SU POTANSİYELİ VE KIYIDAN ULKELERIN TUKETIM HEDEFLERİ (Yılda milyar metreküp olarak) Ortadoğu'nun su kaynakları (Irak için Dıcle'dekı su fazlası- nın Fırat havzasına aktanlması olanakları ve bunun gerekliliği. aynca ele alınacaktır). Diğer ülkelerden Filistin. Ür- dün ve İsrail ıçın durum. çok da- ha farklıdır ve her üç ülke de bu- gün ağırlıklı olarak kullandıklan yeraltı su kay naklan ndan gelecek nesillere borçlanarak su kullan- maktadırlar. Kisıtlı olanyüzeysel su kay naklan ise. günümüzde çok karmaşık sorunlarla doludur. Türkiye'nin de ıçıne çekildiğı "Ortadoğu su sorunu" kapsa- mında bu ülkeler de yerlerinı al- mış ya da almak üzere olduklann- dan. bu ulkelerdeki mev cut su po- tansıyelleny le su polıtıkalarını aynca değerlendirmek yerinde olacaktır. Mısır ve Nil Nehri Mısır'ın en önemli ve belki de tek su kaynağı. Nıl Nehri'dir. Nü- fusunun yüzde 97'lik bölümü de bu nehrın vadisinde yaşayan Mı- sır. Nil'ın yukan havza ülkeleri olan ve kay nağjnın tamamına ya- kın bölümününgeldığı Etiyopya. Sudan ve üganda gibi ülkeler de artık kendı ıhtıyaçları için ^u kay - naklan proıelerını gehştirme sü- recine gırmişlerdır ve bu girışım- len Dünya Bankası ve diğer ku- rukışlar tarafından da desteklen- mektedir. Hal böy le olunca Mısır. y ıllar- ca rahat rahat kullandığı Nıl sıı- lanndaki azalmanın korkusunu yaşamaya başlamış ve bılindığı üzere Etiyopya \e Sudan üzenn- dekıbaskılannı giderekarttınrol- mııştur Bütün bunlara rağmen. (Nil, Şeria, Asi, Fırat ve Dicle Nehrj havzalan) Su potansiyeli Tüketim hedefleri Türkiye Ülke payı 25.24 6.87 Toplam içindeki oranı (%) 51.9 13 Irak Ulke payı 23.43 45.00 Toplam içindeki oranı (%) 48.1 83 Suriye Ulke payı 0.00 2.60 Toplam içindeki oranı (%) 0.00 4 Genel Toplam 48.67 (%100) 54.47 (%100) yakın gelecekte Mısır'ın da önemlı bir sorunuyla karşı karşı- ya kalması kaçınılmaz görünü- yor. S. Arabistan ve diğer Körfez ülkeleri Suudı Arabistan ve diğer Kör- fez ülkeleri. hemen hemen hem vüzeysel su kaynaklanndan ta- mamen \oksun bulunmaktadır- lar. Sadece Arabistan dabelliböl- gelerde bir miktar yeraltı su kay- naklarının olduğu bıliniyor; an- cak bunlann mıktarı ıhtiyacı kar- şılamaktan çok uzaktır. Hem Körfez ülkeleri hem de Arabis- tan. çok bü\ük enerjı harcayarak denız suvundan tatlı su elde et- mektedırler. Bu çok pahalı çözüm ve ujgulamalann vanında, özel- likle Arabistan'da ılginç bir su kullanım politikasının olduğu gö- ze çarpmaktadır. Büv ük bir yatı- nm ve ışletme giderleriyledenız- den elde edılen tarlı suyun, evsel ve endüstrıvel amaçlı kullanılan mıktannın 10 katından fazlasını tanmsal sulama amacıyla kullan- dığını göru>oruz. Cstelik. deniz sevıjesınde üretıleıı su. tanmsal amacıv la 200-500 m v ükseklikte- kı geri bölgelere yıne enerji har- canarakpompajlaaktanlıyor. Do- ğal olarak bu ülkelerde, bugün var olan ve tanım >erinde ise ho- vardaca harcanan petrole dayalı enerjı. bir gün gelır de azalmaya başlarsa. su üretım tüketiminde- kı bu lüks fantczı de sona erecek v e ülke ınsanları da bölgedeki su- suzluk kervanına katılacaktır. Bölgedeki doğal su potansiye- li en az ve bu vönden aralarında- ki ilişkılerin »eleceâı karanlık olan üç ülke. Ürdün, îsrail ve Fi- listin olarak gözükmektedir. Fi- listin için bir envanter yok. ancak aşağıda verilen belirleyici bazı değer ve bilgiler. rakamlar değış- se de Filistin için de aynen aeçer- lidir. Ürdün • Güvenli olarak kullanılabi- lir su miktanö milyar m yıl • 199Qy ılındaki su talebi 9.55 milyar rrr'yıl • 2000 yjlı talep tahmini! 