Katalog

SAYFA CUMHURİYET 17 AĞUSTOS 1995 PERŞEMBE 12 DIZI YAZI Hükümetin kâbusu M. Kemal N e var ki bu bilgilendir- menın hıçbir işe yara- madığı. padışahın. Tev- fık Paşa'yı "öylesine" dinlediğı az sonra orta- ya çıkaeaktır. Gerçekten Küçüksulu Mahmut Paşa'nın, Osmanlı Devleti için "son umut'Mediği konfe- ransta Damat Ferit'in sergiledikleri, ge- rek devletın türlü birimlerinde, gerekse ülkenin gidişini izleyebilen kamuoyun- da büyük bir tepkı yaratmış ve Sadra- zam hakkında çok olumsuz bir hava es- meğebaşlamiştır Bu karşı oluşa dayanamayan Damat Ferit Paşa, 20 Temmuz 1919'da istifa eder. Ama, 24 saat bile dolmadan, erte- si günü 21 temmuzda Damat Ferit yine sadrazamdır. Demek ki Vahdettin, Sa- daret Mührü'nü üçüncii kez eniştesi- ne vermekte bir sakınca görmemiştir. Oysa artık Osmanlı Devleti "Sevr Süreci"ne girmiştir; adım adım Sevr'e yaklaşmaktadır. Hükümetin bu sürecin her anını bilınçli bir biçimde değerlen- dirmesi ancak Anadolu'ya kulak verip, oraya uzanmaMyla olabilırdi. Ne var ki bunu, Damat Ferit, kendi düzenleriyle yöntemlenyle gerçekleştirecektır. Erzurum Kongresi • Paris Barış Konferansı'nda Damat Ferit'in sergiledikleri, devlet birimleriyle kamuoyunda büyük tepki yaratmış, sadrazam hakkında olumsuz bir hava esmeğe başlamıştır. Damat Ferit Paşa, 20 Temmuz 1919'da istifa eder, ama ertesi gün yine sadrazamdır. Vahdettin, Şadaret Mührü'nü üçüncü kez eniştesine vermekte sakınca görmemiştir. Ancak Osmanlı Devleti, artık adım adım Sevr'e yaklaşmaktadır. • 21 Temmuz 1919'da yeni hükümet kurulduktan iki gün sonra "Erzurum Kongresi" başlar. Damat Ferit, kongrede "Amerikan Mandası"nı isteyenlere karşı savaşım veren Mustafa Kemal'i tutuklatmak için her yola başvurur. Kongre sonuçlanmadan, hükümetten On Beşinci Kolordu Komutanlığı'na 30 temmuzda gönderilen buyrukta, Mustafa Kemal'in hemen tutuklanarak İstanbul'a getirilmesi istenir. Yeni hükümet, 21 Temmuz 1919'da kurulduktan iki gün sonra. 23 temmuz- da, bilindiği gibı, "Erzurum Kongre- si" başlar Aynı gün Damat Fent hükü- metinin de ılk icraatı görülür; sadraza- mın bu konuyla ilgilı birdemeci 23 tem- muz tanhli ajanslarda- "Anadolu'da karışıklık çıktı; ana- yasava aykırı olarak Millet Meclisi adı altında toplantılar yapılıyor. Bu işle- rin, askeri ve sivil memurlarla yasak edilmesi gerekir" bıçiminde yer alır. (16) Erzurum Kongresi ise çalışmalannı bütün hızıyla sürdürüyordu. K.ongrede, Osmanlı devleti için Amerika'nın ko- ruyuculuğunu yanı "Amerikan Man- dası"nı isteyenlere karşı kıyasıya bir sa- vaşım veren Mustafa Kemal'i, Damat Fent de tutuklatmak ıçın türlü yollara başvuruyordu. Nitekim, daha kongre sonuçlanma- dan, On Beşinci Kolordu Komutanlı- ğı'na 30 temmuz günü hükümetten ge- len buyrukta. Mustafa Kemal'in hemen dertop edilıp turuklanarak istanbul'a ge- tirilmesi ıstenır. Sonuçsuz kalan bu girişim elbette bel- TÜRK HALKININ YOK EDİÜŞ BELGESİ Ali Galip