Katalog

SAYFA CUMHURIYET 16 EYLUL1993 PERŞEMBE OLAYLAR VE GORUŞLER Rüşvetve yolsuzluğun nedenleri... Türkı>eekonomısındeozellıkledıkkatı çeken ıkı nokta. rant ekonomısının ve kayıt dışı ekonomının buyuklüğudür Tıirkı>e'de bu ıkı ekonomi bırbırlenneçok sıkı bağlı ve ıç ıçe görunmektedır Doç. Dr. ERCAN EREN Uludağ Üni. İİBF T urkı>e de her zaman gundemden duşmeyen konulardan bınsı rüşvet ve volsuzluktur tLK- SANdos>ası,Gokndola- yı gıbı durumlar zaman zaman en onemlı konu halıne gelmek- tedır Sorun yalnız bugune ve bıze oz- gu de değıldır Ama hepsınde ruşvet \ e yolsuzluğun kamu kesımıyle bürok- rası ve polıtıkaalarla bağlantılı olması gıbı ortak bır nokta dıkkatı çekmekte- dır Kamu kesımı ıle ruşvet ve \olsuz- luk ılışkısını gormeden onlemek ola- naklı değıl gıbı görunmektedır Turkıve ekonomısınde ozellıkle dık- katı çeken ıkı nokta rant ekonomis- nın \e kajıt dışı ekonominın büyuklü- ğüdur Turkıvede bu ıkı ekonomi bırbırlenne çok sıkı bağlı ve ıç ıçe görunmektedır Bazısavlara gore Turkıye"de kayıt dışı eko- nomının buvukluğu ekonomı- nın ° o50 sı dolayındadır Kayıt dışı ekonomi ıçınde ka>ıt dışı rantlar onemlı bır kaierru oluş- turmaktadır Bu >azırun konu- su olmamakla bırlıkte kayıt dışı ekonomi uzennde hızla durul- malı ortadan kaldınlması ıçın gereklı ekonomık. kurumsal \e yasal duzenlemeler suratle va- pılmalıdır Çunku kayıt dışılı- ğın avantajlan kayıt dışılığı teşvık etmektedır Kayıt dışılığı onlemede ekonomık afTın hıç- bır bıçımde gundeme gelmeme- sı çok onemhdır Rant ekonomisnın en onemlı kalemlennı doğal olarak sos- yal amaçlı (sosyal devlet) trans- fer kalemlen oluşturmaktadır Ama bunun yarunda rant kol- lama rant arayışırun doğması ve artması. rant ekonomısını hızla arttırmaktddır Sorun rant kollamanın da>anaklannı azalunak ortadan kaldırmak- tır Rant, adından anlaşılacağı uzere uretıme dayanmayan ekonomık bır faalıyet sonucu gelır elde etmektır Gelır, yaşlı- lara yardım gıbı toplum tara- fından ıstenılen bır nedene bağlı olarak elde edılebıleceğı gıbı ıs- tenılmeyen nedenlerden de kay- naklanabılır Bızım ozellıkle uzennde durduğumuz ıkıncısı- dır Rüşvet ve yolsuzluk ıkıncı- sıne en buyuk ornekür Yazıma gınşte ruşvet ve yol- suzluğun kamu kesımınde ger- çekleştığıne ışaret ettık Ozel kesım açısından durum farklı- dır Ozel kesım ruşvet venr Kendı ıçınde >olsuzluk ortaya çıkabılır Yolsuziuk durumun- da şırket zarar gorur Fakat bunun şırket dışı kımselere doğ- rudan bır etkısı yoktur Oysa kamu kesımınde zarar goren toplum ve vatandaştır Çunku odedığı verg] istem dışı kullanıl- makta ve \ergıden sağlanacak yarar. kendıne hızmet olarak gen donmemekte, başkasına aktanlmaktadır (transfer edıl- mektedır) Rüşvet ve yolsuzlu- ğun kamu kesımınde gercekleş- mesı kamuda ıktısadı hesapla- manın olmamasındandır Kamu kesımınm var olma ge- rekçesı kâr-zarar değıl. kendıne venlen, yuklenılen bır gorevı yenne getırmektır Adalet göre- vını yenne getınrken amaç, hız- metın kâr-zaran değıl, yenne getınlmesıdır Kısaca kalkış noktalan farklıdır Farklıhk fi- nansman kaynaklan açısından da geçerlıdır özel kesımın fı- nansman ka\nağı sermayesı ve yeterh değılse borçlandır (kre- dılerdır) Kamu kesımınde ıse asıl kaynak vergılerdır Vergı dışı kaynaklar (ıç ve dış borç- lanma) ıkıncıldır Aynca ıç borçlanma. a>nı zamanda para basma tekelı yuzunden her za- man bertaraf edılebılecek tehlı- kelı bır kaynaktır