Katalog

24 KASIM1995CUMA CUMHURİYET SAYFA EKONOMI Kurlardaki artış ve yeni ekonomik paket beklentilerinin sonucu, tasarrufların geleceğini belirleyecek Seçim sonrası çok şey değîşecek• Türk siyasi tarihinde belki de ilk kez, bir genel seçimin sonrasında ortaya çıkacak ekonomik sonuçlar, siyasi sonuçlardan daha fazla önem kazandı. Uzun süredir siyasi istikrarsızlıkla paralel giden ekonomik belirsizlik ve makro ekonomik dengelerde ortaya çıkan bozulma. ertelenen bir takım olasıhklan. seçim sonrası dönem için spekülatif beklentilere dönüştürdü. • Dövız kurlannın enflasyonun gerisinde kalması ve kamu finansman açıklannı sıcak para ile kapatmak için dövizin hükümet tarafından baskı altında tutulması. seçim sonrası devalüasyon beklentisini gündeme getirdi. Gümrük birliği ile ithalatın artacak olması ve iç borçlanma vadelerinin tehlikeli boyutlarda kısalması bu beklentileri güçlendirdi. Ekonomi Senisi - Cumhuriyet tarihin- de belki de ilk kez genel seçimlerin atla- tılması. seçim sonuçlannın ne olacağın- dan dahaönemli birkonuhalinegeldi. 24 Aralık genel seçimleri. özellikle ekonomi- de yoğunlaşan belirsizlik ve bu belirsizlik içinde bugünün koşullanndan yola çıkıla- rak ortaya konan spekülatif beklentilerin sonuçlanması açısından önem kazandı. Yüksek enflasyona rağmen dövizdeki artışın Merkez Bankası tarafından sınır- landınlması ve kamu açıklannın Cumhu- nyet tarihinde rastlanmadık oranda art- ması nedeniyle paraya çok yüksek oran- da getin saglayacak ekonomik ortam oluş- tu. Siyası partilerin ekonomik program- lannın birbirine yakınlaşması da ekono- mideki bu tabloya eklenince: seçimler or- taya çıkacak siyasi sonuçlardan çok eko- nomik dengelerin yeni görünümü ve tasar- ruflann geleceği boyutuyla önem kazan- dı Başta hisse senedi sahipleri olmak üze- re küçük-büyük tüm yatınmcılar. 24 ara- lığa kadar adeta pusuya yattı. Bu yılın kasım ayında bir yıllık enflas- yon birönceki yılın kasım ayına göre yüz- de 86"ya ulaştrken. aynı tarihler arasında dolardaki artış yüzde 42"de kaldı. Döviz yatınmcılannın yanı sıra borsa, altın gibi diğer yatınm araçlan ile ilgile- nenlerde. kurlardaki bu açığın ne ölçüde kapanacağını dikkatle izliyorlar. Kurlarda yapılacak bir düzenleme, tasarruf sahip- İerinin dışındaözel sektörü de yakından ilgilendiriyor. Özellikle yılbaşından itiba- ren devreye girmesi beklenen gümrük bir- liği ile ithalatta öngörülen artış ve ihraca- tın seyri de seçim sonrası kurlarda ortaya çıkacak değişime endekslendı. Söz konusu kesimler seçimlerden son- ra dolarla enflasyon arasındaki yüzde 44'lük farkın kapatılacağı beklentisiyle yeni pozisyonlar alıyorlar. Borsaendeksi ve işlem hacmindeyaşa- nan daralma da yatmmcının seçim bek- lentisinin bir başka göstergesı olarak ka- bul ediliyor. Normalde 15 tnlyon civann- da seyreden günlük işlem hacminin 7-8 hatta 5 trilyona kadar düşmesi ve endek- sin 40-45 bin arasında gidip gelmesi yatı- nmcının seçime endekslendiği