1. 78 milyar m-' yıl • 2020 yılı talep tahmini 24. 00 milyar ırr yıl • 2020 vılîndaki su açığılS. OOmilyar nr yıl Komşu ülkeler arasındaen hız- lı nüfus artışına sahip Ürdün'de bugünden örneğin Amman'da ki- şi başına günlük ortalama su tü- ketimi 70 lifreyi ancak bulabil- mektedir. Ürdün'ün tek yüzeysel su kay- nağı. "Ürdün Nehri". Lüb- nan'dan doğan Hasbani. Suri- ye'den gelen Don ve Banyas ne- hirleriyle birleşerek halen Isra- il'in işgali altındaki bölgede Şe- riya Nehri'ni oluşturuyorlar. Bu nehirlerden özellikle son yıllarda hem İsrail hem de Suriye. zama- nında belirlenmiş limitlerin üze- rinde su kullanıyorlar. Doğal ola- rak nehirde azalan su miktan en çokÜrdün'üzordurumdabırakı- yor. Gerek y üzeysel su kaynakla- nndaki bu azalma. gerekse hızlı artan nüfus, Ürdün'ü ıster iste- mez kisıtlı durumdaki yeraltı su kaynaklarının aşın kullanımına yöneltmiş: gelecek yıllara ve ne- sillere karşı da önemli bir su büt- çesi açığı olan ülke konumuna sokmuştur. Bu durum. Ürdün Kralı Hüseyin'i "başka bir ne- denle değil ama. su için savaşa girebiliriz" dedırtecek kadar va- him hale gelmiştir. İsrail # Güvenli olarak kullanılabi- lir su miktan 1.6 milyar m-* > ıl # Halen kullanılma,kta olan >u mıktan 1.9 milyar mJ yıl # 2000 yjh talep tahmi- ni. I milyar mJ 'yıl # 202Q yılı talep tahmini 2.9 mılvar mJ yıl # 2020 yılındaki su eksiğil.3 milyar m-* yıl Görüldüğügibi Israil'inde Ür- dün'den farklı bir vanı yok. Tek tesellisı. daha az bir nüfus artışı (yüzde 3) ve daha iyi bir su kul- lanım politika ve teknolojisine sa- hip olmasıdır. İsrail de su ihtıvacının çok bü- yük bir bölümünü Şeria Neh- n'nden karşılıyor: ancak komşu- lanna oranla beş kat daha fazla su tüketen İsrail, mev cut yeraltı su rezerevlerini de Ürdün "de olduğu gibi geleceğe borçlanarak kullan- masına rağmen su açığını kapata- mıyor. Aynca işgal altında tuttuğu Gü- ney Lübnan'daki Litanı Nehri ve Golan Tepeleri'ndeki su kanak- larını da kullanmasına rağmen. ülkede üretilen enerjinin yüzde 20'sini kulianarak -213 m kotun- daki Tabanye Gö!ü"nden (Galile Denizi) 360 m kotuna su pompa- lamak zorunda kalmaktadır. Görüldüğü gibi elindeki gücü sayesinde komşulanna oranla da- ha fazla su kullanmasına rağmen. tsrail'de gelecekte susuz kalma korkusu içinde bulunmaktadır. • Işte. Suriye. Irak ve tran dışın- daki diğer Ortadoğu ve Arap ül- kelerinin su ihtiyaçlan ve bunun ileride yaratacağı sorunlar karşı- sında. Türkiye'nin önerisi "Barış Suyu Projesi" burada önem ka- zanıyor. (Bu proje önensı. daha sonrakı alt bölümlerde aynca ve- nlecektır.) Kavnaklar: GAP l/fljlır Plunı. 19 DSt Etüt-PUm Duıre Başkanltğt "Türkive Stı Karncıkları" ve "GAP"ilei/gitı VLiymhın GAP Bölge külkmnuı idüresı Buş- kanlığı GAP a vönelık yaymları. tanıtım materyali ve brifing nolla- n Jolvı Kolcırs. "The Eıtphrates Ri- ver and The Soııtheast Anatolia De\elupment Pruject". Southem lllınois Lniversity Press. 1991. TC Dışişleri Bakunlığı Bölgesel \ e Sınıraşan Sular Dairesi. "Orta- doğu da Su Sorunu ". Ankara. 