Kaynaklar arasında farklılık, sonuçlan yönunden de farklılık doğurmaktadır Ozel kesım, sermayesını nske atmaktadır Kâr edememesı durumunda borçlannı odeyememe ve ıflasla karşı karşı>adır Kamu kesımı açısından ıktısadı hesaplama anlamında nsk durumu söz ko- nusu değıldır Rıskın olmaması. rüşvet ve yolsuzlu- ğun, rant kollamanın ıpuçlannı ver- mektedır Vergıyı vatandaş (seçmen) venrken. vergının nasıl kullanıldcağına, baskı gruplannın etkısı çerçevesınde. burok- rası ve polıtıkacı karar vermekıedır Polıtıkacinın drrucı yenıden scçılmck bürokratın amacı gucunu drttırmaktır (bütçe maksımızasyonu) Her ıkı amaç, belkı de ıstenılmcven bır bıçım- de. ekonomıde kamunun payının art- ması sonucunu doğurmaktadır Bu aynı zamanda rant kaynaklannın art- ması, rant kollayıcılan ıçın \enı fırsat- lann ortaya çıkması demektır Buyume. daha çok buyumc ısteğını gündeme getınr ıstek. ozel ve kamu kesımı açısından da geçerlıdır Burok rasının guç polıtıkdcının \cnıden se- çılme ıstcğı kamunun bu>umesıne nedenolmaktadır Bunun varattığıso- nuç olanaklı ıse bır ışı dahd az kay nakla vapmak \enne ne pahasına olursa olsun (ka>nak borununa sece- neklere dıkkat etmeksızın) venne ge- tırmektır Kavnak ısrafı ortaya çık- maktadır Çunku kdr-zarar knten yenne. ışı yenne getırmc kntcn geçerlı- dır Vdnlan noktd ruşvet ve volsuzlu- ğun kajnaklarını doğururkcn polıtı- kacılann yenıden secılmc amacıvld bırleştığınde sı>ası ruşvet ve yolsuz- luklara neden olmaktadır Bır nokta ozellıkle onemhdır Kamu kesımının ekonomıde ağırlıkta oldugu butun ulkelcr benzer :>orunlarla kdrşı karşıyadır Çözüm Çozum polıtıkdcı ve burokrasının ekonomi vonctımınde eıkısının azal- tılmdsıdır Bu konuda ıkı vol bırlıkte ele alınmalıdır Bırıncısı ekonomıde devlelın kuçulmesıdır Herşeyı urcten mudahale eden devlet yenne standart belırleven kurallar ko\an ve denetle- \en devlete donu^melıdır Bır anlam- da rantd kavnaklık eden degıl rantı engelleyen devlete donuşmelıdır Bır noktayı ozellıkle belırtmek ıstıyoruz Ekonomıdedevletm kuçulmesı valnız KITIenn ozelleştırılmesı değıldır KIT ler sorunun kuçuk bır parçası- dır Onemlı olan ekonomi vonetımın- dc devletın etkısının (polıtıkdcı ve burokrasının) azdltılmasıdır kucül- me, mudahalc eden de\ letten standan belırleven kural ko\an \edenetle>en devlete donuşumleolanaklıdır Ikınu \ol seçmen-\crgı vc doğru- dan varar ılışkısının kurulmasıdır Seçmen vergı vermekteve vergı mer- kezı olarak topldnıp ddgııılmdkıadır Seçmen verdıgı vergının nereve gıttı- ğını bılmemektedır (Bu durum kayıt dışı ekonomıvı teşvık eden nedenler- den dc bır tdnesıdır ) O\sa kı seçmen verdıgı vergının kendısı ıçın kullanıldı- gını bıldıgı tdkdırde vergısıne sahıp çıkmdktd soz ve karar vetkısı ıstemek- tedır Bunun karşılığı adcmı mcrkezı- setçılık >d da vcrel vonelımlenn guç- lendınlmesıdır Valılık ve beledıse başkdnlıgının tek elde topldndığı ve se- çımle geldıgı >erel parlamentonun bolgeve aıt konulardd nıhaı karar mercıı olduğu vapılanma ıçınde vergı toplama velcullanma > etkısı verel yo- netımlere bırakılmdlıdır Elbette mer- kezı vonetım ıçın bır mıktar kavnak avnlacdktır Bo\le bır gelışım ıçınde seçmen \erdığı vergının nereve gıttığı konusundd ddha fdzla bılgı. soz ve ka- rar sahıbı olacaktır Ademı merkeznetçılığe agırlık \c- ren vapılanma orgutlu toplumun va- ratılması vc gelışımınc dc katkıdd bulunacaktır Her kardr mekdnızma- sında orgutlu