iddialan- nı güçlendiriyor. Borsacılar ne diyor? Borsacılara göre ise borsadaki durgun- lugun ve düşüşün tek nedeni döviz kurla- rını baskı altında tutulması değil. Borsa- da hem her seçimden 15 gün önce kâgıt alanlann. seçimden 20 gün sonra yakla- şık yüzde 25 oranında kazandıklanna dik- kat çeken Akdeniz Menkul Değerler yet- kilisi KeremAk. siyasetçilerintavırlannın borsayı daha yakından ilgilendirdiğine dikkat çekti. Ak. bu seçimlerde diğer se- çimlere göre para piyasalarının daha faz- la tedirgin olma nedenini ise şöyle açık- ladi: "Bu seçimler öncesi siyasetçiler dur- madan tavır değiştiriyoıiar. Seçimlere bir a> kaldı. parti değiştirmeler, parti ortak- lıklan henüz netlik kazanmış değil. Siya- setteki istikrarsızlık pnasalan da etkili- yor." Genel seçimlerin aceleye getirılmesi- nindeyatınmcılann frenebasmasındaet- kili olduğunu belirten borsa uzmanı Buğ- ra Çizmecioğlu ise "Ancak bu seçimlerde pi\ asalann kendisini hazırianıa süresi 2 ay gibi kısa bir süre kaldı. Bu nedenle yatınm- cılann frene basmalan normal" dıye ko- nuştu. Türkiye'nin toplam dış borç yükümlü- lüğünün 73 milyar dolara. iç borç yüküm- lülügünün de 1.3 katrilyon liraya ulaşma- sı da krizsinyalleri verdiği için yatırımcı- lann 24 aralık sonrasına duyarlılığını art- tınyor. Türkiye'nin borçlannın Gayn Safi Mi- lli Hasılıya oranının Cumhuriyet tarihin- de görülmedik düzeyde yükseldiğini be- lirten uzmanlao nısan benzeri yeni bir is- tikrarpaketininbeçimlerden sonra günde- me gelebıleeeğine dikkat çekiyor. Böyle- si bir paketin uygulanması da 5 nisanda ol- duğu gibi parastnı yanlış yerlerde değer- lendirenleri büyük zarara uğratacağı kuş- kusu seçim tarihinın yatınmcılar açısın- dan önemini daha da arttınyor. Hükümetin 1996"da yapacağı iç borç ödemelerinin yüksekliği en az dış borçlar kadar piyasalan tedirgin ediyor. Yeni yı- lın ilk üç ayında toplam 550 trilyon lira iç borç ödemesi bulunduğunu hatırlatan uz- manlar. borç yükünün böylesi fazla olma- sı da pi> asalarda büyük değişiklerin mey- dana geleceği işareti verdiğini söylüyorlar. Ekonomistler ne diyor? Döviz yükselecek Prof. Dr. fzzettin Önder: Dövizle ilgili beklentiler var. Onunla bağlantılı olarak diğerleri de değişebilir. Enflasyon bu boyutta iken dövizde bir kıpırdanma yok. Ihracatçılann yakınmalanna rağmen Türk Lirası aşırı değerli tutuluyor. Seçimlerden sonra döviz muhtemelen yükselecek. Yeni hükümetin bir dizi ekonomik tedbirleri gündeme getirmesi kaçınılmaz olur. Ücretler yine bastınlacak. Bu seçimlerin diğer seçimlere göre değişık bir önem kazanmasının nedeni burada yatıyor. Hükümete gelecek partinin ilk işi büyük bir olasılıkla'döviz kurlannı ayarlamak olacağı için tüm yatınmcılar bu tarihi bekliyorlar. Yeni paket bekliyoruz Prof. Dr. Korkut Boratav: 24 aralık seçimleri iki bakımdan önem taşıyor.Bunlardan birincisi kur politikasındaki belirsizligin sonuca kavuşacağı beklentisi.. IMF'ye verilen niyet mektubunda kurlarda enflasyonun