Katalog

SAYFA CUMHURİYET 4 ŞUBAT 1995 CUMARTESİ 12 DİZtYAZI Mao'nun sosyalistÇin'ine •g Q MUSTAFA MLBAY dunya nufusunun beşte bınnın yaşadığı blTıılke Pusulanın, barutun kâğıdın matbaanın ılk kullamldığı \er llkhtabın baslayılı 868 Bır bılgeye gore ıngarlıkgelını Çın'den) ola çıktı, As\a itan Avrupa'ya,oradan da Amenka \a geçtı "Ve gelin şimdi yeniden yurduna döntiyor." Çınlıİer Isa'nın, tsadan 550yılonce \aşa\an Konfuçyüs 'un oğretısını kop\a ettığıne ve Hınstıyanlığı kurduğuna ınanırlaı "Insanın ölçüsü insandtr" temelıne dayanan Konfuçyus oğretısı bugun de gunluk vaşama egemen Tarıhte kesmtısız en ıızun devlet kurma geleneğıne sahıp Çın 'ı Batı \a en ayrıntılı tanıtan unlu gezgın Marco Polo olmuştu Kubilay Han donemınde ıızun vllar Çın'dekalan Venedıklı gezgın Polo 'nun \azdiklanna, donemın ortaçağAvrupası ınanmadı Bu kışılere olum doşeğınde verdığı vanıt şu oldu "Gordıtklerimin yarısını anlatmadım, çünkü kinıse inanmaya.ca.kti." Çın ın ıızungeçmışı bıryana,yahn tarıhı debuyıik değışıklıklerle dolu 1949 da gerçekleştırılen sosvalıst devrım, sadece Çın 'ı değıl tum dun\cn ı etkıledı Mao nun duşuncelen, dığer ulkelerdeh komunıstpartı \egruplan ethleven başlıca ahmlardan bm oldu Mao 'nun 1976'da olumunun ardından, 1978'de başlavan reform hareketlen, 1992'deyem bır ıvmeyle devam ettı So\~\etler Bııiığı ve Doğu Avrupa ulkelenndeh sıstemın çokmesıne karşın Çın, \onetım bıçımı olarak " sosyalizm"de ısrar edıyor Ancak bugunku uvgulama \ontemlerıy "Bu sistem sosyalizm mi" sorusunu da beraberındegetınvor Çın, oteden berı gormek ıstedığım ulkeler arasındaydı 1994 sonbahannda yapnğım bu gezı, bıhmsel bır ınceleme mtelığı taşımıvor Sadece \enı verler gormeve, \enı ınsanlar tammava meraklı bır gazetecının gozlemlennı ıçerıvor kapitalizmhormonuÇın gezısme çıkmadan once bu ul- ke uzenne yazılmış kıtaplan. makale- len kanştırdım Hemen tumunün ortak ozellığı Çın ın "degjşivor" olması>dı Hangı donemde kım gıtmışse donuşun- de Çın'ın değışmekte olduğunu yaz- mış Sanınm her gıden kafasında bır Çın yaratmış, ve bunlan kendı değer yargılanyla yorumlamış ve orada gor- duklenne bu gozlukle bakmış Ben, butun y argılan bır y ana bırakıp "kaphalizmin damgasını vurduğu ser- best piyasa ekonomisini benimseyen*\ ama yonetım şeklının " sosyalizm " ol- masında ısrar eden bır ulkenın bu de- neyımının sonuçlannı görmek uzere vola çıktım Çın Halk Cumhunyetf nde 13 gün kaldım Pekın, Şıan, Şanghay ve Urum- çı'de hem bölge halkıyla goruşme fır- satım oldu hem de verel yonetıcılerle Pekın kararların alındığı ve venı dene- melerın yonlendınldığı merkez, Şıan Çın'ın Pekın den oncekı başkentı ve Ipek Yolu'nun başladığı yer Bugun de onemınden bır şey kavbetmemış Şang- hay, 14 mılyon nufusuyla Çın'ın en bu- yuk kentı ve serbest bolge uy gulaması- nın en yaygın olduğu yer Urumçı ıse Uygur Sıncan Ozerk Bolgesı'nın baş- kentı Dışa açılmaktan yenı yenı payı- nı almay a başlayan bır yer Çın'ın bugun ulaştiğı noktava ve sos- valızme getırdığı yenı yorumlara, 1978 debaşlayan vel992'deyenı bır ıv- me ıle yükselen reformlara gırmeden