1994 Hacettepe Cniversitesi ve Fried- rich- \aumann-Foundation (Anka- ra) tarafmdan 4-8 Ekim 1993 ta- nhimle Ankara da düzenlenen "lliıter As~ an Element ot Coope- nıiion and De\elapnıent in the Middle East" koınılıı konferuns lebliğleri kitabı. Ankara 1994. Yarın: Yeni kavramlar Su haklcı, su hukuku ANKARA... ANKA... MÜŞERREF HEKİMOĞLU Ant İçenleni İzlerken Olaylar hayal gucünü aşıyor artık. Sinema dünya- sının korkunç fılmleri, ınanılmaz cınayetleri ülkemiz- de yaşanıyor! Yollarda. otobüslerde, cezaevlerinde, karakollarda, güvenliğı çağdaş donatımla sağlanan gökdelenlerde. Hıçbır yerde can güvenliği yok. Tu- tuklular öluyor, gazetecıler ölüyor, ünlü işadamları ölüyor. Geçmışte ölduler, bugün ölüyorlar. Herkesin her yerde oldüğü bir ülkede umutla yaşayabilir mi in- sanlar? Rahat çahşırlar mı? Rahat uyurlar mı yatak- larında. aydınlık bir sabaha uyanırlar mı? Güvensiz bir yaşamın, kuşkulu ölümlerin korkusu boyvermez mi yüreklerınde? Sevılmeyen, sayılmayan, haklarına, özgürlüklerine ulaşmayan vatandaş olmanın ezikli- ğini duymazlar mı? Gümrük birliğine girmek ne an- lam taşır bu durumda? Geçen akşam Meclis'te ant içenleri izledim ekran- da. Yalnız değıl. aıle çevremde. Ablam 1946'lan ya- şayan bir kadın. Sınop'ta CHP kalesını yıkarak Mec- lis'e gelen DP'lı üç milletvekılinden Enver Kök'ün eşi, ötekiler de Yusuf Kemal Tengirşenk ve Suphi Ba- tur. Babam koyu CHP'Iİ ama tek parti dönemini so- na erdirmenın sevıncı yaşanıyor evimizde. Ant içen- leri izlerken çağrışımlar da oluyor; değişık dönemle- rin yemın törenlerinı, sıyasal tarıhımızin ılginç olayla- rını da anımsıyoruz. Adnan Menderes canlanıyor gözumüzde. sonra Yüksel Menderes, şimdi de Ay- dın Menderes! Demokrat Partı donemınde başlayan dınsel ödünlerı hatırlayınca çok ters gelmıyor doğ- rusu. Başka terslikler. çelışkıler daha çarpıcı. Örne- ğin sakallılar, genç sakallılar var, yaşlı sakallılar, orta sakallılar. Kımı Atatürk ve devrımlerinden ilk kez söz eder gıbı zorlanıyor. kımı cıcı çocukları oynar gibi. Kaç kuşak bir arada. Seçım öncesınden değil, isa'nın doğumundan önceden söz eder gibi sıstem partılen ile bütunleşmeyı sergılıyorlar. Eski partılerin- den ayrılıp yeni bir partiden mılletvekıli seçılenler de ılginç bir çelişkiyi sergılıyor bence. Dün CHP'de iken bugün DSP'de olanlar, dün CHP'de ıken DYP mil- letvekılı olarak yemın edenler. DYP'Iİ ıken ANAP'lı olanlar. Büyük Bırlık Partili ıken Meclis'e ANAP oy- larıyla gelenler. ünlü bürokratlar, emeklı valiler, emek- li generaller. emnıyet müdurleri haylı çelişik bir tab- lo oluşturuyor doğrusu. Karşıt kışıler yan yana, yan yanalar karşı karşıya. Bir uyarsızlık ve tutarsızlık tab- losu bu. Kolay sindıremıyorum ıçime. Kimı mılletve- kıllerının Çiller hükümetınde önemli bakanlıklar yap- tığını düşünürken. davranışlarını yorumlamakta zor- lanıyorum. Partı değıştırerek geçmış sorumluluklar- dan arınabılırler mı? Kısa süre de olsa bir sorumlu- luğu paylaşmadılar mı? Mılletvekıli olmak çok önem- li galiba. Özune de ters duşebıliyor insanlar! Hangi partıden olursa olsun Kadın milletvekilleri etkıledı benı. Beş yüz elli kışılik Meclis'te on üç ka- dın mılletvekıli, elbet çok az. Tüm kadınlara bir uya- rı kuşkusuz. Sıyasal partılerin yapısını, kadına bakış açısını, lıstelerde kadın adaylara verdıği yerı, neden- lerinı araştırmak gerekır. Bugünkü sayıyı gelecek Meclislerde katlamayı bir görev olarak üstlenmeli tüm kadınlar. Kadın polıtıkacıların demokratik yaşa- ma güzel bir katkısı olacağına ınanıyorum