gerisinde bir oynama taahhüdü var. Dünya Bankası ise bu politikaya soguk bakıyor. Bu politika kabul bile edilse ancak yüksek devalüasyondan sonra uygulanabilir Bu belirsizlik diger yatınm araçlannı da etkiliyor. Seçimlere yaklaştığımız şu dönemde Türkiye'nin büyük cari açıklan var. Bu açık ülkedeki diğer fonlarla finanse ediliyor. Bu yöntem hızlanarak sürerse yeni bir krize gidilir. Kur dondurmasının olmadığı ve büyük bütçe daralmalarıru rol oynadığı yeni bir paket bekliyoruz. Ekonomik kriz sürüyor Prof. Dr. Esfender Korkmaz: Ekonomide krız devam etmektedir. Geçen seçimlerde belirli birdenge vardı. Enflasyon yüksek de olsa gerek faizler gerek bütçe yapısı olsun belirîi bir denge vardı. Yüzde 50 ile 70 arasında enflasyon dengeye gelmişti. Piyasalarda seçimlerden sonra yüzde 50 -70 enflasyon dışında bir oranda enflasyon oluşacağı beklentisi yoktu. Kriz yoktu. Bu dönemde ise büyük çalkantılar var. 5 Nisan krizinın ortamı daha ortadan kaİkmadı. Ekonomi yönetimi krizi erteliyor. Toplum da kendisini buna göre biçimlendiriyor. Yeni hükümeti de zor işler bekliyor. Ya bir an önce dış borç bulmalı ya da konsolidasyona gıtmeli. Herkes bu durumun farkında olduğu için tedirgin. Partilerin programı yok Doç. Dr. Güngör Lras: Seçimlerden reel ekonomi fazla etkilenmiyor. Tek etkilenen borsa. Kim gelirse gelsin ekonomiye çekıdüzen vermesi gerekir. Ancak bu seçimden ekonomiyi doğrul- tacak, sert kararlar alacak parti çıkmasına olanak yok. Çünkü hiçbir partinin böyle bir programı yok. Bir önceki seçimlerde uygulanmamış olsa da partilerin farklı bir programlan vardı. Piyasa. ekonominin önümüzdeki 6 aylık dönemde kendi gücüyle dengede kalacağını tahmin ediyor. Bu seçimler öncesi tüm tasarruf sahipleri tedirgin durumda bekleyişe geçtiler. Herkes seçim tarihi ve yöntemi üzerine tahminler yapıyor. Bunun nedenine gelince. beş yıl önce bor- sa yoktu. Şimdı borsa var. Herkes borsada oynamasa bile il- gilenmeye başladı. Benim de hisse senedim yok ama evde sürekli borsayı konuşuyoruz. Ekonomi basınının, radyonun tüm iletişim araçlan reel ekonomi yerine borsa ve diğer piyasa enstrümanlanyla ilgilenmelennin bunda etkısi var. 1983'ten bu yana dış ticaret açığı (milyon$) 9.343 7.453 8 ' 1 5 6 1 4 0 8 3 3.508 3443 3.385 ,5.164 9.360 D 2 .49 5 2JS73 V? n ' -<_>•• L 1983ten bu yana dolann yıllık seyri (TL) 280.00 442.50 574.00 755.90 1018.35 1813.82 2311.37 2933.00 D O LJ Q LJ LJ G D 5082.71 8547.29 D —' • " • • j n 53390.00 14494.41 38418.00 779.0 1983ten bu yana iç borç stoku (trilyon TL) 3İ 4.6 6.9 10.5 17.2 28.4 1983ten bu yana dış borç stoku (milyar $) ö 32 40 O 40 41.9 D a 41 57.1 D D 49 93.6 a 50 181.9 2 7 İ ; 5 a G u 55 D 67 a 65 1218.0 EkiTi ayr tıbanyla Haziran ayı itibanyta n73 1983ten bu yana enflasyon (Bir önceki yılın aynı ayına göre yıllık değişim %) 25Mart1984 Yerel seçim i75.267.0 67.1 \ \\7 Haziran 1992 \ Ara seçim 120 Ekim 1991 Erken genel seçim 27Mart1994 Yerel seçim 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 sd. Her seçim sonrası tufan.4NKAR\ (Cumhuriyet Bürosu) - Milletvekili genel seçimlerınin ya- pıldığı I987 ve 1991 yıllan ile genel yerel seçimlerin yapıldığı 1989 ve 1994 yıllannda enflasyon oranlan. dış-iç borç stoku, kamu kesimi borç- lanma gereği yüksek oranlarda ar- tarken, büyüme hızı ve kişi başına düşen ulusal gelirdüştü. 