önce 16 yılda gelınen noktanın rakam- sal sonuçlannı aktaralım - Yıllık kalkınma hızı yuzde 9-12 ara- sındade2ışıyor - 1994'te Çın ekonomısı 1978 den dort kat daha buyuk - Konulan hedef 2002 vılında dort kat daha buyumek Eldekı venler bu- nun gerçekleşebıleceğını gostenvor - 1978'de mutlakyoksulluksınınnda- Pekin'de, uluslararası alanda ün yapan 'Yasak Şehir', imparatoriarın "kışlık sarayı". Bir de en az onun kadar gorkemli bir yazlık saray var. Yazlık sarayın ortasındakı suni gölde ziyaretçilerin en çok ilgisini çeken yerierin başında "mermer gemı" geliyor. Geçen yüzyılda ımparatorun eşı, mermerden gemı istemış. Tabıi suya indirildikten hemen sonra batmış. Sonra çıkanlıp "turistik" hate getirilmiş. • Çin Komünist Partisi'nin değerlendirmesi: Sosyalizm yenilmedı, Sovyetler çöktü. SSCB çok konuştu yapamadı, biz az konuştuk yapacağız. Kapıtalist sistem, sosyal devlet anlayışını ınşa ederken sosyalizmden esinlendi. O zaman kapıtalist sistemin adı değışmedi. Şimdi biz de kapitalizmin rekabet deneyiminden yararlanıyoruz. kı (en temel gereksınımlennı karşıla- maktan yoksun) Çınlı sayısı 300 mılyon dolayındaydı, bugun 100 mılyon Çın ın nufusu 1 rrulyar 200 mılyon Bır dığer deyımle dunyadakı her beş kışı- den bm Çın'de yaşıyor - 1978'den bu yana Gavn Safi Mıllı Hasıla (GSMH) ABD'den yuzde 6 5 puan daha fazla arttı Boyle gıderse Çın 2010 yılında dunyanın en büyuk eko- nomısıne sahıp olacak Bugunku yönetime 'yorum' Pekı böylesıne cıddı başanlann el- deedıldığı Çın'de bugunku yonetım bı- çımı nasıl yorumlanabılır 9 Çın Komu- nıst Partısı yonetıcılennden ozel eko- nomık bolge yetkılüenne kadar pek çok kesımden dınledığım yorumlann ozetı şu # Ezelı başkan Mao 0 Lıder Deng 0 Duzen Sosyalizm • Rehber Kapitalizm Mao'nun yeri Mao 1 Ekım 1949'da Çın Halk Cum- hunyetı nı kurup de% letm başına geç- tığınde toplumun tum kesımlenne ver- leştırmey ı hedefledığı temel ılke ^uy du - Kesin eşıtlik. Alınan ucretten yatılan y ere, okuldan bısıklete, gıyımden tatıle Her alanda es.ıtlık Mao yönetımının bu yaklaşımının bugunku Çın'dekı adı şu - Sefaletı paylaşmak Bu, berabennde cıddı bır soruyu ge- tırmış - Sefaletı paylaşmak mı bır kesımm once kalkınmaMnı ve dığerlennın de adım adım o duzeye getınlmesını sağ- lamak mı'' Ozunde. sosyalist sistem açısından çok "tehtikeB* bır soru Reform hare- ketının temelınde bu sorunun yattığı sovlenebıhr Dengyonetımı, "Sefaletteeşitfiğeha- yır, bir kesunimız daha once zenginleşe- cek ama bu kontroüu olacak" yaklaşı- mını getırmış Bu manhk Mao nun duşuncesme ters dıye, eskı SSCB'de ve dığer Doğu Av- rupa ulkelerınde olduğu gıbı Mao da alınıp çope atılmarruş Deyım yenndeyse, Çınlıİer Mao'yu masanın uzennden alıp rafa koymuşlar Ama kesınlıkle yıkma y a da çope atma yok Her yonetıcının arasına kopya kâğı- dı konulmuş gıbı soyledığı soz şu "Mao dönemi, kendı koşullan içinde doğrudur. Bugun bu v ontem geçerlidir." Mezara binlerce ziyaretçl Mao nun Tıenanmen Alanı'mn orta- sındakı amtmezan her gun bınlerce kı- şı tarafmdan ziyaret edıhyor Zıyaret saat 09 00-11 00 arasında Gelenlenn