geleriyle birlikte tarihte yerini alacaktır. Görüldüğü gibi. Üçüncü Damat Ferit hükümetınde Barış Konferansı hazır- lıklan sanki bir yana bırakılmış, Musta- fa Kemal ve arkadaşlannın yakalanma- sı işi ise, baş sorun olarak ele alınır ol- muştu. Bundan sonraki Damat Ferit hü- kümetlerinin de en büyük uğraşısı bu konu olacaktır; gidiş bu yoldadır. Nite- kim, Erzurum'da sonuç alınamaması sadrazamın umudunu kırmaz, şansını 4 eylülde toplanacak olan Sıvas Kongre- sı'nde deneyecektir; hem de yeni bir yöntem kullanarak... Bunun için Elazığ Valisi Ali Galip seçilir. Sıvas Kongre- si'nde bulunanlan nasıl haklayacağıru(!) valiye, hükümet resmi bir yazıyla bildi- rip öğretir. "Harbiye Nazın Şefik" im- zalı bu yazıdan ışte bir tümce: Ahmet Anzavur "Güvenilir bir veya iki yüz kişinin buy ruğunuz altında bulunması başa- rı sağlamak için uygun görülmekte- dir; bundan dola\ı oralardaki (Ela- zığ'daki) Kürtler'den güvenilir yüz, yüz elli kadar atlı> ı birlikte alarak Sı- vas'a, hiç kimsenin beklemediği za- manda varıp, valiliği ve komutanlığı ele alarak etkin bir duruma girip, top- lantıda bulunanlan yakalayıp gözal- tında İstanbul'a gönderebileceğiniz apaçıktır." Görülüyor kı, Damat Ferit hükümetı. hükümet olmaktan çıkmış, "eşkıya" gi- bi baskın peşindedır. Alıntı yaptığımız 3 Eylül 1919 tarihlı resmı yazı, o tarih- tekı Osmanlı Devleti'nin durumunu da bütün açıklığıyla ortaya koymaktadır. Işte bu karmaşa ortamında iyice unu- Sadrazam Ali Rıza Paşa tulan banş konusunda Vahdettin'den bir görüş (!) gündeme gelir. 20 Eylül 1919 tanhli padişah fermanında yer alan bu görüş şö> ledır. "Osmanlı ulusunun onurlu yerini sağlavacak bir barışa yakında kavuş- mamızı Tann'dan dilemekteyim. Bü- yük devletlerin insaflı duygulan(art- makta) ve gerçekleri gittikçe anlamak- ta olan Avrupa ve Amerika kamuoyu- nun ılımlılığı da bu umudumu pekiş- tirmektedir." Demek ki Osmanlı padişahına göre banşın temeli. "duata, büyük devlet- lerin insaflı duygularına, Avrupa ve Amerika kamuovunun ılımlılığına" dayanmaktadır Aynca ferman, "birlik ve bütünlü- ğün gereğinden, bazı kimselerin halk- la hükümet arasında anlaşmazlık bu- lunduğunu ileri sürmesinden ve böy- lece Avrupa kamuovunun yanılgıya düşürülmesinden, Doğu Anadolu ille- rine Uişkin (Ermenistan kurulacağına dair) boş şayialar"dan (17) söz ederek, hükümeti korur. Vahdettin'in bu yatıştıncı, bir bakıma "uyuşturucu" fermanına Anado- lu'dan "ses" gelir. Temsilciler Kurulu, padişaha bir yazı göndererek, Damat Fe- rit Paşa ve hükümetı hakkında duyulan kaygıyı açıkça belirtır. "Tarihin hiçbir ihanet sayfasıyla 1a- yaslanamayacak bir hıyanetle halkı birbirine karşı kışkırtan ve ulusu ya- bancıların isteklerine feda eden bu ka- binenin görevde kalması, büyük fela- ketler doğurmakta ve hazırlamakta- dır. Aynca, Doğu illcrinde geniş bir Er- menistan kurulmasına ve Toroslar'ın güneyinde bulunan yerleri de bırak- mayı