ben. Ant içme töreninde de belirdi bu gerçek. Önemli bir gö- revı yerine getırirken gıyimlenne özen göstermişler, hepsı tertemız ve şık. Anayasal yemin hayli uzun, Türkçesı de iyı değil, devrım sözcüğünü kullanmak- tan kaçınarak ınkılap sözü yazılmış; çok kişi doğru söylemıyor, dılımız anlaşılmaz oluyor, ama kadın mıl- letvektflecı tüm sözcükleri yanlışsız söyledı, Meclis'e, Meclıs'in de ötesinde ülkeye ve dünyaya seslenir gi- bi vurguladılar. Başlarını kaldırarak, gözleri parlaya- rak. Parlamento çalışmalarında da görmeyi dıliyorum bu parıltıyı. Çok iyı bılmıyorum ama başka demokratik ülke- lerde ulkemızdekı kadar uzun süren yemın törenleri yok sanırım. Bugünkü biçimıyle bir yemin de hayli ters gehyor bana. illa ant ıçılecekse daha kısa ve sa- de sözlerle olabılır sanırım. Güzel sözler. kavramlar yaşama geçtığı zaman değerlenır değil mi? Bir ara rejımden sonra askerlerın onayladığı bir yemınde belli kavramların vurgulanması, o dönemın özellikle- rını belirtse de demokrasının ozune bıraz ters düşü- yor bence. Yemınine ters düşenleri çok gördük ya- kın tarıhımızde. O törendekı başka bir gözlemim de coşkudan yok- sunluk doğrusu. Yasama görevme ılk kez başlayan- larcoşkulu ve soluklu degıl. Ama nasıl olsunlar? Tö- ren başlamadan tartışma ve yarış başladı değil mi? Seçimden önce ne umdular. seçımden sonra ne bul- dular! Ancak buldukları değil. ne bırakacakları önem- lı bence. Neleryapacaklar. nasıl bir uzlaşmaya vara- caklar. o uzlaşma topluma nasıl yansıyacak? Elbet herkese düşen görevler var bu yolda. Terslıklerı, çe- lişkileri düzeltmek için ortak bir çaba gerekiyor. Çün- kü tüm çelişkilerde, darboğazlarda hepimizin sorum- luluğu var. Çok acı faturalar ödememıze karşın belli olaylar karşısında duyarsızlığımız nedeniyle, tehlike çanlarının kulaklarımızı delmesine karşın sağırlığımız nedeniyle bugünkü ortama vardık. Buradan nereye, nasıl gideceğimizi iyi bilmek gerekiyor. Karanlığı del- mek, aydınlığı yakalamak için vargücümüzle çalış- mak, sonra da güzel günlere gülümsemek. Merhaba. B U L M A C A SEDATYAŞİYİM SOLDAN SAĞA: 1 / Yedı karton parçasından mey - dana gelen ve bunlarlaçeşitlişe- killer eldeetmeye dayanan eski bir Çın oyunu. 2/ 4 Güç. emek. ça- ba... Budun ön kısmından elde 6 edılen dana etı. 3/ Tahta üzerindeki ufak pürüzlerı gı- dermeye yarayan ınceçelıklama.4/ Donuk renklı.. kân .Bir nota 1 2 Ruh 6/ Ovun kâ- ğıdı. kahve telvesı. el ayabi gibi şeylere bakarak anlam çıkanna... Uzun soluklu bir yazın türii. 7/ \esne. . De- mıryolu. 8/ Eskıden "pasto- ral" anlamında kullanılan sözcük... Tropikal bölgelerde yetışen ve nışastaca zengin yumru köklerı yiyecek ola- rak kullanılan bıtkı. 9/ Yur- dumuzun batıdakı en uç noktası olan burun. YL'KARIDAN AŞAĞIYA: 1/ Genellıkle kauçuktan yapılan sıcak su torbası. 2/ Bağış- lama... Etli. yuvarlakça ve şişkın olan sap kısmı yenen la- hana çesidı. 3/ Geçmışe duyulan tanımlanamaz ve ıç sızla- tıcı özlem. 4/ Bir renk... "Hoş geldın — berid-ı cânan" (Şeyh Galıp). 5/ Büyük ün kazanmış sinema ya da müzik sanatçısı... Konut. 6/ Hastalık etkenlennı zararsız duruma getirmek için vücudun çıkardığı madde. 7/ Yardım eden. yardımcı... Damızlık dişi hayvan. 8/ Bir yüzey ölçüsü bırı- mi... Birşeyın yıkılmasını önlemek ıçın kullanılan ağaç des- tek. 9/Süslemedekullanılan esnek birkâğıt türü... Fas'ın pla- ka işaretı.