çoğutaşradan Anlatıldığına gore Pekın dışından gelıp de anıtmezara uğrama- yan çok azmış Mezann çevresınde yxızlerce metre kuvruk oluşuyor Gınşınde Mao'nun bev az buyuk bır heykelı v ar Bır koltuk- ta bacak bacak ustune atmış, mustehzı gulumsuyor Arkasmda 18-20 metre enmde, 4-5 metre boyunda Çın'ın dağ, nehır. ova, uçurum orman coğrafyasıyla suslen- mışbvrhalıvar Mao nun ozel yontem- lerle halâ korunan \-ucudu cam bır fa- nus ıçınde Kjmsenın durmasına ızın venlmıyor ıkıkoldanhızlabakıpgeçı- vorsunuz Briç hastası Deng Mezar çıkışında, Mao heykellerı, posterlen ve uzennde Mao'nun resrru bulunan hatıra eşyası satan çok sayıda dukkan var Yabancı tunstlenn yanı sı- Çin Seddi aydan seçilebilen tek yapı. Çinliler otomobıl lastığın- den şaraba kadar pek çok ürünlerine "büyük duvar" dedikleri Çin Seddi'nin adını veriyorlar. Bugün Çin Seddi yerli ve yabancı tu- ristierin başlıca uğrak yeri. (Fotoğraflar MUSTAFA BALBAY) ra pek çok Çınlı de bunlardan satın alı- Ama Çın'de bugûn, 'Hek Hder" olarak bılınıyor Deng'ın bu ozellığı 1978'de reform- lann duğmesıne basmış olmasından, 1992'de bunlan cesaretle savoınmasın- yor Mao'nun yennı boylece koyduktan sonra Deng'e geçelım 90 yaşındakı Deng sağır Şu andakı tek resmı gorev ı Çın Bnç Derneğı'nın onur başkanlığı Dığer yetkılennın tumunu dağıtmış dan ve karşı çıkanlan Çın Komunıst Partısı'nden (ÇKP) tasfıye etmesınden Çok sağhklı olmavan kaynaklardan elde ettığım bılgılere gore ÇKP'nın bu- gunku uye sayısı 60 mılyon dolaymda Son uç yılda reformlann gıdışının sosyalist anlayışla bağdaşmadığmı ıd- dıa eden uyelerden 2 5 mılyonu parn- den atılmış Yaşı haylı ılerleyen Deng, gorevlen- mn tûmunü devrederek hem \onetıcı kadrolann gençleşmesı gerektığı hem de reformlann kendısınden sonra da de- \am edeceğı mesajını venyor Reforma köylü desteğl Deng'ın reformlan nasıl başlattığı ÇKP'nın Şanghay'da ılk toplantısını yaptığı bınanın ıkıncı katında anlatıh- yor Deng reformlan partı kongresmden geçırdıkten sonra ışe tarladanbaşlamış 19 7 8 aralığında Çın'ın en zengın eya- letlennden bın olan Anhuı yakınlann- da bır kö\de, topraklar devletın malı olmaktan çıkanlmış ve çıftçılere venl- mış O gun koyluler şu sozleşmenın altı- na ımza atmış "Devtetin bize verdiği bu topraklan kendi adunıza işletmeye başlayacağız. Artık devletten herhangi bır şe\ ısteme- yeceğimize ve \ergi ode>eceğünize soz verivoruz." O yıl koyde 2 9 mılyon kılo olan ta- hıl üretımı, on y ıl sonra beş katına çık- mış i$te reformun sonucu Bu ornek. "işte reformun sonucu " bıçımınde sunuluyor Deng'ın başlattığı reformlann teme- lını şunlar oluştunıyordu 1- Toprağı çıftçıye dağıtmak 2- Fabnkalan yonetıcılenn sorumlu- luguna vermek, devletın sırtından kal- dırmak, adım adım ozelleştırmek 3- Yabancı sermayenın ülkeye gehşı ıçın tum zemını hazırlamak Yabancı yatınmcılar ıçın ozel bolgeler kurup, "Bu alan sınırian içinde istedığioiz ya- tınmı yapın, işte altyapı, işte elektrik, 10 vil da vergj yok" sloganıyla başlayan çağnya yabancı sermaye olumlu karşı- lık vermış gorunuyor 4- Çın ıçınde ozel gınşımcılenn