8. Cumhurbaşkanı İurgutOzal'ın ANAP Genel Başkanı olarak ikti- darda olduğu 1983 yılından sonra yapılan seçimlerde dikkat çekici bo- yutta uygulanan seçim ekonomisi politikalan. ekonominin genel den- gelennin a>Tiı yıllarda altüst olması- na neden oidu. 1987 ve 1991 yıllannda yapılan milletvekili genel seçimleri ve 1989 ile 1994 yıllannda yapılan genel ye- rel seçimlerin ardından ekonomide- ki tüm dengelerde olumsuz gelişme- leryaşandı. Buyıllarda. kaynaklann seçim yatınmı olarak dengesiz dağı- tılmasınedemyleözelliklekamunun iç-dış borç yükümlülükleri anarken. bütçe dengesindeki açığın boyutunu gösteren kamu kesimi borçlanma ge- reğinin gayri safi milli hasılaya (GSMH) oranı vüksek düzevde art- tı. Bütçe dengesinde oluşan açıkla birlikte enflasyon oranlan da yük- sek düzeylere ulaşırken. büyüme hı- zı ve kişi başına düşen ulusal gelirbu yıllarda düşmeeğiliminegirdi. Mil- İetvekili genel seçimleri ile yerel se- çimlerinin yapıldığı yıllardaki genel ekonomik deneelerdeki sıelişmeler. DİE. DPT ve^Hazine Vfüsteşarlığı rakamlanna göre. şöyle: Büjüme: Genel seçimlerin yapıl- dığı 198^'de yüzde 9.8 oranında ger- çekleşen büyüme hızı genel yereîse- çimlerinin yapıldığı 1989 yılında yüzde 1.9oranınadüştü. 1990 yılın- da yeniden yüzde 9.4 oranında ger- çekleşen büyüme hızı genel seçim- lerinin yapıldığı 1991 yılında binde 3 düzeyine indi. Ekonomi genel ye- rel seçimlerin yapıldığı 1994 yılın- da yüzde - 6.1 ile son 50 yılın en yüksek oranlı küçülmesini yaşadı. Kişi başına düşen ulusal gelir: 1987'de 2 bin 585 dolarolan kişi ba- şına düşen ulusal uelır 1989"da 2 bin 511 dolara indi. 1991"de 2 bin 621 dolar olan kişi başına ulusal gelir l,993"te 3 bin 1 dolara kadar yükse- lirken eenel yerel seçimlerin yapıl- dığı I994"te 2 bin 196 dolara indi. Kamunun borçlanma gereği: 1986 yılında yüzde 3.6 olan. bütçe- de gerçekleşen açığı \e kamunun borç miktannın göstergesı olan ka- mu kesimi borçlanma üereâinin GSMH'ye oranı 1987'de yuzde"6'ya çıktı. 1988'de yeniden yüzde4.8dü- zeyine inen kamunun borçlanma ge- reği 1989da yüzde 5.3 düzevine yükseldi. 1991"de yüzde 10.5 düze- yine kadar yükselen kamu kesimi borçlanma gereğinin GSMH'ye ora- nı 1994"te yüzde 7.7 cerçekleşti. İçborç: İ986 yılında yüzde 20.19 oranında olun iç borç stokunun GSMH'ye oranı. genel seçime gidi- len 1987 yılında yüzde 22.65 düze- yine çıktı. İç borcun GSMHve ora- nı 1989 yılında yüzde 17.99' düze- yinde gerçekleşirken. 1991 yılında yüzde 15.04 oranına düştii. Bu oran aenel yerel seçimlerin yapıldıâı Î994 yflında da tekrar yüzde 20.48 düzeyine kadar yükseldi. 