toplum uvelenne baskı gruplanna soz hakkı venlmelıdır Bu dcnetıme katkıda bulundcak %e dola- vısı> ld ruşvet vc yolsuzluğu azaltacak- tır Baskı gruplan dcneesı (sıvasal dcnge) rantlan azaltacaktır Bıtınrken ozellıkle bır noktavı belırtmek ıstıyo- ruz Baskı gruplan dcngcbi her kcsımc orgutlenme hdkkının \enlmcsı>le old- naklıdır Tersı durumda örgutlencn- ler lehıne rantlann artma olasılıgı vukscktır PENCERE Yurtseveriik Suç mu?.. Insan once sozu buldu Sonrayazıyı Kâgıt daha ortalıkta yokken sozun uçup gıtmesını en- gellemek ıçın ınsan çeşıtlı yontemler gelıştırdı Ölçulu uyaklı dızeler kâğıt uzerıne yazılmış gıbı belleğe ışlıyor- du Roma hukukunda sozlu sozleşme ' vardı, ıkı kışı belırlı sozlerı yıneleyınce yasaya gore anlasma gercek- lesıyor, yukumluluk oluşturuyor, yaptırım gucune erışı- yordu Uygarlık gelıştı yazı, yaşamın gırdısınde çıktısında kullanılmaya başlandı, ama soz hıcbır zaman onemını yıtırmedı gunumuzde bır ınsan ıçın en buyuk ovgu ne- dır? Sozune guvenılır olmak' Verdıgı sozu tutmayan kışı gozden duşer değerını yı- tırır, aşagılanır ettığı yemını hıçe sayan kımse onursuz sayılır + Başbakan Tansu Çiller Özal ın prenslermden' Bü- lent Güttekin'ı Merkez Bankası Baskanı yaptı Sayın Gultekın Amerıkan vatandaşlığına gecmış bır Turk ol- dugundan bu atama ılgınç bır tartışma doğurdu Çunku Amerıkan yurttaşı olmak ıçın ıçılen ant, ıçen kışıyı bağlı- yordu m(4rkasıl7.Sayfada) BABAM NURULLAH ATAÇ Meral Tolluoğlu 30 000(KDV ıçınde) Çagdaş Ya\ ınlan Turkocağı Cad 39-41 Cagaloglu hlanbul Ödemelı gönderilmez Ansiklopedileriniz veromanlarınız yerinizdenalınır TEL: 5540804 Devren satılık yüksek cirolu parfümeri 310 J9 59 HALKA ARZ MİLLİYET GAZETECİLİK A.Ş. HİSSE SENETLERİNİN TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. ve TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş ARACILIĞIİLE SATIŞI MİLLİYET GAZETECİLİK A.Ş.'nin 12.000.000.000 LİRALIK HİSSE SENETLERİ BEDELLERİ NAKDEN VE PEŞİNEN TAHSİL EDİLMEK SURETİYLE, HALKA ARZ YOLUYLA SATILACAKTIR. SATIŞI YAPILACAK HİSSE SENETLERİ SERMAYE PİYASASI KURULU'nca 09/09/1993 TARİH ve 117/631 SAYI İLE KAYDA ALINMIŞTIR. ANCAK KAYDA ALINMA ORTAKLIĞIN VE HİSSE SENETLERİNİN KURUL VEYA KAMUCA TEKEFFÜLÜ ANLAMINA GELMEZ. Hisse senetleri satılacak ortaklık ve hisse senetleri ile ilgili aynntıh bilgileri içeren izahname 13/09/1993 tarihinde İstanbul Ticaret Siciline tescil, 15/09/1993-3363 tarih ve sayılı TTSG'nde ilan edilmiş olup aynca başvuru yerlerinde incelemeye açık tuaılmaktadır. Bu hisse senetlerinın, satış tamamlandıktan sonra Borsa'da ışlem görebilmesi, Borsa mevzuatının ilgili hükümleri çerçevesinde Borsa Yönetim Kurulu'nun vereceği olumlu karara bağlıdır. Halka arzedilecek olan 12.000.000.000 liralık hisse senetleri 20/09/1993 ile 24/09/1993 tarihleri arasında aşağıda belirtilen başvuru yerlerinde 5 iş gunu süreyle satışa sunulacaktır. Bir payın nominal değeri 1000 TL. olup 25.500 TL'sından satışa arzedilecektir. Hasvıırıı Sckli Turkıye Iş Bankası A Ş 'nın elektronık hızmet veren tum şubelerı ıle Turk Ekonomi Bankası A Ş Merkez Şubesı'ne muracaat edılerek pay bedellen yatırılmak suretıyle hisse senetlen satın alınabılır Hasvıırıı Ycrlcri Atlrcs vt- It'k-fon \<> • Turkıye I§ Bankası A Ş 'nın Elektronık Hızmet Veren Tum Şubelerı • Turk Ekonomi Bankası A Ş Merkez Şubesı Mechsı Mebusan Cad No 53 Fındıklı 80040 İSTANBUL Telefon 252 67 67