art- masını sağlamak YARIN: Blraz yapstnlar biraz geçsinler POLITIKA VE OTESt MEHMED KE3VIAL Şurdan Burdan Son gunlerde gazetenın servıs arabasıyla Necati Cuma- lı, Oktay Kurtböke, ben, bır de sunjcumuz Mahmut bır- lıkte gelıyoruz Fatih Altaylı'nın basın ozetlennı dınlıyoruz, keyfine doyum olmuyor Başlıklan okurken Attaylı, bıryan- lış yakaladı mı basıyor kalayı Sovgu de ayn bır eğlence. Necati Cumalı'nın sabah servısıne katılması şundan: Çağdaş Yayınları'ndan bır kıtabı basıldı Haftada bırkaç gun bııitkteyız Necati tıtız, hoşsohbet Kıtaptan soz edıyo- ruz, adı Viran Dağlar Uzun sure beklenılen Makedonya, 1900'unıkıncısı 478 sayfalık koca bır roman Basımıbıtın- ce bırtane de bana lutfettı Bu Makedonya destanını ılk fır- satta okuyacağım Necatı'yle gençlığımız, delıkanlılık yıllarında Ankara'da geçtı Genç şaırlık gunlenmızı anıyoruz Bol bol Ankara'yı konuşuyoaız Kıtabın arka kapağında şu bılgıler var Vıran Dağlar, li. Murat'ın uç beyı olarak Makedonya'ya yerleş- tırdığı bır aılenın son temsılcısı Zülfikar Bey'ın yaşam oy- kusu ustune kurulmuş bıyografık bır roman Çocukluğu, ılk gençlığı, ulusçuluk akımlarının, etnık sorunların Makedon- ya halkını bolerek bırbınne duşurduğu yıllarda geçen Zül- fikar Bey, ıttıhatçı bır Osmanlı gencı olarak kışılığını bulu- yor Bundan sonra Necati, aılesını, babası Mustafa Bey'ı anlatır Necati Cumalı'y'a ne zaman karşılaşsak 1945'lenn An- karası'nı konuşuruz, degennı şımdı bıldığımız o guzel gün- ler Hasan Âli Yücel'ın Mıllı Eğıtım Bakanı olduğu, çevın- lenn yapıldığı, "Tercume Derg/s/"nın yayımlandığı donem- ler Şaırler, yazarlar, çevırmenler, klasıkler, kultur zengınlığı- nın dışa vurduğu demler . Önumde o yıllan anımsatan bır dergı var "Edebıyat Urûn- len Dergısı" Ikı ayda bır çıkıyor, ocak-şubat sayısı Yıllığı 600 bın lıra.. Oğlak Yayıncılık ve Reklamcılık Ltd Seçkın bır yazı kadro- su var Mevlana Celaletin-i Rumi'den çevıren Asaf Ha- let Çelebı, Rubaıler Çoktan unutur gıbı olduğumuz Nahit Sırn Orik'ten bır yazı Yazılar çok kuçuk puntolarla dızıl- dığı ıçın guçlukle okuyorum (gozumde katarakt varmış) Sut beyaz bınncı hamur kâğıt ustunde kuçuk puntolar, ko- lay değıl, okuması zor Ayyy Neler goruyorum1 Ziya Şav'a mektup - Sabahattin Eyuboğlu... Neden boyle bır çığlık attım Zıya Şav kım"7 Gençsenız nereden bıleceksınız, yaşlıysanız unutmuş olacaksınız Mul- kıye'nın (Sıyasal Bılgıler) bu yaramaz ve bıçkın delıkanlısı- nı Zıya'yı bıldınızse ardından Delı Celal (Celal Akbay) gelecektır Zıya Şav, AnkaraPalas pavyonunapıjamaylagır- mesıyle maruftur Tevatur olarak daha bırçok macerası var- dır Celal Akbay, Hancıye'de Sefır-ı Kebırlığe kadar çıkmış- tır. Şımdı Pans'te mutekart ve mutevattındır O yıllann Ankarası'nda her Mulkıyelı sırtında bırkaç ma- cera taşırdı, macerasız Mulkıyelı yoktur Fethi Naci (Çalıkuşu), Adalet Ağaoğlu, Doğan Hızlan, Eray Canberk, Füsun Akatlı, Ozkan Mert, Hulki Aktunç, Enıs Batur, Haydar Ergulen, idns Halil, Tuna Kıremrt- çi... Bır de Paul Eluard var Yuz yaşında Şusatırlarsonradanoğrendıklerım Celal, Pansyakınla- nnda bır evde