1994yılso- nu itibanyla iç borç stoku 799 tnlyon lira düzeyinde gerçekleşti. İç borç stoku ekim ayı itibanyla 1 katrilyon 218 tnlyon lirayı aştı. Dış borç: 1987de 40 milyar 727 milyon dolar düzeyinde olan dış borç stoku 1989"da4l milyar 751 milyon dolar se\iyesine çıktı. İç borç stoku- nun GSMH "ye oranının düşük oidu- ğu 1991 de ise dış borç stoku dev bo- yutlarda artarak 50 milyar 490 mil- yon dolara kadar yükseldı. 1994te 65 milyar 601 milyon dolar se\ iye- sine kadar yükselen dış borç stoku. bu yılın ilk 6 aylık döneminde 73 milyar dolara ulaştı. Toptan eşya: 1986"da yüzde 30 gerçekleşen toptan eşya fiyatlannda- ki artış. 1987"de yüzde 55 düzeyin- de gerçekleşti. 1989"da toptan eşya- da yüzde 62.3 düzeyınde oluşan enf- lasyon 1991de yüzde 59.2 oldu. Toptan eşya fiyatİannda 1994 yılın- da >üzde 149.6 ile cumhuriyet tari- hinin en yüksek fivatartışı yaşandı. Tüketici fiyatlan: 1986 yılında yüzde 24.5 oranında gerçekleşen tü- ketici mallanndaki enflasyon 1987"de yüzde 48.9 düzeyinde ger- çekleşti. 1989 yılında yüzde 64.3 oranında yaşanan tüketici fiyatlann- daki anış. 1991 "de yüzde 71.1 ora- nına yükseldi. Tüketici fiyatlan ye- rel seçimlerin yapıldığı 1994 yılın- da da yüzde 125.5 artarak buaİanda da rekor kırdı. YORUM OZTIN AKGUÇ 1996Yılı0demeler Dengesi Hedefleri Açıklanan 1996 yıl• ödemeler dengesi hedefleri iyimser olmasına karşın, gelecek yılın Türkiye için zor bir yıl olacağını göstermektedir. Büyüyen dış ticaret dengesizliği, tehlikeli boyuta ulaşacak cari işlemler açığı, kısa süreli sermaye çıkışı, resmi rezervlerde azalış, 1996 yılı ödemeler dengesi hedeflerinin öze- tini oluşturuyor. Seçim havasına kapılmış kamuoyu, seçimin en azından bazı sorunlara çözüm getireceğini uman kit- leler, 1996 yılının ekonomik açıdan ne denli zor bir yıl olacağının bilincinde gözükmüyor. Seçimin sonu- cu ne olursa olsun 1996 yılı. ekonomik yönden Tür- kiye için zor bir yıl olacaktır. Yavaşlayan, hatta du- raklayan büyüme hızı. gerileyen yatınmlar. artan ka- mu kesimi finansman açığı. yüksek enflasyon hızı, bozulan dış ödemeler dengesi. 1996 yılının göze çar- pıcı, belirgin ekonomik özelliklerini oluştaracaktır. Hangi yapıda bir hükümet kurulursa kurulsun, ıstik- rar önlemleri kaçınılmaz olacaktır. Seçim sonucu, kurulacak hükümetin yapısı, olsa olsa alınacak ön- lemlerin niteliğini bir ölçüde etkiler. 1996 yılının zor bir yıl olacağını vurguladıktan son- ra, gelecek yıla ilişkin ödemeler dengesi hedefleri şöyle özetlenebilir: 1996 yılında dış ticaret açığı büyüyecektir. 