razı olduğunu bildiren (...) böyle bir kabinenin ikridarda bulunmasını, şahane kişiliğinizin düşmanlanndan başka hiç kimse istemez" (18). Aynca Mustafa Kemal ve arkadaşlan- nın çok önemli bir saptaması da bu "bel- ge" yazıda yer alır: "Paris Barış Kon- feransı'nın, mebuslarmızin seçimin- den ve Meclis'ın (Mebusan Meclisi'nin) toplanmasından önce, Türkiye üzeri- ne karar almaya başlama olasılığı var- dır. Ulusun güvenine dayanmadığı, Iti- laf Devletleri'nce de bilinen, Ferit Pa- şa ve kabinesinin bu durumda işbaşın- da kalması, delegelerimizin konferan- sa çağnlıp kabul edilmemelen, kabul edilmeleri durumunda da, daha önce olduğu gibi, bu kez de kovulup gen çev- nlmeleri ve bizim için verilmiş karann (yalnızca) bıldınlmesiyle yetinilmesi so- nucunu doğuracaktır." 22 Eylül 1919 tanhli olan bu belge, ılende Mustafa Kemal'in yerden göğe haklı olduğunu gösterecektır. Temsilciler Meclisi'nin, Damat Ferit Paşa'nın içyü- zünü resmen ortaya koyan bu yaztsından bir hafta sonra, sadrazam 30 Eylül 1919'da hükümetin başından çekilmek zorunda kalır. Anzavur'un ihanet çetesi Ama sadrazam istifa etmeden kısa bir süre önce de artık kendisınde tutku halı- ne gelen "Kuvayi Milliye"yi boğrnak, Mustafa Kemal'i yok etmek girişimini yeni bir düzenleme ile bir kez daha uy- gulamaya koyar. Bunun için Vahdet- tin'in "Paşa" rütbesiyle onurlandırdığı jandarma eri Ahmet Anzavur'u görev- lendirir. Anzavur. Damat Ferit'in ve ln- gilızlerin sağladığı olanaklarla (19), eli- ne sılah verilmiş serserilerden. eski mah- kûmlardan, ordudan çıkanlmışkimseler- den oluşan, daha sonra "Kuvayi lnziba- tiye" adıyla anılacak bir kuvvetın ılk ör- neğini kurar ve başma geçer. (16) Sövlev, Cıltl, 1963, s 48 (17.18) Söylev, Cilt 3, Belgeler, belge 98/1 ve 99. (19) Abdullah Kehale, VahdetUn 'ın ıhanetlen, Cumhurıvet 1 6 1995 Yarın: Misakı Milli (Ulusal Ant) Erzurum Kongresi'nin toplandığı okul. 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa Erzurum'da. (Soldan sağa) Erzurum Valisi Münir Akkaya, Dr. Binbaşı Reflk Saydam, M. Kemal Paşa, I. Süreyya Bozyiğrt ve Mazhar Mü- fit Kansu (5 Temmuz 1919). ANKARA NOTLARI MUSTAFA EKMEKÇİ Yansımalar... Karadeniz'de "Yeşil Tur" izlencesinde, yaylaları do- laşıp okurlara bılgilertoplarken, okurlardan da mektup- lar gelmiş. Istanbul'da Caddebostan'da oturan Cum- hurıyet okuru Sabahat Akgün, 25 temmuz günlü mek- tubunda şöyle diyor: "Değerii yazanmtz, 50yıldır, Kıbnş'ı sömüren F. Küçükler, R. Denktaş- lar için düşündüğüm -özenle kapalı tutulan- gerçeğe neşter vurdunuz, bugünkü 'Denktaş Peron Olmama- lı'yazınızda. Temelde, patlattığınız irinli çıban, daha geniş boyut- ta ve kapsamda bir şirpençedır. Atatürk, Hatay sorunu ile canı pahasına uğraşırken, Dışışieri Bakanı'na: - Sorun bakalım Kıbns Türklerine, hazır Hatay işi çö- zülürken, Kıbns sorununun da ele alınmasını isterler mi? O tarihlerde, Kıbns Rumlan Ingilızlere karşı direnir- ken; Ingilizlere, steriin karşılığı yandaşlık ve yardakçılık yapan bizimkiler: - Biz halimizden memnunuz, yanıtını vernıiş. Şimdi' Anayurt' diye sömürdükleri Devrim Türkeli'ne yabancılık, soğukluk duymuşlardır. Teşekkür eder, saygılar sunanm." 