oturuyormuş, ev sahıbı Zülfü Livaneli rrnış Zıya da Kurtuluş'ta Celal'ın anadan kalma evınde Bır dergı daha "Gerçek Sanat" Güngör Gencay yılma- dan çıkanyor, kapansa yeniden açılryor Elımdekı 5 sayısı Bakıyorum, dostlarla dolu Zihni Anadol (Fahri Erdinç'le Varna anılannı yazıyor) Erdoğan Alkan, Yusuf Ziya Ba- hadınlı (romandan bır parça) Aydın Hatipoğlu, Ismet Ke- mal Karadayı, Menç Velıdedeoğlu (hocayı anlatıyor), Fet- hı Gıray ve Nıyazı Akıncıoğlu'nun şıırien Geçen sayıda da Suat Taşer vardı Eskılen unutmak yok 1 BULMACA SOLDAN SAĞA 1/ Gelışıguzel toparlan- mış eşya 2/ Ikı uç ya- şındakı erkek koyun Sanat, hüner 3/Saçın kuçük tutamlar bıçımın- de değışık renklerde bo- yanmış durumu Ulus- lararası Çalışma Örgü- tû'nûnsımgesı 4/trlan- da'nm başkentı Paro- la 5/Tanmdakullanılan azotlu gûbre Duvar ıçınde bırakılan oyuk bolum 6/ Türlü neden- lerle başan göstereme- yen kımse Aras'm kolu olan bır ırmak II Bır şeyı sevmış, ıstemış ya da yapmaya ıçten yonelmış olan Hayvanlara vunılan damga 8/ Ya- nk, yırtık Bellı bır bölgede yaşa- yan hayvanlann tümu 9/Bır devle- tın başka bır devlete yaptığı bıldı- n lngıltere'de çok sevılen bır bı- ra çeşıdı YUKARIDAN AŞAĞIYA 1/ Sac uzennde pışınlen yufkayı ya da ekmeğı çevırmeye yarayan kılıç bıçımınde yassı tahta 71 Ko- nut Berabennde yağmur getırmeyen guçlu firtına 3/ Turkı- ye'den göç eden Yunanlılann oluşturduğu muzık turu 4/ BIT ılı- mız Genışlık 5/ Asya'dabır ülke Edremıt Korfezı'nın kuze- yındekı Kaz Dağı'mn antık adı W Bır ceuel turu Japonede- bıyatında "günlük" turune venlen ad 7/Uluslararası Basın Ens- tıtusü'nun sımgesı Bır gosterme sıfatı Radyumun sungesı 8/Asya'dabır ırmak Gerçek 9/Muzıkte"eşlıketrne"anlamın- da kullanılan sozcuk Aydınlık| ^ ^ HAFTAL K HABER VORUM DERGISI • SHP-CHP örgütlerinin sesi: Yerimiz emekçilerin yanı Partılı beledıye başkanlan ılçe başkanları ıl genel meclıs grup başkanı ve uyelerı Aydınlık soruşturdu SHP-CHP orgutu kurultaydan ne beklıyor? Sol guçbırlığı ışçı ve memur hareketı partı hangı sınıfı temsıl etmelı ozelleştırme CumhunyetDevnmı nın kazanımları Temel sorunlarda orgutun tavrı • Doğu Pennçek'ın başyazısr Sosyal demokrasıye hayat öpücüğü. HasanYalçın "Ecevrt'ın yelkenını dolduran rüzgar"t yazdı • Gecekonduluya gore sistem dışı 2 partı- İP ve MHP Yıtdız Unıversıtesı'nden Doç Nur alkış ın çarpıcı araştırması • Turkeş'ın rtırafi 'CHdür emnnı ben vennm' ' Abdı Ipekçı nın eğer btzım tarafımızdan oldurulmesı gerekseydı, bunun emnnı benım vermış olacağımı " • Gecekonduyu 3 yaşındakı Okan'la bırlıkte yaktılar Istanbul Sanyer Haydar örs un 3 yaşındakı oğlu gece yarısı gecekondusuyla bırlıkte yakıldı Anne baba tesadufen kurtuldu • Refah'lı beledıyelerde oruç baskıs Istanbul Gebze nın Refah lı Başkanı'ndan personele genelge "Açıkta yıyıp ıçmeyeceğınızden emınım" • Haftanın Konuğu Tuncel Kurtız "Devnm mutlaka olacak" "Bızım sosyalızmımız yepyenı bır sosyalizm olacak" Mustafa Kemal e vurgunum" • Işçı Partısı'ne karşırftırakampanyası sürüyor Polıs provokatorlerı degıl 27 İP lı gencı gozaltına aldı BUGÜN VE HER CUMARTESİ BAYİLERDE