1995 yılı için tahmin edilen dış ticaret açığı 10.000 milyon USD'dir. Bu açığın 1996 yılında 12.300 mil- yon USD'ye yükselmesi öngörülmüştür. Gelecek yıl için dışsatım hedefi 24.600 milyon USD, dışalım he- defi ise 36.900 milyon USD'dir. Bu yılın gerçekleş- me tahminine göre dışsatımda 3.000 milyon USD ar- tış hedeflenirken dışalımda 5.300 milyon USD artış beklenmektedir. Gelecek yıl dışalım, bu yılki gerçek- leşme tahminine göre yüzde 16.8 oranında artarak 36.900 milyon USD'ye yükselecektir. Türkiye'de 1996 yılında istikrar önlemleri alınması ve bunun so- nucu birdurgunluğun yaşanması beklendiğinden, dı- şalımın bu boyutta artmaması ve dış ticaret açığının hedeflenenden daha düşük olması olasıdır. Türki- ye'nin iki yıl üst üste çok yüksek boyutta dış ticaret açığını fonlaması güçtür. • • • Cari işlemler açığı tehlikeli boyutlara ulaşacaktır. 1994 yılında 2.631 milyon USD cari işlemler faz- lası veren Türkiye'nin 1995 yılı hedefi 430 milyon fazla idi. Ancak içinde bulunduğumuz yılda dışalımın beklenenin çok üstünde artışı, yılın ilk sekiz ayında cari işlemler fazlasını 260 milyon USD açığa dönüş- türdü. 1995 yılı için cari işlemlere ilişkin resmi ger- çekleşme tahmini 300 milyon USD'dir. Ancak bu resmi tahminın iyimser olduğu açıktır. Cari işlemler açığı bu yıl herhalde 300 milyon USD'nin üstünde gerçekleşecektir. Gelecek yıl için beklenen açık 2.370 milyon USD'dir. Ancak alınacak istikrar önlem- lerinin etkisi ile dış ticaret açığının öngörülenden da- ha ılımlı kalması sonucu, cari işlemlerdeki açığın he- deflenenden daha düşük olması beklenir. • • • Türkiye'nin hizmet satışlarından doğan görünme- yen gelirlerinin 16.450 milyon USD'ye yükselmesi hedeflenmiştir. Türkiye'nin yurtdışına yerleşik kişilere hizmet sa- tışından kaynaklanan görünmeyen gelirleri. kanımız- ca abartılı bir şekilde hedeflenmiştir. Turizm gelırie- rinin 6.100 milyon USD, diğer hizmet satışlannın da 9.000 milyon USD'ye ulaşması, iddialı hedeflerdir. Türkiye'nin hizmet satışlanndan kaynaklanan gö- rünmeyen gelirlerinin, hedeflenen 16.450 milyon USD'nin altında kalması olasılığı büyüktür. • • • Türkiye'nin 1996 yılında sermaye hareketlerinde açık vermesi öngörülmüştür. Resmi tahminlere göre. 1995 yılının Ocak-Ağus- tos döneminde sermaye hareketlerinde fazla 5.587 milyon USD iken. bu tutar yılsonu itibanyla 4.019 mil- yon USD'ye inecektir. 1996 yılı öngörüsü ise serma- ye hareketlerinde 740 milyon USD açıktır. Bu açık, kısa süreli sermaye hareketlerinden kaynaklanacak- tır. Önümüzdeki yıl net 2.750 milyon USD kısa süre- li sermaye hareketlerinde açık öngörülmüştür. Bu denli bir sermaye çıkışı için, ya ekonomide belirsiz- ligin. güvensizliğir» artması veya kur-faiz politikası- nın değişmesi gerekir. Belirsizligin artması. kur-faiz makasının birinci lehine değişmesi, ancak böyle bir sonuç doğurabilir. • • • Türkiye'nin resmi döviz rezervleri 1996 yılında aza- lacaktır. Hem cari işlemlerinde hem de sermaye hareket- lerinde açık vermesi öngörülen Türkiye, bu açığı res- mi rezervlerini azaltarak karşılayabılecektir. 1996 yı- lı için öngörülen resmi rezerv azalışı 3.000 milyon USD'dir. 1996 yılına ilişkin ödemeler dengesi hedefleri Tür- kiye'nin sorunlu bir yıl geçireceğini göstermektedir. Türkiye'nin günü kurtarma. kamuoyunu oyalama po- litikalarını bırakarak, ciddi bir istikrar programı ile ekonomik büyümestratejisini biriiktedüşünmesi ge- rekmektedir. 