25 temmuzda çıkan yazının yansımaları olacağını düşünüyordum. Kuzey Kıbns'ta yayımlanan, CTP'nin yayın organı "Yeni Düzen "gazetesı, yazıyı olduğu gibi aktarmış. Ancak, ne Bülent Bey, ne de Rauf Bey cep- hesinden çrt yok! Bu hafta başında "Ikınci Banş Harekâtı "nın 20. yılı do- layıstyla Kuzey Kıbns'ta, kutlamalar, törenleryapıldı. Biz ne diyoruz, efendiler neler çalıyor? Şımdı, Kıbns'ta beklenen şu: Ekim ayında, Avrupa Parlamentosu, Türkiye ile Avrupa Birliğı arasındaki "gümnjk biriıği" anlaşmasını onaylayacak mı, onayla- mayacak mı? Buradan ne çıkarsa çıksın, Kuzey ile Gü- ney arasında görüşmeler başlayabılır. Gümrük birlıği anlaşması onaylanırsa hava değişır. Kuzey Kıbns'ta iktidar ortağı sosy.al demokrat CTP ileri gelenleri, Başbakan Yardımcısı Ozker Özgür baş- kanlığında, 22 ağustosta Ankara'ya geliyorlar. Erdal Bey'le, Hikmet Bey'le, Tansu Hanım'la görüşecekler. Denktaş'ın dediği dediktir. O, hep başka telden ça- lar. Kafasının ucunda hep "Türkiye ilebiheşme" var gi- bidir. Şu anda, Ankara'nın politikası ile bile uyuşma- makta. Türkiye'nin Avrupa Biriiği'ne gırmesıni isteme- yenler, Kuzey Kıbns'ın Türt<iye ile bırieşmesini istiyor- lar. Diyeceğim, gidiş gidiş degıl! Okurumuz Sabahat Akgünün Atatürk'ün Kıbnslıla- ra haber yolladığı yolundaki bilgisini ben ilk kez duy- dum. Ancak, Rauf Bey'in, Ingıliz yönetimı işbaşınday- ken, savcı olarak çalıştığını duymuştum! ••• Trtiz bir Cumhuriyet okuru olan egitimci, çevreci Ah- met Aşıcı, domuz konusuna değinmiş, şöyle diyor 5 ağustos günlü faks-mektubunda: "Sevgilı Ekmekçi, Ruhbanızm, dunyayıçölleştınmektedir. Dikkat ettiniz- se, yolda arabanızın önüne çıkan koyun, sığır, deve, eşek, tavşan gıbı otoburiar, yolun kenanna kaçıp kur- tulmayı pekakıl edemezler. Buna karşın köpek, kedi, yı- lan, tılki vb. etobuhar hemen kenara kaçıp genelde kur- tulurtar. Yanı, etobuhar otobuhardan daha zekıdir, us- ludur (akıllıdır), yırtıcıdıhar. Geçenlerde güzel biryılan, yoldan geri dönüp kendıni yeniden dereye attı. Bu fark, etoburinsan toplumlanyla, otoburinsan fop- lumlan arasında da vardır. Nasıl ki, etobuhardan bir kurt, tek başma bir sürû otobur koyunu boğar öldürürse, küçük bir etobur top- lum da, koskoca bir otobur toplumu kınp geçınr, ege- rnenliğı altında tutar. Iç ve dış demokrasi bestenmeyle ilgilidir, savunma işidir. Evcil domuz, öteki çıft tırnaklılardan 18 kat fazla ve dengeli ve de lezzetli et verdiğinden domuz eti yiyen toplumlar, yemeyen toplumdan zamanla 18 kat daha zeki, uslu (akıllı), hareketli, yırtıcı ve çalışkan oluharde- nilebılir. - Türkler domuz eti yemedikleri için aptaldır! diyen Aziz Nesin, acaba, Türklerin