24 Aralık erken genel seçimlerinin faturası 134 trilyon lira olarak hesaplanıyor | DI§ TİC4RET AÇIĞI DAHA 9. AYDA ıo MİLYAR DOLARA DAYAIVDI Çiller, seçim rüşvetleriııi esirgemedi İthalatta İpİn UCU ANK.\RA (Cumhuriyet Bürosu) -Uluslararası Para Fonu'nun istekleri doğrultusunda hazırlanan ekonomik istikrar kararlannın ardından yaklaşık 1.5 yıldır tüm kamu harcamalannda tasarrufa giden ve çiftçi ile çalışanına hemen hemen hiç ek kaynak aktarmayan Başbakan Tansu Çiller. erken genel seçim kararan üzerine devletin bütün ka>Tiaklannı seçim için seferber etti. Hükümetin. 24 aralıkta erken genel seçim yapılmasının TBMM'de onaylanmasının hemen ardından aldığı kararlar çerçevesinde, memur. çiftçi, işçi ve emekliler için öngördüğü ek ödemeleı» 1995 yılı bütçesine 134 trilyon liralık ek yük getirecek. Hazine Müsteşarlığı'ndan alınan bilgilere göre, Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu'ndan bu yılın içinde tohumluk ve gübre alımları için çitftçiye verilen destekleme miktarlannda yapılan artışlar nedeniyle 3. fındığın 1994 ve 1995 temel ekonomik göstergeler Büyüme Enflasyon Toptan Tüketici İç borç (TL) Dış borç^ Uretim artışı 1993 Yılı 7.6 60.3 71.3 356.5 trilyon 67.3 milyar $ 14.4 1994 Yılı -6.1 149.6 125.5 799 trilyon 65.6 milyar $ -11.5 1995 (ilk 6 ay) 12.4 77.3 84.4 998.2 trilyon 73 milyar S 23.6 Yatırım artışı Ihracat Ithalat 4.Î 15.3 milyar! 29.7 milyar 5 } i 18.1 > 22.6 -38.8 milyar S milyar S 9.9 milyar $ 15 milyar S Bütçe açığı 133.8 trilyon TL 145.9 trilyon TL 103 trilyon TL destekleme kapsamına alınması nedeniyle de 2.5 trilyon liralık ek ödeme yapılacak. Aynca fondan. destekleme kapsamında olmayan ürünler için Tanş, Pankobirlik. Çukobirlik ve Trakya Birlike l trilyon liralık ek kaynak aktanldı. Hükümetin. ek bütçe çıkarılmasına yönelik hazırlattığı yasa tasansına. tanm satış kooperatifleri \e birliklenn 69 trilyon liraya uiaşan görev zararlannın kapatılmasına ilişkin bir hüküm eklettiği de öğrenildi. Hükümet. Güneydoğu Onanm Projesi çerçevesinde. bölgedeki besicilere kredi olarak dağıtılmak üzere Ziraat Bankasf na aktardığı kaynak miktannı da 2 trilyon liradan 20 trilyon liraya çıkardı. Yetkililer. 1996 yılı bütçe yasa tasansı çerçevesinde yılbaşında yapılması öngörülen maaş artışlannın 15 kasınıa çekilmesi nedeniyle. bu yılın bütçesine 1.5 ay için. memur ve memur emeklilerine 30 trilyon liralık. işçi ve Bağ-Kur emeklileri için de 12 trilyon liralık ek ödeme yapılacağınt bildirdıler. ANKARA (Cumhurivet Bürosu) - Başbakan Tansu Çiller yönetimindeki ekonomi. dış ticaret açığında 10 milyar dolar sınınna ulaştı. Türkiye'nin dış ti- caret açığı. lW5'in ilk *) ayında. geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 147.3 oranında artarak ^ milyar 360 milyon dolan bııldu. Eylül ayında dış ticaret açığı da. geçen yıl eylül ayına göre yüz- de 558.4 oranında artış gösterdi. Hükü- metin. döviz kurlanndaki anışı baskı altında tutma politikasıyia da destekle- nen ıthalat artışı fren tutmazken. ihra- cattaki yükselme oranlan da düşmeve başladı. İthalat. eylülde yüzde 59.7 oranında artarak 3 milyar 66 milyon dolara ulaş- tı. Ihracat artışı eylül ayında 1.7 düze- yinde kalırken. önceki ay I milyar 750 milyon dolarlık dışsatım gerçekleştiri- lebildi. Geçen yıl W milyon 934 bin dolar olaıı eylül ayı dış ticaret açığı ey- lül avında yüzde 558.4 düzeyinde arta- rak 1 milyar 3.16 milyon dolara çıktı. Yılın ilk 9 aylık döneminde de (Ocak- Eylül). geçen yılın aynı dönemine göre dış ticaret açığı yüzde 147.3 oranında yükselerek 9 milyar 360 milyon 269 bin dolara ulaştı. Ocak-eylül döneminde ih- racatın ithalatı karşılama oranı yüzde 62 düzeviııde kaldı. • Türkiye'nin dış ticaret açığı, 1995'in ilk 9 ayında. geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 147.3 oranında artarak 9 milyar 360 milyon dolan buldu. Eylül ayında dış ticaret açığı da geçen yıl eylül ayına göre yüzde 558.4 oranında artış gösterdi. Devjet İstatistik Enstitüsü'nün (DİE ı dün açıkladığı dış ticaret venlerine gö- re. ithalat yılın ilk 9 aylık döneminde ge- çen yılın aynı dönemine göre yüzde 51.3 oranında artarak 24 milyar 603 milyon dolara ulaştı. Aynı dönemler iti- barıyla ihracattaki artış miktarı yüzde 22.2 düzeyinde kaldı. Ocak-eylül döne- minde 15 milyar 243 milyon dolara ula- şan ihracat miktanna karşın. ithalattaki sıçrama nedeniyle. dış ticaret açığı ge- çen yılın aynı dönemine göre yüzde 147.3 oranında artarak 9 milyar 360 milyon dolara çıktı. Geçen yıl ocak-ey- lül döneminde yüzde 76.7 oranında ger- çekleşen ihracatın ithalatı karşılama oranı. bu yılın aynı döheminde yüzde 62 düzeyinde kaldı. Dış ticaret açığı geçen yıl sonu itiba- nyla 3 milyar 945 miryon dolar düzeyin- de gerçekleşmişti. Verilere göre. eylül ayında ihracat. geçen yılın aynı ayına göre yalnızca yüzde 1.7 düzeyinde yükseldi. Avnı dö- nemler itibanyla yüzde 59.7 oranında artarak 3 milyar 66 milyon dolara çıkan ithalat karşısında bu ay 1 milyar 750 milyon liralık ihracat gerçeklevtınlebil- di. Eylül ayında geçen yılın a\m ayına göre dış ticaret açığı yüzde 558.4 ora- nında artarak 199 miKon dolardan. 1 milyar 316 milyon dolara çıktı. Geçen yıl eylül ayında yüzde 89.6 olan ihraca- tın ithalatı karşılama oranı bu vıl aynı ay yüzde 57.1 düzeyine kadar düştü. İhra- cat yılbaşından eylül ayına kadar her ay ortalama yüzde 15 ile yüzde 20 düze- yinde yükseliyordu. Ağustos ayında, geçen yılın aynı ayına göre. ihracat mik- tan yüzde 15.2. ithalat miktan da yüz- de 68.9 oranında yükselmişti. Verilere göre. eylül ayında. geçen yı- lın aynı ayına göre. yatının nıalları ih- racatı yüzde 17.8 oranında düşerek 251 milyon 332 bin dolara. hammadde ih- racatı da yüzde 14 oranında düşerek 392 milyon 154 bin dolara geriledi. Aynı dö- nemler itibanyla tüketim malları ihra- catı yüzde 15.5 oranında artarak 1 mil- yar 106 milyon dolara çıktı.