aptallaştınlmasını mı ön- lemek istiyordu? Incelemeye değer. Aynca, Yahudi Peygamben Hz. Ibrahim'/n Kız kar- deşimdir!' diye sunduğu kansı guzel Sara karşılığında ödül olarak Firavun'dan aldığı erkek koyunlan satabıl- mek için 'Kurban Söylencesi'n/ çıkararak fakirin sofra- sından domuzu kaldırması, toplumun böylece domuz yerine koyun, sığır ve özellikle keçıyı koymak zorunda kalması sonucunda, çokyıllık bitki örtüsü de topraktan kalkmıştır. Çünkû, alt dışleri jilet gibi keskın ve de çok çevikolan keçihızla üremış; ovada, dağda, bayırda hıç- bir ağaç ve ağaçsı bitkının yetişmesıne olanak tanıma- mış, hepsini daha fidanken kemirmıştir. Bu yüzden Yahudi ve Islam ülkelerinin hepsi, fana- tikleştiklen oranda çölleşmiş, yerteşım yehenni, köyle- rini, kasabalannı, kentlerini terke başlamışlardır. Bıtkı- lerin kemirilip kalkmasıyla eğimlı, eğimsiz tüm alanlar- da yağmur ve rüzgâr erozyonu başlamış, binlerce yıl- da oluşan toprak, yağmuria akmış, rüzgârta uçmuş, çıplaklaşan, kayalıklaşan bu alanlar 120 kez daha çok sele uğramış (orman toprağı bırim zamanda 120 kez da- ha çok su emer); yeraltı sulan, akarsular 120 kez azal- mış; kızgın, çıplak alanlar ûzennden geçen yağmur bu- lutlan 120 kez daha yukanlara kaçmış, nehir ağızlann- da oluşan bataklık deltalar, limanlan yutrpuş, üreyen sivrisinekler toplumlan sayn (hasta) edıp çûrütmüş, uy- gahıklar çöküp kentler feric edilmıştır..." Şimdilerde, dışandan 60 bın ton et alabilmek için çalınmadık kapı bırakmıyorlar. Hintlilerin yemediği sı- ğırtan almaya kalkıyorlar. Domuz üretin, domuz! Ülke- yi de, insanlan da kurtarın. Ama, nerde o us, o anlayış, o yetenek? B U L M A C A SEDAT YAŞAYAN 1 2 3 4 5 6 SOLDAN SAĞA: 1/ Sığınn sırt bö- lümündekı etler- den yapılan pas- tırma. 2/ Keskin kokulu doğal madde... "Çok önemli kişi" an- lamında ulusla- rarası kısaltma. 3/ Saat zincınnin üzerine sanldığı şilindir. 4/ Ödünç alınan ya da verilen şey... tnce deri ya da ınce kabuk. 5/ Bir renk... Gözleri görme- yen.. Holmiyum elementi- ninsimgesı. 6/Ünlübeste- ci Cemal Reşit'in soyadı... Bıreym dış dünyayla ilişki- yi reddederek kendı ıç dün- yasına kapanması. 7/ Iç sür- dürücü bir madensuyu. 8/ Değerli bir süs taşı... Ya- şamsal sıvı. 9/ Yahya Ke- mal'in hece ölçüsüyle yaz- dığı tek şiın... Ünlü deniz- ci Seydi Ali Reis'in şiirlerinde kullandığı mahlas. YUKARIDAN AŞAĞIYA: 1/ Bağ ve bostanlarda çalı çırpidan yapılmış kulübe... Sümerler'de sağlık tannçası. II Tanmda kullanılan azot- lu gübre... Bel, çapa ya da sabanın topraktan kaldırdığı in parça. 3/El sıkışma... Mekân. 4/ Emirler, beyler... Is- tem dışı yapılan hareket. 5/ Vücutça ve ruhça dayanık- sız olanlar için kullanılan bir alay sözü. 6/ " — çıkınca ortaya mazı silinmeli" (Tevfik Fikret). 7/ Muşmulaya benzerbiryemiş... Alkollü içecek. 8/Türkçede ilgı adı- lı... Alma, kabul etme, tutma.. Su. 9/ Bıreyı yangın çı- karmaya sürükleyen saplantılı itkı.